Хусусий капитал таҳлили - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Хусусий капитал таҳлили

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

131.5 KB

Хусусий капитал таҳлили Режа: 1. Хусусий капитални таҳлил қилишнинг аҳамияти, 2. вазифалари ва манбалари. 3. Хусусий капитал таркиби, структураси ва динамикасининг таҳлили. 4. Хусусий капиталдан фойдаланиш самарадорлигининг таҳлили 5. Хусусий капитални кўпайтириш имкониятлари

Хусусий капитални таҳлил қилишнинг аҳамияти, вазифалари ва манбалари. Хусусий капиталнинг таърифи, ҳисобга олиниши ва шаклланиши Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида» ги қонунида ўз аксини топган. Ушбу қонун Ўзбекистон Республикаси Олий мажлисининг биринчи чақириқ 6-сессиясида қабул қилинган ва у 1996 йил 30 августда Республика Президенти томонидан тасдиқланган. Хусусий капитал шу қонуннинг 15 моддасида ва шу қонун асосида юзага келган Молия вазирлигининг молиявий ҳисобот шакллари ва уларни тузиш тартиби тўғрисидаги йўриқномада ҳамда бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартларида ўз ифодасини топган. Ушбу қонун ва Молия Вазирлиги томонидан ишлаб чиқарилган йўриқнома ва молиявий ҳисоботлар асосида хусусий капитал ҳолатларини ўрганиш йўллари ва усуллари ушбу бобда ёритилди. Хусусий капитал бозор иқтисодиёти муносабатлари шароитида корхонанинг молиявий ҳолатини тавсифловчи муҳим кўрсаткичлардан бири бўлиб ҳисобланади. Чунки унинг ҳолатига қараб, корхонанинг молиявий мустақиллигига баҳо берилади. Корхонанинг молиявий жиҳатдан мустаҳкам бўлиши бизнесни бошқаришда, ишлаб чиқариш фаолиятини кенгайтиришда ва шерикчилик фаолиятини йўлга қўйишда ўта муҳим долзарб масала бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун ҳам хусусий капитал ҳолатини ўрганиш катта аҳамиятга эгадир. Корхонанинг ўз маблағлари манбаининг асосий қисми хусусий капитал ҳиссасига тўғри келади. Хусусий капиталнинг ҳиссасини ошириш ва ундан фойдаланиш даражасини яхшилаш имкониятларини аниқлаш таҳлилнинг асосий мақсадидир. Ушбу мақсадга қуйидаги асосий вазифаларни ҳал қилиш орқали эришиш мумкин:

1. Хусусий капитал таркиби ва унинг структураси бўйича динамикасини ўрганиш орқали умумий ҳолатига баҳо бериш; 2. Хусусий капитал ўзгаришига таъсир қилувчи омилларнинг таъсир этиш даражасини аниқлаш ва баҳо бериш; 3. Хусусий капиталдан фойдаланиш самарадорлик даражасини аниқлаш ва ушбу ўзгаришга омилларнинг таъсирини ҳисоблаб, баҳо бериш; 4. Хусусий капитал таркибини яхшилаш ва фойдаланиш самарадорлигини ошириш имкониятларини кўрсатиш. Хусусий капитал туҳлилини амалга ошириш учун ахборот манбаи бўлиб, қуйидаги ҳисобот маълумотлари ҳисобланади. 1. Бухгалтерия балансининг пассив томонидаги 1- бўлим маълумотлари; 2. Хусусий капитал тўғрисидаги ҳисобот маълумотлари; 3. Бизнес-режанинг хусусий капитал тўғрисидаги маълумотлари; 4. Хусусий капитални ҳисобга олиб борувчи бухгалтерия ҳисоби счётларининг маълумотлари (8300, 8310, 8320, 8330, 8400, 8410, 8420, 8500, 8510, 8520, 8530 ва бошқа счётларнинг маълумотлари). Хусусий капитал таркиби, структураси ва динамикасининг таҳлили. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ўз маблағлари манбаининг асосий қисмини хусусий капитал ташкил этади. Унинг таркиби 4 та капиталдан ташкил топган, яъни у устав капитали, захира капитали, қўшилган капитал ҳамда тақсимлан ма ган фойдани (қопланмаган зарарни) ўз ичига олади. Хусусий капиталнинг таҳлили унинг таркиби ва структурасини ўрганишдан бошланади. Бунинг учун хусусий капиталнинг ҳар бир тури бўйича йил боши ва йил охирига бўлган суммаси ҳамда ҳар бирининг жамига нисбатан ҳиссаси аниқлаб олинади. Шундан кейин таҳлилнинг горизонтал ва вертикал усулларидан фойдаланиб, таҳлили амалга оширилади. Хусусий капиталнинг йил охиридаги қолдиғи йил бошига, йил охиридаги салмоғини

