Yosh va pedagogik psixologiyani o'qitishning metodik o'ziga xosliklari - Психология - Рефераты

Yosh va pedagogik psixologiyani o'qitishning metodik o'ziga xosliklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Yosh va pedagogik psixologiyani o'qitishning metodik o'ziga xosliklari Bu psixologiyaning ikki amaliy sohasi, agarda ulami birgalikda yagona o'quv fani sifatida qaraladigan bo'Isa, bolalik yillarida yoshning rivojlanishi va insonni o'qitish hamda tarbiyalashning samaraliligini psixologik sharoitlarni tushuntirish uchun umumpsixologik nazariyani qo'llashdan iborat bo'ladi. Bu fanlarni o'rganish talabalar, o'qituvchilar ota-onalar, har qanday katta odam uchun amaliy ahamiyatga ega bo'ladi. Talaba uchun esa har xil yoshdagi odamlarning psixologik xususiyatlarini tushunib olish hamda ularga o'yin va o'quv faoliyatini tashkil etishda ta'sir ko'rsatish, faoliyatda shaxsning yaxshi xislatlarini rivojlantirish uchun bo'iajak faoliyatida ushbu sohadagi bilimlaridan foydalanishni o'rganib olishiga yordam beradi. Insonning yoshi psixik rivojlanishi qonunlari ontogenezini o'zlashtirib olish o'qituvchiga o'quvchilarni o'qitish va tarbiyalash malakalari bo'yicha pedagogik ishlarni maqsadga muvofiq tashkil etishga tini ilmiy yo'nalishida olib borishga, o'z- o'zidan borayotgan jarayonni ko'p jihatdan boshqariladiganga aylantirish imkonini beradi. Bunday bilimlar har qanday ota-ona uchun ham kerakdir. Yosh va pedagogik psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari haqida qisqacha to'xtalib o'tamiz. Psixologiyaning bu ikki sohasi bitta yoki ikkita mustaqil o'quv fanidan iborat bo'lishi mumkin, o'qitish metodikasi ular bitta yoki ikkita o'quv fani sifatida o'rganishga bog'liq bo'ladi. Pedagogik oliy o'quv yurtlari psixologiya fakultetlari uchun ular ikkita mustaqil fandan iborat bo'ladi, boshqalar uchun esa (ped. o'quv yurti psixologiya fakulteti bo'limlari va pedagogik bo'lmagan o'quv yurtlari uchun)'yosh va pedagogik psixologiya odatda, bitta fan sifatida o'qitiladi. O'qitishning metodikasi qanday bo'lishi kerakligi esa psixologiya fanning bu sohalarining mazmunini ochib berilganda aniq bo'lib boradi. Yosh psixologiyasi psixologiya fanining mustaqil sohasi sifatida inson psbcikasi yoshi dinamikasini o'rganadi. «Qisqacha psixologik lug'atda»

ta'kidlanganidek (1985), «deyarli pedagogik psixologiya mazmuni bilan mos keladi; o'zining tarixiy rivojlanishida ularni bir-biridan deyarli ajratib bo'lmaydi. Yosh va pedagogik psixologiyaning haqiqiy birligi-inson ontogenezda rivojlanuvchi va o'zgaruvchi o'rganish, obyektidir. U yosh psixologiyasida rivojlanish qonuniyatlarini borishida ishtirok etadi. Pedagogik psixologiyada esa - pedagogning maqsadga muvofiq harakatlari jarayonida o'qitish va tarbiyalovchi vosita sifatida ishtirok etadi». Boshqa manbalarda yosh psixologiyasi deyarli bolalar psixologiyasi bilan aralashtirilib yuboriladi, ya'ni ularning mazmunan bir xil deb qaraladi, misol uchun «Qisqacha psixologik lug'atda» bolalar psixologiyasiga doir deyarli ma'lumot mavjud emas, yosh psixologiyasi haqida esa ma'lumot mavjud. Lekin «psixologik lug'atda» (1996) yosh psixologiyasi haqida hech gap aytilmagan, ammo bolalar psixologiyasi haqida katta bo'lim mavjud bo'lib unga ko'ra ichki sharoitni hisobga olishda va shaxsda psixologik o'zgarishlarga erishgandagina samara berishi mumkin. Yosh va pedagogik psixologiya fanining amaliy sohasi sifatida o'zining ilmiy doirasidagi sohasi aniq psixologik hodisalami tushuntirish (ya'ni ta'lim va tarbiya, rivojlanishi hodisalarini) uchun bo'lganligi kabi ularni qayta o'zgartirish uchun ham xizmat qiladi (ya'ni rivojlanish qonunlarga binoan o'qitish va tarbiyalash haqiqiy jarayonlarni tashkil etish uchun). Bu shuni anglatadiki, talabalarga hodisalami tushuntirish uchun ular ilmiy tekshirish metodlarini egallab olishlari kerak, (misol uchun, nima uchun bir bilimlar boshqalaridan ko'ra oson o'zlashtiriladi, qolganlari qiyin o'zlashtirilishini tushuntirish uchun yoki bolani o'smirlik o'zgarishi davrida muvaffaqiyatli tarbiyalash asosida qanday sabablar yotishini). Bundan tashqari, aniqlangan faktni o'zgartirish uchun psixologik bilimlar ko'rinishini bilish, ya'ni tashkil etuvchi tajribalar metodlarini bilishi kerak (bu masalani talaba yosh psixologiyani o'rganish davri davomida hal etish mumkin). Pedagogik psixologiya — tarbiyaning psixologik muammolarini o'rgatuvchi psixologiya fanining sohasi, yosh psixologiyasi esa - inson psixikasi rivojlanishining yosh bosqichlarini o'rganadi.

