Yuridik psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari - Психология - Рефераты

Yuridik psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Yuridik psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari Yuridik (huquqiy) psixologiya-huquqiy qoidalarni qo'llash va huquqiy faoliyatda ishtirok etayotgan odamlarning psixik hayoti xususiyatlari va qonuniyatlarini o'rgatuvchi fandir, boshqacha aytganda, bu huquq doirasida qo'llanilish va uning subyektlari, ya'ni huquqni himoya qilish organlari psixologiyasi haqidagi fandir. Yuridik psixologiya daviat ta'Iimi tizimida yuridik institutlar va universitetlarning yuridik fakultetlarida o'rganiladi, u huquqni himoya qilish tizimi o'quv yurtlarida iqtisodiy va boshqaruv o'quv muassasalarida o'qitiladi. Talaba yuristlarga bu fanni o'qitishdan maqsad olim- huquqshunoslar yuristning psixologik madaniyatini shakllantirishni maqsad deb biladilar; bu madaniyat yuridik faoliyatni samarasini oshiradi, uning insonparvarlashuviga yordam beradi. «Yuristning psixologik madaniyati - deb yozadi mualliflardan biri -yuridik organlarning xizmatchilarda doimo psixologik bilimlar bo'lishini hamda yuqori madaniyatli munosabatlarni ta'minlovchi qo'shimcha uslublar shakllanishini ham ko'zda tutadi». Shunday qilib, gap psixologik bilimli yuristlar haqida boradi, chunki ularning faoliyatida odamlar bilan ishlash birinchi o'rinda turadi va bu ishning muvaffaqiyatli bo'lishi uchun ana shu odamlarning psixologiyasini bilish kerak. Yuridik psixologiya fani boshqa o'quv yurtlarida ham o'qitiladi: ijtimoiy himoya, ishlab chiqarish pedagogikasi, biznes (menejment va marketing) sohalarida isluash uchun amaliy psixologiya bo'yicha ixlisoslikdagi talablar shu bilan birga bu yerda o'qitish umumiy psixologiya va psixologiya fanning boshqa sohalari asosida o'qitiladi va bo'lajak psixologlardan farqli psixologiya fanlarining katta to'plami o'qitiladi. Shuning uchun, albatta, psixologlar uchun yuridik psixologiya kursi dasturiga umumiy psixologik savollar kiritilmaydi, boshqa psixologik bo'lmagan mutaxassislik talabalar uchun ular o'quv fanining mazmunini taxminan yarmini tashkil etadi.

Mamlakatimiz huquqiy daviat yo'lida borar ekan yuiidik (huquqiy) psixologiya kelajakda huquq o'rganiladigan hamma o'quv yurtlarida o'qitiladi deb ko'zda tutish mumkin. Gap' shundaki, bu fanni o'rganishda talaba—psixolog psixologiyaning nazariyasiga emas balki huquqiy bilimlarni qo'llash faoliyati jarayonida haqiqiy yuzaga keladigan turli vaziyatlarni psixologik tahlil qilishga asosiy e'tiborlarni qaratishlari kerak. Bu bilan U o'zini qonunni himoya qilish organlari ishchilariga ularning faoliyatlarida psixologik yordam beruvchi konsultant yoki ekspert vazifalarini bajarishga tayyorlaydi. Boshqacha aytganda, yuridik psixologiyani o'rganishda talaba - yurist uchun uning mumkin bo'lgan mijozlari odamlar psixologiyasi haqida bilimlarni olish asosiy hisoblansa, talaba - psixolog uchun esa - yuristning faoliyatining psixologik mazmunini o'rganish hisoblanadi. Buning uchun u yurist-prudensiyalarda bo'lmasa ham, unda hech bo'lmaganda yuridik psixologiyadan bilimlari bo'lishi kerak, ana shularni hisobga olib asosiy yo'naltiruvchi muammoli savollar va o'quv masalalari tuzilgan. Quyidagi taklif etilgan masalalami hal etib talaba - psixolog o'zini biri tergovchi, biri sudya, biri ayblanuvchi, biri guvoh, inspektor, advokat yoki prokuror o'rnida xayolan tasawur etadi. Bunday rollarda xayolan bo'lish yuridik psixologiyani asosan o'quv va maxsus yuridik adabiyotlari bo'yicha o'rganishga to'g'ri kelishi sababli kerakdir. Mana shuning uchun psixolog tasvirlash maqsadida aniq bir faoliyatni tasawur etish kerak (sababiari, maqsadlari, harakat, vosita va uslublarni, faoliyatidan kutilgan yoki haqiqatdan erishilgan yakuniy natijani) va xayoliy dialog metodi bo'yicha yurist kabi qarorga kelishi kerak: «Ushbu vaziyatda men nima qilgan bo'lar edim?»; «Psixologik nuqtayi nazardan qaysi bin to'g'riroq; so'roq qilinayotganning javobini to'g'ri deb hisoblashmi?» yoki hech bir gap aytmaslikmi «nima uchun guvoh sudya bergan savollardan xabardor ekan yaqqol ko'rinib turgan bo'lsa, ularga javob bermayapti? Xohlamayaptimi? Aniqligiga ishonmaydimi? Biror narsadan yoki biror odamdan ko'rqadimi?» Ishtirokchilarning harakatlari va turli huquqiy vaziyatlarni o'rganib, psixolog o'z kasbi sifatida biigan psixologiya qonunlari nuqtayi nazaridan yuzaga kelgan muammolarga javob