йил бошидаги салмоғига солиштириб ўзгариши аниқланади ва баҳо берилади. Буни қуйидаги 48-жадвалдан кўриш мумкин. жадвал Хусусий капитал таркиби ва структурасининг қиёслама таҳлили. № Хусусий капиталнинг турлари Йил бошида Йил охирида Ўзгариши(+, -) Суммас и, минг сўм Салмоғ и % Суммас и, минг сўм Салмоғ и % Суммас и, минг сўм Салмоғ и % 1 Устав капитали 1226 19,8 1310 12,4 +84 -7,4 2 Қўшилган капитал 300 4,8 320 3,0 +20 -1,8 3 Захира капитали 180 2,9 188 1,8 +8 -1,1 4 Тақсимланмаган фойда 4500 72,5 8780 82,8 +4280 +10,3 ЖАМИ: 6206 100 10598 100 +4392 - 48-жадвалдан кўриниб турибдики, жорий йилда корхонанинг хусусий капитали ҳажми йил охирида йил бошига нисбатан 4392 минг сўмга ёки 70,8% га ошган. Ушбу ўсиш хусусий капиталнинг тўрт тури бўйича бўлган ижобий ўзгариш ҳисобига содир бўлган, яъни устав капиталининг 84 минг сўмга, қўшилган капиталнинг 20 минг сўмга, захира капиталнинг 8 минг сўмга ва тақсимланмаган фойданинг 4280 минг сўмга ошиши натижасида содир бўлган. Хусусий капитал структураси ўрганилганда Устав, қўшилган ва захира капиталларининг йил охиридаги ҳажми йил бошига нисбатан ошган бўлса ҳам, уларнинг хусусий капиталнинг жами ҳажмига нисбатан ҳисобланган ҳиссасининг камайганлиги маълум бўлди, яъни Устав капиталининг ҳиссаси 7,4 фоизга, қўшилган капиталники 1,8 фоизга, захира капиталиники эса 1,1 фоизга камайган. Ушбу камайиш корхонанинг молиявий барқарорлигига, молиявий мустақиллигига салбий таъсир қилади. Шунинг учун ушбу капиталлар

салмоғини камайтирмаслик чораларини кўриш зарур. Бунинг учун уларнинг ҳажми бўйича ўзгаришини кирим ва чиқим моддалари таъсири остида ўрганиш зарур. Бундай таҳлил эса уларнинг салмоғини ҳам ошириш учун мавжуд имкониятларни аниқлаб беради. Хусусий капитал ҳажмининг ошиши асосан тақсимланмаган фойда ҳисобига содир бўлган. Хусусий капитал ҳолатини жорий йилда (даврда) таҳлил қилиш билан бир қаторда динамикасини ҳам ўрганиш катта ахамиятга эгадир. Динамикасини таҳлил қилиш учун хусусий капиталнинг жами ва турлари бўйича ўртача йиллик қиймати ва ҳиссасини (салмоғини) ҳисоблаб олиш зарур. Шундан кейин ҳисобот йил и даги хусусий капиталнинг ўртача йиллик ҳажми ва салмоғини базис йилидаги уларнинг ўртача йиллик ҳажми ва салмоғига солиштириб ўзгариши аниқланади. Сўнгра омиллар таъсири таҳлили қилинади. Хусусий капитал ҳажмининг ўзгаришига омиллар таъсирини «Балансли боғланиш» усулидан фойдаланиб, аниқлаш зарур. Хусусий капитал таркибига кирувчи капиталлар ҳажмининг ўзгариши хусусий капитал ҳажмининг ўзгаришига таъсир қилувчи бирламчи омиллар бўлиб ҳисобланади. Демак, хусусий капитал ҳажмининг ўзгаришига қуйидаги 4 та омил бевосита таъсир қилади: 1. Устав капитали ҳажмининг ўзгариши: (УК 1 -УК 0 ) ; 2. Қўшилган капитал ҳажмининг ўзгариши: (ҚК 1 -ҚК 0 ) ; 3. Захира капитал ҳажмининг ўзгариши: (ЗК 1 -ЗК 0 ) ; 4. Тақсимланмаган фойда (ёки қопланмаган зарар)нинг ўзгариши: (ТФ 1 - ТФ 0 ) . Бу омилларнинг таъсирини қуйидаги формуладан фойдаланиб аниқлаш мумкин: ХК ў =(УК 1 -УК 0 ) (ҚК 1 -ҚК 0 )  (ЗК 1 -ЗК 0 )  (ТФ 1 -ТФ 0 )