Nima uchun psixologiyaning bu ikki sohasi ko'pincha birlashtiriladi va bir qator o'quv yurtlari o'quvchilari bitta o'quv fani sifatida o'qitadilar, sabab nima, tushuntirib bering. Milliy psixologiyamizning fundamental tushunchasi (bu tushunchani psixologiya faniga kiritgan L.S.Vigotskiy davridan boshlab) faoliyat tushunchasi hisoblanadi. Shuning uchun pedagogik psixologiyada insonning psixik rivojlanishi uning faoliyati negizida yuzaga kelishi sifatida qaraladi; faoliyatning o'zgarishi inson ongini o'zgarishiga olib keladi va har bir yosh davrida psixik rivojlanishiga ta'sir ko'rsatadigan va uning keyingi yoshi davriga o'tishini belgilaydigan qandaydir asosiy, yetakchi faoliyat turi mos keladi. Biz amaliy fanlar bilan ish olib borayotgan bo'lganimiz uchun seminar - amaliylar, seminar - munozaralar, «ish — o'yinlar» « мозговая атака » davrida suhbat, talabalarning shaxsiy mustaqil fikrlash va amaliy xarakterlarini faollashtiruvchi boshqa metodlar yordamida amaliy o'qitish metodlari hamda usullariga alohida e'tibor berishimiz kerak. Ma'ruzalar va aytib o'tilgan faol metodlarni qo'llash bilan amaliy mashg'ulotlarning turli shakllari hamma talabalar - bo'iajak o'qituvchilar tomonidan yosh va pedagogik psixologiyaning nazariy va amaliy muammolarini ijodiy o'zlashtirishlarini ta'minlashi kerak. Talabalarning o'quv harakatlarini dasturlashtirish, ularning fikrlashlarini o'rganayotgan kursning asosiy savollariga yo'naltirish uchun o'quv masalalari to'plamini tuzish kerak (faol fikrlashni talab etuvchi savolli topshiriqlar). Quyida talabalarda bajarish ko'nikmasini hosil qilish uchun kerak boigan shunday o'quv topshiriqlar to'plamining taxminan namunasi keltiriladi. Bu asarni o'qib chiqqandan keyin «tarbiya» tushunchasining psixologik mazmunini (pedagogik emas) - «ta'sir ko'rsatishini» siz psixologik nuqtayi nazari bilan kelishgan holda qanday qabul qilasiz? Tarbiyachilar shaxsning rivojlanishi psixologik qonuniyatlarga haqiqatan tanish sifatida, tarbiya amaliyotiga (metodikasiga) siz nima yangilik kiritish taklif etgan bo'lar edingiz? Talabalarga quyidagi topshiriqlar beriladi:

