Dehqonchilikning ilmiy asoslari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Dehqonchilikning ilmiy asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Dehqonchilikning ilmiy asoslari Reja: 1. К irish. 2. Dehqonchilikning rivojlanish tarixi. 3. Dehqonchilikning ilmiy asoslari. 4. Ilmiy dehqonchilikning asosiy qonunlari.

1. Kirish. Dehqonchilik inson faoliyatining qadimiy va murakkab sohasi hisoblanadi.U ibtidoiy jamoa davrida paydo bo’lgan, ming yillar davomida rivojlanib shakllangan. Dehqonchilikning paydo bo’lishi sivilizatsiyaning rivojlanishida yirik hodisa bo’ldi. Odamlarni ko’chmanchilikdan o’troq holda yashashga o’tishida dehqonchilik muhim o’rin tutgan. Dehqonchilik o’simlik mahsulotlarini yetishtirish bilan shug’ullanib, aholini oziq-ovqat, sanoatni xom- ashyo, chorva-chilikni esa, yem-xashak bilan ta’minlaydi. Ekinlardan sifatli va yuqori hosil olish maqsadida ularni parvarish qilish, tuproq unumdorligini oshirish tadbirlari bilan shug’ullanadi. Qishloq xo’jaligida yer asosiy ishlab chiqarish vositasidir. Uning asosiy xususiyatlaridan biri eskirmasligidadir. Yerdan oqilona foydalanish, tuproq unumdorligini saqlash, oshirish hamda ekinlardan yuqori va sifatli hosil yetishtirish qishloq xo’jaligi xodimlarining eng muhim vazifasidir. Respublikamizning 447,4 ming kvadrat kilometrdan ortiq bo’lgan umumiy maydonining atigi 10% ini ekin maydonlari tashkil etadi. O’zbekistonda 1 km 2 yerga 51,4 kishi, Qozog’istonda - 6,1 , Qirg’izistonda - 22,7, Turkmanistonda esa 9,4 kishi to’g’ri keladi. O’zbe-kistonda har bir kishiga 0,17 gektar, Qozog’istonda - 1,54, Qirg’izistonda - 0,26, Ukrainada - 0,59, Rossiyada 0,67 gektar ekin maydoni to’g’ri keladi. So’nggi 50 yil mobaynida sug’oriladigan yerlar maydoni 2,46 mln. gektardan 4,28 mln gektarga yetkazildi. Faqat 1975-1985 yillar mobay-nida 1 mln.gektarga yaqin yer o’zlashtirilib, 1990 yilda yer maydoni 1985 yilga nisbatan 1,5 barobar ortdi. Ana shu yer maydonining qariyib 50 foizini meliorativ holati yomon va shu bilan bir qatorda 1990 yilga qadar sug’oriladigan yerlarning 75 foiziga surunkasiga paxta ekilishi tuproq unumdorligini pasayishiga olib keldi. Aholini o’sib borayotgan ehtiyojini qondirish uchun yerlardan oqilona foydalanish, ekinlar hosildorligini oshirish talab etiladi. Dehqonchilik fanining vazifasi talabalarni dehqonchilikda qo’l-lanilayotgan nazariy asoslar va ishlab chiqarishdagi jarayonlar bilan tanishtirishdan iborat. Dehqonchilik fani quyidagi bo’limlarni o’z ichiga oladi: dehqonchilikning ilmiy asoslari, tuproq rejimlari va ularni boshqarish, begona o’tlarga qarshi kurash