Ушбу омилларнинг таъсири аниқланганда н кейин ҳар бирининг таъсирига ижобий ёки салбий баҳо берилади ва хулоса қилинади. Шундан кейин ҳар бир омилнинг ўзига таъсир қилувчи омилларнинг таъсирини ўрганиш зарур. Ушбу омилларнинг таъсири аниқланиб, ҳар бирининг таъсирига баҳо берилади ва хулоса қилинади. Шундан кейин ҳар бир омилли кўрсаткичнинг ўзига (ҳар бир капитал ҳажмининг ўзгаришига) таъсир қилувчи омиллар (кирими ва чиқими турларининг) таъсирини ўрганиш зарур. Бошқача айтганда хусусий капитал ҳажмининг ўзгаришига иккиламчи омиллар таъсирининг таҳлилини амалга ошириш зарур. Агар шундай таҳлил амалга оширилса ҳар бир капитал турининг кирими ва чиқими ҳисобига хусусий капитал ҳажмининг аниқ ўзгариш сабаблари аниқланади ва уни ошириш имкониятлари топилади. Хусусий капиталдан фойдаланиш самарадорлигининг таҳлили. Хусусий капиталдан фойдаланишнинг асосий кўрсаткичи бўлиб, хусусий капитал рентабеллиги ҳисобланади. Рентабеллик даромадлилик, фойдалилик деган маънони англатади. Рентабеллик даражаси ресурслар, капиталлар ва харажатларга нисбатан ҳисоблаб олинади ва таҳлил қилинади. Шулар орасида хусусий капитал рентабеллиги бизнинг ўрганиш объектимиздир. Хусусий капитал рентабеллиги қандай аниқланади? Хусусий капитал рентабеллиги соф фойданинг хусусий капиталнинг ўртача йиллик қийматига нисбати тариқасида ҳисобланади, яъни у хусусий капитал суммасини 100 фоизга кўпайтириб, натижасини хусусий капиталнинг ўрта қийматига бўлиши орқали аниқланади . Буни қуйидаги формула билан ифодалаш мумкин:ХКХ СФ RXK  ; (1) ёки ТФ ЗК КК УК СФ RXK     100* ; (2)

Бунда, R XK – хусусий капитал рентабеллиги; СФ – соф фойда суммаси (ҳажми); ХКҲ – хусусий капиталнинг ўртача йиллик қиймати (ҳажми); УК – Устав капиталининг ўртача қиймати; ҚК – қўшилган капиталнинг ўртача қиймати; ЗК – захира капиталининг ўртача қиймати; ТФ – тақсимланмаган фойда суммаси. Хусусий капитал рентабеллиги нимани билдиради? Хусусий капитал рентабеллиги бир ёки юз сўмлик хусусий капитал ҳажми ҳисобига олинган соф фойда суммасини билдиради. Ушбу кўрсаткич базис йилидаги ёки бизнес режада кўзда тутилган капитал рентабеллигига нисбатан юқори бўлса, хусусий капиталдан фойдаланиш самарадорлигининг ошганлигини билдиради. Хусусий капитал рентабеллиги қанча юқори бўлса, хўжаликнинг молиявий аҳволи ҳам шунча мустаҳкам бўлади. Хусусий капитал рентабеллигининг таҳлили унинг ҳисобот йилидаги даражасини базис йилидаги (ёки режада кўзда тутилган даражасига) солиштириб, умумий ўзгаришини аниқлашдан бошланади. Рентабеллик даражасининг ўзгариши биринчи ва иккинчи тартибли омиллар таъсири остида юзага келади. Биринчи тартибли омиллар бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: 1. Хусусий капиталнинг ўртача йиллик қийматининг ўзгариши; 2. Соф фойда ҳажмининг ўзгариши. Ушбу омиллар таъсирини «Занжирли боғланиш» усулини қўллаш орқали аниқлаш зарур. Бунинг учун қуйидаги 3 та боғланиш рентабеллик кўрсаткичини аниқлаб, сўнгра омилларнинг таъсирини аниқлаш мақсадли бўлади. 1. 0 0 ХКХ СФ -базис йилидаги (ёки режадаги) рентабеллик даражаси.

