Бегона ўтларнинг биологик гуруҳлари ва ҳисобга олиш усуллари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Бегона ўтларнинг биологик гуруҳлари ва ҳисобга олиш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97 KB

Бегона ўтларнинг биологик гуруҳлари ва ҳисобга олиш усуллари Режа: 1.Бегона ўтлар классификацияси (биологик гуруҳлари). 2.Нотекинхўр бегона ўтлар ва уларнинг гуруҳлари. 3.Текинхўр бегона ўтлар ва уларнинг турлари. 4.Далаларни бегона ўтлар билан ифлосланганлигини ҳисобга олиш усуллари ва харитасини тузиш.

Таянч иборалар; текинхўр, ярим текинхўр, нотекинхўр, эфемерлар, баҳоргилар, қишловчи, кузгилар, икки йилликлар, автотроф, фотосинтез, гетеротроф, кўп йилликлар, ўқ илдизлилар, попук илдизлилар, пиёзлилар, туганаклилар, судралиб ўсувчилар, илдизпоялилар, илдизбачкилилар, илдиз ва поя текинхўрлари, ярим текинхўрлар, кўз билан чамалаш, аниқ ҳисоблаш. 1.Бегона ўтлар классификацияси (биологик гуруҳлари). Ўзбекистонда бегона ўтларнинг 72 та оилага мансуб бўлган 841 тури учрайди. Шундан 519 тури бир йиллик, 322 тури кўп йиллик ўсимликлардир (Буригин В.А., Жонгуразов Ф.Х., 1975). Бегона ўтлар муҳим биологик хусусиятлари, яьни озиқланиши, яшаш даври ва кўпайиш усулига кўра нотекинхўр, текинхўр ва ярим текинхўрларга бўлинади (8-жадвал). жадвал Бегона ўтлар классификацияси (А.И.Мальцев буйича) Нотекинхўр бегона ўтлар Текинхўр ва ярим текинхўр бегона ўтлар Кам йилликлар: 1. Эфемерлар 2. Баҳоргилар: а) эрта баҳорги б) кеч баҳорги 3. Қишловчилар 4. Кузгилар 5. Икки йилликлар Кўп йилликлар: 1.Вегетатив усулда кўпаймайдиган ёки кучсиз кўпаядиганлар; а) ўқ илдизлилар б) попук илдизлилар 2.Вегетатив усулда кучли кўпаядиганлар: а) пиёзлилар б) тугунаклилар в)судралиб ўсувчилар г) илдизпоялилар д) илдизбачкилилар Текинхўрлар: а)илдиз текинхўри. б) поя текинхўри. ярим текинхўрлар 2. Нотекинхўр бегона ўтлар ва уларнинг гуруҳлари.

Нотекинхўр бегона ўтлар энг катта гуруҳни ташкил этади. Улар автотроф бўлиб, яшил барг ва илдиз тизимига эга, ҳамда тупроқдан сув ва озиқ моддани бевосита ўзи ўзлаштиради ва мустақил ҳаёт кечиради, яьни фотосинтез жараёни натижасида анорганик моддалардан органик моддалар ҳосил қилади. Ҳаётининг давомийлигига кўра улар бир йиллик ва кўп йилликларга бўлинади. Бир ва икки йиллик бегона ўтлар ўз ҳаёти давомида бир марта, кўп йилликлари эса ҳар йили бир неча (поликарпик) марта уруғ беради. Бир йиллик бегона ўтлар энг кўп ва кенг тарқалган биологик гуруҳ ҳисобланади. Улар фақат уруғидан кўпаяди. Бир йиллик бегона ўтлар ўз навбатида уруғларининг униб чиқиш муддатларига қараб эфемер, баҳорги, қишловчи ва кузги бегона ўтлар каби биогуруҳларга бўлинади. Эфемерлар. Ўсув даври қисқа, яьни уруғи унишидан то янги ҳосил пишгунча 1,5-2,0 ой давом этадиган ўсимликлардир. Лолақизғалдоқ ва юлдузўт бунга мисол бўла олади. Юлдузўт, ( Stellaria wedia ( L ) Cyr ) кучсиз шохланган пояга эга бўлиб, у ерга етган ёки сал кўтарилган бўлади. Ҳамма экинлар орасида, айниқса, қатор ораси ишланадиган ва сабзавот экинлари орасида учрайди. Ўсув даври 40 кун. Ўсимлик 15-25 мингта уруғ беради ва уларнинг тупроқда яшовчанлиги 5-8 йил. У нинг майсалари бутун ёз буйи тупроқда намлик бўлса пайдо бўлиши ва ёз давомида 2-3 авлод бериши мумкин. Эрта баҳорги бегона ўтлар. Ўз навбатида эрта ва кеч баҳоргиларга бўлинади. Уларнинг майсалари баҳорда ва кузда чиқади, мавсумда бир марта уруғ беради. Эрта баҳорги бегона ўтлар эрта баҳорда ўсиб, ўз ҳаётини экинлар йиғиштирилгунча ёки муайян вақтда тугаллайди. Буларга ёввойи сули, оқ шўра ва бошқалар мисол бўла олади. Ёввойи сули – (А vena fatua L ). ғалласимонлар оиласига мансуб бўлиб, бир йиллик бегона ўт ҳисобланади. Ёввойи сулини кўпчиллик қора кўза, қорасули ҳам деб атайди. Майсалари оқ яшил бўлиб, ташқи кўринишидан

