Қишлоқ хўжалигида инновацион технология фаолиятининг ташкилий шакллари ва унинг хусусиятлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қишлоқ хўжалигида инновацион технология фаолиятининг ташкилий шакллари ва унинг хусусиятлари

Загружено в:

10.05.2023

Скачано:

0

Размер:

767.5 KB

Қишлоқ хўжалигида инновацион технология фаолиятининг ташкилий шакллари ва унинг хусусиятлари Режа: 1. Қишлоқ хўжалигида инновацион технология фаолиятининг ташкилий шакллари ва ўзига хос хусусиятлари 2. Виолентлар, патентлар, коммутантлар ва эксплерентлар стратегиялари 3. Инновациявий жараён модели 4. Инновацион ташкилотларининг тузилмалари ва вазифалари

Ўқув мақсади: Қишлоқ хўжалигида инновацион технология фаолиятининг ташкилий шакллари, виолентлар, патентлар, коммутантлар ва эксплентлар стратегиялари ҳамда инновацион ташкилотларининг тузилмаларига оид билимларни ўрганишдан иборат. Таянч иборалар: Фундаментал тадқиқот, инновация жараёни, илмий- техник ишланмалар, диффузия, кооперация, илмий ташкилот, эксплерент, патент, интеллектуал мулк, товар белгиси, виолент, илмий иш, ташкилий шакллар, инновациявий менежмент, янгилик, инновацион цикл, эксплуатация. Қишлоқ хўжалигида инновацион технология фаолиятининг ташкилий шакллари ва ўзига хос хусусиятлари Республиканинг ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш бозор мунособотларини шакллантириш жараёнида, мамлакатимиз ва xорижий тадқиқотлар томонидан қатор илмий изланишлар ва фундаментал тадқиқотлар манбаларни давлат томонидан қўллаб қувватланиб «инновация» га – жараён сифатида қаралди. Давлат томонидан инновацияни ривожлантириш ва унинг концепцияда, инновация вақт мобайнида ривожланишида унинг фаолиятида ташкилий шакллари аниқ ифодаланган босқичларга эга бўлиши тақиқланади. Инновациянинг динамик ва статистик жиҳатлари бўлиб, динамик жиҳатдан инновация иқтисодий кўрсаткичларни таҳлил қилиш жараёнидир. Статистик жиҳатдан инновация – илмий-ишлаб чиқариш циклининг (ИИЦ) пировард натижасидир. Ушбу натижаларда ўзига хос муаммоларга эга бўлади. «Инновация» ва «инновациявий жараён» атамалари ўзаро яқин бўлсада, аммо улар бир хил эмас. Инновациявий жараён инновацияларнинг шаклларини яратиш, ўзлаштириш тарқатиш билан боғлиқдир илмий изланишлар; фундаментал тадқиқотлар; инновацион лойиҳаларни қўллаб-қуватлаш; инновацияни яратувчилар (новаторлар) маҳсулотнинг ҳаётий цикли ва иқтисодий самарадорлик каби мезонлардан

кенг фойдаланади. Уларнинг стратегияси, агротармоқ ва замонавий янгиликларни яратиб, рақобатдошлардан устун бўлишдир. Қишлоқ хўжалигида давлат томонидан инновацияни тартибга солишда илмий-техник ишланмалар, янгиликлар илмий-ишлаб чиқариш жараёни ундан олинган иқтисодий самараси ва амалиётга қўлланилиш жараёни ўз- ўзидан илмий-техник инновацияларга айланади. Илмий-техник ишланмалар ва илмий натижалар кашфиётлар янги билимлар асосида, ишлаб чиқаришга жорий этиш мақсадида вужудга келади. Илмий-техник инновациялар (ИТИ)- ишлаб чиқариш жараёнидаги янги ғоя, билимлар, кашфиётлар ва илмий- техник ишланмаларнинг моддийлашган кўринишидир. Илмий-техник инновацияларнинг асосий мақсади – истеъмолчилар эҳтиёжини илмий асосда қондириш орқали фойда олишдир. Инновациянинг хусусиятларидан бири илмий-техник янгилик ишлаб чиқиш ва амалиётда қўлланилишини кўзда тутади. Инновацияни тижорат нуқтаи назаридан амалга ошириш мумкин. Унга эришиш учун муайян шароитлар мавжуд бўлиши лозим. Қишлоқ хўжалигида иқтисодий ривожланишни давлат томонидан тартибга солишда инновация ва инновациявий жараённи шаклларини ҳисобга олади. Чунки инновация учун учта та хусусият: 1) илмий-техник янгилик; 2) ишлаб чиқаришда қўлланилиши; 3) тижорат нуқтаи назаридан амалга оширилиши бир хил хизмат қилади. Агар бирортаси қатнашмаса инновациявий жараёнга салбий таъсир кўрсатади. Тижорат жиҳати инновацияни бозор эҳтиёжларини қондиришга иқтисодий зарурият сифатида таърифлаш мумкин. Бунда инновацияларни янги техник такомиллашган маҳсулотга айлантирувчи «моддийлаштириш» ва уларни даромад манбасига айлантирувчи «тижоратлаштириш» эътиборга олинади. Қишлоқ хўжалигида технологик инновациялар бу корхонанинг технологик янги маҳсулотлар ва жараёнларни, маҳсулотлар ва жараёнларда сезиларли даражада такомиллаштирилган усулларни ишлаб чиқиш ва жорий этиш билан боғлиқ фаолиятни ўз ичига олади.

Қишлоқ хўжалигида инновацион жараённи шаклларини давлат томонидан қўллаб-қувватлашда илмий-техник инновациялар ўз ичига қуйидагиларни олади: а) янгиликка эга бўлиши; б) бозор эҳтиёжини қондириши; в) ишлаб чиқарувчи фойда олиб олиш. Инновацияларни амалиётга татбиқ этиш ва уларни яратишда, инновация жараёнининг шакллари (ИЖ) таркибий қисми ҳисобланади. Қишлоқ хўжалигида инновация жараёнини учта мантиқий шаклга ажратиш мумкин: 1. Оддий ташкилот ичидаги (натурал); 2. Оддий ташкилотлараро (товар); 3. Кенгайтирилган. 1.Оддий ташкилот ичидаги инновацияни яратиш ва ундан фойдаланиш битта корхона таркибида бўлади. Бунда инновация бевосита товар шаклини олмайди. 2.Оддий ташкилотлараро инновация жараёнида инновация олди- сотди предмети бўлиб хизмат қилади. Бунинг вазифаси инновацияни яратиш ва ишлаб чиқариш функциясини истеъмол қилиш функциясидан ажратади. 3.Кенгайтирилган инновация жараёни инновация маҳсулотлари ишлаб чиқарадиганларни ортиб боришида намоён бўлади. Бу эса мамалакатда ўзаро рақобат натижасида ишлаб чиқарилаётган, маҳсулотнинг истеъмол даражасининг ортиб боришига ва уни қадрланишига хизмат қилади. Инновация жараёни шароитида иккита хўжалик субъекти фаолият юритади: 1) инновация ишлаб чиқарувчи (яратувчи); 2) истеъмолчи (фойдаланувчи). Агарда инновация технологик жараён кўринишида бўлса, ишлаб чиқарувчи ва истеъмол қилувчи битта хўжалик субъектида бирлашган бўлади. Инновация жараёни товар жараёнига айланиб бориши натижасида иккига бўлинади:

