Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятнинг илмий асослари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятнинг илмий асослари

Загружено в:

10.05.2023

Скачано:

0

Размер:

236.5 KB

Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятнинг илмий асослари Режа: 1. Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятнинг илмий асослари 2. Қишлоқ хўжалигида инновация фаолиятига тизимли ёндашув 3. Қишлоқ хўжалигида инновацион бошқарув тамойиллари

Ўқув мақсади: Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятнинг илмий асослари, инновация фаолиятига тизимли ёндашув ва инновацион бошқарув тамойилларини ўрганишдан иборат. Таянч иборалар: АСМ интеграцияси, холдинг бирлашмаси, системали методология, системали ёндашув, макроиқтисодий мувозанат, пул назарияси, бозор мувозанати, реал иқтисодий сектор, солиқ ставкаси, мувофиқлик, умумийлик, ошкоралик, макрокўламда таҳлил, ўрганиш усуллари, дельфе, иқтисодий модел. Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятнинг илмий асослари Мамлакатимиз иқтисодиётининг етакчи соҳалари саноат ва қишлоқ хўжалигида амалга оширилаётган кенг миқёсли ислоҳотлар ўз натижасини бермоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг мамлакатимиз парламенти – Олий Мажлисга тараққиётимизнинг янги босқичи бўлган 2017 йилда амалга оширилган асосий ишлар якуни ва Ўзбекистон Республикасини 2018 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг энг устувор йўналишларига бағишланган Мурожаатномасидаги фикрига кўра “Иқтисодиётда бошқарув тизими эскиргани, инновацион ғояларни қўллаб-қувватлаш бўйича самарали механизмлар ўз вақтида жорий қилинмагани ҳам жиддий муаммо бўлиб қолмоқда. Шунингдек, технологик қолоқлик, ресурс ва энергияни тежайдиган технологиялар, муқобил энергия манбаларини татбиқ этишнинг сустлиги ҳам иқтисодий тараққиёт йўлида тўсиқ бўлмоқда”. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини хўжалик ичида илмий асосланган ҳолда интеграциялаш асосида ишлаб чиқариш, сақлаш, қайта ишлаш ва реализация қилиш билан биргаликда ишлаб чиқаришни иқтисодий самарадорлигини ошириш керак. Ҳозирги даврда Ўзбекистонда аграрсаноат комбинатлари ва бирлашмалари турида яратилган интеграциялашган тузилмалар холдинг

компаниялари шаклида мавжуд. Бу ҳолда мулкий интеграция бош корхона акциялари назорат пакетлари воситасида қишлоқ хўжалигида, қайта ишлаш, хизмат кўрсатувчи ва бошқа ташкилотларни ташкилий молиявий бирлаштириш асосида ягона тизим яратиш юз берди. Холдинг бирлашмалар капиталининг бозорини тезроқ товарлар билан тўлдириш мақсадидаги юқори харакатланишини таминлайди. Шунинг учун, аграсаноатда инновацион фаолиятнинг илмий асосларини системалашган ҳолатда ўзида мужассамлаштиради. Илмий-тадқиқотлар ва ишланмаларда бошқаришни ўзгарувчан шароитларда асосий иқтисодий қонунларнинг илмий асосида саноат ва қишлоқ хўжалигида инновацион фаолит амалга оширилади. Бу эса саноатда ва қишлоқ хўжалигида илмий-техник ва тажриба-конструкторлик ишлари дастурларини қонун ости узлуксиз тизимли ёндашув асосида такомиллаштириш лозимлигини билдиради. Ҳар бир вазиятда кўзда тутилмаган техник муаммо пайдо бўлиши ва бу лойиҳа бўйича ишларни кечиктириш ёки умуман тўхтатишга олиб келиши мумкин. Шунинг учун истеъмолчилар эҳтиёжлари ва талаб ўзгариши мумкин, ушбу муносабат билан лойиҳа ҳаётий қобилиятининг қайта баҳоланиши лозим бўлади. Иқтисодиётнинг инновация йўналиши мамлакатимизнинг ички бозорида импорт маҳсулотлар ўрнини босадиган сифатли маҳсулот ишлаб чиқаришни таъминлайдиган экспортга йўналтирилган бозор иқтисодиётининг муҳим таркибий қисмига айланмоқда. Амалга оширалаётган илмий-техника сиёсатининг устувор йўналишлари миллий иқтисодиёт эҳтиёжларига қараб белгиланаётир. Саноатда ва қишлоқ хўжалигида илм фан ва ишлаб чиқаришнинг инновациявий ҳамда ўзаро манфаатли ҳамкорлигини кенгайтиришни ўз ичига оладиган янги бозор механизми тизимлари шаклланмоқда. Эндиликда ишлаб чиқарилган маҳсулот жисмоний эскириб улгурмай у маънавий эскириб қолмоқда, ҳаётимиздаги бундай ўзгаришлар стабил иқтисодиётнинг ўрнини инновацион иқтисодиёт эгаллашни тақозо этмоқда.