маданий сулига ўхшайди, фарқи шуки дони пишгандан кейин бошоқдан тез ажралиб сочилиб кетади. Бош поясининг баландлиги 20-80 см бўлиб, тик ўсади. Асосан баҳорги дон экинлари ва сули орасида ўсиб, уруғидан кўпаяди. Ҳар бир рўвакчада ўртача 40-60 тагача бошоқча бўлади. Ҳар бир тупида 600 донагача уруғ бўлади. Ёввойи сули 5-10 см чуқурликдан яхши униб чиқади, у катта 25-30 см чуқурликдан ҳам униб чиқиши мумкин. Уруғлари тупроқда ҳаётчанлигини 3-4 йилгача сақлайди. Ёввойи сули занг, қоракуя замбуруғларини ва бошқа зарарли ҳашоратларни тарқатади. Оқ шўра, олабута – ( Chenopodium album L )- шўрадошлар оиласига кирадиган энг кўп тарқалган бегона ўт. Ўзбекистонда оқ шўра, сассиқ шўра, хушбуй шўра кенг тарқалган. Хушбуй шўра сарғиш рангли, хушбуй ҳид чиқарадиган, безли тукчалар билан қопланган. Ҳамма экинлар орасида учрайди. Сассиқ шўра – ўзига хос ўткир ҳид чиқаради. Суғориладиган экинлар билан бир қаторда, ҳовлиларда, ариқ ва йўл еқаларида, портов ерларда кўп учрайди. Оқ шўра – барглари, унсимон доглар билан қопланган бўлиб, суғориладиган экинлар, айниқса ғўза орасида кенг тарқалган. Пояси тўғри, буйи 40-100 см га етадиган сершох, япроқлари туксимон, чети қиррали бўлиб ўсади. Шўра жуда серуруғ бўлиб, бир тупда 1,5 млн тагача уруғ ҳосил бўлади. Уруғлари ҳайвонлар ошқозонлардан ўтгандан кейин ҳам унувчанлигини йўқотмайди. Бу бегона ўт босган далаларда илдиз мевалардан кам ҳосил олади (лавлаги пашшаси, қалқандор, дуккаклилар битлари ва хоказолар) тарқатувчи манба ҳисобланади. Кеч баҳорги бегона ўтлар. Уруғи тупроқ етарли қизиганда 23-27 0 С униб чиқиб, секин ривожланади. Масалан, ёввойи гултожихўроз, семиз ўт, шамак, итузум, туяқорин, бангидевона, қўйтикан, курмак, итқўноқ ва бошқалар киради. Ёввойи гултожихўроз – (А maranthus retroflexus L ) гултожихўрозлар оиласига мансуб бўлиб, бир йиллик кеч баҳорги бегона ўт ҳисобланади. Ҳамма жойда учрайди. Айниқса, қатор ораси ишланадиган ва сабзавот экинларини ифлослантиради. Жуда серуруғ, бир туп ўсимлик 500 мингтача