а) яратиш ва тарқатиш; б) инновация диффузияси функциясини бажаради. Бирлашган қисмида асосан, илмий тадқиқотлар ва тажрибаконструкторлик ишларининг кетма-кет босқичлари, тажриба ишлаб чиқариш ва савдони ташкил этишни ва тижорат ишлаб чиқаришини ташкил этишни ўз ичига олади. Яратиш ва тарқатиш қисмида инновациянинг фойда олиш ва самара олиши амалга оширилмайди. Балки уни амалга ошириш учун шароит яратилади. Иккинчи қисмида жамият учун фойда олиш инновация ишлаб чиқарувчилари, ҳамда ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар ўртасида қайта тақсимланади. Диффузия натижасида ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчилар сонининг ошиши ва уларнинг сифат кўрсаткичлари ўзгаради. Инновациявий жараёнларнинг доимийлиги, инновацияларнинг бозор иқтисодиётидаги диффузияси тезлиги ва кенгайишига таъсир кўрсатади. Инновациявий жараённи самарали бошқаришни ташкил этишнинг иккита йўналиши мавжуд: 1. Инновация лойиҳаларини барча босқичларини ягона узлуксиз жараёнга бирлаштириш, бошқарув тизимининг барча поғоналари тузилмасини ўзгартириш, улар ўртасидаги алоқаларни вертикал ва горизонтал мувофиқлаштириш. Бундай тенденциялар, йирик миқёсдаги вазифани бажариш ва ресурсларни жамлашда пайдо бўлади; 2. Инновация жараёнларни бошқарув тизимини бошқаришни мустақил объектига ажратиш, ҳамда инновациявий тузилмаларнинг ишлаб чиқариш функцияларини, тармоқдаги иш бажарувчи бўлинмалардан ажратишдан иборат. Амалиётда, биронтасига устунлик бошқарувчисида берилган иккала ёндашув ҳам қўлланилади. Бунда йирик илғор чет эл компаниялари, бозордаги ўзгаришларига жавобан, мавжуд ресурсларни қайта гуруҳлаш мақсадида ўз илмий-ишлаб чиқариш мажмуасини қайта ташкил этилишини амалга оширадилар. Инновациявий жараённи амалга ошириш учун корхона

ташкилий тузилмасини оптималлаштириш, юқори раҳбариятнинг муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади. Инновацияларни ишлаб чиқиш ва ишлаб чиқариш учун, одатда, мустақил корхона каби фаолият юритувчи, яъни ўз ишлаб чиқариш ва бозор сиёсатини амалга оширувчи махсус бўлинмалар ташкил этилади. Ушбу бўлинмалар савдо ва даромад ҳажми динамик ўсиб боришида ўз фаолиятини юритади, ўсиш секинлашганда эса улар қайта ташкил этилади: бошқа бўлинмалар билан қўшилади, ёки кичикроқ мустақил бўғинларга бўлинади. Агарда бир вақтнинг ўзида бир нечта бўлинмаларда илмий-техник муаммолар вужудга келса, уларни енгиб ўтиш учун махсус бўғин ташкил этиш мақсадга мувофиқ бўлади. Иккита бўғин манфаатлари ўртасида зиддиятлар келиб чиққан тақдирда, бир вақтнинг ўзида иккита бўлинма ишини назорат қилиб борадиган «соябон» гуруҳ тузилади. Инновациявий фаолият ривожланишининг ўзига хос тенденцияси сифатида корхоналар ўртасида бир-бири билан интеграциявий алоқаларни излаш хизмат қилади. Бу молиявий маблағлар танқислиги, кредитларнинг қимматлиги, илмий-тадқиқот ишларининг мураккаблашуви ва қимматлилиги, маҳсулот ҳаётий цикли давомийлигини қисқариши, турли хил технологиялардан мажмуавий тарзда фойдаланиш заруриятидан келиб чиқади. Шунинг учун ҳам инновациявий фаолиятни амалга ошириш учун корхоналар ўртасидаги кооперация, кўпгина ҳолларда корхона ичида инновациявий фаолиятни ташкил этиш нисбатан самарали бўлиб чиқади. Бундай кооперация қуйидаги кўринишларда бўлиши мумкин: ¾ компаниялар томонидан пай асосида яратиладиган тармоқ институтлари; ¾ университетлар ва компаниялар бирлашуви базасида пайдо бўладиган инновациявий марказлар; ¾ молия-саноат гуруҳлари (МСГ), холдинглар ва бошқа йирик бирлашмалар.

Ҳозирги шароитларда муваффақиятли илмий-техник ривожланишга корхоналарнинг МСГлар, холдинг тузилмалари ва бошқа йирик бирлашмаларга интеграцияси ёрдам беради. У ердаги алоқалар горизонтал (тармоқ), вертикал (тармоқлараро), аралаш (вертикал плюс горизонтал) ва диверсификацион (бирлашиш – қўшиб олиш асосида) турларга ажратилади. Одатда, динамик ривожланаётган МСГлар таркибида илмий-тадқиқот ва технологик марказлар, лабораториялар каби ихтисослашган инновациявий тузилмалар ташкил топган бўлса, етакчи стратегияни амалга ошираётган МСГлар таркибида венчур тузилмалар мавжуд бўлади. Корхоналарни хўжалик фаолиятининг таҳлили асосида қайд этиш мумкинки, корхона ўлчами, умуман олганда, инновациявий жараён самарадорлигига таъсир кўрсатмайди. Йирик корхоналарнинг устунликлари қуйидагилар: ¾ қимматбаҳо инновацияларни амалга оширишда катта моддий, молиявий ва интеллектуал ресурслар мавжудлиги; ¾ турли билим соҳаларидаги мутахассисларни бирлаштирувчи кўп мақсадли тадқиқотларни ўтказиш имконияти; ¾ параллел тарзда бир нечта ишланмаларни олиб бориш ва улардан оптимал вариантни танлаш имконияти; ¾ айрим инновациялар муваффақиятсиз тугаганда банкротликка учрашнинг паст эҳтимоли. Кичик корхоналарнинг устунликлари қуйидагилар: ¾ ўзига хос ишларга тезда ўз эътиборини қаратиш, мобиллик ва ноанъанавий ёндашув; ¾ йирик корхоналар учун олиниши мумкин бўлган натижалар истиқболсиз, чекланган ёки кам даромад ва катта таваккалчиликга эга бўлган соҳаларда фаолият юритиш имконияти;  бюрократик бошқарувнинг деярли йўқлиги.

