Daryodan suv olish usullari. Bosh suv olish inshootlari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Daryodan suv olish usullari. Bosh suv olish inshootlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46 KB

Daryodan suv olish usullari. Bosh suv olish inshootlari Reja: 1. Suv resurlari muxofazasi. 2. Suv resurslaridan rasional foydalanish. 3. Suv olish inshootlari va ularning turlari. 4. Tug’onsiz va tug’on ko’rib suv olish inshootlari. 5. Mexaniqaviy usulda suv olish inshootlari . 6. Suv olish inshootlariga qo’yiladigan talablar. 7. Daryodan suv olish nuktasini tanlash.

Hozirgi paytda insonning xar qanday ishlab chiqarish faoliyati chuchuk suvlardan foydalanish bilan bog’liq. Suv energiya sifatida ham muxim ahamiyatga ega. Jamiyat ham, xar bir inson singari suvsiz yashay olmaydi. Daryo, xovuz, suv havzalari, kullar, suv ombolari, dengizlar katta estetik , shifoli va soglomlashtirish ahamiyatga ega. Suv er kurrasining tabiiy boyliklari o’rtasida alohida urin eg’allaydi. Yer sharidagi suv zahirasi 1400 mln. km3, shundan 97,5 % okean va dengizlarda 2,14 % muzliklar va qorlar kurinishida va fakat 0,29 % daryo va kullar hisobiga tug’ri keladi. Atmosferadagi bu holatidagi suv zonasi 0,00005 % ni tashkil etadi. Chuchuk suvni eng ko’p talab qiladigan soha sug’orish melioratsiyasidir. Sanoat va energetika 2- urinni , komunal xo’jalik – 3- urinni eg’allaydi. Sug’orish dexqonchiligi foydalanilaetgan suvlarni 3/4 q’ismini kaytarishsiz ishlatadi. (transport, bug’lanish,kanaldagi filtr, tashlama suvlar va boshqalar). Melioratsiyada suvdan tejab, samarali va rasional foydalanishga katta e'tibor berish lozim. Filtrasiyaga suv yukotishni minimumga tushirish , foydasiz suv tashlamasiga umuman yo’l quymaslik kerak. Melioratsiyada suvdan tejab va rasional foydalanilganda iqtisod qilingan suvlar hisobiga sug’orish maydonlarini oshirishi mumkin. A.N.Kostyakov sug’orish sistemasining ichki resurslaridan foydalanish masalalariga katta e'tibor bergan edi. Sug’orish maydonlarining ulchamlarini oshirish yo’llaridan biri bo’lib, (ulchamlarini) sug’orish sistemasidagini suv isrofini kamaytirish , uning FIK ni oshirish, agrotexnika, suvdan foydalanish va ekspluatasiya tug’ri tashkil etilishi degan edi. Melioratsiyada suvdan tejab foydalanish faqat ko’shni sug’orish maydonlariga ega bo’lish emas, balki, sug’orish erlarning sho’rlanishiga karshi ko’rashning samarali yo’llaridan biridir. Qurg’oqchiliq zonalarida ko’p hollarda sug’orish masalalari suv ta'minoti bilan birgalikda hal etiladi.