уруғ қилади. Уруғи тупроқ ҳарорати 20 0 С дан юқори бўлганда униб чиқади. Тупроқда уруғи 10 йилгача унувчанлигини сақлайди. Қишловчи бегона ўтлар. Бу гуруҳга майсалари қишлаш қобилиятига эга бўлган ўсимликлар жағ-жағ (ачамбити) ярутка, бўтакўз, мойчечак, қуртэна ва бошқалар мисол бўлаолади. Кузда унган уруғлар илдиз енидан тупбарг ҳосил қилиб ҳамма ривожланиш палласида, ҳатто гуллаш фазасида ҳам қишлаши мумкин. Жағ-жағ (ачамбити) – ( Capsella bursapastoris (1)) крестгулдошлар оиласига кирувчи, буйи 10-17- см келадиган бир ёки бир неча пояга эга бўлган бир йиллик ўтдир. Март – май ойиларида гуллайди. Ҳамма жойда учрайди ва ҳамма экинларни ифлослантиради, айниқса сийрак бўлган кузги ғалла экинларни ва кўп йиллик ўтларни ифлослантиради. Кузги бегона ўтлар. Бу ўтларнинг уруғи кузда униб чиқади. Уларнинг майсаси яхши ўсиши ва ривожланиши учун кузги қишки, даврдаги паст ҳарорат зарур. Кузги бегона ўтларнинг уруғи қайси вақтда униб чиқишидан қатьий назар, фақат келгуси йили поя, гул, мева ва уруғ беради. Буларга рўвак, ялтирбош, қарамиқ каби ўтлар киради. Ялтирбош, ( Bromus tectorum L ) – бошоқдошлар оиласидан, буйи 20-30 см келадиган бир йиллик ўсимлик. Пояси кам шохланган, юпқа тукчалар билан қопланган. Ялтирбош намлик етарли бўлса кузда униб чиқади. Апрель ойида гуллайди, май ойида уруғи пишади. Икки йиллик бегона ўтлар. Ўсиши, ривожланиши ва уруғ ҳосил қилиши учун икки йил зарур. Бу биологик гуруҳдаги бегона ўтларнинг уруғи баҳорда, езда униб чиқса, бир қиш, кузда униб чиқса, икки қиш қишлайди. Уруғи унган ҳолда, яъни биринчи йили илдизи енидан тупбарг чиқариб қишлайди. Қишлаб чиққан ўсимлик келгуси йили баҳорда поя чиқаради, гуллайди ва уруғ ҳосил қилади. Уруғи пишгандан кейин, ўт қурийди. Икки йиллик бегона ўтлар уруғидан ва илдиз куртакларидан кўпайиши мумкин. Мазкур биологик гуруҳга қашқарбеда, сигирқуйруқ, сариқ ёввойи беда, латтатикан, оқкаррак, сутчуп, ёввойи сабзи ва бошқалар киради.