Шундай қилиб саноатда ва қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятни илмий асосда ташкил қилиш, яратиладиган технологияларни самарадорлигини ошириб инновацион фаолиятни тизимларини ёндашувлигини англатади. Системали методология – тизимларни ҳар хил синф хоссаларини ўрганишдаги усулларни уйғунлигидадир, ҳамда тизимли масалаларни ечими бўлиб, яъни тизимга тааллуқли бўлган иқтисодий масалаларни ечилишида назарда тутилган, инновациялар фаолиятини бошқарув тамойиллари тизимини ва унинг қисмларини ўрганишини асосий усуллари таснифи ҳисобланган бўлиб, математик тизим назариялари ва тизимлар ҳақидаги фаннинг барча йўналишлари учун универсал ҳисобланган жараёнда қатнашади. Таҳлил тизимида инновацион фаолият тизимли ёндашуви қуйидаги принципларга асосланиб, мақсадли инновацион фаолият бир вақтни ўзида тўлиқ иқтисодий тизимга ёндашиб яъни юқори ўринда иқтисодиётни, масалан регион бўйича давлат бошқаруви сиёсатини қўллаб-қувватлайди. Иерархиялилик тизим тузилиши, худди шундай кўп элементларни мавжудлик қуйи даражасига, элементларни юқори даражаси асосида бўйсунади. Бу принципни намойиши ҳар қандай муайян ташкилот шароитида намоён бўлади. Бизга маълумки ҳар қандай ташкилот икки тизим ости: яъни бошқарувчи ва бошқарилувчи алоқадорлигидан иборат бўлади. Улар бир- бирига бўйсунади. Тизимлаштириш аниқ инновацион кўлам тизимида , тизим элементларини таҳлил этишда инновацион фаолиятни алоқадорлиги билан биргаликда (иқтисодий секторни алоқадорлигини бошқарувдаги муаммоларини енгиш йўли билан) амалга оширилади. Кенг кўламли инновацион фаолият тизимида – алоҳида элементларни мавжудлигини ва кўп бошқарувчанлик, иқтисодий хоссаларини бошқаришни иқтисодий математик метод орқали илмий нуқтаий назардан бутун ўрганади. Иқтисодиётда инновацион фаолиятда олдин товар ишлаб чиқариш параметри ечими сифат кўрсаткичлари ва қандай харажат билан қайси

муддатда қайси баҳо билан баҳоланишини ва сотилиши кўрсатилади. Авваламбор бу саволга жавоб топиш учун, рақобатдош маҳсулот бўлиши керак. Шундан сўнг ресурслар жалб қилиниб параметри аниқланиб (моддий, молиявий, меҳнат ва информация) ва шунинг билан биргаликда ташкилий техникавий система кўриб чиқилиб техника, технология, ишлаб чиқаришда меҳнатни ташкил этиш ва бошқариш хусусиятлари даражаси ўрганилади ва охирида маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнини параметри шаклланади. Бу эса инновацион фаолиятда ишлаб чиқаришда ихтисослаштиришни бошқариш технологиясини такомиллаштиради. Системали ёндашув – бозор иқтисодиётини қонунларини қамраб олган ҳолда иқтисодиётни шакллантиради ва маҳсулот ишлаб чиқаришни йўлга қўяди. Инновацион фаолиятда системали бошқарувни ўрганишда талабнома ажратишда зарурият системаси тартибга солиш кўрсаткичи қуйидаги ташкилий система даражалари билан аниқланади. Булар қуйидагилар: ◘ элементлар системаларини детерминацияси; ◘ ўсиш тизими; ◘ параметр тизимини бошқариш ҳисоби; ◘ параметр тизимини назорат қилиш ҳисоби ва ҳоказо. Инновацион фаолият тизимли ёндашувнинг мураккаб тизимини замонавий таҳлилини умумлашган шакли бўлиб ҳисобланади. У ўзига олдинги ишлатилган инновацион фаолият таҳлил усули ва ёндашувларни (мажмуали ва ҳолатий ёндашувлар) киритади. Инновацион фаолиятда мажмуали ёндашув иқтисодиётда қатнашаётган ташқи ва ички муҳитни ўз таҳлилида эътиборга олади. Саноатда ва қишлок хўжалигида инновацион фаолиятни илмий асослашда инсонларни талабини қондиришдаги иқтисодий фаолиятнинг умумий кўриниши, улар ўз вақтида жамиятни талабини қондиришдан иборат бўлиб, ўзига баъзи бир компонентларни мақсадини ташкил этган ҳолда алоқадорлигини қабул қилиб иқтисодий тизим ресурсларини технологиялашган инфратузилма

