Хусусий чорвачилик - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Хусусий чорвачилик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2020 KB

Х усусий чорвачилик Режа: 1. Қорамолчиликнинг аҳамияти, биологик хусусиятлари 2. Қорамолнинг биологик хусусиятлари 3. Қорамол зотлари 4. Қизил чўл зоти

Қорамолчиликнинг аҳамияти, биологик хусусиятлари Қорамолчилик чорвачиликнинг етакчи соҳасидир, аҳолини сут, гўшт маҳсулотлари ва енгил саноатни тери, шоҳ, ва бошқа хомашё билан таъминлайди. Дунёнинг кўпгина давлатларида чорвачилик маҳсулотларининг умумий қийматида қорамолчиликнинг товар маҳсулот қилиши 50 фоиздан зиёдини ташкил қилади. Ўзбекистонда ишлаб чиқарилаётган сутнинг 98,5% фоизи ва гўштнинг 64,5% фоизи қорамолчиликка тўғри келади. Республикамизда урчитилаётган сигирларнинг ҳар биридан соғим даврида 2500- 3000 килограмм сут, 200-250 кг гўшт, 25-30 килограмм тери ва 7-8 тоннагача органик ўғит, қорамол терисидан қимматбаҳо чарм ва қўшимча маҳсулотлар – қон, суяк, шох, жун ва ҳоказолар олиниб, аҳоли ва енгил саноат эҳтиёжлари учун ишлатилади. Шу билан биргаликда техника ва механизмлардан фойдаланиш имконияти бўлмаган тоғлик худудларда ер ҳайдашда, юк ташишда ва бошқа хўжалик ишларида қорамол ишчи ҳайвон сифатида ишлатилади. Қорамол гўнги ер унумдорлигини, экинлар ҳосилдорлигини оширишда алоҳида ўрин тутади. Қорамол, айниқса, сутдор сигирлар одамзот учун керакли юқори қимматли озуқа маҳсулотларини ишлаб чиқаришда озуқалардан самарали фойдалайди. жадвал Ҳар хили қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ейдиган озуқа миқдорини овқатлик сифатида қайтарилишини озуқавий моддалар миқдорига бўлган нисбати, (“Қорамолчилик”, 1977), Ҳайвонлар Қайтарилган энергия фоизи Қайтарилган протеин фоизи Жами озуқа Ҳазм бўлувчи протеин Озуқани маҳсулдор қиммати Жами озуқа Ҳазм бўлувчи протеин Сутлик сигир, ўртача 10,0 15,1 33,8 14,7 22,7

Сутдор сигир - - 48,9 - 41,0 Ахталанган ҳўкиз 4,7 6,9 14,8 6,4 11,8 Чўчқа 15,1 17,5 29,9 10,2 13,2 Уй паррандаси 6,4 7,5 12,6 14,5 18,6 Қорамол ўзининг биологик хусусиятлари туфайли арзон ўсимлик озуқалари ва озиқ-овқат саноатининг чиқиндиларини кўп миқдорини истеъмол қилади ва самарали ишлатади. У азотли оқсилсиз моддаларни (карбамид, айрим аммоний бирикмалар), ҳайвонот оқсилларига айлантириш мумкинлигини ҳам келтириш муҳимдир. Бундай моддалар билан қорамолни протеинга бўлган эҳтиёжини қоплаш мумкин. Қорамолнинг бу барча хўжалик ва биологик хусусиятлари қорамолчиликни чорвачилик соҳаси сифатида тез ривож топишини таъминлайди. Қорамолнинг биологик хусусиятлари Қорамол хонакилаштирилгач, унинг биологик хусусиятлари, маҳсулдорлиги, тирик вазни, конституцияси ва экстерьери тубдан ўзгарди. Танлаш ва саралаш натижасида унинг сут ва гўшт маҳсулдорлиги ошди, у тез етилувчан бўлиб, серпуштлиги ҳам ошди. Нерв системасида кўпгина ўзгаришлар рўй берди. Мол қўлда боқишга ўрганди. Бунда сут берувчи сигирларнинг елин шакли ўзгариб, унинг хажми катталашди, сут бези яхши ривожланади, у кўп сут берадиган бўлди. Ёввойи ҳолатда фақат ўзининг бузоқига етадиган 2-3 кг сут берувчи сигир эндиликда озиқлантириш ва асраш тадбирларининг яхшиланиши натижасида кунига 20-30 ва ундан ҳам кўп сут берадиган бўлди ва бу хусусиятлар наслдан- наслга ҳам ўтадиган бўлди. Моллардан насл олишда катта ўзгаришлар рўй берди. Илгари сигир фақат баҳор ойлари туғадиган бўлса, эндиликда йилнинг барча фаслида бола берадиганга айланди.