Қашқарбеда, - ( Mililotys officinalis ( L )) дуккакдошлар оиласига киради. Ғалла экинлари орасида ва кучсиз шўрланган ерларда ўсади. Пояси тик ўсади, баландлиги 30-100 см ва ундан ортиқ бўлади. Июндан кузгача гуллайди, уруғидан кўпаяди. Уруғининг унувчанлиги тупроқда 20 йилдан кўпроқ сақланади. Биринчи йили тупбарг ҳосил қилмай, гулламайдиган поя чиқаради. Келгуси йили баҳорда илдиз енидан куртаклар ўса бошлайди, гуллаб ҳосил берадиган поя ҳосил қилади. Иккинчи йили қашқарбеда кучли ривожланган поялари билан экинларни сиқиб қўяди ва ҳосилни йиғиб олишга жуда халақит беради. Кўп йиллик бегона ўтлар биологик белгилари жиҳатдан бир йиллик ва икки йиллик бегона ўтлардан фарқ қилади. Ҳаёти давомида кўп марта ҳосил беради. Бу биологик гуруҳнинг кўпгина вакиллари асосан вегетатив йул билан (илдиз поя ва илдиз бўлакларидан) ва генератив йўл билан (уруғларидан) кўпаяди. Қишга келиб кўп йиллик бегона ўтларнинг поялари қуриб қолади. Келаси йил тупроқда қолган илдиз ва илдизпоялардан янги илдизпоялар ривожланади. Кўп йиллик бегона ўтлар ўқилдизлилар, илдизпоялилар, илдизбачкилилар, попук илдизлилар, пиёзлилар, туганаклилар ва судралиб ўсувчиларга бўлинади. Илдизпояли бегона ўтлар. Ғумай, ажриқ, қамиш, саломалайкум, дала қирқбуғими, аччиқмия, оқмия ва бошқалар киради. Ғумай, саломалайкум ва ажриқ карантин бегона ўтлар қаторига киради. Ғумай, - ( Andropogon halepensis ) ғалладошлар оиласига киради. Май- июнда гуллайди. Июн-октябрда ҳосил беради. Поясининг буйи 1,5 м гача боради, пастки қисмидан шохлайди. Уруғидан ва айниқса, илдизпояларидан кўпаяди. Бир туп ўсимликда 2-3 мингта уруғ ҳосил бўлади. Ғумайнинг баланд поялари маданий ўсимликларни соялаб қўяди, бу ҳосилни анча камайтиради. Ғумай таркибида заҳарли цианид бирикмалари бўлгани учун уни еган моллар заҳарланади. Илдизбачкили бегона ўтлар. Какра, бўзтикан, қўйпечак, қизилмия, янтоқ, оқбош, такасоқол ва бошқалар киради.

Какра – А croptilon picris . Муракабгулдошлар оиласига киради. Ҳамма экинлар орасида ўсади. Пояси тик шохланган, қалин баргли, буйи 60 см гача боради. Июл-сентябрда уруғи пишади. Уруғларидан, айниқса, илдизбачки- лардан кўпаяди. Какранинг илдизи сизот сувигача етади. Пичанга 5 % какра аралашиши ҳайвонлар учун ҳавфли бўлади. Попук илдизли бегона ўтлар. Бу биологик гуруҳга бир нечта ўсимлик мансуб бўлиб, вегетатив усулда кўпайиши учун уларнинг махсус органлари йуқ. Улар асосий илдизи қисқариб, кўплаб ен илдизлар тутами, яъни попук илдизлари ривожланган. Бу гуруҳ ўсимликлари уруғидан кўпаяди. Буларга зубтурум, баргизуб ва бошқалар киради. Баргизуб, - ( Plantago major ) зубтурумдошлар оиласига киради. Ҳамма ерда учрайди. Найсимон кўринишдаги пояси баргсиз, буйи 15-30 см келади. Асосан уруғидан кўпаяди. Бир туп ўсимликдан 8-60 минг уруғ бўлади. Унувчанлиги тупроқда камида етти йил сақланади. Уқ илдизли бегона ўтлар. Эрман, қоқиўт, изень шўвоқ, отқулоқ киради. Қоқиўт, - ( Iaraxacum oulgare ) мураккабгулдошлар оиласига киради. Ҳамма ерда тарқалган. Баргсиз поясининг буйи 15-30 см. асосан уруғидан қисман илдизбачкисидан кўпаяди. Шамол орқали тарқалади. Бир туп ўсимлик 250-700 уруғ бериши мумкин. Биринчи йили фақат тупбарглар ва ўқ илдизлар чиқаради, иккинчи йили гуллайдиган поялар ҳосил бўлади. Пиёзлилар- бу гуруҳ бегона ўтларнинг пояси ер тагида пиёзча билан тугалланади. Вегетатив йул билан кўпаяди. Масалан, ёввойи пиёз, дала саримсоғи, гулпиёз, қумпиёз, чучқапиёз, тоғ пиёз, ошанин пиёз ва бошқалар. Ёввойи пиёз, - ( Allium rotundum ) пиёзгулдошлар оиласига киради. Ўзбекистонда асосан боғларда, токзорларда кўпроқ, экинзорларда камроқ учрайди. Бу ўсимлик пиёзчасидан ва уруғидан кўпаяди. Пояси оддий, ярмигача барг чиқаради, буйи 30-60 см га етади. Ўзбекистонда май-июнда гуллайди.

