Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таҳлили - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таҳлили

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

93 KB

Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таҳлили Режа: 1. Дебиторлик ва кредиторлик қарзларини ўрганишнинг аҳамияти, таҳлилнинг мақсади ва вазифалари. 2. Дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг умумий ҳажми, таркиби ва вужудга келиш муддати бўйича таҳлили. 3. Дебиторлик ва кредиторлик қарзлари айланувчанлигининг таҳлили.

Дебиторлик ва кредиторлик қарзларини ўрганишнинг аҳамияти, таҳлилнинг мақсади ва вазифалари. Бозор иқтисодиёти шароитида корхоналарнинг молиявий аҳволини мустаҳкамлашнинг шарт-шароитларидан бири бўлиб, ҳисоб-китоб ишларини тўғри йўлга қўйиш ва молиявий интизомга қатъий риоя қилиш ҳисобланади. Моддий неъматлар ва хизматлар билан боғлиқ бўлган барча ҳисоблашувлар умуман олганда «Дебитор ва кредиторлар билан бўладиган ҳисоб-китоблар» тариқасида юзага келади. Кўпгина корхоналарда молиявий аҳволнинг ёмонлашуви кўп жиҳатдан катта ҳажмдаги дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг тўпланиб қолишига боғлиқ бўлади. Дебиторлик қарзларнинг катта ҳажмда пайдо бўлиши корхона маблағларини муомаладан чиқаради, ўз айланма маблағларининг етишмовчилигига сабабчи бўлади, натижада кредиторлик қарзининг ошишига олиб келади, булар ҳаммаси молиявий ҳолатга салбий таъсир қилади. Шунинг учун ушбу қарзлар билан боғлиқ бўлган жараённи у злуксиз равишда ўрганиш ва таҳлил этиб туриш катта аҳамиятга эгадир. Дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятлар деб қандай қарзлар тушунилади? Корхона томонидан бошқа корхона ва ташкилотларга тўланиши зарур бўлган мажбуриятлар кредиторлик қарзлари деб, корхонага бошқа корхона ва ташкилотлар томонидан тўланиши зарур бўлган мажбуриятлар эса дебиторлик қарзлари деб тушунилади. Дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларлари ҳисоб – китобларнинг доимий йўлдоши ҳисобланади. Тўлов муддатининг чўзилиб кетиши корхоналарнинг молиявий аҳволига катта салбий таъсир қилади. Таҳлилнинг асосий мақсади нимадан иборат? Дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларнинг мавжуд ҳолатини ўрганиш асосида улар бўйича айланиш даврини тезлаштириш

имкониятларини аниқлаш негизида молиявий ҳолатни яхшилаш таҳлилнинг асосий мақсади бўлиб ҳисобланади. Таҳлил ўз мақсадига қуйидаги вазифаларни ҳал қилиш орқали эришади: - дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг умумий ҳолатига ҳамда улар орасидаги ўзаро тенглик нисбатига баҳо бериш; - дебиторлик қарзларнинг таркиби ва таркибий тузилиши ўзгаришларига баҳо бериш; - кредиторлик қарзларнинг таркиби ва таркибий тузилиши ўзгаришларига баҳо бериш; - дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг айланувчанлик коэффициенти ва унинг ўзгаришига баҳо бериш; - муддати ўтган дебиторлик ва кредиторлик қарзларни махсус ўрганиш асосида уларнинг ҳолатига, динамикасига баҳо бериш; - қарзларни тугатиш ва камайтириш учун мавжуд бўлган имкониятларни кўрсатиш. Ушбу вазифаларни ҳал қилиш орқали таҳлил ўз мақсадига эришади. Таҳлил ахборот маълумотлари асосида амалга оширилади. Ахборот манбалари бўлиб асосан қуйидаги маълумотлар ҳисобланади: 1. Бухгалтерия баланси (1-шакл) маълумотлари; 2. Дебиторлик ва кредиторлик қарзлар ҳақидаги маълумотнома (2а- шакли) кўрсаткичлари; 3. Дебиторлик ва кредиторлик қарзларни акс эттирувчи бухгалтерия ҳисоби счетларининг маълумотлари.

Дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг умумий ҳажми, таркиби ва вужудга келиш муддати бўйича таҳлили. Таҳлил этишда дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларнинг ҳолатига, таркибига, таркибий тузилишига, ташкил топиш муддатларига, даргумон қарзларнинг юзага чиқишига баҳо берилади. Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таҳлили таққослаш усули ёрдамида қуйидаги тартибда амалга оширилади. Биринчи навбатда, дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг таркиби ва таркибий тузилиши ўрганилади. Бунинг учун аввало ҳар бир қарз тури ҳажми ва унинг ҳиссаси аниқланади. Бухгалтерия балансида кўрсатилган дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг жамига нисбатан ҳар бир қарз турининг ҳиссаси, шу қарз суммасини 100 га кўпайтириб, жамига бўлиш орқали аниқланади. Шундан кейин таҳлил амалга оширилади. Ҳисобот даврининг охиридаги қарзларнинг ҳажмини давр бошидаги қарзларнинг ҳажмига, давр охиридаги ҳиссасини давр бошидаги ҳиссасига солиштириб, ўзгариши (кўпайган ёки камайганлиги) аниқланади. Ушбу ўзгариш мутлақ ва нисбий кўрсаткичлар билан ифодаланади. Қарзлар бўйича мутлақ ўзгаришини аниқлаш учун давр охиридаги суммасидан давр бошидаги суммаси чегирилиб ташланади, нисбий ўзгаришини аниқлаш учун мутлақ ўзгариш суммасини 100 % га кўпайтириб, натижасини давр бошидаги суммасига бўлиш керак. Шундан кейин дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг умумий ҳолатига баҳо берилади. Корхона бўйича дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг таркиби ва таркибий тузилишининг таҳлилини қуйидаги жадвалдан фойдаланиб, амалга ошириш мумкин.

жадвал Дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларни таҳлили. Кўрсаткичлар Йил боши Йил охири Ўзгариши (+,-) Суммаси , минг сўм Салм о ғи, % Суммаси , минг сўм Сал- моғи , % Суммас и, минг сўм Салм о ғи, % I Дебиторлик қарзлар: 1.Харидорлар ва буюртмачи-ларнинг қарзи. 32542 79,4 28989 90,6 -3553 +11,2 2.Бюджетга солиқ ва йиғимлар бўйича бўнак тўловлар 5890 14,4 632 2 -5258 -12,4 3.Ходимларга берилган бўнаклар - - 280 0,8 +280 +0,8 4. Бошқа дебиторлар қарзи 2568 6,2 2099 6,6 -469 +0,4 Жами: 41000 100 32000 100 -9000 - II Кредиторлик қарзлар: 1.Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар 15491 26,5 28826 59,4 +13335 +32,9 2.Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар 22428 38,4 8518 17,6 -13910 -20,8 3. Меҳнат ҳақи бўйича қарзлар 6762 11,6 3490 7,2 -3272 -4,4 4. Суғурталар бўйича қарзлар - - 7052 14,5 +7052 +14,5 5.Мақсадли давлат жамғарма-ларига тўловлар бўйича қарзлар 11916 20, 4 - - -11916 -20,4 6. Шуъба корхоналарига қарзлар 1824 3 578 1,2 -1246 -1,8 7. Бошқа кредиторлар 43 0,1 43 0,1 - -

Жами: 58464 10 0 48507 100 -9957 - 39-жадвалдан маълумки, дебиторлик қарзлари йил охирида 32000 минг сўмни ташкил қилиб, у йил бошига нисбатан 9000 минг сўмга ёки 20 фоизга камайган. Шу жумладан бюджет ташкилотларининг қарзи 5258 минг сўмга, харидорларининг қарзлари 3553 минг сўмга, бошқа дебиторлик қарзлари 469 минг сўмга камайган, фақат ходимларга берилган бўнаклар 280 минг сўмга ошган. Фермер хўжалигининг бошқа корхона ва ташкилотларга бўлган кредиторлик қарзлари 9957 минг сўмга ёки 17 фоизга камайган. Шу жумладан бюджетга бўлган қарзи 13910 минг сўмга, шуъба корхоналарига бўлган қарзи 1246 минг сўмга, меҳнат ҳақи бўйича қарзи 3272 минг сўмга, мақсадли давлат жамғармаларига тўловлар бўйича қарзи 11916 минг сўмга камайган. Фақат икки тур кредиторлик мажбурияти бўйича қарзи ошган. Мол етказиб берувчиларга бўлган қарзи 13335 минг сўмга, суғурталар бўйича қарзи 7052 минг сўмга ошган. Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг умумий таҳлилидан кейин тўлов муддати ўтиб кетган қарзларни махсус таҳлил этиб, сабабларини аниқлаш зарур. Бу таҳлилни амалга ошириш учун молиявий ҳисобот таркибидаги 2а-шаклидаги «Дебиторлик ва кредиторлик қарзлари ҳақида маълумотнома» кўрсаткичларидан фойдаланиш керак. Дебиторлик ва кредиторлик қарзларини ўндириш муддати 90 кун қилиб белгиланган. Муддати ўтган дебиторлик ва кредиторлик қарзлари давлат томонидан назоратга олинади. Дебиторлик ва кредиторлик қарзларини ҳисобдан чиқариш муддати қонун билан 3 йил қилиб белгиланган. Ушбу муддатда тўланмаган кредиторлик қарзлари ёки ўндириб олинмаган дебиторлик қарзлари корхонанинг фойда ва зарарлар счётига олиб борилади. Дебиторлик ва кредиторлик қарзлари айланувчанлигининг таҳлили.

Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таҳлили пайтида айланувчанлигига ҳам алоҳида эътибор бериш зарур, чунки мажбуриятларнинг айланувчанлик даражаси корхонанинг молиявий аҳволига баҳо беришда ишлатиладиган муҳим кўрсаткичлардан бири бўлиб ҳисобланади. Дебиторлик қарзларнинг айланувчанлиги деганда нима тушунилади? Дебиторлик қарзларни ўндириб олиш муддати ва уларнинг айланиш кўрсаткичи тушунилади. Бу кўрсаткич эса мажбуриятларнинг неча кундан кейин нақд пулга, ликвид маблағга айланишини характерлайди. Дебитрлик қарзларининг айланувчанлик коэффициенти қандай аниқланади? Бу коэффициентни аниқлаш учун маҳсулотларни сотишдан олинган соф тушумни (СТ) дебиторлик қарзларнинг ўртача ҳажмига (ДҚ) бўлиш керак: ДК СТ КД Дебиторлик қарзларининг айланиш даври кун ҳисобида қандай аниқланади? Бу кўрсаткични аниқлаш учун дебиторлик қарзларининг жамини даврнинг календар кунлари сонига кўпайтириб, натижасини сотишдан олинган соф тушумга бўлиш керак: СТ ДК АДК 360  Шундан кейин дебиторлик қарзлари айланиш коэффициентининг ўзгариши, мажбуриятларини айланиш даврининг ўзгариши ҳамда уларнинг ўзгаришига омилларнинг таъсири аниқланади. Дебиторлик қарзларининг айланувчанлик коэффициентининг ўзгаришига икки омил таъсир қилади: 1) Соф тушум ҳажмининг ўзгариши 2) Дебиторлик қарзлари суммасининг ўзгариши Ушбу омиллар таъсири «Занжирли боғланиш» усули ёрдамида аниқланади. Бунинг учун қуйидаги 3 та боғланиш кўрсаткичи ҳисоблаб олинади:

I - базис йилидаги дебиторлик қарзларининг айланиш коэффициенти : 0 0 ДК СТ II - дебиторлик қарзларининг шартли айланиш коэффициенти: 0 1 ДК СТ III - Ҳисобот йилидаги дебиторлик қарзларининг айланиш коэффициенти : 1 1 ДК СТ Ушбу боғланиш кўрсаткичлари аниқлангандан кейин қарзларнинг айланиш коэффициенти ўзгариши ва унга омиллар таъсири қуйидагича аниқланади: Дебиторлик қарзлари айланиш коэффициентининг умумий ўзгариши: C Т 1 СТ 0 III-I - = ±∆ СТ , ДҚ . ДҚ 1 ДҚ 0 Дебиторлик қарзлари айланиш коэффициентининг ўзгаришига соф тушум ҳажми ўзгаришининг таъсири: CТ 1 СТ 0 II-I - = ±∆ СТ, . ДҚ 0 ДҚ 0 Дебиторлик қарзлари айланиш коэффициентининг ўзгаришига дебиторлик қарзлари суммаси ўзгаришининг таъсири: CТ 1 СТ 1 III-II - = ±∆ ДҚ . ДҚ 1 ДҚ 0 Ушбу омиллар таъсирларининг йиғиндиси дебиторлик қарзлари айланиш коэффициентининг ўзгаришига тенг келиши керак: ∆ СТ ±∆ ДҚ = ∆ СТ, ДҚ. Шундан сўнг кредиторлик қарзларининг айланувчанлик коэффициентининг ўзгариши таҳлил қилинади. Таҳлил қилиш тартиби