маҳсулотларини ва уларни истеъмол қилинишини ўзида ифода этади (1- расм). Бундай фаолият жараёнида юзага келадиган асосий саволлар: “Нима ишлаб чиқаради?” (истеъмол блоки), “Қандай ишлаб чиқарилади?” (ресурс ва технология блоки), “Ким учун ишлаб чиқарилади?” (маҳсулот ва ишлатиш блоки), “Иқтисодий, ҳуқуқий ва информацион муомалани самарали сотиш учун кайси тизимли ва функционал алоқалар блокида бўлиши керак?” (блок иқтисодий система ягона иқтисодий бирлашган организм, иқтисодий информацион ҳуқуқий механизми алоқадорлик блоки функцияси билан тузилган). 1-расм. Ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчини ўзаро муносабатини қисқача схемаси Бу чизма занжирида етакчи элемент ишлаб чиқарувчи билан истеъмолчи ўртасидаги алоқа истеъмолчиси ҳисобланади. Бу фақатгина ишлаб чиқариш тизими ҳажмини аниқламасдан иқтисодий стериотипларда шаклланади. Товар ва хизматлар талаби истеъмолни шакллантириб, товар ва хизматни боғлиқлигини импорти ҳақида маълумот ишлаб чиқарувчиларга тўғри алоқалар тизими орқали информация келиб тушади. Ўзига қаратилган инсоний (L), ишлаб чиқарилган (К) ва табиий (W) капитал каби ишлаб чиқариш омилларга тўғри келади.

Ҳамма иқтисодий субъектлар умумий иқтисодий жараёнда қатнашувчи бўлиб, ҳаётий фаолиятда икки турдаги фаоллик бўлади: шахсий истеъмол учун бир объектдан бошқаларига ўзгариши ва ишлатилиши. Биринчи мисолда улар ишлаб чиқарувчи, иккинчи мисолда истеъмолчи бўладилар. Ишлаб чиқарувчиларни ва истеъмолчиларни қизиқишлари бозорга бориб тақалади, яъни улар ўзларини талабларини қондириш мақсадида бозор муносабати шаклланади. Иқтисодиёт ва бозор алоқадорлигини тизим бошқаришини бошқарувчи институтлар (давлат ва нодавлат) дан ташкил этган бошқарув тизими 2- расмдаги тескари алоқа элементи функциясини бажарадилар. Маҳсулотларни, хизматларни, ресурсларни асосий массасини бозорда тақсимланади. Иқтисодиётда маҳсулот – хом-ашё бозори, молия бозори (валюта бозори, кредит бозори, қимматли қоғоз бозори, суғурта бозори киради), хизматлар бозори, меҳнат бозори ва бошқалар яққол ажралиб туради. Бозорни давлат бошқарса ҳам, қулайликлар ва хизматлар бозорини тақсимлашда бозорни ўз-ўзини бошқариш механизми асосий аҳамиятга эга. Тизим элементлари орасидаги тўғри ва қайтим алоқадорлигини макроиқтисодий таҳлилида, макроиқтисодий қонуниятларни шаклига киради. Бу қонуниятларни ўрганиш қуйидаги йўналишларда ўрганилади: ¾ Макроиқтисодий мувозанатни назарияси; ¾ Пул назарияси; ¾ Иқтисодий ўсиш назарияси;  Иқтисодиётни очиш назарияси. Микро кўламдаги иқтисодий субъектларни қонуниятларини қуйидаги бўлимлар ичида ўрганилади: 1.Бозор мувозанатини назарияси. 2.Истеъмолчи танлови назарияси. 3.Фирмани назарияси. 4.Даромадни тақсимланиши назарияси. 5.Умумий мувозанатни назарияси.

Қишлоқ хўжалигида инновация фаолиятига тизимли ёндашув Вазифа тизими қарорларини ўрганишда ва унинг ривожлантириш ҳар хил даражада умумийлаштирилади ва қисмларга бўлинади. Вазифа тизимини ечиш жараёнида қуйидаги принциплардан фойдаланиб аниқлаштирилади: 1. Ортогеналлик – бу принцип талаб қилиниши бўйича бу принцип бир- биридан тармоқлар аро алоқадарлигини билдиради. 2. Мувофиқлик – архитектура функцияларини мувофиқ равишда талаб қилиш даражасида эмас, балким керакли архитектура, кераксиз функциядан афзаллигини мувофиқлаштиради. 3. Тежамкорлик – ҳеч қандай функция архитектура баён қилинишида бир-бирини бошқа турда такрорламайди. 4.Тиниқлик – бажариш жараёнини аниқлаштиришда ишлатувчи функция аниқ бўлиши шарт. 5. Умумийлик – агарда функция бошланган бўлса, шундан сўнг кўп қиррали функция кўринишида бўлиши керак. 6. Ошкоралик – бу функциядан фойдаланиш бошқача бўлиб у проект асосида бўлади. 7. Тўлиқлик – функциядан фойдаланиш талаб килиш даражасида бўлиб иқтисодий-технологик чексиз даражада таъминланади. Вазифа тизимини ечилиши умумий тушунча бўлиб, таҳлил тизимини умумий бўлими бўлиб ҳисобланади. Макрокўламда таҳлил тизими – бу илмий умумлашган бўлиб умумий тенденцияни кўрсатиб бошқаришни тадбирлар асосида факторлар ривожланишини якдиллаб кўрсатиб беради. Таҳлил тизимини охирги мақсади – бошқариш моделини тартибга солишда танланган эталонни қайта кўриб чиқиб ва уни бир тизимга солишдир.