Судралиб ўсувчи ўтлар – бу биологик гуруҳга кирадиган ўсимликлар айиқтовондошлар оиласига мансуб бўлиб, кўп йиллик ҳисобланади. Улар поясидан, яьни палак отиб ўсади. Палаги сербуғим бўлиб, ҳар бир буғими ерга тегиб, попук илдиз чиқариб ривожланади. Масалан, айиқтовон, тугмабош, куенўт, олмосўт ва бошқалар судралиб ўсувчи ўтлардир. Айиқтовон, - ( Ranunculus repens ) айиқтовондошлар оиласига киради. Нам тупроқларни ифлослантиради. Шолипояларда, ариқ бўйларида учрайди. Уруғидан ва вегетатив йўл билан кўпаяди. Етиб, судралиб ўсиб, палаклари ва навдалари ёрдамида тез кўпаяди. Айиқтовон ҳайвонлар учун заҳарлидир. 3.Текинхўр бегона ўтлар ва уларнинг турлари. Б ошқа ўсимликлар ҳисобига озиқланади, яьни гетеротроф бўлади. Улар хақиқий текинхўрлар ва ярим текинхўрларга бўлинади. Хақиқий текинхўрлар бир йиллик ўсимлик бўлиб, уларда барг, илдиз бўлмайди, улар бошқа ўсимликларнинг пояси, барги ва илдизидаги шира билан озиқланади, яьни махсус сўрғич (гаустория) лари орқали хужайин ўсимликлардан пластик моддаларини сўриб ўзлаштиради. Уларда хлорофил бўлмаганлиги учун улар яшил бўлмайди. Текинхўрлар хужайин ўсимликни суриш жойиға қараб поя текинхўри ва илдиз текинхўрига бўлинади. Поя текинхўрлари ўз навбатида ингичка пояли ва йуғон поялиларга бўлинади. Одатада ингичка пояли текинхўрлар зарпечак, йуғон поялилар эса чирмовуқ деб аталади. Чирмовуқнинг барча турлари карантин бегона ўт ҳисобланиб Ўзбекистонда 17 тури маьлум (А.Я.Бутков 1959 й). Себарга чирмовуғи (С uscuta epithymum ) майда уруғли. Себарга ва бедага тушади, Лекин бошқа экинлар орасида ҳам учрайди. Поялари қизил жуда ингичка ипсимон чирмашадиган сўрғичлари ёрдамида ёпишиб олади. Асосан уруғларидан ва поя бўлакларидан кўпаяди. Бир тупда 2500 тагача уруғ бўлади. Тупроқда 12-15 йилгача сақланади. Янги гўнгда унувчан уруғлар айниқса кўп бўлади. Тукли зарпечак – каноп, кунжут ва бошқа экинларни зарарлайди.

Зиғир зарпечаги- C .епилинум w еиҳе зигир, беда, себарга, лавлаги ва бошқа экинларни ҳамда бегона ўтларни зарарлайди. Девпечак ( C . Lehmanniana Bunge ) июнь-сентябр ойларида гуллаб уруғлайди. Асосан дарахтлар ва буталарда текинхўрлик қилиб яшайди. Шунингдек бир йиллик экинларда ва бегона ўтларда учрайди. Илдиз текинхўрлари . Бунга шумғиянинг барча тури киради. Ўзбекистонда шумғиянинг иккита тури учрайди: кунгабокар ва миср шумғияси. Кунгабоқар шумғияси ( Orobanche Cumana ) шумғиядошлар ойласига киради. Асосан кунгабоқар илдизида, қисман помидор, тамаки ва полиз экинларида текинхўрлик қилиб яшайди. Пояси оддий шохланмаган, қўнғирроқ, серэт, асоси йуғонлашган, бўйи 25 см гача боради. Езнинг иккинчи яримида гуллайди ва мева беради. Уруғи жуда майда бўлиб шамол билан осон тарқалади. Миср шумғияси ( О r о b а nche acgyptiaca Pers ). Бир йиллик ўт, бўйи 40 см. пояси тик ўсади, илонизли, шохланган, оқиш. Тўпгули 25 см июль – октябр ойларида гуллаб уруғлари сабзавот полиз экинлари ва бошқа ўсимликларда текинхўрлик қилади. У шунингдек қўйтикан, итузум, қўйпечак каби бегона ўтларда текинхўрлик қилиб яшайди. Шумғияларнинг барча турлари карантин бегона ўтлар ҳисобланади. Ярим текинхўр бегона ўтлар . Ярим текинхўр бегона ўтлар сўрғич (гоустария) лари билан бир қаторда фотосинтез бўладиган яшил баргларга эга. Булар Ўзбекистонда ва Ўрта Осиёнинг бошқа республикаларида тарқалмаган. Болтиқ буйи республикаларида учрайди пақ-пақ ўт – ( А l е ctrolophus mojor ), очанка ( Е uphrasia monfana ). Бу бир йиллик ўсимлик. Ўтлоқ, бўз ерлардаги экинзорларни зарарлайди ҳосилнинг сифатини пасайтиради.

