Жисмоний тарбия ўқитувчиси фаолиятининг психологик характеристикаси - Психология - Рефераты

Жисмоний тарбия ўқитувчиси фаолиятининг психологик характеристикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

Жисмоний тарбия ўқитувчиси фаолиятининг психологик характеристикаси Режа: 1. Фаолият хақида тушунча 2. Жисмоний тарбия ўқитувчисининг фаолият формалари. 3. Жисмоний тарбия ўқитувчисининг фаолият шароитлари.

Фаолият - бу онгни назорати остида одамнинг психик ва ҳаракат фаоллилигидир , бу фаоллик онгли равишда ижтимоий ахамиятга эга бўлади . Мақсадга қаратилган фаолликдир. Спорт фаолияти шахсни шакллантиришда катта рол ўйнайди уни иродасини мустахкамлайди, характерини тарбиялайди. Ҳар бир фаолият бир неча бўлимлардан иборат: фикрлаш фаолиятини бу бўлими иш мобайнида келиб чиқадиган масалаларни ечиш билан боғлиқ. Хаёл-хаёлнинг бойлиги билан боғлиқ. Бунда янги машқларни ўйлаб чиқариш ҳаракат бўлими жисмоний тарбия ўқитувчиси фаолиятида жуда муҳим ўрин тутади.Ҳар бир фаолият этаплар бўйича бажарилади: Тайёргарлик этапи режани амалга ошириш этапи, бажарилган ишни тайёргарлик этапи режани амалга ошириш этапи, бажарилган ишни баҳолаш. Жисмоний тарбия ўқитувчиси биринчи этапда жуда катта иш бажаради площадкаларни тайёрлайди, дарсга оид бўлган қуролларни тайёрлайди 2-чи этапда ўқитувчи назорат қилиши уларни тарбиялаши, тартиб сақлаши, уларни травмалардан сақлаш ва хоказолар киради. Бу этапда жисмоний тарбия ўқитувчисига фақат психик жихатдан эмас, балки жисмоний жихатдан ҳам жисмоний юкланиш тушади. Фаолиятнинг учинчи этапида ўтказиладиган дарсдаги ютуқ ва камчиликларга баҳо берилади. Жисмоний тарбия ўқитувчисини фаолияти, функцияси жисмоний тарбия мақсади ва вазифаларидан келиб чиқади. Жисмоний тарбия ўқитувчиларнинг асосий мақсади ўқувчиларнинг гармоник шаклланишига ва жамиятга садоқатли бўлиб етишишига ёрдам беришдир. Илмий, тарбиявий, таълимий,

со ғ ломлаштириш мана шу вазифаларидан жисмоний тарбия ўқитувчисини функцияси келиб чиқади. Тарбиявий, илмий, ташкилий, рахбарлик функцияси режалаштириш, лойихалаштириш функцияси киради. Административ - хўжалик функцияси. Жисмония тарбия ўқитувчисининг профессионал жихатдан муҳим бўлган сифатлари аввало бор уни ўзида бўлган шахсий сифатлари билан белгиланади. Ҳамма профессионал жихатдан муҳим бўлган сифатларни қуйидаги гурухларга бўлиш мумкин: ғоявий - сиёсий, коммуникатив (шу жумладан педагогик тактик, иродавий, интеллектуал ва психомотор. Fоявий - сийёсий сифатлар ўқитувчининг дунё қарашини акс эттиради. Ахлоқий сифатлар хулқ атворда одатларда акс этади. Ахлоқий сифатларнинг бутун бир мажмуасига, хушмуомилалик, софдиллик, талабчанлик, оптимизм ва хоказолар киради. Ўқитувчиларнинг аҳлоқий тарбиялаши фақатгина сўз орқали таъсир қилишга асосланмасдан, балки ўқитувчининг шахсий намунаси (ибратига асосланиши лозим). Жисмоний тарбия ўқитувчисини обрўси. Обрўли - деб шундайларни айтишадики, унинг фикри билан ҳисоблашган, унга тақлид қилишга интилган ва у ёки бу саволларни хал этишга ишонч билдира олган одамни обрўли деб айтилади. Обрў ўқитувчининг фаолияти жараёнида пайдо бўлади. Шунинг учун ҳам у ўқитувчи маҳоратида бирламчи эмас, балки иккиламчи компонет бўлиб ҳисобланади. Жисмоний тарбия ўқтувчисининг обруси қуйидагилардан ташкил топган.

