Ўқитувчи фаолиятининг психологик хусусиятлари - Психология - Рефераты

Ўқитувчи фаолиятининг психологик хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96 KB

Ўқитувчи фаолиятининг психологик хусусиятлари Режа:1. Ўқитувчи фаолияти маҳсулдорлигининг психологик шартлари. 2. Олий ўқув юрти ўқитувчисининг ўзига хос хусусиятлари. 3. Олий мактаб ўқитувчиси фаолияти маҳсулдорлигани оширишнинг психологик омиллари таснифи.

Президентимиз И.А.Каримов Олий мажлиснинг IX сессиясида сузлаган тарихий «Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори» номли нутқларида «...Навбатдаги муҳим масала - олий уқув юртлари ислоҳотидир» [2,19], - дея таъкидлаган эдилар. Сунгра юртбошимиз олий таълимдаги камчялкларга жамиятчшшк эътиборини қаратдилар. Ана шу сессияда президент таклифлари билан олий мактабдаги домлаларнинг ҳорижда малака оширишлари учун "Устоз" фонди ташкил этилди. "Улар чет элларда малакасини оширсин, донғи чиққан университетларда узлари лекция ўқисин, тажриба орттирсин, мана шундан кейин Ўзбекистоннинг обруйи — номи оламга овоза бўлади, иншоллоҳ", - дея таъкидладилар юртбошимиз И.АКаримов (2, 21). Олий мактаб уқитувчилари қу йи даг и функцияларни бажарадилар: 1/таълим берувчи уқитувчи билим беради, малака, куникмаларни шакллантиради, талабаларни уқув материалини ўзлаштиришга олиб келувчи ҳаракатларга ундайди. 2/ тарбиячи уқитувчя юксак ахлоқий, ақлий, иродавий, эстетик ҳислатларни талабаларда тарбиялаши, улар шахсининг ҳар томонлама ривожланиши ҳақида қайгуриши лозим. 3/ дарс бораётган фани бўйича олим бўлиши: уқитувчи ўз фанини яхши билиш билан бирга, фанни яхши хулосалар билан бойитадиган илмий тадқиқотлар олиб бориши зарур. 4/талабалар мустақил ишини ва машгулотларининг ташкилотчиси булиши зарур. Ўқитувчи дарсларда интизом ва тартибни ушлаб туради, талабалар ишини назорат килади ва баҳолайди, маслаҳатлар уюштиради. Ўқитувчи фэолиятииинг психологик тузилиши бу турли таркибий қисмларнинг кетма-кетлиги, ўзаро муносабати, боглиқ- лиги, ички тузилишидир. Тузилиш ва мазмун ўзаро боғлиқ, мазмуннинг баъзи

томонлари тузилишнинг у ёки бу таркибий қисмлари хусусиятларини ифодалайди. Уқитувчи фаолиятининг таркибий қисмлари: мақсад, мотив ва усуллардир, Мақсад бу фаолиятнинг тасаввур қилинган натижасидир, талабаларнинг юқори ўзлаштиришига эришиш, уларни мустақил меҳнаг фаолиятига тайерлаш, уларга таълим ва тарбия бериш, уларда зарур билим, кўникма ва малакаларни, шахсий ҳислатларни шакллантиришни ўз ичига олади. Мотивлар - ўқитувчини фаоллик кўрсатишга ва мақсадга эришишга ундайди: ўз ишига қизиқиш, мажбуриятларни тушуниш, мугахассисларгш тайёрлаш сифати учун жавобгарлик ҳисси, фаол талабаларга фанни ўзлаштиришда ёрдам кўрсатиш ва ҳоказоларни ўз ичига олади. Усуллар бу мақсадга эришишда ёрдам берадигав операциялар ва йўлларда ўқитувчи фаолиятининг усуллари- билимларни бериш, талабаларда кўникмаларни ва малакаларни, шахсий хислатларни шакллантириш, Бундай усулларга ўқув вазифаларининг қўйилиши, ўқув магериалини оғзаки баён этиш, таълимнинг техник воситалари- дан фойдаланиш ва хрказолар киради. Ўқитувчининг фаолият усулларини эгаллаганлиги^ фикрларни аниқ баён этишда, нутқ- нинг ифодали хусусиятларидан моҳирона фойдаланишда, шахсий намуна кўрсатиб, талабаларга таъсир кўрсатишда, таълимнинг техник воситаларидан тугри фойдаланишда намоён бўлади. Уқитувчи фаолияти ўзига хос кетма-кетликка, ўз босқичларяга эга: а/ мақсадни аниқлаб олиш, ўқув тарбиявий, илмий вазифаларни аниқлаш. б/мақсадга эришиш, вазифани ҳал қилиш режасини иШлаб чиқиш. в/ кутилган натижага олиб борувчи ҳаракатларга тайергарлик.