Юқорида келтирилган биологик хусусиятлари пайдо бўлиши билан қорамолнинг турли хил йўналишлари ва зотлари вужудга келди. Қорамол зотлари Қорамоллар маҳсулот тури, миқдори ва бошқа хусусиятларига кўра сут, гўшт етказиш йўналишидаги, қўш-сут- гўшт, гўшт- сут ва гўшт йўналишидаги зотларга бўлинади. Ўзбекистонда сут етказиш йўналишидаги қорамол зотларидан қора-ола, қизил чўл, бўшуев, қизил эстония, қизил литва, латвия қўнғир, англер, қизил дания, голштин қора-ола, қизил-ола, қўш йўналишдаги - швиц, гўштдор йўналишдаги – қозоқи оқ бош, абердин - ангусс, санта-гертруда зотлари урчитилади. Маълумотларга кўра Ўзбекисонда урчитилаётган қорамолларнинг 40 фоизини қора-ола, 29 фоизини қизил зотлар, 22 фоизини қўнғир зотлар, 0,1 фоизини бушуев зоти ва 6 фоизини гўштдор зотлар ташкил қилади. Қора – ола зоти Республикамизнинг Тошкент, Сирдарё, Фарғона, Самарқанд вилоятларида туманлашган, лекин айрим бошқа вилоятларда ҳам урчитилади. Голштин қора-ола молларни ҳам бу туркумга киритса бўлади, чунки бу зотларнинг келиб чиқиши деярли умумийдир. Ташқи кўриниши бўйича ҳам уларни фақат мутахассис ажратиши мумкин. Қора-ола молларнинг Ўзбекистон хили ўзининг тана тузилиши ва маҳсулдорлик хусусиятлари билан қора-ола зотли молларга хосдир. Моллар йирик ва серсут тана тузилиши хилида. Бузоқлар туғилганида 28- 32,6, 6 ойлигида – 150-160, 12

ойлигида – 230-250, 18 ойлигида – 300-350 килограмм тирик вазнга эга бўладилар. Сигирларнинг ўртаса тирик вазни 450-500 кг, айримлари 600-650 кг тош босади. Буқалариники 1000-1200 кг. Сўйилгандаги гўшт чиқими 55-57 фоизга етади. Яхши шароитда йилига ёғлилиги 3,5-3,6 фоизли 5-6 минг килограмм сут бериш қобилиятига эга. “Чёлка” 860 лақабли сигир (“Чиноз” наслчилик заводи), бешинчи туғишида 3,8 фоиз ёғлиликдаги 10518 килограмм сут берган. 1970-1975 йиллардан бошлаб қора-ола зотли молларни голштин қора-ола зоти билан чатиштириш ишлари амалга оширилди. Голштин қора-ола молларнинг биринчи, иккинчи ва учинчи авлод дурагайлари кўпайди. Озиқлантириш ва сақлаш шароитлари яхшиланган хўжаликларда голштин қора-ола зотли молларнинг муҳсулдорлиги сезиларли даражада кўтарилди. Молларни нг та на тузилиши ва айниқса , елиннинг морфо-функционал хусусиятлари яхшиланди. Қора-ола зотли моллар Ўрта Осиё минтақасидаги маҳаллий қорамолларни яхшилашда ҳамда маҳсулдор моллар подаларини яратишда ижобий таъсир кўрсатди. Авлиёота ва бушуев зотлари ҳам қора-ола зотли моллар иштирокида яратилган, (У.Н.Носиров, 2001),. Қорамолнинг қизил зотлари Келиш чиқиши бир илдиздан бўлган қизил чўл, англер, қизил Дания, латвия қўнғир, литва ва қизил эстония қизил зотлари киради. Қизил чўл зоти Республикамизга режали равишда 1928-1930 йилларда Украинадан келтирилган. Тарихий маълумотларга қараганда бу зотли моллар Республикамизга 1882 йили немис-меннонитлар томонидан келтирилган ва маҳаллий зебусимон молларнинг маҳсулдорлигини кўпайтирида ижобий таъсир кўрсатган. Ҳозирги пайтда ҳам Республика вилоятларида кенг тарқалган зот.