Жисмоний тарбия соҳасида билим ва кўникмаларга эга бўлиши, ёш обруси - ўқувчиларнинг охирги кунларда хайирлашганда уларнинг кўз ёши бу, яъни ўқитувчиларнинг тажрибали одам сифатида обруга эга эканлигини билдиради. Мансаб обрўси яъни ўқитувчи педагог сифатида мавжудлиги ва ундан келиб чиқадиган тартиб, қоида ва бурч одам сифатида маънавий обрў, бунинг йўқлиги жисмоний тарбия ўқитувчисининг обрўсини бошқа ҳамма компонентларни йўққа чиқазиши мумкин. Ўз - ўзини ишонтириш машғулоти (аутогенная тренировка) Спортчи психологик жихатдан тайёрланишда ортиқча асаб кўзғалиш жараёнларини енгишга ўрганиш лозим. Чунки ортиқча асаб қўзгалиш машқланган ҳолатига (спорт формасига) ёмон таъсир этади, спорчининг яхши натижа кўрсатишига ҳалақат беради. Кейинги вақтда ортиқча асаб қўзгалишини камайтириш учун спортсменлар ўз - ўзини ишонтириш машғулотидан фойдаланаяптилар. Жумладан Токиодаги Олимпиадада Польша штангистлари ўз-ўзини ишонтириш машғулотидан жуда кенг фойдаланадилар ва шу яхши натижаларга олиб келди. Ауто-ўзим-Генно-яратама, эришаман-грекча сўз бўлиб, бу метод,яъни ўз-ўзини ишонтириш методи иккинчи сигнал тизимига таянади, маълум сўзлар билан спортчи ўзидаги ортиқча асаб қўзғалишларини камайтиради. Айтиладиган сўзлар мушакларни бўшаштиради, нафас олишни чуқурлаштиради ва бошқа физиологик жараёнларни нормаллаштиради.

Спортчи махсус тренировка қилиш натижасида ўзини ишонтираолади. Бунинг учун аввало методикасини билиб олиб ва 3-4 марта машқ қилиш лозим. Шундагина маълум натижага эришиш мумкин. Машғулотни ўтириб ва ётиб бажариш мумкин. Албатта ётиб бажариш устун, чунки бунда мушакларнинг бўшашиши онсон, ўтириб бажариш қулайроқ, нега деганда кўпингча ётишга имконият бўлмайди. Ҳозирча спортчилар қуллаётган машғулот аслида шифокор Шульснинг тизимидан олинган. У асосан касаллар учун ишлатган (Роткевич. Польша психологи). Унинг тизимини бироз ўзгартириб спортчиларга тадбиқ этганлар. Яна чуқурроқ қўрса, бу машғулот аслида тоғларда қўлланилган. Масалан: улар ўз-ўзини ишонтириши шундай кучли эдики, геологлар хатто бир ойлаб ҳам ўзини ухлатиб қўйишар эди. Хуллас, спортга нисбатан йог тизимидан фақат фойдали томони олинган кераксизи ташланган. Ҳозирги вақтда асосан икки хил ўз-ўзини ишонтириш машғулот тизими вужудга келди. Гессен деган бизнинг психоневролог психологимиз, спорт фаолиятидан маълумки, тренер сўз орқали спортсмен қайғирган пайтларида ёрдам бериши мумкин. Яъни тренер ўқувчини сўзлар билан ишонтираолади. Тренерни ўз обрўси қанчалик юксак бўлса ўқувчини шунчалик ўзининг сўзларига ишонтираолади. Лекин мусобақаларда тренер ҳар вақт спортчининг олдига келиб, ёрдам бера олмайди, чунки қоида бўйича тренер ёрдам беришга хаққи

йўқ. Шунинг учун спортчи ўзини ишонтира олса, мусобоқаларда ўзини яхши хис қилиши мумкин. Машғулот қилиш натижасида спортчи ўз-ўзини ишонтириш қобилиятига эга бўлаолади. Бу тренировкани аутогенная тренировка деб аталади. Ауто-ўзим Генно яратаман, эришаман (грекча сўз). Бу метод яъни ўз-ўзини ишонтириш: ГДР, Чехословакия, Польша спортчиларини тарбиялашда охирги пайтларда кенг қулланилаяпти. Асосий мақсад спортчиларнинг машқланган ҳолатини янада такомиллаштиришдир. Аутоген тренировкаси билан шуғилланиш натижасида спортсмен диққатини бир нўқтага тўплаб ўзини тинчалантириш натижасида ярим уйқу ҳолатигача олиб келиши мумкин. Ярим уйқу ҳолатида бу машғулотни қилиш одамнинг организимига ижобий таъсир қилади, унинг ортиқча эмоционал қўзғалган ҳолатини камайтиради, саломатликни яхшилайди. Жисмоний ва ақлий ишчанликни оширади, хатто оғриқни ҳам йўқотади. (м-н: бола йиқилиб тушди, катта одам оғириган жойини ўпса бола овинади). Аутоген тренировкаси қуйидаги мақсадда қўлланилади. 1) Машқ ёки мусобақадан кейинги жисмоний толиқиш (утомления) ни йўқотиш ёки пасайтириш ва спорт билан шуғулланиш қобилиятини тиклаш. 2) Мусобақа пайтидаги эмоционал зўр бериш билан боғлиқ бўлган умумий асаб толиқишини йўқотиш ёки пасайтириш.