г/вазифаларни ҳал қилиш, мақсадга эришиш бўйича ҳаракатларни амалга ошириш. ' д/ бажарилганларни тахлил қилиш ва баҳолаш. е/ фаолият мақсадига эришишда тўпланган тажрибага асосланиб, кейинги ҳаракатларни такомиллаштириш.Олий ўқув юртида ўқитувчи ва талаба, мактабдаги ўқитувчи ва ўқувчига нисбатан бир-биридан узоқда, психологик нуқтаи назардан бу уларнинг ўзаро таъсирига салбий таъсир кўрсатади. ықигувчи ва ўқувчи орасидага масофа қанчалик катта бўлса, ўқув ф аолиятини бошқариш шунчалик қийин бўлади. Олий мактаб ўҚитувчиси педагогик ва илмий фаодиятни биргаликда олиб бориши лозим. Агар ўқитувчи илмий ишга, китоб ёзиш, мақола ёзишга кўп вақтини сарфласа, педагогик маҳоратининг '•ифатига салбий таъсир кўрсатади. Шундай қилиб, олий мактаб ўқитувчиси фаолиятини ўз мақсадлари ва натижалари, объект характерига илмий ва педагогик ишни биргаликда олиб боришига кўра ўзига хосдир. Олий ўқув юрти ўқитувчисининг ўзига хос хусусиятлари. Ҳозирги энг долзарб муаммолардан бири олий ў!^ув юртидаги таълим^гарбия ишлари самарадорлигини кескин оширишдан иборатдир, чункиреспубликамизнинг ривожи равнақи ва истиқболн кўпроқ олий мактаб тайёрлаетган иутахассисларнинг маҳоратига боглиқдир. Шунинг учун ^қетишнинг илгор , фаол усулларини қуллаш, оқилона воситалардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Талабаларда янги материални тушуниб ва ўзлаштириб олиши учун ўқтувчи нутқининг такомиллашганлик даражаси муҳим оҳамиятга эга. Маълумки, ҳар қандай педагогик жараённинг олий мақсади таълим олувчида билим, малака ва куникмалар ҳосил қилишдир. Бу нарса маълумотлар алмашинуви орқали рўй беради-

Педагогик мулоқат жараёнидаги маълумотлар алмашинуви асосан 3 шакдда амалга оширилади: Монолог, диалог, полилог. Монолог маърузачи ёки ўқитувчининг тингловчилар ёки талабалар қаршисига чиқиб нутв, сўзлаши, дарсни баен этишидир. Бу ҳолатларда гапирувчи маълумотларнинг асосий таянч манбаи ҳисобланади ва фақат ундангина фаоллик талаб қилинади. Монолог эгаси мустақил тарзда маълумот мазмунини тингловчиларга етказиш ва ўз мавқеини тиклаш имкониятига эга булади. Лекин аудитория тингловчилар унга нисбатан анча пассив мавқеда буладилар ва бу нарса маълумотларнинг бир қисминигина эслаб қолиш ва идрок қилишга сабаб бўлади.Диалог ўқув мавзуси муаммони гуруҳ шароитида ўқитувчи билан биргаликда ҳамкорликда муҳокама қилиш йўлидир. Шунинг учун бу усул тингловчиларни нафақат фаоллаштиради, балки аудиторияда ижодий муҳитнинг бўлиши ва фикрлар алмашинувидан ҳар бир иштирокчининг манфатдорлигини таъминлайди, яъни тингловчилар ўқув жараёнининг объектидан, унинг ловчи муносабат субъектита айланадилар. Полилог гуруҳ ичидаги мунозарадир. У тингловчилар ёки ўқувчилар фаоллигини янада оширади, улардаги ижодий қобилиятларини ривожлантириш мақсадида ишлатилади. Полилог жараёнида гуруҳ аъзоларининг ҳар бири муҳокама қилинаётган масала юзасидан ўз фикрини билдириш имкониятига эга бўладилар, ўқитувчи зса ушбу жараённинг ташкилотчиси сифатида ўқувчилар ёки талабалар фаолиятига бевосита аралашмайди. Бу усулда дарс мавзуси купроқ назарий ҳарактерли бўлиб, янги ғоялар, уларнинг амалий жиҳатлари келтириб чиқариш зарурати бўлиб қолганда туғилади. -Олий ўқув юрти ўқитувчисига қўйиладиган талаблар. 1) Меҳнат фаолиятида намоён бўладиган характереологик хусусиятлар - меҳнатсеварлик, меҳнаткашлик, ташаббускорлик, ишга лаёқат, ишга қобиллик, маъсулият, 2}

