Чорвачилик тармоқлари самарадорлигини оширишнинг умумий муаммолари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Чорвачилик тармоқлари самарадорлигини оширишнинг умумий муаммолари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Чорвачилик тармоқлари самарадорлигини оширишнинг умумий муаммолари Режа: 1. Чорвачиликнинг халқ хўжалиг u даги аҳамияти 2.Чорвачиликнинг ривожланиши, ҳозирги аҳволи ва истиқболи. 3. Чорвачиликнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш имкониятлари

1. Чорвачиликнинг халқ хўжалиг u даги аҳамияти Чорва ҳайвонлари барча турдаги озуқа ресурсларини инсонлар истеъмоли учун қарийб тайёр ва саноат учун натурал хом-ашё маҳсулотларни ишлаб чиқаради. Натижада асосан ўсимлик ва бошқа озуқа ресурслари нобуд бўлмаслигига бевосита шароит яратади, халқ хўжалиги тармоқлари шу жумладан, қишлоқ хўжалигининг социал иқтисодий самарадорлигини оширади. Чорвачиликдан аҳоли истеъмоли учун сут, гўшт, ёғ, тухум ва бошқа маҳсулотлар олинади. Илмий асосланган меъёр бўйича жон бошига истеъмол қилинадиган барча маҳсулотлар оқсилнинг 60 %, уларнинг калорияга айлантирилгани эса 30 % ни ташкил этиши зарур. Озиқ-овқат ва енгил саноат тармоқларининг хом-ашё базасининг анчагина қисми ҳам чорвачилик маҳсулотлари ҳисобига ташкил топади. Улар қайта ишлашдан жун ва ипакли газламалар, чарм, турли хил озиқ-овқат маҳсулотлари тайёрланади. Аҳоли томонидан истеъмол қилинади. Чорвачиликнинг қушимча маҳсулотлари (гўнг ва бошқалар) ўсимликчилик тармоқларида органик ўғит шаклида ва бошқа маҳсулотлар учун ишлатилади, ернинг унумдорлигини бинобарин экинлар ҳосилдорлигини оширади. Демак, ўсимликчилик ва чорвачилик тармоғининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олиб, уларни қўшиб олиб бориш барча социал иқтисодий самарадорлик кўрсаткичларини маълум даражада барқарорлаштиради. Чорва маҳсулотлари қайта ишлашда ҳосил бўладиган қўшимча ва қолдиқлар ҳам озуқа сифатида ишлатилади. Кўрсатиш лозимки, чорва маҳсулотлари оқсили ўсимлик маҳсулотлари оқсилига нисбатан жуда қиммат туради. Чунки, 1 кг сут оқсилига 3-5 кг озуқа бирлиги, мос равишда тухум оқсилига 4-6, мол гўшти оқсилига эса 15- 20 кг озуқа бирлиги сарфланади.