дебиторлик қарзлари айланувчанлик коэффициентининг таҳлилига ўхшайди. Бу ерда ҳам солиштириш ва занжирли боғланиш усуллари ёрдамида таҳлилни амалга ошириш зарур. Кредиторлик қарзларининг айланувчанлик коэффициенти қандай аниқланади? Бу – сотилган маҳсулотлар таннархини кредиторлик қарзлар суммасига бўлиш орқали аниқланади: КК ИТ КК Кредиторлик қарзларининг айланувчанлик коэффициентининг таҳлилини қуйидагича амалга ошириш мумкин. Айланувчанлик коэффициентининг умумий ўзгариши: ИТ 1 ИТ 0 - = ±∆ ИТ, КҚ . КҚ 1 КҚ 0 Кредиторлик қарзлари айланувчанлик коэффициентининг ўзгаришига сотилган маҳсулотлар ишлаб чиқариш таннархи ўзгаришининг таъсири: ИТ 1 ИТ 0 - = ±∆ ИТ . КҚ 0 КҚ 0 Кредиторлик қарзлари айланувчанлик коэффициентининг ўзгаришига кредиторлик қарзлари ўзгаришининг таъсири: ИТ 1 ИТ 1 - = ±∆ КҚ . КҚ 1 КҚ 0 Бунда, ИТ 1 , ИТ 0 – мос ҳолда ҳисобот ва базис йилларида сотилган маҳсулотлар ишлаб чиқариш таннархи. КҚ 1 , КҚ 0 - мос ҳолда ҳисобот ва базис йилларидаги кредиторлик қарзларининг ўрта ҳажми (суммаси).

Омиллар таъсирларининг йиғиндиси айланувчанлик коэффициентининг ўзгаришига тенг келиши керак.

Хулосалар Мавзу бўйича режалаштирилган саволлар: дебиторлик ва кредиторлик қарзлари таҳлилининг аҳамияти, мақсади ва вазифалари, дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таркиби ва таркибий тузилиши динамикасининг таҳлили, муддати ўтган дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таҳлили, уларнинг айланувчанлик коэффициентининг таҳлили, қарзларни камайтириш йўллари каби масалалар етарли даражада ушбу бобда ёритилган. Ушбу мавзуни яхши ўзлаштириб олиш, корхона ва ташкилотлар билан бўладиган барча ҳисоблашувларни самарали ташкил қилишда, молиявий интизомни мустаҳкамлашда муҳим омил бўлиб хизмат қилади. Шунинг учун ушбу мавзуни дарслик бўйича диққат билан ўқиб, ўзлаштиришни ҳамда унда келтирилган назарий саволларга жавоб тайёрлашни ва берилган машқни мустақил бажариб, уни ўзлаштириб олишни тавсия қиламиз.

Адабиётлар рўйхати : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси . Тошкент- «Ўзбекистон», 1992 2. Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасида корхоналар тўғрисида»ги қонуни. Т.: «Ўзбекистон», 1992 3. Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги Қонуни. - Қишлоқ хўжалигида ислоҳатларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меъёрий ҳужжатлар тўплами (2-кисм). Тошкент-1998й. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Аудиторлик фаолияти тўғрисида»ги Қонуни. 5. Ўзбекистон Республикасининг «Фермер хўжалиги тўғрисида» ги Қонуни (янги таҳрири). – Халқ сўзи газетаси, 2004 й. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Фермер хўжаликларини ривожлантириш Консепцияси тўғрисида» ги 2003 йил 27-октябрдаги ПФ– 3342–сонли Фармони. 7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2005-2007 йилларда фермер хўжаликларини жадал ривожлантиришга қаратилган таклифлар тайёрлаш бўйича махсус камиссия тўзиш тўғрисида» ги Фармойиши. – Халқ сўзи, 2004йил 5 ноябр. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 4 – апрелдаги «Аудиторлик фаолиятини янада такомиллаштириш ҳамда улар кўрсатаётган хизматлар сифати учун жавобгарликни ошириш тўғрисида»ги қарори. 9. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим йўналишлари тўғрисида» ги 2003 йил 24 мартдаги фармони. «Ҳалк сўзи» 2003 йил март. 10. Каримов И.А. – Янгиланиш ва барқарор тараққиёт йўлидан янада изчил ҳаракат қилиш, халқимиз учун фаровон турмуш шароити яратиш – асосий вазифамиздир . “Халқ сўзи”, 2007 йил 14 фе в рал.

Похожие

Хўжалик молиявий ҳолатининг таҳлили

Молиявий натижалар ва рентабеллик кўрсаткичларининг таҳлили

Хусусий капитал таҳлили

Пул оқимларининг таҳлили

Қишлоқ хўжалик маҳсулотларига бўлган талаб ва таклифнинг таҳлили