Инсонларга нисбатан намоён бўладиган характереологик сифатлар, одоблилик, меҳрибонлик, такт, мулоқатга киришувчанлик, ғамхўрлик, 3) Ўз-ўзига муносабатга алоқадор характерологик сифатлар- кдмтарлик, камсуқумлик. 4) Нарса ва ҳодисаларга муносабатда намоён бўладиган хусусиятлар тартиблилик, оқиллик, сарамжон-саришталик. Ўқитувчи талабаларга таълим бериш жараёнида қуйидаги фаолиятларни қуллаши зарур. Перцептив фаолият яъни шундай харакатки уларнинг оқибатида атрофдаги предметлар ва ҳодисалар тўгрисидаги яхлит образ шаклланади. Мнемик фаолият нарса ва ҳодисаларнинг мақсади ва мазмунига алоқадор материалларни эслаб қолиши, эсга тушириши, ҳамда эсда сақл^б туриши билан боглиқ мураккаб фаолият туридир. Фикрлаш фаолияти-ақл, фаҳм, фаросат воситасида турли хил муаммолар, масалалар ва жумбоқларни ечишга қаратилган фаолият. Талабалар билан ишлаш: 1) оддий намоён этиш йўли билан; 2) тушунтириш йўли билан;3) курсатиш ва уйгунлаштириш йўли билан. Ўқитувчининг талабалар билан муносабатининг қуйидаги усуллари мавжуд: 1) дўстлик асосида мавжуд бўлган муносабат; 2) масофа сақ ловчи муносабат; 3) нафрат уйғотувчи муносабат; 4) юзаки бўлган муносабатлар. Ўқитувчи албатта дўстлик асосида мавжуд бўлган муносабатдан фойдаланиши зарур.

Ўқитувчи зиддиятли вазиятдан чиқиши учун қуйидаги қоидаларга амал қилиши ва ҳисобга олиши керак: 1) Аввалламбор ўқитувчи зиддиятларни ёритяши керак;2) Ўз хатти-ҳаракати билан шеригига та-ьсир эта олиши керак; 3) суҳбатдошнинг хатти-ҳаракати юз берган вазиятни тушун- масдан туриб хулосани чиқаришга шошмасликлари керак; 4) мақсадга эришиш, яъни талаба билан бўлган низони иложи борича тинчлик билан ҳал қилиш муҳимдир. 5) Хулоса туғри чиққанига ҳамиша ишонтира олиш. Ўқитувчи билиш жараёнларининг ўзига хос жиҳатлари. Психология тафаккур жараенига ҳар хил қарашларга боғлиқ ҳолда, масалани ечиш давомида ўқувчиларда тафаккурни шаклллантиришнинг турли йулларини белгилаб беради. Биринчи нуқтаи назар билиш жараёнининг ҳар бир олдинги босқичи ўзидан бевосита кейин келаётган босқичнн бошлаб боришга асослангандир. Бундай тезис тўгри, лекин минимал даражада олдиндан куриш «бир қадамдан» кўра кўпроқ булади. Бошқача қилиб айгганда, масала ечиш давомида фикран олдиндан кура билиш ҳажмини ва даражасини камайтиришни баҳоламаслик мумкин эмас. Иккинчи қарама-қарши фикр, аксинча, тафаккур жараёнида ҳам қўлга киритилмаган, намоён қилинмаган натижани, яъни номаълум қарорни олдиндан кўра билиш даврини орттириб, мавҳумлаштириб ва ортиқ баҳолаб юборади. Олдиндан куриш ҳамиша фақат қисман ва тахминан бўлади. Педагог томонидан кўрсатшшдиган ёрдам ва раҳбарлик уқув олдидаги қийинчиликларни йўқотишдан эмас, балки ўқувчиларнинг ўзларини уларни ечишга, енгишга ўргатишдан кборат бўлмоғи лозим. Ўқитувчи талабаларнинг фаолиятини уюштираркан,