U yoki bu suv manbaidan foydalanish imkoniyatlarini aniqlash uchun dastlabki gidrologik, iqlim,gidrogeologik, topografik, iqtisodiy xo’jalik va boshqa izlanishda olib boriladi. Izlanishlar va tadkikotlar natijalari suv manbai xaqida iloji boricha ko’p yillik ma'lumotlarni uz ichiga olish kerak bo’ladi : A) suv sarfining mavsumlar va yillar bo’yicha qiymati. B) oqimning yil davomida taq’simlanishi. V)oqimning mavsum va yil davomida o’zgarib turishi. G) oqimning mavsumlar va yillar davomidagi xadjmlar yig’indisi. Materiallarda loyihalik (ularning xarakteri va rejimi) , suvdagi erigan tuzlar tarkibi, suv manbaining mavsum, yildavomidagi suv sathi, loyihalanaetgan sug’orish maydonining joylashish balandligi (suv manbai ga nisbatan) xaqida uz aksini topgan bo’lishi kerak. Ayniqsa suv manbaining suv balanslarini basseyn suv balansidagi ahamiyati uning halk xo’jaligidagi ahamiyati, kelgusida suv manbai suvlarining muxofazasi va ulardan kompleks foydalanish masalalari alohida tekshirib tadkikot qilishi lozim. Izlanishlar materiallariga asosan quyidagilar niklanadi: A) suv manbaining fakat sug’orishda yoki boshqa maqsadlarda foydalanish zarurligi ; B) sug’orish mavsumi davomida sug’orishda ishlatiladigan suv sarfi; V) suv sarfining turli davrlarda o’zgarishi rejimi; G) suv manbaining joylashgan o’rni va suv sathining sug’orish maydoniga nisbatan joylashishi (vert yoki gor); D) suvning sifati (tuzla mineral ); Y) suvning sug’orishga yarokligi (nasoslar va xokzolar). Ushbu ma'lumotlarga asosan sug’orish tizimining asosiy parametrlari topiladi, ya'ni : 1.Sug’orish mumkin bo’lgan maydon. 2.Suv olish inshootining stvori va turi ;

3.Tizimga uzi okar yoki mexaniqaviy usulda suv berilishi; 4.MK ning o’tadigan trassasi; 5.Oqimning rostlash xarakteri va zarurlik darajasi. 6. Loyqa kuchmalariga karshi ko’rash va ularning rejimini rostlash. Ana shu natijalarga ko’ra suvning sug’orishda yarokliligi va uning sifatini yaxshilash bo’yicha tadbirlar zarurligi belgilanadi Suv olish inshootlari va ularning turlari. Suv manbaidan sug’orish tizimiining MK (yoki M quvurlar) ga suv olinishi kanal (yoki quvur) boshlanishi q’ismida joylashgan bosh suv olish inshooti erdamida amalga oshiriladi. Daryolardan sug’orishda ularning topografik shartlari, atrof xududlarning sharoitlari, gidrogeologik rejimi, kirgok geologiyasi va loyqa cho’kmalariga qarab suv olish inshootlarining turlari – uzi okar va mexaniqaviy ko’tarish usulda bo’lishi mumkin. Sug’orish manbaining xususiyatlari va sug’oriladigan massif joylashish o’rniga qarab suv olish inshootining biror turi takrorlanadi. Uzi oqar suv olish inshooti tug’onsiz va tug’onli bo’lishi mumkin. Tug’onsiz suv olish usuli daryolarning tabiiy suv sathi va suv sarflarini rostlamasdan turib yoki ba'zi yillarda q’isman rostlaganda qo’llaniladi. Asosan bosh shlyuz- reglyatordan iborat. Suv tindirgichli va suv tindirgichsiz bo’lishi mumkin. Daryoning tug’ri chizikli q’ismida yoki egri q’ismining ichkariga egilgan kirgok q’ismida urnatiladi. Tug’onsiz uzi okar suv olish usulida suv olish inshootining daryoda joylashgan o’rni inshenerlik izlanishlar va texnika-iqtisodiy hisoblar natijasida tanlanadi. Bu uslda suv olinganda suv miqdori daryo suv sarfining 20 % dan oshmasligi kerak. Bu suv olish inshootlari tog’ daryolarida tog’ oldi q’ismida , ba'zan tyoki slik q’ismida urnatiladi. Ba'zda suv olishni yaxshilash uchun kanalning boshlanish joyida suv ushlovchi shporalar ham urnatilishi mumkin. Bu suv olish inshooti shporali deb