izlaydi, vaziyatlarni esa talaba o'quv va ilmiy yuridik adabiyotlardan badiiy (yaxshi detektiv) asarlardan va hayotning o'zidan oladi. Albatta, fanning «yuridik psixologiya» darsligidan foydalanib o'rgangan ancha yaxshi bo'lar edi, lekin birinchidan, yuridik bo'lmagan o'quv yurtlari uchun bunday darslikning topilishi qiyinligi, ikkinchidan, aniq bir huquqni qo'llash faoliyati psixologik mazmunda emas balki yuridik ma'noda tasvirlangan. Shunga qaramay «Yuridik psixologiya» darsliklari bo'yicha har qanday boshqa «sof» yuridik kitoblardan ko'ra yurist faoliyatining psixologik aspektlarni o'rgansa yaxshi bo'ladi. Yana bir marotaba ta'kidlaymiz; odamlarning xulqi va harakatlari, faoliyatini psixologik tushuntiruvchi konsultant yoki ekspertning rolida ishtirok etuvchi psixolog uchun eng asosiysi turli kasbiy vazifalami bajarayotgan yurist faoliyatining psixologik tuziiishini bilishdir. Faoliyatni bilib va amaliy yondashish tamoiyiliga tayanib, u har doim shu turdagi masalalarni malakali hal eta olishi mumkin bo'ladi. Shunday qilib, talaba—psixologlarga turli vaziyatlar modellarini tasawur etuvchi (ataylab yoki bilmay turib qilgan qonunga xilof harakatlar chigal vaziyatlar, ehtiyotsizlik bilan qilingan harakatlar bartaraf etilib, bo'Imaydigan kuch ta'siri ostida zarar yetkazish hamda huquqiy qoidani noto'g'ri talqin etish va shu sababali huquqni buzuvchi harakatlarni amalga oshirish yoki zarar keltirishga olib kelish paytida munosib yoki administirativ javobgarlikka tortiUshini psixologik baholashni talab etiladigan vaziyatlarni tasvirlovchi vaziyatU masalalarni tahlil qilib, o'rganib chiqish taklif etiladi. Masalalar hamma vaziyatlarni jazolash yoki oqlanishi mumkin bo'lgan u yoki bu huquq qonunlarga mos keladigan kategoriyali hodisalarga taalluqlidir. Shuning uchun talaba huquqiy nuqtayi nazaridan hamma harakatlarni qonunga muvofiq bo'lishiga ishonishi mumkin, biroq mohiyati yo'liga ma'naviy - estetik tomondan adolatsizdek yoki umuman zararli misol uchun quyidagicha masalada (qurol ishlatib o'limga olib kelgan'natijasi bilan tugagan holatda) bo'lib ko'rinishi mumkin, bunday izohni berib o'tishimizdan maqsad quyidagilarni ko'rsatish: psixologdan hodisaning yuridik emas qonunga javob beradigan yoki javob bermaydigan tomonlarini emas, balki faqat psixologik tomonlarni o'rganish talab etiladi, churtki qonunning aniq

