Тифлопедагогик текширув - Психология - Рефераты

Тифлопедагогик текширув

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89.5 KB

Тифлопедагогик текширув Режа: 1. Кўриш муаммосини текшириш ифодаси. 2. Кўзи ожиз ва заиф кўрувчилар мактабларига болаларни йўналтириш юзасидан тавсиялар.

Текширув ифодаси (схемаси). 1. Исми,шарифи. 2. Ёши. 3. Кўриш ташхиси,кўриш ўткирлиги. 4. Нуқсон сабаби ва аниқланган вақти. 5. Боланинг оиладаги ўрни. 6. Ҳамрох келувчи касалликлари. 7. Кўриш анализаторининг тузулиши (рангларни ажратиш, атрофдаги предметлар ёки расмларни таниши). 8. Ҳаракат-сезги анализаторининг тайёрлиги: - тактил сезги (сезиш даражаси); - майда моториканинг ривожланиши: - мускул тонусининг ҳолати (қўл мушакларининг гипотонус, гипертонус ҳолати):. - предметни ушлаб олиш усули; - ушлаб туриш кучи; - майда ҳаракатларнинг аниқлиги. 9. Сезиш идроки маданияти (сезиш қобилияти) : - қўлни тартибсиз ва тартиб билан ҳаракат қилинишини идрок қилиш; - моно, бимануал идрок; - кўл билан пайпаслаб қидириш ҳаракатининг ҳажми; - қўл билан пайпаслашнинг шаклланиши; - кўз ва қўлнинг координацияси (мувозанати). 10. Турли шаклдаги предметларни ва уларнинг юзаларини тананинг турли қисмлари орқали таниш (ёшига қараб).

11.Эшитиш анализаторининг атрофидаги товушларни фарқлаш учун тайёрлиги: - қулоқ ҳолати (ЛОР врач нинг хулосаси); - нутқни эшитиш ҳолати; - асл товуш билан товуш сигналларининг боғлиқлиги; - товуш локолизацияси ва унинг йўналиши; - товуш диққатининг ўзгариши; - товушнинг ҳаракат билан боғлиқлиги; - атрофдаги одамларни ва уларнинг овозларини таниш ва ажратиш. 12. Ҳидларни сезиш сезгиси: - асосий ҳидларни ажратиш ва чегарасини ани қ лаш; - ҳидларнинг боғлиқлиги ва улар манбаи; 13.Ҳаракат соҳасидаги ривожланиш даражаси : - умумий жисмоний ҳолати; - қадам қўйиши; - қомати; - қўшимча ҳаракатлар ҳажми; - умумий моторика: - асосий ҳаракатларни аниқлаш; - ҳаракатнинг уйғунлиги; - бажарилаётган ҳаракатларнинг оқими; - мувозанати; 14. Атроф муҳитни тасаввур қилиши: - шахсий тана қисмларининг аҳамияти; - атроф-муҳитдаги йўнала олиши;

- ўзининг атроф-муҳит ҳақи даги тасаввурларини фарқлаш; - икки предметнинг боғлиқлигини аниқлаш (атроф муҳитни аниқлашда фойдаланиладиган боғловчилар ёрдамида). 15. Вақт ҳақида тасаввурлар: - сутка (кун) қисмлари; - ҳафта кунлари; - йил фасллари; 16. Психик жараёнлар: - диққат; - хотира; - нутқнинг тузилиши: - талаффуз, ифодали ўқиш, темп, овоз, нафас олиш. - предметнинг тааллуқлигини аниқлаш; - боғланишли нутқ; - матнни идрок этиш; - артикуляция моторикаси; - мимика моторикасини текшириш;(кўз, бурун, пешона мускулларининг ҳаракати) - логопедик ҳулоса; - нутқда имо-ишоранинг тавсифи (бош, елка ва қўл билан) 17. Предмет тасаввурлари (таниш, номлаш, қисмларни умумлаштириш, гуруҳлаштириш): - кийим ва оёқ кийим; - мебель; - идиш-товоқ; - сабзавотлар;

- мевалар; - ўсимлик, гуллар, дарахтлар; - ҳайвонлар (уй ва ёввойи); - қушлар; - транспорт. 18. Ёш имкониятига қараб тасвирий фаолиятини белгилаш : - сенсор эталонлар: ранг, шакл, ҳажм; - расм чизиш малакаси: мустақил, андоза (шаблон) билан; - қоғоз қирқимларини ёпиштириш малакаси (тайёр шаклларни мустақил ёки катталар ё р д а мида елимлаш); - лойдан ёки пластилиндан ясаш малакаси; - қуриш малакаси. 19.Шахс хусусиятлари: - иродавий ҳис-туйғуси; - киришиб кетиши; - мулоқотнинг нонутқий усулларини эгаллаш даражаси; - амалий фаолиятдаги мустақиллик даражаси; - билиш фаолиятидаги фаоллик. 20. Хулоса. 21. Тавсиялар. Кўзи ожиз ва заиф кўрувчилар мактабларига болаларни қабул қилиш юзасидан тавсиялар.