3) Мусобақани ёки старт олдидан вужудга келадиган кўнгилсиз ҳолатларда ҳаддан ташқари қўзғалган асаб тизимини вазминлик ҳолатига солиш. 4) Ўйқусизлик ҳолати билан курашиш. Ўзини ишонтириш методини спортда қўллашда қўйидаги вазифаларни очади. 1.Тренировкадан олдин оладиган дам унимли бўлади. 2. Ўйқусиз ҳолати билан курашишга ёрдам беради, айниқса мусобақа олдидан. 3. Эмоционал ҳолатнинг ҳаддан ташқари ошиб кетишига йўл қуймаслик. 4. Мусобақа пайтидаги хаяжонланиш ҳолатларни камайтириш (старт лихорадкаси). Польшада штангистлар билан аутоген тренировка қилиш маълум даражада яхши натижаларга олиб келди. Мисол: штанга спорти бўйича Башанковский Токиода мусобақалашганда ҳар подход орасида шу аутоген тренировкасидан фойдаланади. Башанковскийнинг айтишича бундай машғулот чемпион бўлишига катта ёрдам беради. Спортчи ўзини ишонтириш қобилиятига эга бўлиш учун у махсус методика бўйича 3-4 ой давомида машғулот қилиши шарт. Ким билан шуғулланиш керак? Бу машғғулотни фақат хохлаган киши билан шуғилланиш мумкин. Агар спортчи хохламаса машғулот бекор қилиниши мумкин. ПОЛЬША ПСИХОЛОГИ РОТКЕВИЧ ҚУЛЛАЙДИГАН ЎЗ- ЎЗИНИ ИШОНТИРИШ МАШFУЛОТИНИ ТЕХНИКАСИ ВА АСОСИЙ ПРИНЦИПЛАРИ.

Машғулот чалқанча ётиб бажарилади, ёки креслода ўтириб бажарилади. Шу икки ҳолатлардан юқорида айтганимиздек энг устуни ётиб машғулот қилишдир, чунки бундай ҳолатда мушакларнинг бўшаштириш осонроқ бўлади. Машғулот фақат кароватда, ёки девонда ўтказилмай балки очиқ, хавода ўтнинг устида ўтказилиши ҳам мумкин. Фақат бошнинг тагига одеал ёки шунга ўхшаш юмшоқ нарса қуйилади. Қўл бир оз букилган бўлади, қўлнинг кафти пастга қараган бўлади. Қўл оёққа тегмайди, оёқ тўғри узатилган бўлиб оралиғи бир-биридан тахминан 20см. Шундан кейин оёқ мушакларини ҳам бўшаштирдик, оёқ - қўлнинг мушакларини бўшаштиргандан сўнг, кўз юмилади. Ундан кейин врач, ёки психолог сўз орқалик машғулот билан шуғулланувчиларни тинч ҳолатга олиб келади. Шуғилланувчилар билан қуйидаги машғулотлар олиб борилади. 1. Мушакларни бўшаштириш машқи. 2. Иссиқни хис килиш. 3. Юрак фаолиятини тартибга солиш. 4. Нафас олишни тартибга солиш. 5. Қорин бўшлиғида (диаффрагма) иссиқни хис қилиш. 6. Пешанани музлатиш Мушакларни бўшаштириш машқи. Машқни бошлашдан олдин тренер ёки психолог спортчини тинчлантириш керак. Бунинг учун тренер ёки психолог қуйидаги формулаларни айтади. "Мен тинчланяпман". "Мен жуда тинчландим". "Менинг атрофимда хеч ким йўқ". "Мен жуда яхши

