Ijtimoiy psixologiyani o'qitishning metodik usullari - Психология - Рефераты

Ijtimoiy psixologiyani o'qitishning metodik usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

Ijtimoiy psixologiyani o'qitishning metodik usullari Ijtimoiy psixologiyani o'qitish metodikasida bu fanning nisbatan yoshiigini hisobga olish maqsadga muvofiqdir. Bu fan haqida birinchi bor XX asrning boshlarida fikr yuritila boshlangan. Sotsiologiyadagi psixologik maktab vakillari tomonidan birinchi bor ijtimoiy —psixologik nazariyasini yaratishga bir necha bor urinishlar bo'ldi (G. Tard, G.Lebon, U.Makdugall, E.Dyurkgeym) va 1908-yilda bu g'oya ishlab chiqildi. U jMakdugallaming (ingliz psixologi, keyinchalik AQSH da faoliyat ko'rsatgan) «Ijtimoiy psixologiyaga kirisli» kitobi ijtimoiy psixologiya bo'limi bo'yicha birinchi kitob bo'ldi. Shuning uchun bu kunni (1908) ko'pincha ijiimoiy psixologiyaning tarixini boshlanishi deb hisoblaydilar. Ijtimoiy hodisalarni tushuntirishga imkon beruvchi qandaydir umumiy qonunlarni topishga uringan olimlar (misol uchun, odamlar birligi va hamfikrligi manbalarni) olomonni o'rganadilar, ta'sirlanish, fikrlarni o'xshashligi va taqlid qilish, «jamoa tomonlarini», «ruhiy birlik qonunlarini» va boshqalarini o'rganadilar, lekin shu bilan birga ijtimoiy qonunlarni psixologiya qonunlari bilan almashtirib yuborilgani yoki unga bo'ysindirilgan, shaxs insonlar jamoasida yo'q bo'lib ketgan, mustaqil harakat qilish va qarorga kelish qobiliyatini yo'qotgan. Asta-sekinlik bilan shaxsni o'rganish zarurligi tushunib borildi, lekin yakka o'zini emas, guruhdagi boshqa odamlar bilan birga, odamlaming guruhdagi o'zaro munosabatlari jarayonida shaxsning xislatlarini odamning ijtimoiy guruhlar bilan munosabatlari natijasida kelib chiquvchi sifatida qarash kerakligi tushunildi. O'sha vaqtning o'zida shaxsni ijtimoiy muhitdan tashqarida o'rganish mumkin emas deb tanilgan edi. Ammo ijtimoiy muhit tushunchasining o'zi shunchaiik tor bo'lganki, odamlaming o'zaro munosabatlari kichik guruh doirasidan chetga chiqmas edi, ya'ni bevosita «yuzma-yuz» aloqalar olib borilgan guruhlardagi o'zaro munosabatlardangina iboral bo'ldi. Jamiyatning o'zi esa ana shunday tasawurlar qatorida psixologik aloqalar to'plami sifatida tushuntirilgan. Shunday qilib, ijtimoiy munosabatlar umuman