moddasini unga aytib beradilar (buni bilish shart emas, biroq bilsa zarar bo'lmaydi). Vaziyatli masala va savollar: 1. Har qanday faoliyatning psixologik tuzilishiga ma'lumki sabablar, maqsadi, vositasi va natijasi kiradi. Ana shu nuqtayi nazardan keng tarqalgan huquqni qo'llash faoliyati turlarini o'rganib chiqing: turli qonunga bo'ysunuvchi hujjatlar va ijroiya organlaming boshqa hujjatlari va ijroiya organlaming boshqa hujjatlari asosida qonunni ijrosini nazorat qiluvchilarning tergovchi: yo'l xizmatchisi noziri, prokurorning suddagi ayblovchi sifatidagi faoliyati, sudyaning, advokatning qonunni ijro etilishini nazorat qiluvchi prokurorning, hamda huquqni himoya qilish organlarining boshqa vakillari va boshqalar. 2. «Militsiya haqidagi» qonunda qanday hollarda militsiya xodimi ogohlantirmasdan qurol ishlatishga (mumkinligi) huquqi borligi haqida aytilgan. Sizga ikki hodisani havola etamiz. Birinchisi: Ichki ishlar kuchlari Shimoliy Osttiyaning favqulotda holat e'lon qilingan hududida avtomobil yo'lidagi nazorat punkitida xizmat olib borayotgan edi. Avtomobillardan biri nazorat punktida qismning talabiga binoan to'xtamadi, shlagbaum tagidan o'tib katta tezlikda uzoqlashib keta boshladi. Qism rahbari Kolashnikov avtomatidan ogohlantirmay turib avtomobilga o'q uzadi, buning natijasida haydovchi halok bo'ladi, yo'lovchi esa militsiyaga olib kelinadi. Keyingi tekshirishlar natijasida avtomobilda taqiqlangan yuk yo'qligi, avtomobil esa yo'lovchi samolyotga kech qolayotganligi sababli to'xtamaganligi aniqlanadi. Ikkinchi hodisa xuddi shu kabi, shu tumanda bo'ladi, faqatgina farqi shundaki, haydovchi halok bo'lganidan keyin avtomobildan yashirilgan qurol va o'q dorilar borligi, haydovchi va yo'lovchi esa qamoqxonadan qochgan xavfli jinoyatchilar bo'lib chiqdilar. Ikkinchi holda ham ofetserlarning harakatlarini quroldan qonunda ko'rstilgan tartibdan rioya qilib qo'llanilgani hisobiga olib, faoliyat psixologiyasi nuqtayi nazaridan baholang.