4. Далаларни бегона ўтлар билан ифлосланганлигини ҳисобга олиш усуллари. Далалардаги ёки экин майдонларидаги бегона ўтларга қарши самарали курашиш учун авволо уларни ҳисобга олиш керак. Чунки у ёки бу тадбирни қўллашдан олдин ифлослантирувчи бегона ўтларнинг биологик хусусиятларини билиш зарур. Дала бегона ўтлар билан қай даражада ифлосланганлигини билиш ва харита тузиш, уларга қарши кураш тадбирларини тўғри ташкил этишга ёрдам беради. Бунда бегона ўтлар икки хил усулда, яьни юриб кўз билан чамалаб, тахминан ва аниқ ҳисобга олинади. Юриб кўз билан чамалаш усули . Бу усул осон ва қулай, чунки бунда даланинг диагонали буйлаб маьлум оралиқда юрилиб, бегона ўтлар тахминан ҳисобга олинади ва баллга ажратилади. Баллга ажратишда академик А.И.Мальцевнинг қўйидаги тўрт балли шкаласидан фойдаланилади. 1 балл ўсимлик қопламида 5 % гача бегона ўт учрайди 2 балл ўсимлик қопламида 5-25 % гача бегона ўт учрайди 3 балл ўсимлик қопламида 25-50% гача бегона ўт учрайди 4 баллда эса бегона ўтлар маданий ўсимликларга қараганда кўпчиликни ташкил этади. Ҳар бир алмашлаб экиш даласидаги бегона ўтлар аниқлангач, олинган натижалар бегона ўтларни ҳисобга олиш қайдномасига ёзилади. Бегона ўтларни аниқ усулда ҳисоблаш, бу усулни айрим тадқиқотчилар иккига, яъни бегона ўтларни ҳисобга олиш ва миқдорий тортиш усулларига ажратадилар. Бу усуллар мураккаб ва сермеҳнат бўлганлиги учун ишлаб чиқариш шароитида умуман қўлланилмайди. Тажриба ишларида эса далаларни бегона ўтлар билан ифлосланганлиги аниқлашда миқдорий тортиш усулидан кенг фойдаланилади. Бегона ўтларни аниқ усулда ҳисобга олишда вазифанинг моҳиятига кўра, оддий ёғоч рейкадан 0,25,0,5 ёки 1 м 2 ва ундан катта рамка ясалади.