кузатишнинг, яъни ихтиёрий идрок этишнинг муҳим шакли кузатишдан режали тарзда идрок этишидан фойдаланиши зарур,Уқитувчи янги ўқув материалининг муваффақиятли тарзда идрок этилишини таъминланиши учун ўқувчиларни бунга тайёрлашга, уларнинг орттирган тажрибаси фаоллаштириши ва уларни янги материал билан боғлашга ёрдам бериши, ўқувчилар, талабалар олдига янги вазифалар қуйган ҳолда уларнинг идрокини йўналтириши керак. Бунинг учун уқитувчининг ихтиёрий идроки фаол ва йуналган бўлиши керак. Уқитувчи хаёли ўзининг активлиги ва фаоллиги билан уйгун бўлиши керак. Хаёлнинг қиммати шундан иборатки, у ҳатто тафаккур учун керак булган тула ва зарур билимлар бўлмаган жойда ҳам бирор қарорга келиш ҳамда муаммоли вазиятдан чиқиш имконини беради, Хулоса қилиб айтганда, олий ўқув юрти ўқитувчиси нутқи, диққати, хотира ва хаёллари мустаҳкам ва иродаси кучли булиши талаб қилинади. Педагог дарс бериш жараёнида пухта билимга эга булиши ва касбий муҳим жиҳатларидан фаоллик, билимдонлик, зиддиятларни бартараф эта олиш қобилиятига эга бўлиши керак- Таълим беришга бўлган қизиқишга эга бўлиши ва масъулиятли булиши керак. Шахсий манфатидан кура, билим беришга бўлган масъулият ҳисси устун булиши керак. Шунингдек, билиш жараёнларининг ўзига хос жиҳатлари педагогик тафаккури, идрок ва ижодий хаёли ривожланган булиши керак. Олий мактаб ўқитувчиси фаолияти маҳсулдорлигани оширишнинг психологик омиллари таснифи. Уқитувчи фаолияти малсулдорлиги кўп омилларга: иқтисодий, сиёсий, илмий, ташкилий ва ҳоказо омилларга боглиқ. Уларнинг барчаси ўқитувчи шахсининг ички шароитлари орқали фаолиятига таъсир кўрсатади. Ўқитувчи фаолиятининг маҳсулдорлиш унинг шахси кўринишларининг мажмуи булиб, бажараётган иши талабларига мос

равишда психикасининг фаол ишлашидир. Бошқача айтганда, маҳсулдорлик учун, уқитувчи психикаси тузилиши ва ҳаракати унинг фаолияти тузилишя ва ўзгаришига мос келиши зарур. Ўқитувчи фаолияти маҳсулдорлиги даражасини аниқлаш жуда қийин вазифадир: ўқитувчининг мотивларини, установкаларини, унинг маҳорати даражаси ва бошқаларни билиш зарур. Бундан ташқари уқитувчилар бир-бирларидан тажрибаси, шахс ҳислатлари билан фарқ қиладилар. Уқитувчи шахси ғоявий, сиёсий, ахлоқий иш бўйича ва психологик хусусиятларни педагогик жараён маҳсулдорлигини таъминлайдиган муҳим омиллар ҳисобланади. Талабалар уртасида ўтказилган суровномалардан маълум бўлишига, улар ықитувчиларнинг қуйидаги ҳислатларини ёқтиришади: ўз фанини чуқур билиш, юксак маданият, эрудихдаяли одамлар, ҳар соҳадан хабардор инсонлар, талабаларни, ўз ишини севиш, қатьийлик, ишонч, адолатлилик, ҳаққонийлик, талабчанлик, поклик, хушмуомалалик каби хислатлар. Ўқув ва тарбиявий вазифаларни аниқ ва тўғри аниқлаш ва уларга мос равишда ўз иши ва талабалар ишини режалаштириш ўқитувчи фаолияти маҳсулдорлигини оширишнинг муҳим шартидир. Ўқитувчи фаолияти маҳсулдорлигининг шартларини иккига бўлиш мумкин: 1/ шахсий, 2/ вазиятга боглиқ шартлар.Шахсий шарт-шароитларга қуйидагялар киради: а/ Ўқитувчи шахсининг ижобий йўналганлиги /дарс беришга кучли қизиқиш, мутахассислар тайёрлаш сифати учун жавобгарлик ҳисси/ б/ педагогик фаолият талабларига мос темпераментни намоён қилиш; в/ ижобий характер ҳислатларини, талабчанлик, эътиборлилик, қаътийлик, хайрихоҳлик, зийраклик, адолатпарварлик, ўзини тута билиш ва ҳоказо.