tadbirlari, yerga ishlov berish, ekinlarni ekish, almashlab ekish va dehqonchilik tizimi. 2. Dehqonchilikning rivojlanish tarixi . Qishloq xo’jaligi rivoj-lanishida "dehqonchilik" tushunchasi ham o’zgargan. Ilk davrda uni qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi deb tushunildi va keyinchalik chorvachilik ajralib chiqqan. A.Teer XIX asrda "Qishloq xo’jaligining ratsional asoslari" kitobida 1-qismni umumiy masalalarga, 2-qismni o’simliklarni ta’riflashga ajratdi. Keyinchalik 1- qism umumiy dehqonchilik, 2-qism o’simlikshu-noslik deyildi. Qishloq xo’jaligini rivojlanishi davomida boshqa fanlar ham ajralib chiqi. Dehqonchilik fanida yerlardan ratsional foydalanish, tuproqning effektiv unumdorligini oshirish, begona o’tlar va ularga qarshi kurash kabi masalalar qoldi. Dehqonchilik fanini rivojlanishida qator olimlar o’z hissasini qo’sh-gan. Masalan: M.V.Lomonosov (1711-1765) "Yer qatlamlari haqida" nomli asarida qora tuproqni kelib chiqishini bayon qildi. A.T.Bolotov XVIII asrning ikkinchi yarmida yer tuzilishi, almashlab ekish, begona o’tlarga qarshi kurash, o’g’itlash masalalari bo’yicha maqolalar bilan dehqonchilikning asosiy tamoyillarini ta’rifladi. U yetti dalali almash-lab ekishning 3 ta dala-si qo’riq bo’lishini bayon etdi. I.M. К omov 1898 yilda "Dehqonchilik haqida" asarida partov yer tizimiga qarshi chiqib, ko’p dalali va ekinlar navbatlab ekiladigan almashlab ekishni tavsiya qildi. D.I.Mendeleev mineral o’g’itlarni qo’llashni tekshirib, dehqonchilikni intensivlashtirishga da’vat etdi. M.G.Pavlov (1793-1840) almashlab ekishni keng tashviqot qildi. U tuproqning singdirish qobiliyatini o’rganish bo’yicha katta ishlar olib bordi. V.R.Vilyams (1863-1939) tuproqshunoslikda biologik nazariya asoschisi hisoblanadi. К .A.Timiryazev, D.N.Pryanishnikov, A.G. Doyarenko, К . К .Gedroyts kabi olimlar o’simliklarni oziqlanishi va uni boshqarish masalalari bo’yicha qator asarlar yaratganlar. N.Rijov (1903-1981) g’o’zani sug’o-rish va tuproqning fizik xossalarini o’rganish bo’yicha ishlar qildi. M.V.Muhamedjonov va A.Q.Qashqarov yer haydash, yer haydashni tabaqalashtirish, oraliq va siderat ekinlarni ekish masalalari bo’yicha ilmiy ishlar olib borib, ishlab chiqarishga tavsiyanomalar berishdi.

Begona o’tlarga qarshi kurashda gerbitsidlarning samaradorligini o’rganish va ishlab chiqarishga tadbiq qilishda B.G.Aleev, E.L.Alxas-yants kabi olimlarning xizmatlari katta bo’ldi. 3.Dehqonchilikning ilmiy asoslar i . O’simlikning o’sishi va rivojlanishi uchun yorug’lik, issiqlik, havo, suv va oziq moddalar talab etiladi. Bular hayot omillari hisoblanadi. Yorug’lik. O’simlikning yorug’likda quyosh energiyasi ta’sirida korbonat angidrid va suvni reaksiyaga kiritib glyukoza hosil qilishi fotosintez deyiladi. Yorug’lik yetarli bo’lganda bir kvadrat metr barg 10-12g organik modda sintezlaydi. Bulutli kunda fotosintez mahsuldor-ligi keskin pasayadi. O’simliklarning yorug’likka bo’lgan talabi turli-cha. Kelib chiqishiga ko’ra o’simliklar qisqa kun (g’o’za, kanop, mak-kajo’xori, oq jo’xori, beda, kun- gaboqar, tariq, soya va boshqalar) va uzun kun (bug’doy, arpa, javdar, kartoshka, zig’ir) o’simliklariga bo’-linadi. O’simliklar yorug’liksevar va soyaparvarlarga bo’linadi. К o’-chat qalinligini normal qilish, begona o’tlarni o’z vaqtida yo’qotish o’simliklarni yorug’lik bilan ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Issiqlik. O’simlik tanasida va tuproqda boradigan biologik, fizika-viy va kimyoviy jarayonlar uchun issiqlik zarur. O’simliklar issiqsevar va issiqlikni kam talab qiluvchilarga bo’linadi. Shunga ko’ra ular ilmiy asosda turli hududlarda joylashtiriladi. Havo . Tuproq mikroorganizmlarini nafas olishi va o’simliklarda bo’ladigan fotosintezda atmosfera hamda tuproq havosi kislorod va karbonat angidrid manbai bo’lib xizmat qiladi. Suv. O’simlik tanasining 80-90% i suvdan iborat. O’simlikda va tuproqda kechadigan jarayonlar, oziq elementlarini o’zlashtirilishi suvli muhitda boradi. Suv fotosintezda qatnashuvchi asosiy modda hisoblanadi. Shuning uchun ham suv o’simlik hayotida muhim ahami-yatga ega. Oziq moddalar . O’simlik quruq massasining 45% ini uglerod, 42% kislorod, 6,5% ini vodorod, 1,5% ini azot, qolgan 5% ini kul elementlari (kaliy, kaltsiy,