Туси қизил. Бу зотли сигирнинг маҳсулдорлиги қора-ола зотига қараганда камдир. Қизил чўл зотли мол кескин континентал иқлимга яхшироқ мослашган, касалликларга чидамлироқ, сақлаш шароитига унчалик талабчан эмас. Шунинг учун бу зотли моллар Республикамизнинг Хоразм, Қашқадарё, Бухоро, Навоий вилоятлари ҳамда Қорақалпо-ғистонда туманлашган. Ўртача сут соғими ёғлилиги 3,7-3,8% ли, 2800-3000 кг. Сермаҳсул сигирлардан йилига ёғлилиги 3,7-3,8% ли 5-6 килограмм сут соғиб олинади. Янги туғилган бузоқларнинг тирик вазни 28-30 кг, 6 ойлигида 145-155 кг. Сигирларнинг тирик вазни 450-500 кг, буқаларники 800-900 кг га тенг, сўйим чиқими 54-55%. Қизил чўл зотли молларнинг гўшт маҳсулдорлиги қониқарли даражада. Жадал боқилган новвосларнинг кунлик ўсиши 800-900 граммга тенг. Хоразм вилояти хўжаликларида юқори меъёрда боқилган қизил чўл зотли новвосларнинг тирик вазни 23 ойлигида 528 килограммга етган ва сўим чиқими 57,5 фоизни такшил қилган. Қизил чўл зотли молларни маҳсулдорлигини, елинининг морфо- функционал хусусиятларини янада такомиллаштириш мақсадида соф ҳолда урчитиш билан бир қаторда англер, дания қизил ва кейинги йилларда голштин қизил-ола зотларнинг кони қуйилмоқда. Олинган биринчи авлод англер зотли дурагайларнинг тирик вазни қизил чўл зотли тенгдошларига нисбатан 5-8 фоизга юқори. Вояга етган сигирларнинг сут соғими англер зотли дурагайларда 3790 килограмм ва уларнинг тенгдошлари қизил чўл зотида 3254 килограммга тўғри келган ёки 536 килограммга (16,5 фоизга), кўпайган.