тинчландим". Бир неча марта қайтарилгандан кейин қўлни мушакларни бўшаштиришга ўтилади. Менинг ўнг қўлим оғирлашяпти. Менинг чап қўлим оғир. Мана шу формулаларни қайтариш натижасида ўнг қўл оғирлашади (яъни қон томирлар кенгаяди) Шунинг учун қўл оғирга ўхшайди. Худди шундай қилиб чап қулни бўшаштирилади, сўнг ўнг оёқ, чап оёқ, қориннинг мушаклари, кўкрак мушаклари, бўйинни мушаклари ва юзнинг мушаклари бўшаштирилади. Кейинчалик иррадиация бўлиш туфайли мушакларни бўшаштириш осонроқ бўлади. Яъни тормзланиш жараёни марказда тез тарқалади. Мушакларни бўшаштириш машқни жараёни 10-14 кун қилинади. Ҳар кун 3 марта бажарилади. Спортчилар бошқаларга қараганда тезроқ машқни эгаллашадилар. Иссиқни хис қилиш машқи. Маълумки скелет мушакларини бошқарувчи асаб марказлар билан қон томирларни бошқарувчи асаб марказларининг бевосита алоқаси бор. Маълумки, мушакларни бўшаштирилганда, уйқу ҳолатида, гипноз ҳолатида қон томирлари кенгаяди. Шунинг учун мушакларни бўшаштириш машқини эгаллаб олгандан кейин иссиқни хис қилиш машқига ўтилади, спорт билан шуғулланмайдиган кишиларда қўл оғирлашганда иссиқни хис қилади. Спорчиларда бир-икки кундаёқ, иссиқни хис қилади. Поляк спортчилари Башанковский, Полинский, Трембацкий ва бошқалар буни тасдиқлашган. Иссиқни хис қилиш қон томирларни кенгайтиришга асосланади. Бу машқни асосий формулалари ўнг қулим исияпти, ўнг қўлим иссиқ, сўнг чап, қўл, ўнг оёқ, чап оёқ. Секин-секин мушакларни бушаштириш билан

иссиқни хис қилиш аралашиб боради. Менинг оёқ қўлим оғир бир неча марта қайтарилгандан кейин менинг ўнг қўлим иссиди ва хокозо. Кейинчалик формулалар қисқаради. Менинг қўлларим иссиди. Бу машқни 4-8 ҳафта ўтказилиши лозим. Агар иссиқни хис қилинмаса машқ қилишдан олдин оёқларни иссиқ сувга солиб сўнг машқни бошлаш керак. Юрак фаолиятини тартибга солиш машқи . Бу машқни қилишда ўнг қўл юракнинг устига қўйилади. Бу камлик қилса чап қўлнинг, ўнг қўлнинг устига қўйилади. Кўп одамлар ўз юрак уришини соғлом пайтларида сезмайдилар. Шунинг учун машқни бошлашдан олдин, юрак ургандек фараз қилиш керак, сўнг қуйидаги формулани айтади. Юрагим тинч ва бир хилда ураяпти, кейинчалик юрагим тез ураяпти формуласини ишлатиш керак. Бу машқни жуда эхтиётлик билан қилиш керак, чунки юрак фаолиятини бутунлай тартибсизлантириш мумкин. Нафас олишни тартибга солиш машқи. Юқоридаги машқларни эгалаб олингандан кейин бу машқ бошланади. Бу машғулотни асосий вазифаси спортчининг нафас олишига ўзининг таъсирини кучайтириш Бунинг асосий формуласи нафасимни эркин олаяпман. Бу машқ натижасида нафас олиш чуқирлашади, нафас олиш тезлиги камаяди. Қорин бўшлиғида иссиқни хис қилиш машқи. Физиотерапиядан маълумки, қорин бўшлиғига бўлган (иссиқ) ҳолатдан одам организми бўшашади, асаб тизимини тинчлантиради, машқ мушакларни янада бўшаштиришга ёрдам беради. Бу машқда қоринни ичи исийди. Асосий формула Менинг

диаффрагмам иссиқ: Диаффрагмамга иссиқ етиб борди. Кўп шугилланучвилар диаффрагма нималигини тушинмайди. Шунинг учун олдиндан тушинтириш лозим.

Адабиётлар: 1. П.А.Рудик Психология 1974й. 1 боб.460-466б 2. Г.М.Гагаева Психология футбола 1969й.3б 59-99б О.А.Черникова, Исследование эмоциональной устойчивости как важнейшего показателя психологической подготовленности. Психологические вопросы спортивной технологии 3. www.ziyonet.uz

Похожие

Талабалар фаолиятининг психологик таҳлили

Талабалар фаолиятининг психологик таҳлили

Ўқитувчи фаолиятининг психологик хусусиятлари

Мулоқотда шахс тоифалари ва уларнинг ижтимоий психологик характеристикаси

Таълимнинг ва жисмоний юксалишнинг психологик хусусияти