г/ педагогак ва ташкилотчилик қобиляятлари. Вазиятга боғлиқ шарт-шароитларга қуйидагилар киради: а/ ўз фаолияти ва талабалар фаолиятидаги вазифаларни ўкитувчининг аниқ тушуниши, б/ мақсадга эришишга ундайдиган кучли вазиятли мотивлар, в/ психик билиш жараенларининг мос кечиши, г/ кучайтирувчи психик ҳолатлар.Шундай қилиб, ўқитувчи фаолияти махсулдорлигининг психологик шарт - шароитларининг умумий схемасига қуйидагилар киради: шахсий шарт- шароитлар, ўз фанини чуқур билиш, куп фанлардан чуқур билимдонлик, маданият. ОлиЙ мактаб ўқитувчиси фаолиятининг маҳсулдорлигини ошириш бўйича психолог Э.Г.Гозиевнинг шогирдлари қатор илмий тадқиқот ииьгарини олиб бордилар, Жумладан, Б.Э.Утановнинг "Ўқитувчи ва талабанинг ҳамкорликдаги фаолияти ўқитиш самарадорлигини оширишнинг муҳим омили сифатида" мавзуидаги номзодлик диссертацияси ўқитувчи ва талабанинг ҳамкорлик фаолиятига багишланган. (22). Муаллифнинг фикрича, ўқитишнинг самарадорлиги талаба билан ўқитувчи ҳамкорлик кўламига боғлиқ, чунки ҳамкорликдаги маҳсулдор фаолият доираси қанча кенг бўлса, ўзлаштиришдаги қийинчиликлар шунчалик паст бўлади, муомалага кирипшши нисбатан енгил кўчади. Б.Э.Утановнинг тадқиқотида ўқитишнинг самарадорлиги ҳамкорликдаги маҳсулдор фаолият кўламга, ўзлаштириш даражасига, мулоқот шаклига, ўзини-ўзи бошқариш механизмига боглиқлиги масдиқланди. Ҳамкорликдаги маҳсўлдор фаолият 6 та ақлий ҳаракатдан ва ўзаро боглиқ учта фазодан ташкил топганшги исботланди. Биринчи фаза — фаолиятга киришии: 1) ўқитувчи ва талабалар орасида ҳаракатларнинг

тақсимланиши; 2) талабаларнинг ҳаракатлари; 3) талабаларни қўллаб-қувватлайдиган ҳаракатлари. Иккинчи фазо - талабаларнинг ўқшувчи билан келишилган фаолияти; 4) талабаларнинг ўзини-ўзи бошқарадиган ҳаракатлари; 5)талабаларнинг ўзлари ташкил қиладиган ҳаракатлари"; 6} талабаларнинг ўзини-ўзи ундайдиган ҳаракатлари. Учинчи фаза - эгаллаган ҳамкорликдаги фаолиятни янада такомиллаштириш. Ҳамкорликдаги фаолият мавзусини Э.Ғ.Гозиевнинг яна бир шогирди Н.Ш.Азимовнинг «Ўқитувчи билан талабалар ҳамкорлик фаолиятининг динамикаси» мавзуини номзодлик диссертациясида давом эттирган. (4) Н.АЗИМОВНИНГ таъкидлашича, ўқитиш ўқитувчи билан талабалар, ҳамда талабалараро ҳамкорлик фаолияти ёрдамида олиб борилса, репродуктив йўл билан билимларни ўзлаштиришдан продуктив услубига ўтиш эгаллаган маълумотлар пухталигини таъқилдайди, ҳамкорлик иштирокчилари ҳаракат мотивларини ўстиради. Н.Азимов ҳамкорлик ўқув фаолиятининг таркибий қисмлариии қайта қуриш, уларга муайян янгилик аломатларини киритиш орқали мустақил билим олиш, монолигикдан, диалогиклик, конвергентликдан дивергентлик ҳолатларига ўзаро узлуксиз равишда ўтиб турли механизмлари илмий назарий жиҳатдан талқин қилиб берди, ҳамкорликдаги ўқув фаолиятини ташкил қилиш олий мактабда ўқитиш самарадорлигини ошириш гарови эканлигини исботлади. 3. Олий мактаб ўқитувчиси меҳнатини илмий ташкил этипгаинг ПСИХОЛО Г ИК муаммолари. Олий мактаб уқитувчиси меҳнатини илмий ташкил этиш ~бу ўқитувчи фаолияти маҳсулдор бўлиши. учун жисмоний, санитар- гигиеник, эстетик, психологик ва ахлоқий шароитларни яратишдир. Олий мактабда ишлашдан субъектив қониқиш ҳосил қилнш ва малакасини оширишдир. Уқитувчининг фаолиятиш дарс утиш билан бирга, уқув методик ишларни