Голштин қизил-ола зотли сигирлардан олинган дурагайлар биринчи туғишида ёғлилиги 3,9- 4,0 фоизли, 3350-3400 кг сут (оналариники 3,75% ёғли, 2800 кг),, иккинчи туғишида тегишлича 4,0-4,1 % ёғли, 3400- 3500 кг сут (оналариники 3,82 % ёғли, 3000-3120 кг),, учинчи марта туққанлари 4,1-4,2% ёғли, 2600-3750 кг (оналариники 3,9% ёғли, 3200-3370 кг), сут берганлар. Дурагайларни тана тузилиши, елинининг ривожланиши яхшиланган. Бу борадаги илмий –ишлаб чиқариш ишлари давом эттирилади. Англер зоти – дунёдаги машҳур сут йўналишидаги зот. Молларнинг туси-жигар ранг –қизғиш, уларнинг тўқ ва оч ранглари ҳам мавжуд. Тана тузилиши ихтисослашган сут йўналишидаги молларга хос. Боши енгил ва энсиз, бўйни узун ва ингичка, нозик ва майда бурмали, орқа қисми торроқ, оёқлари тўғри қўйилган, елини яхши ривожланган. Елиннинг тери заҳираси катта, сўрғичлари кенг жойлашган, сут қудуқчаси ва веналари аниқ шаклланган. Сигирларнинг тирик вазни 480-550 кг, буқаларники 850-900 кг. Вояга етган сигирлардан ёғлилиги 4,2-4,4% ли 4000-5000 кг сут соғиб олинади. Ўзбекистонга англер зотли моллар 1955-60 йилларда келтирила бошланган. Ҳозирги пайтда бу зотдан қизил чўл молини “яхшиловчи” зот сифатида фойдаланилмоқда. Дания қизил зоти – кўп мамлакатларда тарқалган мол. Ўзбекистонда қизил молларни такомиллаштириш мақсадида 1956 йилдан бошлаб Дания қизил зотли буқалардан фойдаланилмоқда. Улардан олинган дурагай молларнинг маҳсулдорлиги йил сайин кўпайиб, тана тузилиши яхшиланган.

Дания қизил зотли моллар сут етиштиришга ихтисослашган йўналишда, мустаҳкам конституцияли, қизил тусда, йилига ҳар бир сигирдан ёғлилиги 4,1-4,3% ли 4800-5000, рекордчилардан – 13 минг кг сут соғиб олинган. Сигирларнинг тирик вазни 550-650, буқаларники 1000-1300 кг, сўйим чиқими 55-58%. Болтиқ бўйи қизил зотлар . Бу зотлар гуруҳига Латвия қўнғир, қизил Литва ва қизил Эстония зотлари киради. Уларнинг келиб чиқиши, яратилиши услуби, тана тузилиши, маҳсулдорлик ва биологик хусусиятлари бир- бирига жуда яқин. Болтиқ бўйи қизил зот моллар қизил тусда, конституцияси мустаҳкам. Боши, бўйни ва оёқлари кўпинча қизғиш-жигар рангда. Зотлар асосан, сут йўналишида. Бўйни ингичка, елка ва бели тўғри, елини косасимон шаклда, сўрғичлар тўғри жойлашган, териси юпқа. Сигирлар вазни 460-520 кг, буқаларники 850-900 кг. Вояга етган сигирлардан йилига ёғлилиги 3,8-4,1%ли 40-расм. Бушуев зотидан бўлган Неверная лақабли сигир. Иккинчи соғин даврида 4,2% ёғи бўлган 2476 кг сут берган. Сирдарё области Гулистон районидаги “Октябрь” колхозига қарашли.