Чорва оқсилларининг қимматлиги ва уни ишлаб чиқариш ҳажмининг камлиги туфайли жаҳон халқларининг тахминан 50 %и илмий асосланган меъёрга нисбатан кам чорва оқсили истеъмол қиладилар. Иқтисодиёти ривожланган мамлакатларда яшовчи тахминан 20 % жаҳон аҳолиси 1 кунда 100 гр. дан кўпроқ, иқтисодиёти кучсиз мамлакатларнинг халқлари эса 10-25 гр. чорва оқсили истеъмол қиладилар. Чорва маҳсулотлари истеъмол қилиш даражаси фақатгина аҳолининг турмуш даражаси билан эмас, балки урф-одатлари билан ҳам боғлиқ. Масалан, Ҳиндистон аҳолисининг кўпчилиги гўшт маҳсулотларини истеъмол қилмайди. Ўзбекистонда яшовчи аҳоли турмуш даражасининг ўсиши билан чорвачилик маҳсулотларига бўлган талаб ошади, уларни кўпайтириш имкониятларидан тўлароқ фойдаланиш тармоқнинг социал иқтисодий самарадорлигини янада оширишга шароит яратади. Айрим чорвачилик тармоқларининг самарадорлик кўрсаткичлари ўзига хос хусусиятларга эга, уларни ҳисоблаш таҳлил этиш ва баҳолашда ҳам тафовутлар мажуд. Бинобарин, ҳар бир тармоқнинг самарадорлиги ишлаб чиқариш ҳамда иқтисодий кўрсаткичларни алоҳида-алоҳида ўрганиш заруриятини келтириб чиқаради. Чорва ҳайвонлари иқтисодиёти қуйидаги гуруҳлари ва турлари бўйича ўрганилади: 1. Қорамолчилик- гўшт ва сут йўналиши бўйича; 2. Қўйчилик- гўшт, жун, тери йўналиши бўйича; 3. Эчкичилик- жун ва тивит, сут йўналиши бўйича; 4. Чўчқачилик- бекон, ярим ёғ, ёғлик гўшт йўналиши бўйича; 5. Паррандачилик- тухум ва гўшт бройлер йўналиши бўйича; 6. Йилқичилик- гўшт ва сут, иш ҳайвонлари ҳамда спорт йўналиши бўйича; 7. Туячилик- гўшт, жун ва сут йўналиши бўйича; 8. Пиллачилик бўйича;

9. Асаларичилик бўйича; 10. Қуёнчилик бўйича; 11. Ҳовуз балиқчилиги бўйича; 12. Мўйначилик бўйича ва бошқалар; Ҳар бир чорва ҳайвонининг жами бош сони ва таркиби, маҳсулдорлиги, зотлари, озиқлантирилиши, сақланиши, маҳсулотлари таннархи, сотиш баҳолари, рентабеллиги ва бошқа кўрсаткичлари ўрганилади, таҳлил этилади ва баҳоланади. Бундан ташқари, айрим ҳайвонларни шартли молга (аниқроғи сигирга) айлантирилиб, айрим ишлаб чиқариш кўрсаткичлари ҳам ўрганилади ва ҳ.к. 2.Чорвачиликнинг ривожланиши, ҳозирги аҳволи ва истиқболи. Ўзбекистонда кўп йўналишдаги чорвачилик тармоқлари ривожлантирилади. Уларнинг асосий маҳсулотлари айрим тарихий даврларда қуйидаги миқдорда ишлаб чиқарилган. жадвал Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган асосий чорва маҳсулотлари № Маҳсулот турлари Йиллар Аҳоли жон бошига, кг 191 3 1990 2000 200 4 1913 1990 2000 2004 1. Барча турдаги ялпи гўшт (сўйил- ган вазнда), тонна 93,6 484,4 501,8 626 6 21,0 23,6 20,4 24,1 153,0 64,0 2. Сут, минг тонна 236, 8 3034, 2 3632, 5 305 8 54,0 148,0 148, 0 1,0 3. Тухум, минг дона 91,3 2452, 9 1254, 4 166 4 21,0 120,0 51,0 1,3 4. Жун, минг тонна 5,9 25,8 15,8 0,35 1,27 0,64 5. Пилла, минг тонна 4,0 32,8 22,0 1,09 1,6 0,89 6. Қоракўл тери, минг дона - 1401, 6 747,6 - 0,7 0,3