2. 1 0 ХКХ СФ - шартли рентабеллик даражаси. 3. 1 1 ХКХ СФ - ҳисобот йилидаги рентабеллик даражаси. Шундан кейин хусусий капитал рентабеллигининг омилли таҳлили амалга оширилади. Ҳисобот йилидаги хусусий капитал рентабеллигидан (3-боғланиш кўрсаткичидан) базис йилидаги рентабеллигини (1-боғланиш кўрсаткичини) чегириб ташлаш орқали унинг умумий ўзгариши аниқланади: сф хкх ХКХ СФ ХКХ СФ , 0 0 1 1   Бу ўзгариш юқоридаги икки омил ҳисобига юзага келган. Хусусий капитал рентабеллигининг ўзгаришига унинг ўртача қиймати (ҳажми) ўзгаришининг таъсири ни аниқлаш учун шартли рентабеллик даражасидан (2-боғланиш кўрсаткичидан) базис йилидаги рентабеллик даражасини (1-боғланиш кўрсаткичини) чегириб ташлаш керак: хкх ХКХ СФ ХКХ СФ   0 0 1 0 Хусусий капитал рентабеллигининг ўзгаришига соф фойда суммаси (ҳажми) ўзгаришининг таъсирини аниқлаш учун ҳисобот йилидаги рентабеллик даражасидан (3-боғланишдан) шартли рентабеллик даражасини (2-боғланиш кўрсаткичини) чегириб ташлаш керак: сф ХКХ СФ ХКХ СФ   1 0 1 1 Шу икки омил таъсирларининг йиғиндиси хусусий капитал рентабеллигининг умумий ўзгаришига тенг келиши керак: сф хкх сф хкх ,     Шундан кейин рентабеллик даражасининг ўзгаришига хусусий капитал ҳажми ўзгаришининг таъсирини ҳар бир капиталнинг тури бўйича аниқ кўрсатиш ва мавжуд имкониятларни етарли даражада баён қилиш учун иккинчи тартибли омиллар таъсирининг таҳлилини амалга ошириш керак.

Бунинг учун юқорида келтирилган рентабелликнинг иккинчи формуласидан фойдаланиш зарур . Ушбу формуладан кўриниб турибдики, хусусий капитал рентабеллигининг ўзгаришига қуйидаги 5 та омил таъсир қилади: 1. Устав капитали ҳажмининг ўзгариши; 2. Қўшилган капитал ҳажмининг ўзгариши; 3. Захира капитали ҳажмининг ўзгариши; 4. Тақсимланмаган фойда суммасининг ўзгариши; 5. Соф фойда суммасининг ўзгариши. Ушбу омилларнинг рентабелликни ўзгаришига таъсирини «Занжирли боғланиш» усули орқали аниқлаш қулайроқдир. Омиллар таъсирини аниқлашдан олдин хусусий капитал рентабеллигини ифодаловчи қуйидаги боғланиш кўрсаткичларини аниқлаб олиш зарур: 1. 0 0 0 0 0 ТФ ЗК КК УК СФ    ; 4. 0111 0 ТФЗКККУК СФ  ; 2. 0 0 0 1 0 ТФ ЗК КК УК СФ    ; 5. 1 1 1 1 0 ТФЗКККУК СФ  ; 3. 0 0 1 1 0 ТФ ЗК КК УК СФ    ; 6. 1 1 1 1 1 ТФЗКККУК СФ  . Энди, ушбу рентабеллик кўрсаткичларидан фойдаланиб, хусусий капитал рентабеллигининг умумий ўзгаришини ва унга омиллар таъсирини аниқлаш мумкин. Рентабелликнинг умумий ўзгариши: 6-1= 1 1 1 1 1 ТФЗКККУК СФ  - 0 0 0 0 0 ТФ ЗК КК УК СФ    = тф зк кк ук , , ,   . Ушбу ўзгаришга омиллар таъсирини аниқлаш: 1. Устав капитали ҳажми ўзгаришининг таъсири:

2-1=0 0 0 1 0 ТФ ЗК КК УК СФ    - 0 0 0 0 0 ТФ ЗК КК УК СФ    = ук  ; 2. Қўшилган капитал ҳажми ўзгаришининг таъсири: 3-2= 0 0 1 1 0 ТФ ЗК КК УК СФ    - 0 0 0 1 0 ТФ ЗК КК УК СФ    = кк  ; 3. Захира капитали ҳажми ўзгаришининг таъсири: 4-3= 0111 0 ТФЗКККУК СФ  - 0 0 1 1 0 ТФ ЗК КК УК СФ    = зк  ; 4. Тақсимланмаган фойда суммаси ўзгаришининг таъсири: 5-4= 1 1 1 1 0 ТФЗКККУК СФ  - 0111 0 ТФЗКККУК СФ  = тф  ; 5 . Соф фойда суммаси ўзгаришининг таъсири: 6-5= 1 1 1 1 1 ТФЗКККУК СФ  - 1 1 1 1 0 ТФЗКККУК СФ  = сф  . Ушбу 5 та омиллар таъсирларининг йиғиндиси хусусий капитал рентабеллигининг умумий ўзгаришига тенг келиши керак. Шундан кейин ҳар бир омил таъсирига баҳо берилиб, рентабелликни янада ошириш имкониятлари кўрсатилади.