3. Bir-biriga dushman bo'lgan professor Burov va dotsent Voronov Komuyev orolida ikkalasi birgalikda ovda bo'ladilar professor Burov chap ko'ziga ov pichog'i urilishidan o'ladi (sud tibbiy eksperti bu zarba «Inson kuchi bilan berilmagan» deb xulosa chiqaradi). Voronov tergovda shunday deydi; «bizning shunday o'zaro yomon munosabatlarimiz orolda yana ham keskinlashdi. Men bilmayman balki oxir oqibat o'zimni ushlab turolmay, bir vaziyatda o'zimni yo'qotib qo'yib men haqiqatdan ham professorni o'ldirishim mumkin edi, lekin men uni o'ldirmadim» keyin Burov qanday qilib o'lganini u gapirib beradi, ko'lning nargi qirg'og'ida turib u qarama-qarshi qirg'oqda turgan Burovni ko'rganini, to'satdan u turgan joydan o'q ovozini eshitilganini aytadi, yugurib kelib qarasa u chap ko'ziga pichoq urib o'ldirilganini, miltiq esa yonida yotganini ko'radi. Yaqin orada boshqa hech kim bo'lmagan. Savol: Rahbarlar va hamkasbiari obro'si baiand, ishonchli odam deb hisoblagan Voronovning aytganlariga ishonish mumkinmi yoki yo'qmi: ishning qaysi bir vaziyatlari, shu jumladan, Voronovning hikoyasidan ham vaziyatlar sizga psixolog- ekspertning e'tiboriga loyiqdek ko'rinadi (bu yerda haqiqiy hodisa tasvirlangan, sud Voronovni aybdor deb hukm chiqaradi, keyinchalik hukm bekor qilinib Voronov aybsiz deb topilib ozod etiladi) nima uchun Voronovni aybsiz deb topish mumkin bo'ldi, qachonki boshqa hech qanday yuqorida aytilgandek tashqari qo'shimcha ma'lumotlar bo'lmagan taqdirda? Voronovga nisbatan birinchi sud hukmini agarda psixologik ekspertiza qilish talab etilsa, siz qanday filer yuritgan bo'lar edingiz? Jabrlanuvchi ayol unga bosqinchilarning hujum qilgan joyidan boshqa hech narsani tasvirlay olmaydi, bu esa bir ko'chaning kichik ko'chalaridan birida bo'lgan edi. Tergovchi, jabrlanuvchi ko'rsatib bermoqchi bo'lgan hujum qilingan ko'chaga ayolni olib boradi (u balki ko'chani tanib qolar) haqiqatdan kichik ko'chalardan birini darvozasi va uning tagidagi axlat yashigidan darhol taniydi. Nima uchun ayol ilgari, tergovchi kabinetida ana shu belgilarni (davoza, axlat yashigi)

tasvirlab bera olmaydi, ayolni hujum sodir etilgan joyga olib borar ekan nimaga ishongan edi. 5. Guvoh jinoyatchilarni ayni qaysi kuni hovlida ko'rgani aniq sanasini eslab olmaydi. Uni guvoh sifatida shaxsan tanigan va haqiqatdan bir yarim ikki hafta ilgari ko'rganini, shunda tergovchi unga oxirgi paytlardagi hamma hodisalarni qonunga qaramay eslab chiqishni taklif etadi. Shundan keyin guvoh jinoyatchini ko'rgan aniq kuni va aniq soatini aytadi. Nima uchun u endi esladi, ilgariroq emas, guvohning xotirasini ishlatish uchun qaysi psixologik qonundan foydalanildi? 6. Guvoh bir odam bilan so'roq eshigi oldida duch keladi. Bu odam qidirilayotgan jinoyatchi bo'lgan, yoki hech bo'lmaganda o'sha bo'lishi mumkin edi. Ammo guvoh hech ham tergovchiga yordam qila olmaydi, chunki jinoyatchining ko'rinishini so'z bilan tasvirlab bera olmaydi. Lekin unga qog'ozga rasmini chizib berish taklif etilganda, u bu ishni juda yaxshi va ishonch bilan bajaradi. Demak, u belgilarini bilgan, nima uchun unda so'z bilan ko'rinishini tasvirlab bera olmagandi? 7. « Bahorning o ' n yetti lahzasi » filmida shunday epizod mavjud , bunda Shtirlis o ' zining nemis hamkasbi xonasiga go ' yoki bosh og ' rig ' i dorisini so ' rab kiradi , ashda esa gestapa qo ' lga tushirgan radistkaning chamadoni uni qiziqtirar edi , shubha tug ' dirmaslik uchun chalg ' ituvchi savollar bilan o ' zining chamadonga qiziqishini ( niqoblashga ) yashirgan holda harakat qiladi , u gestapani kabinetiga kirish bilan darhol tabletkalar haqida savol beradi va ketayotganida ham o ' zining mumkin bo ' lgan taqib qiluvchilarning e ' tiborini chalg ' itishga harakat qilgan Shtirlis psixologiyaning qaysi qonunidan foydalanadi ? 8. Xayoliy yoki haqiqiy jinoyatchi guvohlar e ' tiborini chalg ' itish uchun shunga o ' xshash uslublardan foydalanish mumkinmi , sudda jinoyatchi qo ' Uaydigan yoki qo ' llash mumkin bo ' lgan shu chalg ' ituvchi uslublarning psixologik ta ' siridan guvohni ozod etish uchun tergovchi yoki jinoyat qidiruv inspektori nima qilish kerak ?