Seminar mashg'ulotiarida quyidagi savollami muhokama etishga tayyorlang; psixologiyada o'qitish va rivojianish nisbatlari bilan bog'Iiq bir necha nuqtayi nazarlar mavjud; a) psixik rivojianish o'zining qonunlari bo'yicha boradi, o'qitish esa, ijtimoiy tajriba shakllanishi sifatida, rivojianish esa erishilgan darajaga tayanishi kerak, ya'ni rivojianish jarayonining ortidan borishi kerak (J.Piaje), b) psixik rivojianish uning butun obyektivligi deb faraz qilinishiga qaramay to'g'ri yo'lga qo'yishdagina (psixologik asoslangan) o'qitish bilan o'z-o'zini boshqarishi mumkin, ya'ni ta'lim rivojlanishidan oldinda bo'lishi, o'zining ortidan ergashuvchi, rivojiantimvchi bo'lishi kerak (L.S.Vigotskiy, D.B.Elkonin, V.V.Davidov va boshq), d) o'qitish — bu rivojlanishning o'zidir, ya'ni rivojianish va ta'lim bir narsadir (E.Tordayk), keltirilgan nuqtayi nazardan qaysi biri sizningcha to'g'rimi? Nima uchun qolganlarini noto'g'ri deb hisoblaysiz, asoslab bering. Amaliy mashg'ulotga tayyorlash tartibida, birinchi savolga o'z javobingizdan kelib chiqqan holda, masalani yechimiga yondashing. Psixologiya bo'yicha mashg'ulotda bir xil talablar o'quv materiallarini tushunarli darajada (didaktikaning prinsiplaridan biri ana shunday) berilishi kerak deb hisoblaydilar, bo'lmasa o'quvchilar tushunmaydilar, bunga ayrimlar qarama-qarshi chiqishadi; «unda ta'lim rivojlanishi qanday qilib ortidan olib yuradi»? Agarda tushunarlilik bugungi darajadan yuqoriga ko'tarilmasliligi unda o'quvchilarni o'zining rivojlanishida qolib ketishiga majbur etamizku, kim haqligini tushuntirib bering, (psixologlaming rivojiantimvchi o'qitish' haqidagi asarlarini o'qib chiqing va tahlil qiling; V.V.Davidov AM.Matyushkin hamda J.K.Fleyvelkining «Jan Piajening genetik psixologiyasi» kitobiga yakuniy so'zini; P.Ya.Galperin, D.B.Elkoninlarning. «J. Piajening bolalar fikrlashlarini rivojlanishi haqidagi nazariyasini tahlil qilish» va boshqalar. Rivojianish va ta'lim nazariyasi haqida o'qib chiqib, seminardagi muhokama qilinayotgan qarama-qarshiliklar mazmunini tahlil qiling va quyidagi savolga aniq javob qaytaring; nima oldinda - yuradi — ta'limmi yoki rivojianish? Ta'lim rivojianish jarayoni ortidan borishi kerakmi? Yoki uni o'zi ortidan boshlashi kerakmi? Tushunarlilik didaktik tamoyilini qanday tushunish kerak?

Talabalarga topshiriqlar. Seminar mashg'ulotda rivojianish va ta'lim o'rtasidagi bog'liqlikni aniqlash bo'yicha quyida keltirilgan tajribani tahlil qilib chiqing. 4-5 yoshli bolalarga ikkita A va В ga bir xiida suv quyilgan idishlarni ko'rsatadi, agarda A idishdan kattaroq bo'lgan D idishga hamma suvni quyilsa, suvning miqdori o'zgaradimi deb so'raydilar va uni bolalarga ko'rsatadilar. Ko'pchihk bolalar suv qancha boisa shuncha qoladi yoki shunday bo'ladi deb javob qaytaradilar, bu yerda suyuqlik miqdori haqidagi savol ko'rgazmali namoyon etiladi, so'z bilan «faqatgina nazariy» ko'rinishda quyidagicha (agarda unga quysak), shundan keyin haqiqatdan ham suvni A idishdan D idishga quyildi. Lekin bu ishni boialarning ko'zi oldida emas, balki suvni quyish paytida idishlarni mato bilan to'sib turib bolalarga ko'rsatmay bajaradilar, keyin darhol olib tashladilar. Endi В va D idishlardan suv bolalar ko'zi oldida yaqqol ko'rinib turar edi. Endi boialarning ko'pchiligi В idishni ko'rsatadilar chunki undagi suv balandligi yuqori edi. Nima bo'ldi; nima uchun so'z bilan tushuntirishda bolalar (xayolida, nazariy manzarani aniq ko'rmay turib) suvni qayta quygan bilan uning miqdori o'zgarmasligini yaxshi tushunadilar. Uning xatoligini o'zgarsa ham (D idishi kengroq edi), bu tajribani o'z tadqiqotlarida foydalangan psixologlar buni bolaning tushunchasi rivojlanayotgani bilan tushuntiradilar. Misol uchun «miqdor» va «sabab» (soni nima uchun o'zgardi, degan savolga bolalar chunki quydik idishga deb javob qaytardilar) bolalarda tasawurida kattalamikidan farqli umuman boshqacha ma'noga ega bo'lishi mumkin va ular nima haqida so'rayotganlarini tushunmasligi mumkin. a) bu rivojianish o'z-o'zidan bo'ladigan jarayon deb hisoblagan J.Piaje haq deganimi, bu ta'limga bog'Iiq emasmi? Bu o'z-o'zidan o'tib boradigan kerakli rivojianish darajasini kutib o'tirmay ta'lim bu rivojlanishga nima yetmayotgan bo'lsa shuni kiritib uning darajasini ko'tarish kerakhgini bildirmaydimi? b) nima uchun bolalar suvni so'z bilan (nazariy) quyilganda to'g'ri javob berib haqiqiy (ko'rgazmali) quyilganda xatoga yo'l qo'yadilar.