Бегона ўт ҳисобланиши лозим бўлган даланинг икки диоганали буйлаб юрилиб, характерли бўлган 10-15 жойга рамка қўйилади ва ичидаги бегона ўтлар юлиб олинади, турларга ажратилади, саналади. Қатор оралари ишланадиган экин далаларида ҳисоблаш майдони 1 м 2 бўлиб, майдон тўғри тўртбурчак шаклда икки эгатни қамраши лозим. Бунда тўғри тўртбурчакни томонлари, қатор ораси 90 см қилиб экилганда 90 ва 111 см; 70см да 70 ва 143 см; 60 см да 60 ва 166 см; ва 45 см да эса 90 ва 111 см бўлиши керак. Ҳисобланган бегона ўтлар кам йиллик ва кўп йилликларга ажратилиб, янгилигида техник тарозида тортилади. Сўнгра улар очиқ ҳавода қуритилиб яна вазни аниқланади. Олинган барча (10 ёки15) маьлумотлар қўшилиб, кузатишлар сонига бўлинади. Натижада ёғоч рамка юзаси учун бегона ўтларнинг ўртача миқдори топилади. Кейин у гектарига айлантирилиб ҳисобланади ва даланинг бегона ўтлар ва уларнинг турлари буйича ифлосланиш даражаси балл билан аниқланади. Текшириш натижасида олинган маълумотларга асосланиб, хўжалик далаларини бегона ўтлар билан ифлосланганлик картаси тузилади. Ушбу картада далаларнинг бегона ўтлар билан ифлосланганлик даражаси балл билан, бегона ўтларнинг турлари режали ҳолда тегишли рангларда бўяш ёки штрихлаш ва турли шартли белгиларда ифодаланади. Карта ҳар йили тузилади ва унинг остида шартли белгилари берилади. Карта далаларда бегона ўтларнинг таркиби ва миқдори ўзгаришига қараб, уларга қарши ҳар хил кураш тадбирларини танлашда ва қўллашда ёрдам беради ҳамда хўжаликнинг у ёки бу хил гербицидга эҳтиёжини олдиндан аниқлашга имкон беради.

Хулоса: Ҳозирги пайтда республикамизнинг деҳқончилик қилинадиган экинзорларида бегона ўтларнинг 72 та оилага мансуб, 841 тури аниқланган бўлиб, уларни 519 тури бир йиллик, 322 тури эса кўп йилликни ташкил этади. Улар ўз навбатида озиқланиши, яшаш даври ва кўпайиш усулларига кўра нотекинхўр, текинхўр ва ярим текинхўрларга бўлинади. Нотекинхўр бегона ўтлар автотроф бўлиб, яшил барг ва илдиз тизимига эга ҳамда тупроқдан сув ва озиқ моддани бевосита ўзи ўзлаштириб, мустақил ҳаёт кечирса, текинхўр бегона ўтлар бошқа ўсимликлар ҳисобига озиқланади, яъни гетеротроф бўлиб, уларда барг ва илдиз бўлмайди. Далалардаги ёки экин майдонларидаги бегона ўтларга қарши самарали курашишда у ёки бу тадбирни қўллашдан олдин бегона ўтларнинг биологик хусусиятларини ҳамда далаларни бегона ўтлар билан қай даражада ифлосланганлигини билган ҳолда уларга қарши аниқ курашиш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Vorobyov S . A ., К ashtanov A . N ., Likov A . M ., Makarov I . P . Zemle - delie . M .: Agropromizdat . 1991. 2. Ermatov A . Q . Sug ’ oriladigan dehqonchilik . T .: O ’ qituvchi . 1983. 3. Ermatov A . Q ., G ’ aniyev V . Dehqonchilik . T.: Mehnat. 1990. 4.Zaurov E.I. Dehqonchilikdan laboratoriya ishlari va amaliy mashg’u-lotlar T:. «O’qituvchi»,1979 . 5. Tursunxujaev Z., Bolkunov A. Nauchniyi osnovi xlopkovix sevooborotov. T.: Mehnat, 1987. 6.H.Sheraliev. M.Shodmanov Dehqonchilik. Ma’ruzalar matni T.:2004 7. Astanov R., Shodmanov M., Madraimova S. Sistema zemleldeliya .Tekst leksiy. T.: 2004. 8. O’zbekiston Respublikasining "Suvdan foydalanish to’g’risida"gi qonuni, T.1993. 9. U.Norqulov, X.Sheraliev «Qishloq xo’jaligi melioratsiyasi» T.2003.

Похожие

Зараркунандаларни аниқлаш ва ҳисобга олиш усуллари

Ўсимлик касалликларини ҳисобга олиш усуллари

Бегона ўтлар уларнинг зарари ва биологик хусусиятлари

Мева дарахтларини касалликларини ҳисобга олиш

Сабзавот ўсимликларини касалликларини ҳисобга олиш