3200-4000 кг, юқори маҳсулдорлиларидан 8-10 минг кг сут соғилади. Ўрта Осиёга шу жумладан Ўзбекистонга ҳам бу моллар кўплаб келтирилган, хўжаликларда қизил чўл зотли моллар билан биргаликда сақланади ва урчитилади. Икки ва уч зот қатнашган дурагайлардан соф зотли сигирларга қараганда 512 кг (22,5%), сут кўп соғиб олинган Ўзбекистонда ушбу зотлар англер зоти билан яхшиланмоқда. Бушуев зоти – Сирдарё вилоятида районлаштирилган, (40-расм),. Мирзачўлнинг табиий-иқлим шароитига яхши мослашган моллар тана тузилиши бўйича сут йўналишида, уларнинг танаси оқ, қулоқлар супраси ва кўзининг атрофи қора. Жунлари оқ рангда бўлса-да, терисининг баъзи жойларида қора тусдаги доғлар мавжуд. Конституцияси мустаҳкам, бўйи ўртача баландликда. Янги туғилган бузоқларнинг тирик вазни 22-25 кг, 6 ойлигида 100-110 кг, 12 ойлигида 180-200, 18 ойлигида- 300-330 кг келади. Сигирларнинг ўртача вазни 380-450 кг, буқаларники 750-850 кг. Уларнинг гўшт маҳсулдорлиги қониқарли. Гўштга боқилган новвосларнинг ўртача кунлик ўсиши 750-800 грамм, бўрдоқиланган новвослар 18 ойлигида 420-450 кг га етади, сўйим чиқими 53-57%. Сигирларнинг йилига ўртача сут соғими-ёғлилиги 3,9-4,1% ли 2000-2500 кг ни ташкил қилади. Маҳсулдор сигирлардан йилига 3000-4000 кг дан сут соғиб олинган. Қон-паразит касалликларига чидамли. Ҳозир ушбу зотли моллар сони кескин камайиб, генофонд ҳолатига келган. Маҳаллий зебусимон моллар – ҳозир ҳам аҳолининг шахсий хўжаликларида боқилади, улар асосан сут йўналишидадир. Бу қорамол қуйидаги қимматли биологик хусусиятларга эга: кескин континентал иқлимга мослашган, сақлаш ва озиқлантириш шароиитларига, тейлериоз ва пироплазмоздек қон-паразити касалликларига чидамли, кўп насл беради, сутидаги ёғ фоизи анча юқори (5,0 фоизгача),.

Зебусимон молларнинг бундай хусусиятлари аҳолининг шахсий хўжаликлардаги ҳар хил экстенсив шароитларга ҳам мос келади ва оилага етарли миқдорда сифатли сут беради. Молларнинг туси қора, қизил-ола, толғир, қўнғир ва бошқа тусдагилари ҳам учраб туради. Бу моллар кичик, паст бўйли ва танаси энсиз. Елини, сўрғичлари кичкина. Янги туғилган бузоқларнинг тирик вазни 14-16, 6 ойлигида 65-70, 24 ойлигида 175-200 килограмм. Вояга етган сигирларнинг тирик вазни 240-280, буқаларники 400-450 килограмм, гўшт маҳсулдорлиги паст. Сигирлардан йилига ўртача ёғлилиги 4,0-5,0 фоизли 800-1300, айримларидан 2000 килограммгача сут соғиб олинади. Қўш маҳсулдорли зотлар. Бу гуруҳга швиц, олатов, кострома, симментал қизил горбатов, лебедин, кавказ қўнғир ва бошқа зотлар киради. Ўзбекистонда фақат швиц зоти урчитилади, холос. У Фарғона водийси, Тошкент, Жиззах, Сурхондарё ва бошқа вилоятлар тоғолди худудларида районлаштирилган. Туси аосан қўнғир. Молларнинг сут маҳсулдорлиги – ёғлилиги 3,7-3,8 фоизли 2800-3800 килограммни ташкил қилади. Сигирларнинг тирик вазни 500- 550, буқаларникик - 1000 килограмм, сўйим чиқими 57- 58%. Републикамизда асосан швицлаштирилган қорамол урчитилади. Дурагай сигирлар йилига ёғлилиги 3,8-3,9% ли 3100-3350 килограмм сут беради. Сермаҳсул сигирлар сут соғими йилига 8-10 минг килограммга етади. Гўштдор зотлар гуруҳига абердин-ангусс, галловей, герефорд, қозоқи оқ бош, қолмиқ, лимузин, санта-гертруда, шароле, шортгорн ва бошқалар киради.