олиб бориш, клмий билимларни ташвиқот қилиш, кўргазмали қуролларни тайёрлаш, маслаҳатлар кафедра мажлисларида иштирок этишлар ҳам киради. Кафедраларда ижобий психологик иқлим яратилиши ҳам муҳим. Шундай қилиб, олий мактаб ўқитувчисининг меҳнати илмий ташкил этилганда маҳсуддор бўлади. Хақиқий тарбиячи маъруза жараёнида талабаларни ўзи билан бирга фикрлашга чорлайди, маҳоратсиз тарбиячининг маърузасида эса тингловчининг суръати утирадию, хаёли олам кезади. Педагогик мақоратнинг психологик асослари. Педагогик маҳорат бу ўқитувчи касбий фаолиятининг юқори даражасидир. У педагогик вазифаларни ижодий муваффақиятли ҳал қилишда, уқув тарбия ишлари мақсади ва усулларига маҳсулдор эришишда кўринади, Педагогик маҳоратнинг аниқ ташқи кўринишлари: фаолиятни бажаришнинг юқори даражаси, ўқитувчи ишининг сифати, уқитувчининг педагогик вазиятларда мақсадга йуналтирилган, мос ҳаракатлар қилиш, талабалар мустақил ишида, таълим-тарбияда натижаларга эришиш, талабаларни мустақил тадқиқотлар ўтказишга жалб қилиш, мустақил уқиш қобилиятларини ривожлантиришдир. Педагогик маҳоратнинг ички куринишлари билим, кўникма ва малака, ўқитувчининг зарур касбий ҳислатлари, педагог меҳнатига ижобий муносабат, унга қизиқиш, ёқтириш, педагогик ва ташкилотчилик. қобилиятлари, касбга мос характер ҳислатлари, темперамент кўринишлари, психик жараёнлар хусусиятлари, фаолиятга психик тайёрликни ўз ичига олади. Олий мактаб ўқитувчисига зарур билимларни 2 га бўлиш мутмкин. Билимларнинг 1 чи гуруҳига: а/ замонавий таълим-

тарбияда устувор сиёсий йўналиш бўйича билимлар, б/ ўз фанини билиш, в/ психологик билимлар /талабалар психологияси/, г/ педагогик билимлар /таълим- тарбия методлари, тамойиллари, қонуниятлари, мақсадлери, д)фанни ўқитиш бўйича методикадан билимлар/. Билимларнинг 2 чи гуруҳига қуйидагилар киради: а/ олий мактабдаги ўқув жараёнини бошқариш ва раҳбарлик қилиш назарияси бўйича билимлар. б/ қатор илмий фанлар бўйича билимлар /педагогика, психология, физиология, фалсафа, этика, логика,./ в/ фан ва техника, адабиёт ва санъатдан асосий ютуқлар бўйича билимлар. Ўқитувчи малакаси - бу ўқитувчи педагогик фаолиятининг автоматлашган таркибий қисмлари бўлиб, бу ҳаракатларни амалга оширишда диққатни бир жойга туплаш, юқори даражада такомиллашган ҳаракатлардир. Ўқитувчининг муҳим малакаларига қуйидагилар киради: талабалар фаолияти, унинг холатини жамоадаги ызаро муносабатни ықишдаги хатоларни қийинчиликларни ырганиш щисобланади . ықитувчиларнинг кыникмаси Янги ва мураккаб педагогик вазиятларда билимлар ва малакалардан тығри фойдаланишда кыринади. Кыникмалар ызгарувчан шароитларда эгалланган билимлар ва малакалар асосида фаолиятнинг аниқ турини бажариш имконини беради.ықитувчининг асосий кыникмаларига қуйидагиларни киритиш мумкин: а/билимларни узатиш,материални аниқ баён этиш,ыз мехнати ва талабалар мехнатини назорат қили шва бахолаш б/талабаларда малакаларни шакллантириш ,уларнинг индивидуал хусусиятларини хисобга олиш кыникмаси , в/талабалар ақлий фаолиятини бошқариш ,уларнинг мустақил ишлаши ва