psixologiyalashtirildi, bu shaxsning va ijtimoiy muhitning haqiqiy munosabatlarini tushunishga, shaxsni ijtimoiy munosabatlar mahsuloti sifatida keng ma'noda har tomonlama o'rganishga imkon bermas edi. G'arbda (AQSH, Angliya, Germaniya, Fransiya, Yaponiya) 20-yillarda ijtimoiy psixologiya, psixologiya fanida yetakchi yo'nalish bo'lib qoladi, boshlang'ich guruhlarning o'z a'zolariga, ulaming faoliyatiga, odamlaming ishlab chiqarish samaradorligiga, mehnat intizomiga ijobiy va salbiy ta'simi o'rganish, va umuman zamonaviy ishlab chiqarishda psixologik omillarni rolini o'rganish xususan norasmiy munosabatlar va boshqalar amaliy ahamiyatga ega edi. Ijtimoiy - psixologik hodisalarni o'rganish ayniqsa (guruhli rivojlanish jarayoni) ikkinchi jahon umshi davrida faollashdi (bo'limlarning birlashganligi va harbiy jangovor qobiliyat) jangning jiddiy ekstremantal vaziyatlari ta'sir ko'rsatish sharoitlarida guruh ichidagi aloqalaming mustahkamligi va boshqalar. Guruhlar psixologiyasini o'rganish faqatgina ilmiy doirada bo'lib qolmay balki ishlab chiqarishda boshqaruvda xodimlami tayyorlashda, mehnatni ilmiy tashkil etishda, ishchi guruhlarini, ilmiy gnrahlami boshqaruv organlarini tuzishda keng qo'llanila boshlandi. Bizning mamlakatimizda ijtimoiy psixolo giyaning rivojlanishi taxminan o'tgan asrning 20-yilIaming boslilarida refleksologiya ijtimoiy hayotni reflekslar to'plami sifatida ko'rsatishga harakat qilgan vaqtdan boshlandi. Undan key-in esa psixotexnika deyarli taqiqlab qo'yildi, bu demak, har qanday amaliy psixologik tadqiqotlar, shu jumladan, ijtimoiy — psixologik tadqiqotlar ham taqiqlandi. Shunday qilib ijtimoiy - psixologiya psixologiya fanining mustaqil amaliy sohasi bo'lib unga ko'p bo'lmagan vaqtlar oralig'ida rivojlanib kelmoqda. Bu fan haqida hozirgi kungacha ilmiy tortishuvlar tugamagan, ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida umumiy qabul qilingan tushunchasi ham hozircha yo'q, ammo mutaxassislar tomonidan an'analar so'zsiz uning konsepsiyalariga kiradigan muammolar doirasi belgilab olingan. Shuning uchun talaba adabiyotni mustaqil o'rganishda bir savolga turlicha, ba'zan bir-biriga qarama-qarshi nuqtayi nazarlarga duch kelishi mumkin, chunki fan rivojlanish holatida, ammo ijtimoiy psixologiyani o'rganishni boshlayotganlar

uchun bu holat qiynchiliklar tug'dirishi mumkin, ulami o'qitish metodikasida hisobga olish kerak. O'qituvchi talabaga nima maslahat berishi mumkin? Birinchidan, bitta hodisani turlicha fikrlar, tushunchalar, tushuntirishlar, ularni ajratishga turlicha yondoshishlar hech ham uni tashvishlantirmasligi kerak. Aksincha, bunday turlicha fikrlarni ko'rib ularni bir-biri bilan solishtirish dalillarhii tushunishga va qarorga kelishga to'g'risini tanlashga harakat qilishi kerak. Bunday yondashish aniq nuqtayi nazardan oddiy haqiqatni bilib olishning eng samarali usulini bildiradi. Demak, ba'zi ijtimoiy psixologik hodisalarni tushuntirishda farqni sezib qolganingizda hech ham hayajonlanmang, balki xursand bo'ling, o'ylab ko'rishga imkoniyat mavjud va muammoga o'z qarashlaringizni ishlab chiqish imkoniyati bo'ladi. Iklcinchidan, agarda • o'qituvchi ilmiy adabiyotlarda uchraydigan turli nuqtai nazarlarni o'z ta'riflari bilan tushuntirib bergani metodik mazmunda foydali bo'lsa, bu talaba uchun muammoni o'rganish bo'yicha jiddiy va qiziqarli ishlar uchun oson bo'ladi. Uchinchidan, talabalarga o'quv mashg'ulotlarida bitta muammo bo'yicha bir necha nuqtayi nazarlarni o'rganib chiqish kerak bo'ladigan masalaiami yechish topshiriiadi. Bu misoliar talabaga muammoga turlicha nazariy yondashishlami taqqoslash va tahlil qilishga, mavjud ilmiy qarashlarni qaysi birini qo'llash va nima uchunligiga o'rgatadi, keltirilgan savollardan eng qaysi biri ayni ana shu turlariga kiradi. Qanday bo'lsa ham zamonaviy ijtimoiy psixologiya nazariy va amaliy yo'nalishlarda ancha muvaffaqiyat bilan rivojlanib kelmoqda. Metodik mazmunda fanning tarixiga nazar solib chiqish maqsadga muvofiq bo'ladi, bu talablarning o'quv faoliyatiga yaxshi ta'sir ko'rsatadi va fanni o'rganishga yordam beradi. Mustaqil ishlash uchun talabalarga quyidagi o'quv topshiriqlarni taklif etish mumkin, ularni seminar va amaliy mashg'ulotlarida muhokama qilish mumkin bo'ladi. Buning uchun ularni davra suhbati, amaliy o'yinlar, ijtimoiy psixologik treninglar ssenariylari va rejalariga kiritish kerak.