Макрокўламда тизимли таҳлилига етишиш учун иқтисодиётни аниқ субъектларини нормал ишлашини ўзининг қуйидаги босқичларида намоён қилади: • тизимни бошқаришда иқтисодий кўрсаткичлар ўрганилиб, таъкидланиб, объектни таъминлаб беради; • бозор иқтисодиётини ҳозирги замондаги тутган ўрни умумий тенденция асосида ўрганилади ва мана шу тенденция асосида молия индикаторини бозорда ишлатилган ресурсларини самарасини кўрсатади; • объект функциясини хусусиятини бўлиниши ва унинг алоҳида тузилмаси бошқаришни системали равишда тавсифлаб беради; • қўйилган мақсад ютуқларини талаб қилиниши шароитини асослаб беради; • қўйилган мақсаднинг тўлиқ шароитини аниқлаштириш; • бошқаришни эъталон усули асосида тармоқларда таҳлил ўтказиш учун материаллар ўтказади; • тажрибалардан фойдаланишда корхоналарда материаллар йиғишда таҳлил жараёнида тадбирлардан фойдаланиш системасини бошқаради; • иқтисодни таҳлил қилиш объектида – эталон модели ўрганилиб маълумотларни ўрганиш лозим. Шундай қилиб таҳлил тизими конкрет тизимни бошқаришда ва уни мақсадли шаклланишида – корхона тармоғи ёки компанияни самарадорлик кўрсаткичларини алоҳида кўрсаткичлари асосида ифодалайди. Бошқариладиган инновацион фаолият тизимни ижтимоий бошқариш механизмини – иқтисодий қонуниятлар билан инсон манфаатлари мажмуасида қўйилган вазифани бошқариш тартибини аниқлаштириб беради. Бундай аниқлаштиришлар таҳлилчиларни проектларини бошқариш системаси тизими тадқиқотида «статистика» ва «динамика» механизмини бошқариш ва такомиллаштириб бошқариб туради. Бошқаришни ташкилий амалиёти – бу қабул қилинган тизим ечимини тўлиқ таҳлил тизимини

бошқариш ва унга оптимал шароит қабул қилишда бошқариш учун ташкилий масалаларни кўрсатиб беради. Бозор шароитида қабул қилинган инновацион таҳлил тизимида маркетинг назорати бозорда конкрет бўғинларни товар хизматларини асосий турлари бўйича шакллантиради. Макрокўламда инновация фаолияти тизими таҳлили қуйидагича асосий принциплар асосида қўлланилиб аммо баъзи бир хусусиятлар билан бошқа бир мақсадда шаклланиб, бошқа тизимни ва бўлинма этапларини ўтказади. Бундай таҳлил объектлари бўлиб, иқтисодиёт учун асосий иқтисодий муаммолар ҳисобланади (ишсизларни юқори даражаси, бюджет ўсиши етишмаслиги, ички талабни сақланиши ва бошқалар). Охирги мақсад бўлиб уларни ўтказган тавсияси ҳисобланади. Макрокўламда таҳлил тизимини асосий этаплари қуйидагилардан иборат. 1. Ўтказилган тажрибани талаб қилинганлигини барқарорлиги. 2. Кўрсатилган объект ва тажриба предмети. 3. Ўтказилган тажрибани методологиясини таъминлаш. 4. Тажриба ўтказиш учун ресурслар таҳлили. 5. Модел ишлаб чиқариш ва тажриба ўтказиш учун усул танлаш. 6. Тажриба ўтказишда корхона натижаси. Макрокўламда тизимли таҳлилни асосий босқичларини амалга оширишда принциплар асосида мақсадни ифодаловчи хусусияти бўлишидан қатъий назар вазифани уни ўтказишда сақлаш ва босқичларин кетма-кетлиги ифодаланади. Бунақанги таҳлил ўтказишда унинг охирги мақсади объект сифатида ўзига аниқ иқтисодий муаммо қилиб, уларни аниқлаш таклифидир. Иккинчи этапда иқтисодий тизимни аниқлаштирилган текширишни объекти ва предметини аниқланади, учинчи босқичда текширишни услубини танлаш, тўртинчи босқичда текширишни ўтказиш учун зарур ресурсларни таҳлили ўтказилади.