Инновациявий менежментнинг ташкилий тузилмалари – инновациявий фаолият, илмий-тадқиқотлар ва ишланмалар билан шуғулланадиган ташкилотлардир. Илмий ташкилот – илмий тадқиқотлар ва ишланмалар асосий фаолият тури бўлган ташкилот (муассаса, корхона, фирма). Илмий тадқиқот ва ишланмалар ташкилот таркибига кирувчи бўлинмалар учун асосий фаолият тури бўлиши мумкин. Бундай бўлинмаларнинг мавжудлиги ташкилот иқтисодиётнинг қайси соҳасига, ёки мулкчиликнинг ташкилий-ҳуқуқий шаклига тегишли бўлишига боғлиқ эмас. Виолентлар, патентлар, коммутантлар ва эксплерентлар стратегиялари Бозорда эҳтиёж сезилган янги маҳсулот инновацион шаклларга асосан ғоя яратилгандан кейин, эксплерент корхона олдида ишлаб чиқариш ҳажми муаммоси келиб чиқади. Бунинг учун эксплерентлар йирик корхона билан альянс ташкил этади. Эксплерент ўз инновациявий маҳсулотини оммавий тарзда мустақил ишлаб чиқара олмайди. Ишлаб чиқаришни оммавий йўлга қўймаслик эса турли хил ўхшаш маҳсулотлар пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Йирик ва кучли корхона билан иттифоқ ҳосил қилиш эса, фойдали шароит ва қайсидир маънода ўз мустақиллигини сақлаш имкониятини беради. Бундай ҳамкорни танлаш истеъмол хусусиятларидан келиб чиқиши лозим. Бозорнинг тор сегментига йўналтирилганда – патент-корхоналар ташкил этилади. Патент – корхоналар бозорнинг тор сегментига ишлаган ҳолда, улар мода, реклама ва бошқа воситалар таъсирида шаклланган эҳтиёжларни қондиради. Улар маҳсулот ишлаб чиқариш ўсиши ҳамда кашфиётчилик фаоллиги пасайиши босқичларида фаолият кўрсатадилар. Ушбу корхоналардаги маҳсулот сифати ва ҳажмларига бўлган талаблар бозорларни

эгаллаш муаммолари билан боғлиқ бўлади. Бунда ишланмаларни амалга ошириш ёки тўхтатиш, лицензияларни сотиш ёки харид қилиш тўғрисида қарор қабул қилиш эҳтиёжи туғилади. Патент – бутун жамият ва патент эгаси ўртасидаги шартномадир. Ушбу шартнома шартлари бўйича патент эгасига патентланган кашфиётни, белгиланган муддат давомида, ишлаб чиқариш ва ундан фойдаланишга тўсқинлиқ қилиш ҳуқуқи берилади. Патентларнинг амал қилиш муддати турли мамлакатларда турлича бўлиши мумкин. Патент муддати якунлангандан сўнг, патентланган кашфиётдан ҳар ким эркин фойдаланиши мумкин бўлади. Патент, кейинчалик амалга ошириладиган тадқиқот ва ишланмаларни рағбатлантиради, чунки рақобатдошлар патентланган кашфиётларга ўхшаш бўлган кашфиётларни яратишга ҳаракат қилишади. Патент инновацияларни ҳам, патентдан фойдаланиш муддати давомида сарфланган харажатларни қоплаш имконини берган ҳолда инвестицияларни ҳам рағбатлантиради. Интеллектуал мулк ҳимояси – муаллифларнинг ўз интеллектуал меҳнати маҳсулотига бўлган ҳуқуқларини, расмийлаштирилган тасдиғидир. Мулкнинг бошқа турлари каби, интеллектуал мулк ҳам баҳоланиши, ҳисобга олиниши, сотилиши, ижарага берилиши, янги эгаларига расмийлаштирилиши, тижорат айланмасига киритилиши мумкин. Интеллектуал мулк тўғрисида гап юритар эканмиз, иккита асосий тушунчани фарқлаш лозим: муаллиф ва ҳуқуқ эгаси. Муаллиф – ўз ижодий меҳнати билан интеллектуал мулк объектини (кашфиёт, адабиёт асари, компьютер дастури ва ҳ.) яратган жисмоний шахсдир. Ҳуқуқ эгаси – интеллектуал мулк объектидан фойдаланиш ва ушбу фойдаланиш орқали даромад олиш ҳуқуқига эга бўлган юридик ёки жисмоний шахс. Интеллектуал мулкни ҳимоя қилишнинг асосий турларини кўриб чиқиш мақсадга мувофиқдир.

Товар белгиси, корхона номи ва хизмат белгилари биринчи навбатда товар ва хизматларни келиб чиқиш манбасини кўрсатиш, уларни бошқа товар ва хизматлардан фарқлаш учун мўлжалланган. Улар шунингдек, тегишли товар ва хизматларнинг сифати тўғрисида ҳам ахборот беради. Булар қаторига белгилар, логотиплар, товуш сигналлари, тасвирлар ва ҳаттоки маҳсулотнинг нофункционал шакли ҳам киритилиши мумкин. Корхона белгилари маҳсулотни фарқлаш учун истеъмолчилар манфаатига ва рақобатни ривожлантириш учун хизмат қилар экан уларни амал қилиш муддатини истаганча узайтириш мумкин бўлади. Коммутант корхоналар – маҳсулот ишлаб чиқаришнинг пасайиш босқичида фаолият юритади. Уларнинг илмий-техник сиёсати маҳсулотни ўз вақтида ишлаб чиқаришга қўйиш, виоленткорхоналар томонидан ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг технологик хусусиятлари даражаси, эҳтиёжлар талабларига мувофиқ уларга ўзгартиришлар киритиш тўғрисида қарор қабул қилишни талаб қилади. Бундай корхонанинг инновациявий менежери товар харидорининг хусусиятлари ва бозордаги вазият тўғрисида ҳабардор бўлиши, мумкин бўлган инқирозларни аниқ ва ишончли олдини олиши лозим. Корхоналар бошқарувининг ташкилий схемаси уларнинг хусусиятларига боғлиқ бўлади. Эслатиб ўтамиз, бошқарувнинг ташкилий схемаси – ҳуқуқ ва масъулиятлар тақсимланишидир. Умумий кўринишда инновациявий жараён моделини қуйидагича кўрсатиш мумкин ФТ - АТ - И - Л - Қ - Ў -ҚХИЧ - М - С, Бу ерда: ФТ – фундаментал (назарий) тадқиқотлар; АТ – амалий тадқиқотлар; И – ишланмалар; Л – лойиҳалаштириш; Қ- қурилиш; Ў – ўзлаштириш; ҚХИЧ – қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши; М – маркетинг; С – савдо.