Talabalarning mustaqil ishlari va ularni seminar mashg'ulotlariga tayyorlashda o'quv masalalarni tuzishda quyidagi savollardan foydalanish mumkin. O'quvchilarning yoshi psixologik xususiyatlaridan kelib chiqib va kerakli o'quv qo'llanmalarini o'qib chiqib quyidagi ikkita savolga javob bering. a) qanday qilib o'quvchilar, ota-onalar, maktab rahbarlari yoshi, rivojlanishi har bir davri uchun xos bo'lgan ta'lim va tarbiyalashda faoliyatning yetakchi turlarini hisobga olishlari kerak (misollar bilan ko'rsating)? b) ehtiyojlar doirasidagi rivojlanishdagi qarama-qarshilik birligini, uning operatsion-texnik imkoniyatlarini, ta'lim va tarbiyada qanday qilib hisobga olish mumkin (javoblami har bir yosh davri uchun alohida tayyorlang). Rivojlantiruvchi ta'Iimning ma'nosi nima, qanday o'qitishlarni rivojlangan deb aytib bo'lmaydi (alohida ta'lim amaliyotida)? Amaliy ta'limda uchraydigan o'qitish motivlarini aytib o'ting va ularning har binning asosida qanday talablar yotishini tushuntirib bering. P.Ya.Gaiperinning bosqichraa-bosqich bilan aqliy harakatlarni shakllantirish psixologik konsepsiyasining ta'Iimning boshqa hamma konsepsiyalaridan prinsipial farqi nimada? L.S. Vigotskiyning hozirda uning shogirdlari va izdoshlari tomo-nidan rivojlantirilayotgan tarixiy-madaniy nazariyasi ma'nosini yosh va pedagogik psixologiyaga nisbatan qisqacha qanday ifoda etgan bo'lar edingiz? An'anaviy o'qitish nazariyasida psixologiyada va pedagogikada boigani kabi xatolar o'qitishda albatta bo'ladi, ba'zan hatto bu foydali ham bo'ladi. Muammoga to'g'ri munosabatda bo'lganda deb hisoblash qabul qilingan, chunki «xatolarda o'rganiladi», aqliy harakatlarni ng bosqichma-bosqich shakllanish nazariyasi asosida (P.Ya.Galperin va uning izdoshJari) tashkil qilingan o'qitish xatosiz bo'lishi mumkin deb hisoblaydi. Bu fikrni to'g'riligi bir necha bor tajribalar bilan isbotlangan, bir necha yuz minglab bo'sh o'zlashtiruvchi o'quvchilar bilan o'qitish bo'yicha o'tkazilgan tajribalarga yakun yasab I.F.Talzina shunday yozadi; «o'zlashtirish asta-sekinlik bilan xatolardan xalos bo'lish sifatidagi tasawurlarni

o'zlashtirishning haqiqiy tabiatiga to'g'ri kelmaydi deb to'la ishonch bilan aytish mumkin, bilimsizlikdan bilimga yo'l umuman olsak bexato bo'lishi mumkin».

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: «O'zbekiston», 1997. 2. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. - Т .: «O'zbekiston», 2000. 3. Karimov I.A. O'zbekiston XXI asrga intilmoqda. - Т .: «O'zbekiston», 2001. 4. Активные методы обучения педагогов и руководителей учреждений образования. Тезисы докладов. -Пермь, 1993. 5. Андреева Г.М. Социальная психология. -М., 1998-376-с. 6. Бадмаев Б.С.Психология: как ее изучить и усвоить. - М.,1997.-256-с. 7. Бадмаев Б.С. Психология и методика ускоренного обучения.-М., 1998.- 272 с. 8. Бадмаев. Методика преподавания психологии М.: 2001. 9. Введение в психологию: Учебник для высш.школы/Под общ.ред.А.В.Петровского.-М., 1996. -493-с. 10. Возрастная и педагогическая психология: Учеб.пособие для институтов /Под ред. М.В.Гомезо и др. -М., 1984. - 256-с. 11. Галперин П.Я. Психология как объективная наука. Избр. психологические труды. -М.: Воронеж, 1998. - 480 с. 12. Галперин П.Я., Талызина Н.Ф. Формирование знаний и умений на основе теории поэтапного усвоения умственных действий. — М.: 1968. 13. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию. -М.: 1996. - 336-с.

Похожие

Yuridik psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Umumiy psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Ijtimoiy psixologiyani o'qitishning metodik usullari

Nazariy psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Yosh va pedagogik psixologiya faniga kirish.