Savol va masalalardan ba'zilarini balki ma'ruzalarda o'qituvchi dastlab tushuntirib o'tishi talab etiladi. Bu masala ijtimoiy psixologiyaning predmeti haqidagi birinchi topshiriqqa taalluqli. 1. Adabiyotlarda «ijtimoiy-psixologiya» tushunchasiga turlicha ta'riflar beriladi va ijtimoiy psixologiya fani predmetini tashkil etuvchi muammolar tartibi beriladi. Ular turli mualliflar tomonidan bildirilgan bo'lib, bir-biridan farq qiladi. Ulami diqqat bilan o'qib chiqing va bu nuqtayi nazarlardan birini tanlashga harakat qiling. Agarda bu nuqtayi nazarlardan hech biri to'g'ri bo'lib chiqmasa, o'zingiz shaxsiy nuqtayi nazaringizni ifoda etishga harakat qilib ko'ring. 2. «Ijtimoiy psixologiya» tushunchasining qaysi bir ta'rifga amal qilmaslik so'zsizdir: u o'z predmetiga albatta guruhlar psixologiyasini kir it adi, quyida aytib o'tilgan guruhlar klassifikatsiyasi (G.M.Andreyeva bo'yicha) bilan tanishib chiqib ulaming har birini ta'riflab bering (agarda mumkin bo'lsa mantiqiy tartibli va qat'iy defferensial) va guruhlar har bir turlari bo'yicha bittadan misol keltiring: — shartli, haqiqiy, laboratoriya, rasmiy, norasmiy, tabiiy, katta, kichik, diffuz, nominal, jamoa, professional, referentli (shu jumladan, ijobiy, salbiy normativ, taqqotsiy, ijtimoiy — taqqosliy). Talabalarga topshiriqlar: gumlilarning har bir turlariga o'zingiz misollar keltiring. 3. Ijtimoiy psixologiya mazmuni o'quv perdmeti sifatida «ijtimoiy psixologiya o'rganish bilan shug'ullanadigan haqiqiy guruhlardan» tashkil topadigan degan nuqtayi nazar mavjud ( М . Р . Битянова Социальная психология - M. 1994. — 570). Talabalarga topshiriq: boshqa hamma guruhlar bilan ijtimoiy psixologiya shug'ullanmaydimi? degan savol haqida siz nima deb o'ylaysiz? Bu savollarni seminar mashg'ulotlarida muhokama etishga tayyor bo'ling. 4. Katta va kichik guruh orasidagi prinsipal psixologik farq nimada?