1. Текширишни ўтказишдаги талабларни аниқлаш. Бу муаммоларни келтириб чиқарувчи муаммоларни таҳлили.  2. Текширишни объекти ва предметини аниқлаш  3. Текширишни ўтказиш услубини танлаш  4. Текшириш ўтказиш учун зарур ресурсларни таҳлили  5. Текширишни ўтказиш учун услуб танлаш ва моделини ишлаб чиқиш  6. Текшириш ўтказишни ташкил қилиш  7. Текшириш натижаларини таҳлили. Тавсияномаларни танлаш. 1-расм. Макрокўламда тизимли таҳлилни асосий босқичлари Бешинчи босқичда назоратни ўтказиш учун услуб танлаб ва моделни ишлаб чиқиш, олтинчи босқичда текширишни ўтказишни ташкил қилиш. Еттинчи босқичда текшириш натижаларни таҳлили ҳамда тавсияномаларни танлаш Қишлоқ хўжалигида инновацион бошқарув тамойиллари Ўрганиш тизимларини самарадорлиги кўпинча танланган ва ишлатиладиган ўрганиш усуллари ва кўрсаткичлар тизими билан аниқланади. Ўрганиш усуллари ўзи билан ўтказиш услубларини, қўллаш усулидан иборат. Уларни тўғри қўлланилиши муаммоларни ташкил этишдан келиб чиққан тўлиқ ва тўғри ўрганиш натижаларини олишга ёрдам беришади. Танланган усуллар, кузатиш, интеграция ёки ҳар хил усул

мажмуаларини тажриба ўтказишда ўрганишни ўтказаётган мутахассисларни билими, тажрибаси, интуицияси билан аниқланади. Жами тажриба ўтказаётган усулларни уч катта гуруҳларга бўлиш мумкин. Мутахассисларни билимлари ва кўникмаларини ишлатишга асосланган усуллар; тизимни намоёнлигини шаклланиш усуллари; мажмуалашган усуллар. Кузатиш тизимини самарадорлиги аниқланганда кўпроқ танланган услубларни кузатиш тизими кўрсаткичларига боғлиқ (1- расм). Кузатиш услуби қабул қилишни, кузатишни, ўтказишга боғлиқ ҳолда ўрганади. Кузатиш услубини танлашда интеграция ёки комплекс ҳар хил усулларни кузатиш ўтказилади, мутахассисларни билимини, тажрибасини аниқлаб беради. Ҳамма кузатиш услубини учта катта гуруҳга бўлиш мумкин: • асосий билимларни ишлатадиган мутахассисларни; • шакллантирилган кузатув услуби; • комплекслаштирилган услуб. Тизимларни кузатиш усуллари I.Мутахассисларни билим ва кўникмаларини ишлатишига асосланган услублар II. Тизимни намоёнлигини шаклланиш усули. III. Мажмуилашган усуллар. 1.«Мия хужуми» бўлими 1. Аналитик 1. Комбинаторика 2.«Сценария» бўлими 2. Статистик 2.Ҳолатий моделлаштириш 3. Эксперт баҳоси 3. Кўп йўналишли назария 3. Топология 4.«Дельфи» бўлими 4. Мантиқлик 4.Графо-семиотик моделлаштириш

5.Морфологик ёндашув 5. Лингвистик 5.Ахборот оқимларини ўрганиш усуллари 6.Ишбилармонлик ўйинлари 6. Семиотик 6.Агентли моделлаштириш. 7. График 8.Тузумли лингвистик моделлаштириш. 9.Имитацияли динамик моделлаштириш. 1-расм. Кузатиш усулини гуруҳлаш Биринчи гуруҳ – тажрибали эксперт мутахассисларни фикрларини умумлаштириб усулларни асосийларини аниқлаштириш «SWOT» таҳлили билан «Дельфа» усулини, «мақсадли дарахт», «деловой ўйин қаторидадир» . Иккинчи гуруҳ – математик, иқтисодий-математик ва системани моделени текширишда тизимни аниқлашда кўрсаткич усулларида қуйидаги синфларга бўлиш мумкин: аналитик, статистик, кўпқиррали назария, графикли ва ҳоказо. Ҳозирги кунда кўпроқ иқтисодиётда математик программалаштириш ва статистик усул ишлатилади. Учинчи гуруҳ – умумлашган усул: комбинаторика, моделли вазият, топология, графо семиотика ва бошқалар. Улар эксперт ва уни шаклланган услублар интеграциялашув йўли билан шаклланади. Мутахассислар тизим таҳлилини бажарувчи мутахассис ҳар бир синфлаштириш шартлигини тушуниши лозим. Улар ҳар хил модел ва услубларни кенг сонида йўналишига ёрдам берувчи воситадир холос. Таҳлил системасини ривожланиши, «мозговая атака», «дерево целей», қуйидаги усуллар билан ажратилган ҳолда қуйидаги тушунчаларни беради.