atalid va kanllarga kerakli suv sarfini uzi oqib kelishini ta'minlay olmaydigan daryolarda quriladi. To’g’onsiz suv olish inshooti . a) shlyuzlanmagan tindirgichsiz b)shlyuzlangan tindirgichsiz v)tindirgich boshida bosh shlyuz-regulyator va tindirgich oxirida shlyuz- regulyator bilan. g)1-bosh shlyuz-regulyator; 2-tindirgich 3- yuvuvchi tirqishlari bor shlyuz-regulyator. To’g’onli suv olish inshooti bu daryodagi suv sathini rostlash uchun undagi suv sathi kanalga suvning uzi oqib kelishini ta'minlay olmagan xollarda quriladigan inshootlar to’plamidir. Uni shuningdek tugunli suv taqsimlashda (suv olish daryoning ikkala kirgogida ham), suv olish inshootidan yuqorida kema katnovini yaxshilash uchun va GES larda suv energiyasidan foydalanganda ishlatiladi. Tug’onli suv olish sxemalari. A) chuntaqsimon turda; B)en tarafdan suv olish turida; 1-bosh regulyator. 2-MK 3-chuntak 4-yuvadigan shlyuz 5-suv ko’taruvchi tug’on 6-buluvchi evor 7-loyqa ushlab koluvchi galereya Tug’onli suv olish gidroinshooti turli komponovkaga ega bo’lishi mumkin va bu uning daryoda joylashgan o’rniga (tog’, tog’ oldi, tyoki slik) bog’liq. Shunga ko’ra suv olish inshooti tog’, tog’ oldi, tyoki slik turlariga bo’linadi. yoTug’onli suv olish inshooti moxiyati – uzanda tug’on sug’orish sistemasi kanalini loyqa

bosishidan ximoya qiluvchi maxsus inshoot borligidir. Tug’onli suv olish turiga suv omborlariga suv olish ham kiradi. U holda inshootlar tarkibiga suv chiqaruvchi – muntazam tashlovchi traktor (inshootlar bilan birga) ham kiradi. Suv omborlaridan suv olish ochiq, quvur yoki tonnel inshootlari orqali bo’ladi(mashinali) mexaniqaviy suv ko’tarish usuli agar suv manbai daryo, SKV, kuduklar, suv omborlari, suv sath sug’orish maydoni sathidan past bo’lsa ishlatiladi. Suv ko’tarish uchun nasoslardan foydalaniladi. Suv olish inshooti ko’p xollarda boshqa inshootlar bilan birga (tug’onlar, GYES, kema o’tkazuvchi shlyuzlar) bilan quriladi. Qo’yiladigan asosiy talablar : 1.Suv olish inshooti manbaning tabiiy rejimidan kat'iy nazar , suvdan foydalanish rejasiga mvofik MK ga (quvur) ga suv olishni ta'minlashi lozim. 2.Sug’orish sistemasiga yirik loyqa zarralarini oqib kirishiga yo’l quymaslik 3. Daryodan toshqin suv utaetganda sistemaga ortiqcha suvni kiritmaslik . 4.Inshootning uz mustahkamligini va xafvsizligini ta'minlashi hamda daryoning uni aylanib utishiga yo’l quymasligi lozim. Daryodan suv olish nuktasini tanlash: A)suv olish stvorida dre uzanining turgun va mustahkam bo’lishiga ; B)loyqa oqizindilarining miqdorida kelishish shartiga ; V)qulay geologik sharoitlarga qarab amalga oshiriladi; G) texnikaviy – iqtisodiy ko’rsatkichlar ham hisobga olinadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Axmedov X.A. Zax q’ochirish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1975. 2.Axmedov X.A. Sug’orish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1977. 3.Kostyakov A.N. Osnov meliorasii. M., «Seldxozizdat», 1960. 4.Raximbaev F.M. Shukurlaev X.I. «Zax q’ochirish melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat»., 1996 . 5.Raximbaev F.M. Hamidov M.X. «Q’ishloq’ xo’jalik melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat», 1996 .

Похожие

Tog` mеlioratsiyasi. suv eroziyasi, sеl xodisalari va eroziyasining oldini olish tadbirlari

Atmosferadagi suv bug‘i

Suv q’abul q’ilgichlar

Suv q’abul q’ilgichlar

Yerning sho’rlanishi va botqoqlanishining oldini olish hamda unga qarshi kurashda qo’llaniladigan meliorativ, suv-xo’jaligi va agromeliorativ tadbirlari