5. Pedagog, rahbar, amaliy psixolog uchun u ishlaydigan jamoa ichida norasmiy guruh borligi haqidagi ma'lumot amaliy ahamiyatga ega bo'ladimi? Agarda ahamiyatga ega bo'lsa, unda u nimadan iborat bo'ladi? 6. Bitta guruh bir vaqtning o'zida «referent», «shartli», «katta», «tabiiy», «ijtimoiy», «norasmiy», «nominal», guruh bo'la oladimi? Agarda shunday bo'lsa, o'z javobingizni isbotlab bering. Agarda bunday bo'lmasa bu guruhlardan qaysi birini chiqarib tashlash kerak? 7. «Jamoa-ijtimoiy qimmatli hamkorlik faoliyatida rivojlanishning yuqori darajasiga erishgan umumiy maqsadlar va vazifalari bilan birlashgan odamlar guruhidir». Jipslashgan va ancha oldin uyushgan jamoatchilar to'dasini qanday ta'riflash mumkin? Guruh ichidagi aloqalari darajasi bo'yicha u jamoaga o'xshadi, lekin uning a'zolari birgalikda faoliyati ijtimoiy yo'nalganligi bo'yicha jamoaga qarama qarshidir. Ana shunday ijtimoiy qarama-qarshi yo'nalishli guruhning qaysi biriga kiritgan bo'lar edingiz, shunga o'xshash boshqa guruhlarni ko'rsating. 8. Ijtimoiy psixologiyaning asosiy obyektini (guruhlar hamma turlarini) o'rganish asosida bu fanning amaliy psixologik, pedagogic rahbar faoliyatidagi rolini qanday qilib ifoda etish mumkin: bu talabaga bo'lajak amaliy ishiga psbcologiya fanning bostu, ! sohalari bera olmaydigan nimani berish mumkin? 9. Guruhda odatda, yetakchisi bo'ladi, u rasmiy luhbar bo'lishi mumkin yoki u bo'lmasligi ham mumkin, u taymlangan, hatto guruh tomonidan saylangan rasmiy rahbardan nimasi tilan psixologik farq qiladi? 10. Ikkita fikrni taqqoslang : a ) rahbarni hurmat qilish kerak , faqatgina shunda jamoada yaxshi psixologik muhit va jamoa a ' zolarining hamkorlikdagi samarali faoliyati bo ' ladi ; b ) rahbar qo ' l ostidagilarining hurmatiga sazovar bo ' lishi kerak va shunda jamoa a ' zolarining hamkorlikdagi yetarli faoliyati bo ' ladi . Bu ikki fikrdan qaysi bin sizga psixologik ancha to ' g ' ridek tuyuladi ? Yoki ularning ikkalasi ham bir xilmi ? « Hokimiyat obro ' si » va « Obro ' ning hokimligi » tushunchalari o ' rtasida qanday farq bor . 11. Yetakchining obro'si nimaga bog'liq bo'ladi. (rasmiy va norasmiy): a) yetakchining «o'zini ko'rsatishi» mahoratiga, b) qo'l ostidagilarning yoki

xodimlarning unga bo'lgan munosabatlariga (uni hurmat qilishlariga) yoki, d) unga ham bunga ham ikkalasiga birdek? 12. Ijtimoiy yetakchiga hurmat munosabati nimaga bog'liq bo'ladi? 13. Muomala - aloqa - munosabat bu nima? Tushuncha mazmunini ma'ruzada muammoli metod bilan ochib berish va «muomala» tushunchasiga bir necha xil ta'riflar keltirilgan «ma'ruza o'zining metodikasi» IV bo'lim 2 paragrafi misollaridan foydalanib, talabalarga shunday topshiriq berish mumkin? «Ana shu tushunchalardan ilmiy mazmunini tashkil etuvchi ijtimoiy psixologik hodisaning mohiyatini to'la va amq aks ettiruvchisini o'zingiz tanlang», «Munosabat» — odamlarning o'rtasidagi ma'lumotlar almashishi, ularning o'zaro aloqalari» (Nemov R.S. psixologiya V3 kn, kn 1. ~ 1998. - 669), «Munosabat — ikki yoki undan ko'p odamlar orasidagi o'rganish, bilish yoki effektiv — baholash xususiyatli ma'lumotlar almashishdan iborat o'zaro aloqalari» (psixologik lug'at — M, 1996. - 323-b). Munosabat hamkorlikda faoliyat talablari oqibatida yuzaga keladigan odamlar o'rtasidagi aloqalarning o'matilishi va rivojlanishi ko'p qirrali murakkab jarayon va ma'lumotlar almashish, jarayonini idrok etish va tushunishni o'z ichiga oladi» (qisqacha psixologik lug'at - M. 1998 - 229). Muomala — odamlar o'zaro aloqasidan iborat bo'lib unda emotsional - sezgi va ratsional ma'lumotlarni faoliyat bilan almashish sodir bo'ladi». «Keng jamoada munosabatlar» tushunchasi», «Ijtimoiy munosabatlar butun to'piamini o'z ichiga oladi, chunki ijtimoiy munosabat - iqtisodiy, siyosiy yoki g'oyaviy - o'zining ijtimoiy-psixologik tomonlariga ega va odamlar o'rtasida bevosita yoki vositasiz aloqada namoyon bo'ladi». «Munosabat odamlar o'rtasidagi o'zaro aloqalar, asosan bevosita kuzatishlar asoslangan, «Munosabat» tushunchasi turli ijtimoiy va madaniy tizimlar o'rtasidagi o'zaro aloqalarni ta'riflashda ham foydalaniladi» («millatlararo munosabat», «madaniyatlar aloqalar»), ya'ni odamlar o'rtasidagi shaxslararo