1990 йилда 1913 йилга нисбатан барча турдаги ялпи гўштлар (сўйилган вазнда)-5,2 марта, сут-33,2 марта, тухум-26,9 марта, жун-4,4 марта, пилла-8,2 марта кўпайган. Кўпчилик маҳсулотлар аҳоли сонига нисбатан тезроқ ошган. Натижада аҳоли жон бошига маҳсулотлар миқдори ҳам ҳар хил даражада кўпайган. Масалан, гўшт-12% га, сут- 174% га, тухум-5,7 марта кўпайган. 2000 йилда 1990 йилга нисбатан аҳоли жон бошига гўшт ишлаб чиқариш қарийб 14 % га, тухум-51,5% га, жун-2 марта, қоракўл тери- 2,3 марта, пилла-55% га камайган. Демак, асосий чорва ялпи маҳсулотларининг ўсишида барқарорлик таъминланмаган. Бундай ҳолатни чорва моллари сони ва уларни маҳсулдорлигидаги ўзгаришларни умумий таҳлил қилиш йўли билан ҳам аниқлаш мумкин. Қуйидаги жадвалда асосий чорва моллари сонидаги ўзгаришлар келтирилган. жадвал Ўзбекистонда асосий чорва молларининг даврлар буйича динамикаси (йил бошига, минг бош) Чорва турлари 1915й 1990й 2000й 2004 й. 1.Қорамол 1364,0 4180,2 5334,4 5753,1 Ш.ж. сигир 489,0 1644,7 2344,6 2359 2.Қўй ва эчки 4259,0 8785,6 8933,1 10835,3 3.Чўчқа 4,0 742,9 84,0 128,9 4.Парранда 365 37339,6 14419,2 17421,0 5.От 490 97,4 146,1 151,3 6.Маҳсулдор ҳайвонлар шартли қорамолга айлантирилганда 1475,0 4080,0 4405,0 4897,7 1990 йилда 1915 йилга нисбатан қорамоллар сони қарийб 3 марта, қўй ва эчкилар – 2 мартадан ортиқроқ, чўчқалар – қарийб 185 марта, паррандалар 102 марта кўпайган, отлар эса - 20 марта камайган. Асосий маҳсулдор

ҳайвонларни шартли қорамолга (йирик коэффициентлар билан ҳисобланганда) айлантирилган сони – қарийб 2,8 марта кўпайган. 2000 йилда 1990 йилга нисбатан қорамоллар сони 27,6 фоизга, қўй ва эчкилар - қарийб 1,7 фоизга, отлар-50 фоизга кўпайган, чўчқалар сони эса-8,8 марта, паррандалар-2,6 марта камайган. Асосий маҳсулдор ҳайвонларни шарти қорамолга айлантирилган сони- қарийб 8 фоизга кўпайган. Чорва молларининг айрим турларини маълум даражадаги камайиши ёки уларни усиш суръатини нисбатан пастлиги, чорва маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва истеъмолдаги айрим таркибий узгаришлар булса бу камчиликлар 2004 йилга келиб бирмунча мувофиқлаштиришга эришилди. Айрим турлар – чучқачилик, паррандачиликдаги бу номутаносибликни барҳам беришда маълум даражадаги натижага эришилди. Чорва молларининг маҳсулдорлик кўрсаткичларида ҳам ўзгаришлар мавжуд. Масалан, 1990 йилда 1915 йилга нисбатан ҳар бир бош сигирдан соғилган сут 3,9 марта, товуқдан олинган тухум-3 марта, қўйдан қирқилган жун - қарийб 3 марта, сўйилган ҳайвонларнинг вазни ҳам сезиларли даражада ошган. 2000 йилда 1990 йилга нисбатан айрим ҳайвонларнинг маҳсулдорлик кўрсаткичлари бироз пасайган. Масалан, ҳар бир бош сигирдан соғилган сут 14 фоизга, ҳар бир товуқдан олинган тухум-7 фоизга, сўйилган қорамолларнинг вазни - қарийб 9 фоизга камайган. Маҳсулдорлик кўрсаткичларининг пасайиши даставвал ҳайвонларни озиқлантириш даражасининг пастлиги ва бошқа реал имкониятлардан фойдаланиш билан боғлиқ. Истиқболда чорва махсулотларини купайтириш асосан маҳсулдорликни ошириш ҳисобига эришилиши мақсадга мувофиқдир. 3. Чорвачиликнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш имкониятлари Республикада узоқ йиллардан бери айрим чорва маҳсулотларини, шу жумладан, мол ва парранда гўштларини, жун, пилла ишлаб чиқариш ва