Инновациявий менежернинг асосий мақсади – қишлоқ хўжалигининг ҳаётий фаолиятидаги таваккалчиликни пасайтириш ва ходимлар иши учун қулай шароитларни яратишдир. Йирик бизнес соҳасида виолент-корхоналар фаолият кўрсатади. Виолент- корхоналар – «куч» стратегиясига эга корхоналардир. Улар йирик капитал ва технологияларни ўзлаштиришнинг юқори даражасига эга. Виолентлар ўртача сифат ва нархдаги маҳсулотларга талабни шакллантирувчи истеъмолчиларнинг кенг доираси учун оммавий тарзда маҳсулот ишлаб чиқариш билан шуғулланадилар. Виолентлар ишлаб чиқариш максимуми «атрофида» иш юритадилар. Уларнинг илмий-техник сиёсати маҳсулотни ишлаб чиқаришга қўйиш (шу жумладан лицензиялар харид қилиш); маҳсулотни ишлаб чиқаришдан олиб ташлаш; инвестициялар ва ишлаб чиқаришни кенгайтириш; машина ва ускуналар паркини алмаштириш тўғрисида қарор қабул қилишни талаб қилади. Патент-корхоналар каби виолент-корхоналар ҳам фойдали. Фойдалилик – корхоналар фаолиятининг асосий шартидир. Улар инновациявий менежер лавозимига эга ва ўз сиёсатини ўзгартиришда жуда ҳам эҳтиёткор бўлиши лозим. Миллиймаҳаллий эҳтиёжларни қондиришга йўналтирилган кичик бизнес билан коммутант-корхоналар шуғулланади. Инновациявий жараён модели Ушбу формула таҳлили, унинг турли элементлари ўртасидаги тескари алоқа омиллари, ҳамда 10 йилдан кўпроқ давом этиши мумкин бўлган ФТ – Ў циклининг давомийлигини ҳисобга олмасликни талаб этади. Шу билан бирга, кўрсатиб ўтилган ҳар бир фаза ҳам (ФТ-АТ; Л-Қ) етарлича мустақил. Инновациявий жараённинг бошланғич босқичи бўлиб ФТ (назарий тадқиқот) хизмат қилади ва бу илмий фаолият тушунчаси билан боғлиқ. Албатта, (ФТ, АТ, И, Л, +, Ў ва ҚХИЧ) циклининг ҳар бир алоҳида элементи ФТ билан боғлиқ илмий фаолият билан тўлдирилган. Инновациялар пайдо бўлишининг асосий сабабчиси бўлмиш, илмий ишнинг ўзи нима? Илмий иш – янги, оригинал, тасдиқловчи маълумотлар ва

ахборотни олиш ва қайта ишлашга йўналтирилган тадқиқот фаолиятидир. Ҳар қандай илмий иш янгиликка, оригиналликка, тасдиқлашга асосланган бўлиши лозим. ФТ дан ҚХИЧ га қадар янги маълумот ва ахборотлар миқдори камайиб бориши тавсифийдир. Тадқиқот фаолияти кўпгина ҳолларда кўникмалар, тажриба ва стандарт усуллар билан алмаштирилади. ФТ -ни пировард маҳсулот нуқтаи назаридан кўриб чиққанда, фақатгина муаммо соҳасига тегишли янги, оригинал, тасдиқловчи маълумотлар ва ахборотларни олиш ва қайта ишлашга йўналтирилган тадқиқот фаолиятини ажратиш лозим. Назарий ( ФТ) тадқиқот муайян амалий масалаларни ечиш билан бевосита боғлиқ эмас. Аммо, айнан у инновациявий жараён пойдевори ҳисобланади. Шу билан бирга, назарий тадқиқотлар зарурияти амалиёт эҳтиёжлари ва предмет тўғрисидаги дастлабки билимлар синтези билан таъкидланган бўлиши ҳам мумкин. Фундаментал тадқиқотлар, одатда, амалий тадқиқотларда ўзини топади, аммо бу бирданига содир бўлмайди. Ривожланиш 3.2.1расм бўйича амалга оширилиши мумкин: ФТ1 ФТ3 < ФТ ФТ4 ФТ5 ....... 1-чизма. ФТ ривожланиши Фундаментал тадқиқотларнинг айримларигина АТ - И- Л ва ҳоказоларга айланади. Фундаментал тадқиқотларнинг тахминан 90 фоизи манфий натижага эга бўлиши, мусбат натижага эга бўлган‚ қолган 10 фоиздан ортиғи ФТ2

эса ҳаммаси ҳам амалиётда қўлланилмаслиги мумкин. Фундаментал тадқиқотларнинг мақсади – жараённи англаш ва ривожлантириш. Амалий тадқиқотлар (АТ) эса умуман бошқа йўналишга эга. Бу – «билимларни буюмлаштириш», янги маҳсулот, технологик схема ва ҳоказоларни узатишдир. Ишланмалар натижасида янги машина ва ускуналар конструкциялари яратилади, бу эса аста-секин лойиҳалаштириш (Л), қурилиш (Қ), ўзлаштириш (Ў) ва саноат ишлаб чиқариш (СИ) фазаларига ўтади. (М – С) фазалари инновациявий жараён натижаларининг тижорат нуқтаи назаридан амалга ошириш билан боғлиқ. Шундай қилиб, инновациявий менежер инновациявий жараённинг турли хил босқичлари билан иш кўради ва уни эътиборга олган ҳолда ўз бошқарув фаолиятини барпо этади. Инновацион ташкилотларининг тузилмалари ва вазифалари Инновацион фаолиятнинг ташкилий шаклларини ва унинг хусусиятларини ўрганганимизда инновациявий менежмент муҳим ўрин эгаллайди – инновациявий жараёнлар, инновациявий фаолият, ушбу фаолиятда банд бўлган ташкилий тузилмалар ва уларнинг персоналини бошқариш тамойилларини хусусиятларини услуб ва шакллари йиғиндисидир. Инновациявий менежмент учун, менежментнинг бошқа соҳалари сингари, қуйидагилар тавсифийдир: 1-расм. – мақсаднинг қўйилиши ва стратегия танлаш; – тўртта цикл. 1. Режалаштириш: стратегияни амалга ошириш режасини тузиш. 2. Ташкил этиш ва шароитларни аниқлаш: инновациявий циклнинг турли босқичларини амалга ошириш учун ресурсларга бўлган эҳтиёжни аниқлаш, ходимлар олдида масалани қўйиш, ишни ташкил этиш.