aloqalaridan ko'ra ancha keng ma'noda», (Zamonaviy falsafiy lue'at -M. 1996, 337- b). 14. Siz tanlagan tushuncha bilan «munosabat» tushunchasi ilmiy mazmundan kelib chiqib quyidagi fikrlarni tahlil qilib chiqing: «Bola -bu har doim ikkita odam - u va katta odam» (D.B. Elkonin). Bu fikr va topshiriq bo'yicha IV bob 2-§ da keltirilganlardan siz tanlab olganligingiz bilan mos keladimi? Ushbu fikr «munosabat» tushunchasi bilan mos keladimi? 15. L . S . Vigotskiyning quyidagi fikrlarini tahlil qilib chiqing : «... inson o ' zi bilan o ' zi holi qolganida munosabat vazifasini saqlab qoladi », buni individning o ' zi bilan o ' zi munosabati sifatida tushunish mumkinmi ? Agarda shunday bo'lsa, unda keltirilgan tushunchalaridan qaysi biriga kiritish mumkin? 16. Quyidagi masalalarni yeching? a) 12 ta kemachilar jimgina bir kemada ketmoqdalar. Bu munosabatmi yoki yo'qrni? Agarda munosabat bo'lsa, unda u qaysi tushunchaga to'g'ri keladi va ularning qaysi biriga qarama-qarshi? b) ona bir oylik bolasini uxlatadi. Bu munosabatmi yoki yo'qrni? d) inson televizorda ko'rsatuv tomosha qilmoqda, bu munosabatmi yoki yo'qrni? Agar munosabat bo'lsa, unda ma'lumotlar almashish qani? e) ma'ruzachi monolog o'qiyapti, auditoriya esa savol ham bermaydi, hech bir fikr bildirishmaydi, yozmaydi, faqat eshitib o'tiribdi, shu orqali ular tushunishmoqdalar deb aytish qiyin. Buni ma'ruzachi bilan auditoriya o'rtasidagi aloqalar deb hisoblash mumkinmi? 17. Adabiyotlarda to'g'ridan to'g'ri va boshqa yo'llar bilan, bevosita va bilvosita (yozma yoki taxminiy vositalar yordamida) shaxslararo va ommaviy munosabatlami ko'rsatadilar, ilgarigi masalalarga qayting (16) va bering. «V» masalani vositali munosabatga taalluqli deb hisoblash mumkinmi? Agarda shunday bo'lsa, unda ma'lumotlar «Almashish» qani: kemachilar harakatlarini qaysi biriga kiritish mumkin: barcha harakatni sezish orqali munosabatgami yoki bevosita munosabatda faoliyat almashinishi orqali.