сотишдан кўпчилик корхоналар зарар кўрмоқдалар. Бошқа маҳсулотларнинг рентабеллик даражаси ҳам бозор иқтисодиёти қонунлари талабларига тўлароқ жавоб бермайди. Барча турдаги чорвачилик маҳсулотларининг иқтисодий самарадорлигини ошириш учун қуйидаги омил ва имкониятларидан тўлароқ фойдаланиш зарур: 1.Чорва ҳайвонлари маҳсулдорлигини ошириш. Бу ўта долзарб вазифани бажариш учун уларни турли хил озуқаларга бўлган талабларини илмий асосланган рационлар бўйича мунтазам қондириш. Натижада зотдор ҳайвонларнинг маҳсулдорлик потенциали ҳамда сарфланган озуқалар самарадорлигини ошириш имкониятларидан тўлароқ фойдаланиш, кўпроқ, сифатлироқ ҳамда арзонроқ маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва сотиш имконияти яратилади; 2.Чорва ҳайвонларнинг зотдорлик белгиларини сақлаш ва янада мустаҳкамлаш мақсадида селекция, наслчилик ишларини юқори даражада ташкил этиш, жумладан, сунъий урчитиш, гетерозис устунликларидан тўлароқ фойдаланиш; 3.Қишлоқ хужалик корхоналари, фермер, деҳқон хужаликларини юқори маҳсулдор зотли чорва моллари билан мунтазам таъминлаш мақсадида юқори масъулиятли наслчилик завод ва наслчилик хужаликларини барпо қилиш уларни имтиёзли шароитлардан фойдаланишга имкон яратиш. 4.Чорвадорларнинг меҳнат унумдорлиги ва меҳнат ҳақини барқарор ошириш учун технологик жараёнларни комплекс механизациялаш ва автоматлаштириш усулларидан фойдаланиш; даставвал, озуқаларни тақсимлаш, сигирларни соғиш, қўй ва эчкилар жунини қирқиш, суғориш, биноларни чорва қолдиқларидан тозалаш, улардан фойдаланиш билан боғлиқ ва бошқа ишларни прогрессив воситалар ёрдамида бажариш; 5.Ҳайвонларни сақлашнинг прогрессив усулларидан, шу жумладан, боғламасдан сақлаш, махсус қўралардан фойдаланиш;

6.Асосий воситалардан айниқса, чорва бинолари ва иншоатлари қувватидан оқилона фойдаланиш; 7.Прогрессив зооветеринария хизматларидан фойдаланиш ва ҳ.к.

Адабиётлар руйхати: 1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. (Асосий қонун) Тошкент «Узбекистон» 1992 йил. 2.Каримов И.А. «Ўзбекистон келажаги буюк давлат», Т. Ўзбекистон 1992 йил 3.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий сиёсатнинг устивор йўна- лишлари» Т. Ўзбекистон 1993 йил 4.Каримов И.А. «Ўзбекистон бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос йўли», Т. Ўзбекистон 1993 йил 5.Каримов И.А. «Деҳқончилик тараққиёти – фаровонлик манбаи», Т. Ўзбекистон 1994 йил 6.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I асрга интилмокда», Т. Ўзбекистон 1994 йил 7.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида», Т. Ўзбекистон 1995 йил 8.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари, тараққиёт кафолатлари», Т. Ўзбекистон 1997 йил. 9.Каримов И.А. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» (Олий Мажлис Қонунчилик Патаси ва Сенатни ҚУшма мажлисидаги маърузаси.). тошкент «Узбекистон» 2005 йил. 10.Ўзбекистон Республикаси Қонуни. «Мулкчилик тўғрисида», «Адолат» 1991 йил

Похожие

Чорвачилик тармоқлари самарадорлигини оширишнинг умумий муаммолари

Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишнинг умумий масалалари

Хусусий чорвачилик

Чорвачиликнинг асосий тармоқлари

Тусувчи зах қочириш тармоқлари