3. Бажариш: тадқиқот ва ишланмаларни амалга ошириш, режани бажариш. 4. Бошқарув: назорат ва таҳлил, хатти-ҳаракатларни тартибга солиш, тажриба йиғиш. Инновациявий лойиҳаларни, инновациявий бошқарув ташкилий шакллари қарорлари янгиликлардан фойдаланиш самарадорлигини баҳолаш. 1-расм. Инновациявий менежмент тузилмаси Инновациявий фаолият натижалари бўлиб, иқтисодий объектнинг ишлаб чиқариш инфратузилмасини яхшилаш ва фаолият мақсадларига янада самаралироқ эришиш имконини берувчи турли хил янгиликлар ва инновациялар хизмат қилади. Инновациявий менежментнинг асосий категорияларини аниқлашга бўлган ёндашувларнинг кўплиги туфайли, инновациявий менежмент атамаларини изоҳлашга бўлган ягона ёндашувни шакллантириш муаммоси туғилади. Шу муносабат билан, инновациявий менежмент назарияси ретроспективасини ҳисобга олган ҳолда қуйидаги тушунчаларга яна бир бор алоҳида изоҳ бериб ўтиш мақсадга мувофиқ бўлади. 1 Режалаштириш Мақсад қўйиш ва стратегия танлаш 4 Бошқарув 3 Бажариш 2 Ташкил этиш ва шароитларни аниқлаш

Янгилик – самарадорликни ошириш бўйича фаолиятнинг бирор соҳасидаги фундаментал ва амалий тадқиқотлар, ишланма ва тажрибалар натижасидир. Янгиликлар қуйидаги кўринишларда бўлиши мумкин: • кашфиётлар; • товар белгилари; • рационализаторлик таклифлари; • янги такомиллаштирилган маҳсулот ёки технология ҳужжатлари; • ноу-хау; • илмий ёндашувлар ёки тамойиллар; • маркетинг тадқиқотлари натижалари ва ҳ.к. Асосий мақсад – янгиликни жорий этган ҳолда уни инновация шаклига айлантириш, яъни инновациявий фаолиятни тугаллаш ва ижобий натижага эга бўлган ҳолда инновациялар диффузиясини давом эттиришдир. Инновация – бошқарув объектини ўзгартириш ва иқтисодий, ижтимоий, экологик, илмий-техник ва бошқа самара турларини олиш мақсадида янгиликни жорий қилиш натижасидир. «Инновациявий фаолият» тушунчасини изоҳлашга бўлган назария ва амалиётдаги айрим фарқларни таъкидлаб ўтиш лозим. Бунинг асосий сабаби шундаки, замонавий шароитларда инновациявий фаолият инновацияларни бошқариш тизимининг асосий элементларидан бири ҳисобланади ва демак, унинг тузилмасини ташкилий шакллари, функциялари, бошқариш услуб ва воситаларига, ҳамда фаолият мақсадларига катта таъсир кўрсатади. Аммо инновациявий фаолият тўғрисида, инноватика объекти сифатида тўлароқ тасаввур шакллантириш учун, ушбу тушунчани бир неча жиҳатларини кўриб чиқиш лозим: биринчидан, бу объектив иқтисодий қонунлар асосидаги фан ва техниканинг ўзаро боғлиқ ривожланиши жараёнидир. У хўжалик амалиётида янги илмий билимларни яратиш, тарқатиш ва амалий қўллаш йўли билан,

жамият ижтимоий-иқтисодий ривожланиши муаммоларини хал этишга йўналтирилган, ишлаб чиқариш базаси янгиланишини назарда тутади; иккинчидан, бу ишлаб чиқариш инновациявий салоҳиятни ташкил этувчи элементлар мажмуасидан фойдаланишдир. Бу ерда юқори малакали илмий ва ишлаб чиқариш кадрларини эксплуатация қилиш соҳасидаги жараён ва ҳодисалар, ҳамда ходимларнинг корхона инновациявий фаолияти натижаларига бўлган қизиқишини рағбатлантирувчи ташкилий, ижтимоий, экологик, ҳуқуқий тадбирлар кўриб чиқилади. Шундай қилиб, умумий кўринишда инновациявий фаолият асосини фундаментал назарий тадқиқотлар ташкил этади. Бундай тадқиқотларнинг натижаси – олдин номаълум бўлган қонунлар, объектив мавжуд ҳодиса ва жараёнларнинг илмий кашф этилишидир. Кейинчалик, янги билимларни амалиётда қўллаш имкониятлари ўрганилиши давомида, уларни моддийлаштириш усул ва шакллари ишлаб чиқилади. Тадқиқотлар турли хил йўналишларда олиб борилган ҳолда, улардан ҳам ижобий, ҳам салбий натижалар олиниши мумкин. Бунда салбий натижалар ҳам амалий аҳамиятга эга бўлиб, тадқиқот предмети тўғрисидаги билимларни кенгайтиришга ёрдам беради. Янгиликни тарқатиш тўғрисида қарор қабул қилингандан сўнг у янги сифат даражасига чиқади ва инновацияга айланади. Инновацияни бозорга киритиш жараёнини тижоратлаштириш деб аташ қабул қилинган. Янгилик пайдо бўлиши ва уни инновацияга айланиши ўртасидаги вақт оралиғи инновациявий лаг деб аталади. Инновациявий фаолият илмий, илмий-техник натижа ва интеллектуал салоҳиятни, янги ёки такомиллаштирилган маҳсулот (хизмат, жараён, усул) олиш мақсадида қўллашга йўналтирилган бўлади. Бозор шароитларида инновациявий фаолиятнинг асосий компонентлари бўлиб, инновациявий фаолият соҳасини ташкил этувчи янгиликлар, инвестициялар ва инновациялар хизмат қилади. Иқтисодиёт реал секторидаги кўпчилик корхоналар инновациявий фаолиятни бошқариш, бевосита инновациявий жараён орқали келажакдаги натижаларга эришишга қаратилган.