magniy, oltingugurt, bor va boshqalar) tashkil etadi. Bular o’simlik hayotida muhim ahamiyatga ega. 4.Ilmiy dehqonchilikning asosiy qonunlari . V.R.Vilyams o’simlik hayot omillarining teng ahamiyatliligi va almashtirib bo’lmaslik qonunini bayon etdi. Hamma hayot omillari teng ahamiyatga ega, ya’ni birini o’rnini ikkinchisi bosa olmaydi. Minimum(minimum, optimum va maksimum) qonuni. Yu.Libix o’simlik hosili minimumda turgan faktor miqdorini ko’paytirishga to’g’ri proportsionalligini bayon etdi, ya’ni hosildorlik minimumda turgan omilga bog’liq bo’ladi. O’simliklarning hayot omillariga bo’l-gan talabi bo’yicha minimal, optimal va maksimal me’yorlarni belgilash mumkin. Libsher XIX asrda hayot omillarini birgalikda ta’sir etish qonunini quyidagicha ta’rifladi, ya’ni "O’simlik boshqa omillar bilan qanchalik optimal me’yorda ta’minlangan bo’lsa, u minimumda turgan faktordan shuncha samarali foydalanadi". Tuproqdan olingan moddalarni qaytarish qonunini 1840 yilda Yu.Libix kashf etdi. Bu qonunga binoan tuproqdan hosil bilan olingan moddalar o’g’it solish yo’li bilan qaytarilishi lozim.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Vorobyov S.A., К ashtanov A.N., Likov A.M., Makarov I.P. Zemle-delie. M.: Agropromizdat. 1991. 2. Ermatov A.Q. Sug’oriladigan dehqonchilik. T.:O’qituvchi. 1983. 3. Ermatov A.Q.,G’aniyev V. Dehqonchilik. T.: Mehnat. 1990. 4.Zaurov E.I. Dehqonchilikdan laboratoriya ishlari va amaliy mashg’u-lotlar T:. «O’qituvchi»,1979 . 5. Tursunxujaev Z., Bolkunov A. Nauchniyi osnovi xlopkovix sevooborotov. T.: Mehnat, 1987. 6.H.Sheraliev. M.Shodmanov Dehqonchilik. Ma’ruzalar matni T.:2004 7. Astanov R., Shodmanov M., Madraimova S. Sistema zemleldeliya .Tekst leksiy. T.: 2004. 8. O’zbekiston Respublikasining "Suvdan foydalanish to’g’risida"gi qonuni, T.1993.

Похожие

Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatning ilmiy asoslari

Agronomik toksikologiya asoslari

Ilmiy izlanish usullari va texnikasining asosiy elementlari

Mashinalar ishonchliligining fizik asoslari

Mashina traktor parkidan foydalanish asoslari