Хусусий капитални кўпайтириш имкониятлари. Хусусий капитални кўпайтириш имкониятлари бўлиб, қуйидагилар ҳисобланади: 1. Устав капитали бўйича: - муассислар қарорига кўра Устав капиталида мавжуд муассислар улушларининг оширилиши; - қимматбаҳо қоғозлар эмиссияси; - муассисларнинг янгиларини жалб этиш ҳисобига Устав капиталини ошириш; - жорий йил фойдасини кўпайтириш ҳисобига ошириш. 2. Қўшилган капитал бўйича: - эмиссион даромадни ошиши ҳисобига. Бу акцияларнинг номинал қиймати билан сотилиш баҳоси орасидаги фарқ; - Устав капиталини шакллантиришда курсдаги фарқнинг ошиши ҳисобига. Бу устав капиталига қўйилган қўйилмаларни тўлашда ҳосил бўладиган курсдаги фарқлар суммасидир. 3. Захира капитали бўйича: - активларни қайта баҳолаш натижасида аниқланган ортган қийматини ошиши ҳисобига; - Устав капиталига нисбатан ҳар йили фойдадан мажбурий ажратма даражасининг ошиши ҳисобига; - текинган олинган мулк ҳисобига. 4. Тақсимланмаган фойда бўйича: - асосий фаолиятдан олинган фойдани кўпайтириш ҳисобига; - молиявий фаолиятдан олинадиган фойдани кўпайтириш ҳисобига.

Хулосалар Хусусий капитал таҳлили бобида таҳлилнинг аҳамияти, вазифалари ва манбалари, капиталнинг таркиби, структураси ва динамикасининг таҳлили, хусусий капиталдан фойдаланиш самарадорлигининг таҳлили, уни кўпайтириш имкониятлари каби масалалар ёритилган. Буларни талаба яхши ўзлаштириб олишга ҳаракат қилиши керак. Шунинг учун унга, мавзуни дарслик бўйича ўқиб, ўзлаштиришни ҳамда унда келтирилган назарий саволларга жавоб қайтаришни ва берилган машқларни мустақил бажариб, мазмунини ўзлаштириб олишни тавсия қиламиз.

Адабиётлар рўйхати : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси . Тошкент- «Ўзбекистон», 1992 2. Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасида корхоналар тўғрисида»ги қонуни. Т.: «Ўзбекистон», 1992 3. Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги Қонуни. - Қишлоқ хўжалигида ислоҳатларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меъёрий ҳужжатлар тўплами (2-кисм). Тошкент-1998й. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Аудиторлик фаолияти тўғрисида»ги Қонуни. 5. Ўзбекистон Республикасининг «Фермер хўжалиги тўғрисида» ги Қонуни (янги таҳрири). – Халқ сўзи газетаси, 2004 й. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Фермер хўжаликларини ривожлантириш Консепцияси тўғрисида» ги 2003 йил 27-октябрдаги ПФ– 3342–сонли Фармони. 7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2005-2007 йилларда фермер хўжаликларини жадал ривожлантиришга қаратилган таклифлар тайёрлаш бўйича махсус камиссия тўзиш тўғрисида» ги Фармойиши. – Халқ сўзи, 2004йил 5 ноябр. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 4 – апрелдаги «Аудиторлик фаолиятини янада такомиллаштириш ҳамда улар кўрсатаётган хизматлар сифати учун жавобгарликни ошириш тўғрисида»ги қарори. 9. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим йўналишлари тўғрисида» ги 2003 йил 24 мартдаги фармони. «Ҳалк сўзи» 2003 йил март. 10. Каримов И.А. – Янгиланиш ва барқарор тараққиёт йўлидан янада изчил ҳаракат қилиш, халқимиз учун фаровон турмуш шароити яратиш – асосий вазифамиздир . “Халқ сўзи”, 2007 йил 14 фе в рал.

Похожие

Хусусий чорвачилик

Пул оқимларининг таҳлили

Хўжалик молиявий ҳолатининг таҳлили

Хусусий ветеринария хизмати ва зооветсервис пунктлари

Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таҳлили