Инновацион ташкилотлар жараёни тузилмалари – жуда ҳам кенг тушунча бўлиб, ташкилотларни ташкилий шакллари ва унинг хусусиятларини турли нуқтаи назардан турлича талқин қилиш мумкин. Биринчидан, бу илмий- тадқиқот, инновациявий, ишлаб чиқариш фаолияти ва маркетингни параллел – кетма-кет амалга оширилишидир. Иккинчидан, уни янгилик ҳаётий циклининг вақтинчалик босқичлари сифатида кўриш мумкин. Учинчидан, маҳсулот ёки хизматлар янги турини ишлаб чиқиш ва тарқатишни молиялаштириш ва инвестициялаш жараёнидир. Бунда унинг таснифи инновациявий лойиҳа сифатида ўзини намоён этади. Инновациявий ташкилотларнинг тузилмалари таснифи ва вазифалари жараёни деганимизда, илмий билимни инновацияга айланиш жараёнини тушунамиз, яъни ҳодисаларнинг шундай кетма-кетлигики унда инновация ғоядан тортиб пировард маҳсулотга айланади ва инновациявий жараён схемаси 2-расмда. Инновациявий жараённи хусусиятлари инновация жорий этилиши билан тугамайди, чунки тарқалиб бориши билан маҳсулот такомиллаштирилади ва унинг самараси оширилади. Инновацияларни ташкилий шаклларини бошқариш илмий-техник ғоя шаклланишидан тортиб уни тижорат асосида амалга оширилишигача бўлган барча қадамлар (бошқарув цикллари) йиғиндисини қамраб олади. Ҳар бир янгилик ғояси яратилишидан уни амалга оширилишигача бўлган вақт даври инновациявий цикл деб аталади ва у қуйидагича тузилмага эга. Инновациявий менежернинг асосий мақсади – корхона ҳаётий фаолиятидаги таваккалчиликни пасайтириш ва ходимлар иши учун қулай шароитларни яратишдир.

2-расм. Инновациявий жараённинг умумлаштирилган схемаси Йирик бизнес соҳасида виолент-корхоналар фаолият кўрсатади. Виолент- корхоналар – «куч» стратегиясига эга корхоналардир. Улар йирик капитал ва технологияларни ўзлаштиришнинг юқори даражасига эга. Виолентлар ўртача сифат ва нархдаги маҳсулотларга талабни шакллантирувчи истеъмолчиларнинг кенг доираси учун оммавий тарзда маҳсулот ишлаб чиқариш билан шуғулланадилар. Виолентлар ишлаб чиқариш максимуми «атрофида» иш юритадилар. Уларнинг илмий-техник сиёсати маҳсулотни ишлаб чиқаришга қўйиш (шу жумладан лицензиялар харид қилиш); маҳсулотни ишлаб чиқаришдан олиб ташлаш; инвестициялар ва ишлаб чиқаришни кенгайтириш; машина ва ускуналар паркини алмаштириш тўғрисида қарор қабул қилишни талаб қилади. Патент-корхоналар каби виолент-корхоналар ҳам фойдали. Фойдалилик – корхоналар фаолиятининг асосий шартидир. Улар инновациявий менежер лавозимига эга ва ўз сиёсатини ўзгартиришда жуда ҳам эҳтиёткор бўлиши Тескари алоқа ахбороти ( бошқарув объектининг аҳволи тўғрисида ) Ташқи ахборот ( бозордаги вазият , меъёрий ҳужжатлар ва б .) Бошқарувчи тизимча ( бошқарув субъекти ) Бўлим бошлиқлари – менежерлар – мутахассислар – экспертлар - аналитиклар - маслаҳатчилар Бошқариладиган тизимча ( бошқарув объекти ) Янги маҳсулот Инновациявий жараён Янги технология Инновациялар иштирокчилари ўртасидаги иқтисодий муносабатлар Янги жараён

лозим. Миллиймаҳаллий эҳтиёжларни қондиришга йўналтирилган кичик бизнес билан коммутант-корхоналар шуғулланади. Инновациявий цикл 3-расм. Инновациявий цикл босқичлари Инновациявий ташкилотлар жараёнларини амалга ошишининг самарадорлиги кўпгина омилларга боғлиқ бўлади: бошқарув сифати ва тўлиқлиги; бошқарув тизимидаги ҳар бир алоҳида бўғин ишининг ўзаро мувофиқлиги, ахборот-услубий таъминоти ва ҳ.к. шулар жумласидандир. Инновацияларни бошқариш тизимининг юқорида қайд этилган барча элементлари фаолияти тўлиқ ўзаро мувофиқлаштирилгандагина, ушбу жараён бутунлиги ва узлуксизлиги, илмий-техник натижаларга эга бўлиш ва уларни ўзлаштириш муддатларини қисқариши таъминланиши мумкин. Инновациявий фаолият бошқарувини ташкил этиш, бошқарув жараёнининг барча элементлари ягона тизимга бирлаштиради ва у инновацияни яратиш ва амалга оширишда, яъни инновациявий жараённинг ўзида шакллана бошлаши Янги маҳс улотни ( техника , нологиятех ) ишлаб ишчиқар цикли Янги маҳс улотни ( техника , ятехнологи ) ишлаб чиқиш цикли Янги улотнимаҳс ( техника , тех нология ) қ ў ллаш ц икли Фундамен тал тадқиқотлар Тажриба - конструкторлик ишлари Илмий - техник ғояларнинг эскириши Ишлаб аришничиқ ришкенгайти Барқарор ишлаб чиқа р иш ишТарқат Оммавий қўллаш Истеъмол со ҳасидаги эскири ш ва алмаштирилиш Эскириш ав ишлаб анчиқаришд олиб ташл аш йАмали тадқиқотлар Ишлаб чиқ аришни бирламчи тезл аштириш Истеъмолчи омонидант бирла мчи

лозим. Корхонада инновациявий фаолиятни бошқаришни ташкил этиш тузилмаси 3.5расмда кўрсатиб ўтилган. Корхонада инновациявий фаолиятни бошқаришнинг ташкилий шаклларини самарали тизимларини яратиш ва ривожлантириш имконияти кўпгина омилларга боғлиқ бўлиб, ишлаб чиқаришнинг шаклланган даражаси, бошқарув тизими ва механизмининг аҳволи, бошқарув ташкилий тузилмасининг тури ва йўналтирилганлиги, хўжалик ва инновациявий сиёсат тенденциялари ва бошқалар шулар жумласидандир. Инновациявий фаолиятни бошқаришни вазифаларида, биринчи навбатда, корхоналар инновациявий фаоллигини ўсишини таъминлашга йўналтирилган бўлиши керак. Ушбу муносабат билан ҳар бир корхона учун инновацияларни бошқаришнинг услубий ва амалий муаммоларини ўз вақтида хал этиш, инновацияларни самарали бошқаришнинг асосий шартларидан бири ҳисобланади. Корхоналарни мақсадга эришиши мумкин бўлиши учун қуйидаги тамойиллардан келиб чиқиши лозим: ¾ мақсад аниқ ва тўғри ифодаланиши, конкрет ўлчов бирликлари билан (пул, натурал, меҳнат); ¾ ҳар бир мақсад вақт билан чегараланган бўлиши, яъни унга эришиш муддати белгиланган бўлиши лозим; ¾ мақсадлар узоқ муддатли (10 йилгача), ўрта муддатли (5 йилгача) ва қисқа муддатли (1 йилгача) бўлиши мумкин; ¾ мақсадлар шароит ва назорат натижалари ўзгариши билан конкретлаштирилиши мумкин; ¾ мақсадлар эришиладиган бўлиши лозим;  мақсадлар бир-бирини инкор этмаслиги керак. Инновацион фаолиятнинг стратегик режалаштириш корхона ички ва ташқи муҳитининг батафсил таҳлилига таянади, яъни: ¾ режалаштирилаётган даврда рўй бераётган ёки рўй бериши мумкин бўлган ўзгаришлар баҳоланади;