Кўрсатилган терминлар у ёки бу тажрибали экспертларнинг фаоллигини жалб қилади, бошқа вақтда бу усуллар «тажрибали» деб аталади. «Мозговая атака» концепцияси 50 йилларда кенг маънода тарқалган бўлиб, «тизимли усулни назарий фикрланишидир» «одамларни янги ғоялар очишда мутахассислардан сифатли усуллардан ўрганиш ҳамдир». Бу усул таниқли бўлиб “Мозговой штурм” конференция ғояси, жамоа генератив ғояси, тип – усуллари маълумдир. “Сценариялар” усули объектларни таҳлилида ёки қўйилган муаммоларни таъминлашда қўйилган вазифани келишишни тайёрлаш усули ҳисобланади. Саноатда, тармоқда, амалиётда “Сценария” типлари бўйича кўрсатмалар ишлаб чиқилади, бу эса ижтимоий иқтисодий окибатда фан техника прогрессини мажмуий дастурни ҳар хил кўринишини ишлаб чиқаради. Эксперт баҳолаш усули : Кўпчилик ишларда экперт баҳолашни хусусиятларини қабул қилиш ўрганилади, унда эксперт шаклида кўпгина ишлар сўров қилиб чиқилади (ҳар хил анкета равишда, интервьюларда) баҳолашга яқинлашиб (меъёрлаш ва ҳар хил тартиб сақлашда) ва ҳоказо. Мутахассис экспертлар у ёки бу воқеаларни қонун остида индивидуал баҳолашда жойларда мукаммал текшириш ҳодисасини билмаган ҳолда экспертлар баҳолайди. Шундай қилиб олдиндан баҳони диапазон ичидаги характеристикани текширишни белгилашда гуруҳ экспертлари уларни жамоасини умумлаштирилинганлигини тасдиқлайди. “Дельфе” тип услуби, “Дельфе” услуби ёки “Дельфи” орқали услуби биринчилар қаторида О. Хельмер ва унинг сафдошлари итератив муолажада мия ҳужуми ўтказилган бўлиб, бу эса руҳий омилларни пасайтириш қобилиятини кайтаришни натижасини оширади. “Дельфе” муолажаси тарғиботи ҳар хил даражада ишлатилади. Мия ҳужумида итератив циклда қисқартирилган кўринишда кетма-кетлиги ташкил этилади. Кўпроқ қийин вариантда якка тартибдаги сўровнома кетма-кетлик дастури ишлаб чиқилиб

анкета саволлари ёрдамида экспертлар ўртасида бир- бирига таъсир этмаган ҳолда танишмасдан фикр алмашишади. Марфология ғоясини келишув асосида кўпроқ тизимли тузум топилиб қўйилган вазифалар ечимини муаммоли варианти ёки элементлар тизими асосий аралашуви тизим тузумида йўналтиради. Тизим ва воқеалик ҳар хил усуллар билан бўлинади ва ҳар хил аспектларда кўриб чиқилади. Морфологик ўрганишни кузатгич нуқтаси бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: ¾ морфологик моделлаштиришни ҳамма объектларига тенг қизиқиш; ¾ ўрганилаётган тармоқни тўлиқ тузумини олинганлигига қадар, барча чекланма ва баҳоларни ликвидация қилиш; ¾ қўйилган муаммони максимал аниқ шаклланиши. Хўжалик ва бошқаришни янги билим усуллари билан самарали услуби ишбилармон ўйинлар ҳисобланади. Гуруҳ одамлари ёки инсон ва компьютерларда белгиланган қоидаларни ўйин йўли билан ҳар қандай ҳолатда бошқарув ечимини ишлаб чиқариш усули бўлиб ишбилармон ўйинлари ҳисобланади. Ишбилармон ўйинларини моделлаштириш ва имитация жараёнларидан таҳлилга чиқишда мураккаб амалий масалани ечишда, фикрлаш маданияти шаклланишини таъминлаш, бошқариш, муомала усталиги, қарор қабул қилинишида бошқарув усулини инструментал кенгайтиришга ёрдам қилади. Ишбилармон ўйинлар мутахассисларни тайёрлаш ва бошқариш тизими таҳлили воситаси сифатида намоён бўлади. Ишбилармон ўйинларни ишлаб чиқиш ва ўтказиш тажрибаси шуни кўрсатадики, уни бир неча бўлимларни кетма-кет ёзилишини мақсадли эканлигини кўрсатади ва қоидага асосан қуйидаги 9 та бўлинмаларга бўлинади: • умумий тавсифнома. • ҳолатни аниқлаштириш; • ўйин мақсади;