Кўр иш қобилияти бузилган болалар мактабларига кўзининг марказий кўриш ўткирлиги 0 дан 04 гача бўлган болалар қабул қилинади. Кўриш қобилияти бузилган болалар мактабларига юбориш алоқа қоғозига офтальмологик баён илова қилинади. Унда асосий кўрув функцияларининг ҳолати-оддий оптик ойналар ёрдамида коррекция қилинадиган марказий кўрув ўткирлиги, кўрув майдони, шунингдек, кўриш органи зарарланганлигининг тавсифи (характери)га ва ҳар иккала кўзида ёки яхши кўрувчи кўзида патологик жараённинг кечишига қараб қатъий индивидуал суратда белгиланади. Асосий офтальмологик ташхисгина ҳисобга олиниб қолмай, балки қўшимча ташхис, шунингдек, турли офтальмологик тадқиқкотлар натижасида олинган барча маълумотлар ҳам эътиборга олинади. I. Кўзи ожизлар мактабига қуйидаги болалар қабул қилинади: 1) я хши кўз марказининг кўрув ўткирлиги коррекция қилинганда 0,04 дан паст бўлганлар; 2) кўз нервининг лат ейиши, кўз тўрининг пигмент дистрофияси, ретинитлар, хориоретинтлар, сариқ доғ дистрофияси; кўз хиралиги тез ўткирлашиб борадиган касаллик, гидрофтальма ва глаукоманинг бошқа турлари, шунингдек, кўриш қобилиятининг тез камайиб бориши билан характерланадиган касалликлар вақтида яхши кўрувчи кўзида марказий кўрув ўткирлиги коррекция қилинганда 0,05 - 0,08 га тенг бўлган болалар;

3) кўриш майдони 35° гача концентрик торайган ёки скотома касалига учраганлар. II . Заиф кўрувчилар мактабига қуйидаги болалар қабул қилинади: а) бошқа кўриш функциялари (кўриш майдони, яқиндан кўриш ўткирлиги)нинг, патологик жараённинг шаклларига ва ўтишига қараб яхши кўрувчи кўзнинг марказий кўрув ўткирлиги кор рекция қилинганида 0,05-04 доирасида бўлганлар; б) катаракта, афакия, узоқни кўришлик, узоқни кўрувчи асстигматизм, юксак даражадаги узоқни кўра олмаслик ва стационар ҳолат билан характерланадиган узоқни яхши кўрмаслик асстигматизми бўлганида яхши кўрувчи кўзининг марказий кўриш ўткирлиги коррекция қилинганида 0,05 Д дан юқори бўлган болалар; в) тез-тез такрорланиб турадиган кератитлар, иридоциклитлар, увентлар бўлганида, яқинни кўришлик 10 Д дан ортиқ ва узоқни кўришлик 10 Д дан ортиқ бўлган ёки яқин масофада ишлаганда камол топадиган остенопик ҳодисалар рўй бериб, ассигматизми 0, ОД дан ортадиган холларда марказий кўрув ўткирлиги юқорироқ бўлган болалар. г) барча ҳолларда болалар оддий оптик ойналар ёрдамида кор - рекция қилинганида кўриш қобилиятини белгилайдиган жадвалнинг 9- шрифтини камида 15 см масофадан ўқий олишлари лозим. Кўриш қобилияти бузилган болалар соғли ғ и туфайли ва бошқа сабабларга кўра қабул қилиш ёшидан 1-2 йил, баъзан эса ундан

кўпроқ вақт ўтиб кетган бўлса ҳам мактабга қабул қилинадилар. Мактабгача тарбия гуруҳларига 6 ёшли бола лар қабул қилинадилар. Кўзи ожиз ва заиф кўрувчи ақлий жиҳатдан қолоқ болалар вилоят халқ таълими бошқармасининг қарорига биноан тегишли мактаблардан бири ҳузурида ташкил этиладиган ақлий жиҳатдан қолоқ болалар синфларига қабул қлинади. Ақлий жиҳатдан қолоқ болалар синфига улар билан камида бир йил ўқув-тарбия иши олиб бориш жараёнида улгурмаслигига ақлий қолоқлиги сабаб бўлаётганлиги белгилангандан кейингина тиббий- педагогика комиссиясининг қарори асосида қабул қилинади. Кўриш қобилияти бузилган болалар мактабига қуйидагилар юборилмаслиги лозим: а) ақлий жиҳатдан ғоят қолоқ кўзи ожиз ва заиф кўрувчи болалар (имбециллик, идиотия даражасидаги олигофрения); б) ҳатти-ҳаракатида жуда катта камчиликлари бўлган ва эмоционал-иродавий соҳаси бузилган кўзи ожиз ва заиф кўрувчи психопат болалар; в) мустақил ҳаракат қилиш ва ўз-ўзига хизмат кўрсатиш имконини бермайдиган ҳаракат соҳасидаги чуқур бузилишлари бўлган кўзи ожиз ва заиф кўрувчи болалар; г) кўр-кар-соқов болалар. Кўзи ожиз ва заиф кўрувчилар мактабига болалар Республика, вилоят, шаҳар ёки туман тиббий-педагогик комиссиясининг қарори асосидагина юбориладилар.