¾ корхона мавқеига хавф туғдирувчи омиллар аниқланади;  корхона фаолияти учун қулай бўлган омиллар ўрганилади. Ташқи муҳитда рўй бераётан жараён ва ўзгаришлар корхонага муҳим таъсир кўрсатади. Ташқи муҳит билан боғлиқ бўлган асосий муаммолар – иқтисодиёт, сиёсат, бозор, технология, рақобат ва бошқалардир. Рақобат айниқса муҳим омил бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун ҳам асосий рақобатдошларни топиш ва уларнинг бозордаги мавқеини (бозордаги улуши, савдолар ҳажми, мақсадлари ва ҳ.к.) аниқлаш лозим. Қуйидаги йўналишлар бўйича тадқиқотларни олиб бориш мақсадга мувофиқдир: ¾ рақобатдошларнинг жорий стратегиясини баҳолаш (уларнинг бозордаги хатти-ҳаракатлари, товарларни илгари суриш услублари ва ҳ.к.); ¾ ташқи муҳитнинг рақобатдошларга таъсирини ўрганиш; ¾ рақибларнинг фан-техник ишланмалари тўғрисида ахборот йиғишга ҳаракат қилиш, уларнинг келажакдаги хаттиҳаракатларини прогнозлаш ва жавоб қайтариш йўлларини белгилаш. Рақобатдошларнинг кучли ва ожиз томонларини батафсил ўрганиш ва уларнинг натижаларини корхона кўрсаткичлари билан таққослаш рақобат кураши стратегиясини яхшироқ ўйлаб чиқишга имкон беради. Ижтимоий- хулқий ва экологик омиллар ташқи муҳитнинг жиддий омиллари қаторидан жой олган. Корхона демографик вазият, таълим даражаси ва ҳоказо ўзгаришларни эътиборга олиши лозим. Мисол учун, Ўзбекистоннинг бозор иқтисодиётига ўтиши жараёнида юзага келган кадрларни тайёрлаш зарурияти, менежмент, маркетинг ва бошқа иқтисодий фанлар бўйича ўқув қўлланмалари бозорини кенгайтиради. Ички муҳит таҳлилининг таснифини асосий мақсади корхона фаолиятидаги кучли ва ожиз томонларни аниқлашдир. Инновацион фаолиятнинг ташкилий шаклларини ва унинг хусусиятларини ўрганганимизда стратегия назарияси эмпирик тадқиқотларнинг бошланғич нуқтаси ҳисобланади. Корхоналарда асосий қарорларни қабул қилувчи раҳбарлар янгиликлардан фойдаланиш

стратегияси билан ўзини қанчалик боғлагани даражаси уларнинг бир- биридан асосий фарқи бўлиши мумкин. Агарда янгиликни жорий этиш раҳбарият томонидан қўллабқувватланса, унинг жорий этилиш эҳтимоли ошади. Қарор қабул қилиш жараёнига раҳбариятни жалб этиш билан стратегик ва молиявий мақсадларнинг аҳамияти ҳам ошади. Инновацион фаолиятдаги вазифаларни ишлаб чиқилган стратегия камдан- кам ҳолатларда тўлиқ ва расман бўлади ва қисман раҳбар ходимларнинг баҳолари ва интуициясига асосланади. Стратегияни ишлаб чиқиш қуйидагича амалга оширилиши мумкин (4-расм). ифодалаш 3.3.4-расм. Стратегик режалаштириш фазалари (босқичлари) Бу босқичлар ичида энг мураккаби А-босқич бўлиб, уни амалга ошириш механизми (5-расмда). 5-расм. Стратегияни ифодалаш Стратегияни ( максадини қўйиш ) А Стратегияга шакл бериш Б Баҳо ва назорат В

Кўпгина стратегиялар янгилик билан боғлиқ ғоядан сўнг пайдо бўлади. Инновациявий стратегияни таснифида ишлаб чиқишнинг асосини маҳсулот ҳаётий цикли назарияси, корхонанинг бозордаги мавқеи ва корхона томонидан олиб борилаётган фан-техника сиёсати ташкил этади. Инновациявий стратегияларнинг қуйидаги турларини ажратиш мумкин: Ҳужумкор – фаолияти ишбилармонлик рақобатига асословчи корхоналар учун характерли. Бундай стратегия кичик инновациявий корхоналарга мансуб. Ҳимоя – мавжуд бозорлардаги корхона рақобат мавқеини ушлаб туришга қаратилган. Бундай стратегиянинг асосий функцияси – инновациявий жараёнда «харажат – натижа» нисбатини фаоллаштириш. Бу стратегия интенсив ИТТКИни талаб қилади. Имитацион – кучли бозор ва технологик мавқега эга корхоналар томонидан фойдаланилади. Имитацион стратегия, бозорга бирор бир янгиликни киритишда етакчи бўлмаган корхоналар томонидан қўлланилади. Бунда кичик инновациявий корхоналар ёки етакчи корхоналар томонидан бозорга чиқарилган янгиликларнинг асосий истеъмол хусусиятлари (техник хусусиятлари бўлмаслиги ҳам мумкин) кўчириб олинади. Инновациявий стратегия «вақт – пул» тамойилидан келиб чиқади. Маҳсулот ҳаётий циклини ҳисобга олган ҳолда инновациявий стратегияни танлаш қуйидагиларни ҳисобга олади: – пайдо бўлиш . Ушбу ҳолат эски ёки бошланғич муҳитда янги тизим пайдо бўлиши билан тавсифланади. Бу уни асосий тизимга айлантириб бутун ҳаётий фаолиятини қайта қуришни талаб этади. Бунга янги техника тури (фаолият тамойилини ифодалаш) асосида ётиши лозим бўлган биринчи ғоя (расмийлаштирилган техник қарор) юзага келиши тушунилади. Ишлаб чиқариш цикли амалга ошади, яъни эксплерент-корхона (бозорнинг янги сегментларини яратиш ёки эскиларини радикал