18. Munosabatlar vazifalari: 1) bog'lovchi, 2) shakllantiruvchi, 3) «tasdiqlovchi», 4) shaxslararo «individlar» o'rtasidagi o'zaro munosabatlami tashkil etish va olib borish, 5) shaxsning ichidagi (o'zi bilan o'zi dialog) munosabat. Bu vaziflarni bajarilmasligi nimaga olib kelishi mumkinligiga misol keltiring, bog'lovchi vazifasini bajarmasligiga misol - muvaffaqiyatga erishilmagan Vavilon minorasining qurilishi haqidagi diniy rivoyat va boshqalar. 19. Millat psixologiyasi (elatlar, xalqlar) - ijtimoiy-psixologik bilimlarning alohida sohasi, u har bir millat va xalqlarning boshqalaridan hamda uning tili va madaniyatini, turmush tarzidan farq qiluvchi haqiqiy mavjud hissiyotlari, kayfiyatlari, fikrlari, fe'li, amal, odatlari kechinmalarini aks ettiradi. Savol: milliy psixologiyani o'rganish bilish va hisobga olish insonning amaliy faoliyatida qanday maqsadlar va nima uchun kerak? Tub mahalliy millatning psixologiyasini maxsus o'rganish kerakmi? Misol uchun rus odamlari bilan ishlovchilar rus milliy psixologiyasini o'rganish yoki o'z-o'zidan yaxshi munosabatlar yuzaga kelishi kerakmi? 20. Kichik guruhlar psixologiyasiga (mehnat, ilmiy, pedagogik, jamoalar): sizning fikringizcha guruhga rahbarlik qilishning qaysi usulubi eng keng tarqalgan (ikki mumkin bo'lgan uslubdan birini tanlang): Direktiv uslub Uslub elementlari Demokratik uslub Faqatgina yaqin kelajak maqsadlari qo ' yiladi , uzoqqa Maqs adga intilish Yaqin va uzoq maqsadlarni guruhga batafsil yetkazish , guruhning kelajakdagi Rahbar ma ' lumotlar ni o ' zi uchun yig ' adi , guruh Ma'lu mot berish Rahbar va guruh o'rtasida ochiq va o'zaro ma'lumotlar almashish Rahbar bir o'zi yoki yaqin xodimlari bilan Qaror qabul qilish Guruh bo'lib muhokama etish, muhokamalarda

talab etadi. rahbar qaror qabul qiladi. Guruh faoliyatini rahbar Nazor at Qaror qabul qilishi va olingan natijani nazorat qilish Sof ko ' rinishda umayjud emas , Javob ning qayta aloqasi Butun faoliyati davomida muntazam oqimi, faoliyat Yuqoridan pastga aniq, tushunarli, qisqa Aloqa xususiyatla ri Pastdan yuqoriga muhokama va tanqidga ruxsat etiladi. Qat'iy chegaralangan Vakol atlarni taqsimlash Keng foydalana oladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: «O'zbekiston», 1997. 2. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. - Т .: «O'zbekiston», 2000. 3. Karimov I.A. O'zbekiston XXI asrga intilmoqda. - Т .: «O'zbekiston», 2001. 4. Активные методы обучения педагогов и руководителей учреждений образования. Тезисы докладов. -Пермь, 1993. 5. Андреева Г.М. Социальная психология. -М., 1998-376-с. 6. Бадмаев Б.С.Психология: как ее изучить и усвоить. - М.,1997.-256-с. 7. Бадмаев Б.С. Психология и методика ускоренного обучения.-М., 1998.- 272 с. 8. Бадмаев. Методика преподавания психологии М.: 2001. 9. Введение в психологию: Учебник для высш.школы/Под общ.ред.А.В.Петровского.-М., 1996. -493-с. 10. Возрастная и педагогическая психология: Учеб.пособие для институтов /Под ред. М.В.Гомезо и др. -М., 1984. - 256-с. 11. Галперин П.Я. Психология как объективная наука. Избр. психологические труды. -М.: Воронеж, 1998. - 480 с. 12. Галперин П.Я., Талызина Н.Ф. Формирование знаний и умений на основе теории поэтапного усвоения умственных действий. — М.: 1968. 13. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию. -М.: 1996. - 336-с.

Похожие

Yuridik psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Umumiy psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Nazariy psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Yosh va pedagogik psixologiyani o'qitishning metodik o'ziga xosliklari

Tibbiyot psixologiyasini o'qitishning mazmuni