ыз-ызини тарбиялашини ташкил этиш кыникмаси , г/ыз психик холатлари ,щиссиёти,ташқи кыринишларини ,педагогик назокатини намоён қилиш кыникмаси .ықитувчининг педагогик назокати /такти/ талабалар билан ызаро муносабатда харакатларнинг мақсадга мувофиқлигидир . ықитувчининг педагогик назокати аудиторияга ,талабаларга тығри муносабатда былишда , уларнинг ҳолатини тўгри ҳисобга олишда, талабчанликда меъёрдан чиқмасликда намоён булади. Педагогик назокат учун гумайизм, бошқаларни ҳурмат килиш, адолатпарварлик, табиийлик, талабаларга диққат билан муносабатда бўлиш хос. Уқитувчи бир неча йил ишлаганидан сунг педагогик маҳоратга эришиши мумкин. Шундай қилиб, педагогик маҳоратни ошириш учун билимлар, кўникмалар ва малакаларни эгаллаш, шахснинг касбий муҳим ҳислатларини ривожлантириш, ўқитувчилик тажрибасини тўплаш, кафедра ва олий уқув юрти доирасида махсус тадбирларни ўтказиш зарур. 2. Олий ўқув юрти ўқшувчисининг маърузалар ўқишта тайёрланиши, семшшрлар ва имтиҳонлар ўтказиш фаолиятидаги психологик хусусиятлари, Лекция лотинча «ЬесИо» сузидан олинган булиб, ўқиш деган маънони англатади. Дастлабки лекциялар 13-14 асрда Гарбий Европа университетларида ўқилган булиб, тайер китоблардан уқилган, Ҳозирги кунда маъруза илмий тафаккурни, уқитувчининг узини ва аудиторияни тута олиши, маданиятини, чуқўр билимдонлигини намоён қиладиган ақлий меҳнатнинг қийин турларидан биридир. Ўқитувчи фаолиятларидан бири сифатида маъруза психологик томондан мақсад, мотивлари ва усуллари билан фарқ қилади. Маърузанинг мақсади бу тасаввур қилинган натижа ёки ўқитувчи

эришмоқчи бўлган нарсадир. Маъруза ўқиш ва унга тайёрланиш мотивлари бу ўқитувчи ҳаракатларига у ёки бу бу мазмун берадиган фаоллнкка ундовчи кучдир. Мотивлар қуйидагича бўлиши мумкин: маъруза сифат учун жавобгарлик ҳисси, ўз мажбуриятларини чин кунгилдан бажаришга интилиш, ўқитувчининг ўз фанига, билимларни узатишга, тушунтириш жараёнига қизиқиши, қийин материалларни ўзлаштиришда талабаларга ёрдам беришни исташи ва ҳоказо. Маъруза ўқиш ва унга тайёрланиш усуллари ўқитувчи фаолиятининг вазифаси ва мақсадларига кўра аниқланиши мумкин. Маърузага тайёрланиш ва уқиш - бу ўқитувчининг мураккаб фаолияти бўлиб, унинг бор кучи ва маҳоратини талабқилади. Семинарнинг психологик хусусиятлари. Семинар сўзи лотинча «Зеютапит» сўзидан олинган бўлиб, билимларнинг манбаи, ўчоги деган маънони англатади. Семинар олиб борувчи ўқитувчи ўз олдига талабалар маърузада олган билимларни мустаҳкамлаш ва чуқурлаштиришни мақсад қилиб қўяди. Семинарнинг муҳим вазифаларидан бири талабаларнинг ижодий фаоллигини ва мустақил фикрини ривожлантиритдир. Имтиҳоннинг психологик хусусиятларн. Синов ва имтиҳон - лотинча, сўздан олинган бўлиб, синов, ўлчаш деган маънони англатади, бу талабалар билимини текширишдир. Адабиётларда имтиҳон талабаларда чарчаш ва зўриқиш ҳосил қилувчи омил сифатида қаралади. 3. Кафедра жамоаси фаолиятининг психологияси. Одамларнинг ижтимоий бирлашуви гуруҳ деб номланади. Жамоа бу-фаолиятнинг ижтимоий аҳамияти, мақсади, аҳамиятли мақсади,