• марказ вазифаси; • ўйин қатнашчиларини вазифаси; • шартли модел; • шартли моделни таҳлили; • ўйин қатнашчилари учун раҳбарлик қилиш; • ўтказилган ўйин натижалари. Тизимни таърифлаш амалиёти вақтида функция тизимини таъминлаб туриб бошқариш схемасини макрокўламда ёки корхона бўлимлар тузилишида ва уларга қарашли бўлган бошқарма аппаратига информация сифатида меъёрдаги шароитни яратади. Бошқача қилиб айтганда реал тизим функциясини ташкил этиб, бошқариш тизими рамкадаги танланган услубларни шакллантиришни расмийлаштиришда оптимал вариантни тузилиши танланади. Шунингдек‚ макрокўламда тартибга солишни бирмунча терминалини тўғирлаб чиқишдир. Қабул қилинган услуб тизимини расмийлаштиришда охирги натижа алмаштирилиб ва охирида ташкилий объектда бошқариладиган механизмни яратиш керак. Бизга маълум бирор бир объектни моделлаштиришни тугаллашда бошланғич объектни, шундай объект самарадорлигини олиб келадиган худди шундай енгил, тезроқ арзон объект билан алмаштириш мумкин. Кўпгина турли кўринишдаги моделлар бор бўлиб жадвал ва график, физик модел, логистик математик иборада, машинали моделлари, имитация моделларидир. Аниқ услуб танлаш шаклини расмийлаштиришда бошқариш тизимида кузатишни қайси шароитда рўёбга чиқаришда бажарувчи қандай жавобгарлик масаласини қабул қилиш ва қайси даражани бошқариш ташкилоти текшириб чиқади. Сетевой усул – бошқариш вазифасини комплексини ечиш учун тизим шаклини кўрсатиб шу усул билан бирлаштиради. Режалаштирилган сетевой усул ва (СПУ) қуйидагича таснифланади: инновацион фаолиятни бошқариш тизимини янги кўринишларда ёки

модернизацияда тизимли ишлаб чиқаришни ва шундай ёндашув асосида кўриб чиқишда узлуксиз бир жараёндан алоқадор операцияда бир мақсадли йўналтиришда кўриб чиқилади. Моделлаштиришни иммитацион динамик усули. Адабиётларда кўрсатилишича, асосий конкрет модел ва уни назорати натижасида мақсадли қўйилиши умумий қурилма услубида ва имитация моделлини ўсишини фойдалангандан сўнг вазифа тизими натижаси ҳисобланади. Ҳар қандай тизимни оғир тизим кўринишида баён қилинганда ҳар хил образда бир-бирига боғлиқ алоқадорлиги намоён бўлади. Элементлар ўртасидаги алоқа биринчи ўзгариши бир элементда бўлганда, ёпиқ ва очиқ бўлиши мумкин, контур орқали ўтганда ҳам амал қилиши мумкин. Худди шундай реал тизим инерцияси бўлиб, тизимларни элементлар бўлиш контур алоқасини кечикиб узатишини аниқлайди. Моделни объективлик кўрсатиб бўладиган ички тизим модели ситемасидан имитацион ўзгариш модели кўрилганидан сўнг олдиндан давомини вақт мумкин этганлигини модел кўрсатмасини компьютер ёрдамида текширилади, бу бутун системада назорат ўтказиш имкониятини беради. Иммитацион модел ўсишининг хусусиятли аппарати ҳар бир элементни ўсиш динамикасини элементларни ўрганишдаги алоқадорлик сабабини кўрсатади. Ахборот оқимини назорат усули. Ташкилий бошқариш тизимини қайта кўриш усули материалларини кўришдан олдин ахборот оқимини назорати ўтказилади. Бундай назоратни мақсади ахборот жараёнини шаклланишини ўрганишдир ва олдиндан ишлаб чиқилган дастурда ўтказилади. Дастурда кўрсатилишича, бунга дастурий мисол келтирамиз. Мисол қилиб келтирилган саволларда ҳужжатларни шаклини ўрганишда техникавий қайта ишлов билан тўлдирилади: ¾ ҳужжатларни белгилаш; ¾ бир вақтни ўзида чиқарилаётган нусхалар сони; ¾ ҳужжатлар кўрсаткичлари ва реквизитлар мажбуриятлари номлари; ¾ ким томонидан реквизит кўрсаткичлари тўлдирилган;