Қозоқи оқ бош моллар табиий яйловлардан унумли фойдаланиш ҳамда кескин континентал иқлим шароитига мосланиш хусусиятига эга, Туси қизил. Боши, тананинг қорин ости қисми, оёқлари ва думининг тўпиқ қисми оқ рангда, суяклари мустаҳкам, танаси кенг, мускуллар билан яхши тўлишган. Янги туғилган бузоқларнинг вазни 27 - 30, 8 ойлигида 220 - 240 килограммга етади. Сигирлар вазни 500 - 550, бу қ аларники 800 - 900 килограмм. Сщйим чиыими 60 - 62 фоиз. Молларнинг гўштдорлик сифати яхши. Санта - гертруда зоти Ўзбекистонга 1967 йили келтирилган. Молларни туси, асосан, қора қизил, қизғиш ранглари ҳам учрайди. Янги туғилган бузоқларнинг вазни 29-30, 8 ойлигида 220-240 килограмм. Сигирларнинг вазни 550-600, буқаларники 900-1200 килограмм. Яхши гўштдорлик хусусиятига эга. Сўйим чиқими 60-66 фоиз. Санта-гертруда моллари Жиззах вилоятидаги “Бахмал” хўжалигининг тоғ олди табиий иқлими шароитига яхши мослашган. Иқлим шароити иссиқ бўлган минтақаларда Санта-гертруда зотини соф ҳолда учратиш ва маҳаллий мол билан чатиштириш яхши натижа беради.

Абердин–ангусс зоти Ўзбекистонга 1955-1957 йилларда келтирилган. Гўштдор қорамол ичида энг тез етилувчан ва энг сифатли гўшт берадиган зот ҳисобланади. Туси асосан қора, моллар тўқол (шоҳсиз). Оёқлари калта, калласи енгил, бўйни кенг ва қисқа танаси тўртбурчак гўштдорлик шаклида. Бузоқлар туғилганида 24-27, 8 ойлигида 190-210 килограммга етади. Сигирлар 500-550, буқалар 650-700 килограмм тош босади. Бўрдоқи молларнинг сўйим чиқими 65-70 фоиз. Сигирларнинг сут маҳсулдорлиги 1000-1500 килограмм. Бошқа зотлар билан чатиштирилганда гўштнинг сифати тезда яхшиланади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Абдолниёзов Б.О. - Хоразм чорвачилиги. Қизил чўл зотли қорамолларнинг насл ва маҳсулдорлик сифатларини яхшилашнинг илмий асослари, докторлик диссертацияси, 1999 йил. 2. Абдолниёзов Б.О. - Аҳоли хонадонида қорамол асраш, “Фан” нашриёти, Тошкент, 2006 йил. 3. Акмальханов Ш.А. - Биологические и зоотехнические основ ы ведения скотоводства в Узбекистан е , “Меҳнат”. Ташкент, 1993 йил. 4. Акмалхонов Ш. Ражабов А. - Сут соғувчи оператор китоби, “Меҳнат”, Тошкент, 1988 йил. 5. Богданов Е.А. - Происхождение домашних живот ных, М, 1937 год. 6. Икрамов Т.Х. - Чорвачилик асослари, «Ўқитувчи», 1986 йил. 7. Икрамов Т.Х. - Чорвачилик маҳсулотларини қайта ишлаш технологияси, « Ўқитувчи”, Тошкент, 1997 йил. 8. Кияткин П.Ф. - Ўзбекистонда қўйчилик, Ўздавнашр, Тошкент, 1962 йил. 9. Мавлонов Н.О. - Қорамолчилик, “Ўқитувчи”, Тошкент, 1968 йил. 10. Мавлонов Н.О. - Чўчқачилик, « Ўқитувчи”, Тошкент, 1969 йил.

Похожие

Хусусий капитал таҳлили

Чорвачилик тармоқлари самарадорлигини оширишнинг умумий муаммолари

Чорвачилик тармоқлари самарадорлигини оширишнинг умумий муаммолари

Чорвачилик тармоғида ишлаб чиқаришни ташкил қилиш ва режалаштириш

Хусусий ветеринария хизмати ва зооветсервис пунктлари