раҳбарлик нисбатан доимий мавжуд-махсус гурухдир. Кафедра жамоасининг муҳим хусусияти-бу бир ёки бир неча фанларни ўқитишда юқори илмий даража, индивидуал ёки гуруҳий илмий тадқиқот ишларини олиб бориш, уқитувчиларнинг гоявий-сиёсий касбий тайёргарлигини, малакасини оширишдир. Кафедра жамоси учун тўлиқ ўз-ўзини бошқариш хос: умумий ва индивидуал фаолиятнинг бирор томони, бирорта масала йўқки, уларнинг барчаси кафедра мажлисида муҳокама қилинади. Шунинг учун ҳам кафедра мажлисларида ҳар бир ўқитувчининг чиқишлари баённомада қайд этилади. Кафедра жамоаси учун ўқув юкламаларининг аниқ режалаштирилидш лозим. Ҳар ярим йилда кафедра ўиитувчилари уқув юкламаларини қандай бажарганликлари ҳаҳидй ҳисобот топширадилар. Ўқитувчилар жамоаси учун ИАМИЙ тадқиқот ишларини ўк^итувчилик фаолияти билан қўшиб олиб бориш лозим. Илмий салоҳият ўқитувчига педагогик маҳоратни эгаллаш имконини беради. Кафедрадаги психологик иқлим ҳам ўқитувчилар фаолиятига катта гаъсир қилади. Бунда кафедра мудирининг роли беқиёсдир. Кафедра жамоасини жипслаштиришнинг муҳим окили жамоада интизомни сақлашдир. Интизом барча учун баробар бўлиб, интизомнинг бўшаши жавобгарликни сусайтиради.

А д а б иё т л ар: 1. Каримов Й.А "Баркамол авлод Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори".- Т. "Шарқ", - 1997. 636 2. Каримов И^А "Баркамол авлод орзуси"~Т."Ўзбекистон миллий эациклопедияси" - 2000. - 245 б 3. Каримов И.А. "Соглом авлод бизнинг келажагимиз". - Т. "Абу Али Ибн Сино". 2000. 4. Азимов Н.Ж. "Динамика совместией учебной деятельности преподователя со студентами". Авторед дис. . . к.п.н.Т.1996. 5. Алдер X НЛП: Современнью психотехнологии. пер с англ. Санкт-Петербург "Питер",- 2000 -160 6. Бандура А Теория социалъного научения . Санкт- Петербург.Евразия. 2000. - 320 с 7. Боно Э. "Нестандартное мьгшление".~Минск. Попурри. 1998- 224 с 8. Гаппиров Б.Т. Динамика развития правственного самосознания личности студента ва процесса обучения, Автореф. дис. . . . к.п.н. Т., 1993, 9. Давлетшин М.Г. "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" ва олий мактабда психология фанини ўқитинши такомиллаштириш муаммолари "Олий педагогик уқув юртларининг ўқув жараёнига педагогик технологияларни татбиқ этишнинг илмий асослари " Конференция материллари Т. 2000 10.Давлетшин М.Г., Жалилова С,Х. Олий мактабда таълим жараён. самарадорлигининг психологик томонлари. ~~ Т,, 2001. - 10 б.

Похожие

Богча ёши болалар уйин фаолиятининг психологик хусусиятлари

Талабалар фаолиятининг психологик таҳлили

Талабалар фаолиятининг психологик таҳлили

Усмирларнинг психологик хусусиятлари

Спорт фаолиятининг эмоционал – иродавий хусусиятлари