¾ кўрсаткичлар шаклланиш қоидалари; ¾ ҳар қайси кўрсаткични моҳияти;  ҳужжатларни тузишни кетма- кетлиги;  кўрсаткичлар ишлаб чқаришни тозалиги. Бир вақтни ўзида мақсадли масала маълумотларида ҳужжатлар оқимини ўрганиш билан ҳар қандай бошқариш органлари борлиги ҳужжатлари тўғрисида кўрсатма беради. Худди шундай назорат дастурига функция тушунтириш жараёни ёрдамида бошқариш органларини алоҳида ишчи гуруҳига саволларни киритиш мувофиқдир. Назорат объекти ҳужжатли ва ҳужжатсиз хабарларни ишлаб чиқариш фаолиятини ва бошқаришни кўрсаткичлар шаклланиш жараёни маршрут йўналишларида ҳужжатлаштиради ва ахборот моделини асосий белгилашда бор оқим ҳужжатларини ахборот бошқариш фаолиятини кўрсатади. Иқтисодий моделни аниқлаш. Ҳар қандай иқтисодий кўринишларни ўрганиш учун иқтисодчилар тизимли вазифаларни қарорларини шаклланган қисқача қайд қилишга иқтисодий модел дейилади. Мисол қилиб, фирма модели, иқтисодий моделни ўсиши, товарда бир хил мувозанатни молия бозори ва омилларини ва бошқа иқтисодий моделлар ҳисобланади. Ҳар қандай иқтисодий модел тизими таҳлили асосий бош инструмент бўлиб, иқтисодий тизимни асосий хусусиятини ўзида акс эттиради. Иқтисодий сферада асосий инструментни қарорини қабул қилишда иқтисодий назария тузуми ҳозирги замонга олиб келувчи модел ҳисобланади. Иқтисодий модел иқтисодий функционал объектларини хусусиятларини кўрсатиб ва шу асосида бошқа ўлчамини кейингисини олдиндан кўрсатиб беради. Олдинда гапириш, кейинги ўзгаришларни масалан, алмаштириш курсини ўсиши, иқтисодий коньюктурани ёмонлашиши, фойдани пасайишини интуацияга боғликлигини кўрсатади. Шунинг билан биргаликда ҳар қандай иқтисодий модел ўзини аниқлашнинг абстрак ва кетма-кетлик тўлиқсиз бир неча мавжуд

омилларни ажратишда иқтисодий объектда аниқланган қонуниятли функциялаштиришни кўриб чиқиб, уларни бошқа омиллар абстракт қилади. Шунга қарамасдан кам боғлилигини кўрсатади.

Адабиётлар : 1. K аримов И . А . Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида . – Т .: Ўзбекистон , 1995, 273 бет . 2. Каримов И . А . Қишлоқ хўжалиги тараққиёти - тўкин ҳаёт манбаи .– Т .: Ўзбекистон , 1998, 22 бет . 3. Каримов И . А . Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш энг муҳим вазифа . – Т .: Ўзбекистон , 2000 йил . 4. Каримов И . А . Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида . – Т .: Ўзбекистон , 2011, 125 бет . 5. Каримов И . А . Жаҳон молиявий - иқтисодий инқирози , Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари . – Т .: Ўзбекистон , 2009, 56 бет . 6. Каримов И . А . Бош мақсадимиз – мавжуд қийинчиликларга қарамасдан , олиб бораётган ислоҳотларни , иқтисодиётимизда таркибий ўзгаришларни изчил давом эттириш , хусусий мулкчилик , кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йўл очиб бериш ҳисобидан олдинга юришдир . Ҳалқ сўзи , 2016 йил 16 январь . 7. Мирзиёев Ш . М . Т a нқидий т a ҳлил , қ a тъий т a ртиб - интизом в a ш a хсий ж a вобг a рлик – ҳ a р бир р a ҳб a р ф a олиятининг кунд a лик қоид a си бўлиши кер a к , Х a лқ сўзи , 2017 йил , 16 янв a р . 8. Мирзиёев Ш . М . Ризқ - рўзимиз бунёдкори бўлг a н қишлоқ хўж a лиги ходимл a ри меҳн a тини улуғл a ш , соҳ a ривожини янги босқичг a кўт a риш – a сосий в a зиф a миздир , Х a лқ сўзи , 10.12.2017 йил 9. Мирзиёев Ш . М . Ўзбекистон Республик a си Президенти Ш a вк a т Мирзиёевнинг Олий М a жлисг a Мурож aa тном a си , Х a лқ сўзи , 22.12.2017 йил Анискин Ю.П. Внутрифирменное планирование: Учебное пособие. – М.: МГИЭТ, 1994. – 130 с.

Похожие

Қишлоқ хўжалигида инновацион технологиялар маркетинги

Қишлоқ хўжалигида инновацион лойиҳалар ишлаб чиқиш

Қишлоқ хўжалигида инновацион технологияларнинг иқтисодий самарадорлиги

Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятни бошқаришни такомиллаштирилиш

Қишлоқ хўжалигида инновацион иқтисодиётни ривожлантиришнинг ҳуқуқийиқтисодий асослари ва давлат сиёсати