9. O ' smir giyohvand modda sotib oladi , lekin kimdan sotib olganini aytmaydi , militsiyada unga jazo berilmasligini giyohvand modda sotib olib hech qanday jinoyat sodir etmaganligini faqatgina guvoh sifatida ishtirok etishini tushuntiradilar , jinoyatchi sotgan odamni esa uni qo ' lga olishda yordam berishni tushuntiradilar , lekin o ' smir o ' z fikrida turadi ; « Bilmayman , ko ' ra olmadim , esimda yo ' q » nima uchun u kerakli ko ' rsatmalarni bermayapti ? Haqiqatdan ham bilmaydimi yoki biror narsadan qo ' rqadimi ? Qo ' rqsa nima uchun ? U bilan qanday qilib psixologik aloqa o'rnatish mumkin: psixolog konsultant sifatida siz nima maslahat berar edingiz. lO.Umuman guvohning yoki jabrlanuvchining aniq haqiqiy ko'rsatmalari beriladigan bosh tortishlaming qanday psixologik sababalari bo'lishi mumkin, ya'ni jinoyatga aloqasi yo'q va shubhadan holi va aybsiz odamiar nima uchun shunday yo'l tutadilar. Agarda qo'rqsa nimadan va nima sababli? Bunday odamlarga obyektiv guvohlik ko'rsatamalarini berib haqiqatni yuzaga chiqishiga yordam berishlari uchun psixolog qanday yordam bera oladi. 11. Nima uchun ba'zi odamiar sud oldida yoki tergov paytida guvoh sifatida ishtirok etib, yozma ravishda yolg'on ko'rsatma uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkinligi haqida ogohlantirishga qaramay yolg'on ko'rsatma beradilar. Psixolog konsultant sifatida sizga yolg'on ko'rsatmalar mumkin bo'lmasligi yoki hech bo'lmaganda kam uchraydigan hoi bo'lishi uchun nima qilishni maslahat bergan bo'lar edingiz. Agarda jinoyatchini yoki shubhalanuvchini tanish kerak bo'lgan odam uni ko'rmagan, lekin uning o'ziga xos ovozini eshitgan va eslab qolgan bo'lsa, unga tanish narsani siz qanday tashkil etgan bo'lar edingiz: uni tanib olish paytida ovozini o'zgartirishga harakat qilsa nima qilish kerak, misol uchun bo'g'ilib gapirsa? Yuridik psixologiya — psixologiya tarmoqlari ichida morakkab bo'Iib, bunda shaxsdan huquqiy bilimlar bilan birga psixologik bilimdonlik ham talab qilinadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: «O'zbekiston», 1997. 2. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. - Т .: «O'zbekiston», 2000. 3. Karimov I.A. O'zbekiston XXI asrga intilmoqda. - Т .: «O'zbekiston», 2001. 4. Активные методы обучения педагогов и руководителей учреждений образования. Тезисы докладов. -Пермь, 1993. 5. Андреева Г.М. Социальная психология. -М., 1998-376-с. 6. Бадмаев Б.С.Психология: как ее изучить и усвоить. - М.,1997.-256-с. 7. Бадмаев Б.С. Психология и методика ускоренного обучения.-М., 1998.- 272 с. 8. Бадмаев. Методика преподавания психологии М.: 2001. 9. Введение в психологию: Учебник для высш.школы/Под общ.ред.А.В.Петровского.-М., 1996. -493-с. 10. Возрастная и педагогическая психология: Учеб.пособие для институтов /Под ред. М.В.Гомезо и др. -М., 1984. - 256-с. 11. Галперин П.Я. Психология как объективная наука. Избр. психологические труды. -М.: Воронеж, 1998. - 480 с. 12. Галперин П.Я., Талызина Н.Ф. Формирование знаний и умений на основе теории поэтапного усвоения умственных действий. — М.: 1968. 13. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию. -М.: 1996. - 336-с.

Похожие

Umumiy psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Nazariy psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Ijtimoiy psixologiyani o'qitishning metodik usullari

Yosh va pedagogik psixologiyani o'qitishning metodik o'ziga xosliklari

Tibbiyot psixologiyasini o'qitishning mazmuni