ўзгартиришга ихтисослашган корхона) яратилиши «пайдо бўлиш» деб тушунилади. – туғилиш. Бу ердаги бурилиш нуқтаси шундан иборатки, ҳақиқатдан ҳам янги тизим пайдо бўлади ва у уни яратган тизимларга анча ўхшайди. Техника янги тури тўғрисида умумий тасаввурга келтирувчи биринчи ғоя пайдо бўлади. Эксплерент-корхонани патент-корхонага (бозорнинг тор сегментида фаолият юритувчи ва унда мавжуд ўзига хос эҳтиёжларни қондирувчи корхона) айланиши бошланади. – тасдиқлаш. Олдин яратилган тизимлар билан тенг ҳолда рақобат курашини олиб борадиган, тўла шаклланган тизимнинг юзага келиши бурилиш нуқтаси ҳисобланади. Шаклланган тизим ўз мавқеига эга бўлишга интилади ва янги тизим яратилишига асос солиш учун тайёр бўлади. Техника янги турининг биринчи намуналарини яратишга имкон берувчи (конструктив схемани яратиш) биринчи ғоянинг пайдо бўлиши (расмийлаштирилган техник қарор) юзага келади. Патент-корхонани, виолент-корхонага (оммавий маҳсулот ишлаб чиқариш ва ўзлаштирилган технологияларнинг юқори даражаси билан тавсифланадиган, йирик бизнес соҳасида фаолият юритувчи, «куч» стратегиясига эга корхона) айланиши юз беради. – барқарорлашув. Тизим ўзининг кейинчалик ўсиш салоҳиятини ниҳоясига етказган ва балоғатга яқин ҳолат. Кенг миқёсли реализация учун яроқли техник тизимларни амалиётда яратиш имконини берадиган (бир нечта типик ўлчамларни яратиш) биринчи ғоянинг пайдо бўлиши амалга ошади. Виолент – корхонанинг жаҳон бозорига чиқиши ва унда ўзининг биринчи ваколатхонасини ташкил этиши юз беради. – соддалаштириш . Ушбу ҳолат тизим ўз балоғатини орқада қолдириб уни эскираётганини билдиради.

Яратилган техник тизимни оптималлаштириш билан боғлиқ бўлган биринчи ғоялар пайдо бўлади. Виолент-корхонадан трансмиллий компания (ТМК) пайдо бўлиши мумкин-пасайиш кўпгина ҳолатларда тизим ҳаётий фаолияти кўрсаткичларининг кўпчилигини пасайиши кузатилади. Олдин яратилган техник тизимни рационализаторлик таклифлари даражасида такомиллаштириш билан боғлиқ бўлган биринчи ғоя пайдо бўлади. ТМКларни бир қатор коммутант-корхоналарга (виоленткорхоналар ютуқларидан фойдаланиш асосида маҳаллий эҳтиёжларни қондириш учун кичик бизнес билан шуғулланувчи корхоналар) бўлиниб кетиши юз бериши мумкин. – барқарорлашув. Бу ҳолат тизим ҳаётий фаолияти кўрсаткичлари кўпчилигининг пасайиши тўхтатилиши билан тавсифланади. Тизим худди ўзининг бошланғич ҳолатига қайтади ва янги ҳолатга ўтиш учун тайёргарлик кўради. Эксплуатация қилинаётган техника функцияларини ўзгартириш билан боғлиқ биринчи ғоянинг пайдо бўлиши кузатилади. ТМК коммутант-корхоналарга бўлиниши жараёнининг тугаши, бунда бирор корхонанинг йўққа чиқарилиши бошқа корхоналар фаолиятига ўз таъсирини кўрсатмаслиги мумкин. – тузилманинг бузилиши. Тизим ҳаётий фаолиятининг барча жараёнлари тўхтатилади ва улардан ёки бошқача тарзда фойдаланилади ёки улар йўққа чиқарилади. Ушбу турдаги техника билан боғлиқ ғоялар келиб тушишини тугатилиши (бунда эски техниканинг айрим турларидан фойдаланиш давом этиши ва бешинчи ёки олтинчи босқичга мансуб техник қарорлар пайдо бўлиши ҳам мумкин) кузатилади. Корхона тугатилиши (одатда бу, корхона бошқа маҳсулот ишлаб чиқаришга қайта ихтисослашувини билдиради) юз беради.

Адабиётлар : 1. K аримов И . А . Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида . – Т .: Ўзбекистон , 1995, 273 бет . 2. Каримов И . А . Қишлоқ хўжалиги тараққиёти - тўкин ҳаёт манбаи .– Т .: Ўзбекистон , 1998, 22 бет . 3. Каримов И . А . Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш энг муҳим вазифа . – Т .: Ўзбекистон , 2000 йил . 4. Каримов И . А . Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида . – Т .: Ўзбекистон , 2011, 125 бет . 5. Каримов И . А . Жаҳон молиявий - иқтисодий инқирози , Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари . – Т .: Ўзбекистон , 2009, 56 бет . 6. Каримов И . А . Бош мақсадимиз – мавжуд қийинчиликларга қарамасдан , олиб бораётган ислоҳотларни , иқтисодиётимизда таркибий ўзгаришларни изчил давом эттириш , хусусий мулкчилик , кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йўл очиб бериш ҳисобидан олдинга юришдир . Ҳалқ сўзи , 2016 йил 16 январь . 7. Мирзиёев Ш . М . Т a нқидий т a ҳлил , қ a тъий т a ртиб - интизом в a ш a хсий ж a вобг a рлик – ҳ a р бир р a ҳб a р ф a олиятининг кунд a лик қоид a си бўлиши кер a к , Х a лқ сўзи , 2017 йил , 16 янв a р . 8. Мирзиёев Ш . М . Ризқ - рўзимиз бунёдкори бўлг a н қишлоқ хўж a лиги ходимл a ри меҳн a тини улуғл a ш , соҳ a ривожини янги босқичг a кўт a риш – a сосий в a зиф a миздир , Х a лқ сўзи , 10.12.2017 йил 9. Мирзиёев Ш . М . Ўзбекистон Республик a си Президенти Ш a вк a т Мирзиёевнинг Олий М a жлисг a Мурож aa тном a си , Х a лқ сўзи , 22.12.2017 йил Анискин Ю.П. Внутрифирменное планирование: Учебное пособие. – М.: МГИЭТ, 1994. – 130 с.

Похожие

Қишлоқ хўжалигида инновацион технологиялар маркетинги

Қишлоқ хўжалигида инновацион лойиҳалар ишлаб чиқиш

Қишлоқ хўжалигида инновацион технологияларнинг иқтисодий самарадорлиги

Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятнинг илмий асослари

Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятни бошқаришни такомиллаштирилиш