Комиссиянинг тегишли қарорисиз болаларни мактабга қабул қилганлиги учун махсус муассаса раҳбари шахсан жавобгардир. А қ лий фаолиятдаги бузилишлар ва уларни ани қ лаш методикаси . Мақсад: Тингловчиларни ақли заифликни текшириш усуллари билан таништириш. Режа : 1. Ақли заиф болалар ривожланиш хусусиятлари. 2. Ақли заифликни текшириш усуллари. 3. Ақлий ривожланишида муаммолари бўлган болалар қиёсий тавсифномаси. Ақли заифликни текшириш усулларидан бири анамнестик маълумотларни йиғиш ҳисобланади. Ота-оналар билан суҳбатда боланинг бир ёшгача ва бир ёшдан кейинги ривожланиш тарихи (товуш, ёруғликка таъсирчанлиги,қачон бошини ушлагани, ўтиргани, оёққа туриб юргани, биринчи сўзлари ва ҳ.к.) аниқланади. Шунингдек, бола бошдан кечирган касаллик, жароҳатларнинг тавсифи ва асоратларини аниқлаш муҳим саналади. Яқин қариндошларининг саломатлиги (зўраювчи наслий омилларнинг ҳажми) ва оилавий тарбия шароити ҳам ўрганилади. Шундан сўнг, она томонидан берилган маълумотлар қайта текширилади. Боланинг ўйин фаолиятини кузатиш ақли заифликни

аниқлашнинг дастлабки усулларидан бири ҳисобланади. Ўйинчоққа бўлган муносабат, қизиқишнинг қатъийлиги, ўйинни мустақил ташкил қилиш ақлий ривожланишнинг муҳим кўрсаткичи ҳисобланади. Ўйин вақтида боланинг ҳажм, шакл, ранг, миқдорни идрок қилиш ва умумлаштира олиш қобилиятини ўрганиш мумкин. Ақли заиф болаларда ўйинларга бефарқлик, қизиқишнинг пастлиги, ўйиннинг мақсадга йўналмаганлиги ва тартибсизлиги, ижодий фикрлашнинг йўқлиги кузатилади. Улар айнан нима билан шуғулланаётганликларини айтиб беришга қийналадилар ҳамда фаолиятлари нутқлари билан мос келмайди. Бундай болаларнинг топшириқни бажаришни тўғри бошлаб чалғиб кетишлари туфайли фаолиятлари мунтазам назоратда бўлиши талаб қилинади. Иш жараёнида бундай болаларнинг кўп чалғишлари ва иродавий хисларининг сустлиги, таклиф қилинган ёрдамдан фойдалана олмасликлари, иш натижаларига танқидий муносабатда бўлмасликлари, эришилган натижага нисбатан ҳеч қандай эмоционал туйғу сезмасликлари кузатилади. “ Тўрт ҳалқали пирамида” ўйинчоғи ёрдамида бола моторикасининг ривожланиши (ҳалқани ўққа кийдиришни эплай олиши, мувозатидаги нуқсонларининг мавжудлиги ва ҳ.к.), катта- кичик тушунчаларининг шаклланганлиги ва фарқлаши (“катта ҳалқани кийдир, кейин кичкинасини ва энг кичигини”), рангларни ажратиши (“қизил ҳалқа бор” ва ҳ.к.), пирамида халқаларини санаб олиши (“биринчи ҳалқани кўрсат”, “учинчи ҳалқани кўрсат” ва

ҳ.к.), миқдор тушунчасининг шаклланиши (“иккита ҳалқани бер, тўрта ҳалқани бер” ва ҳ.к.)ни кузатиш мумкин. Юқоридаги топшириқларни бажариш натижасида бола моторикасидаги нуқсонларни аниқлаш имкони яратилади. Ҳаракатларнинг аниқмаслиги, тезкор эмаслиги (улар учун халқани пирамида ўқига кийдириш қийин) ҳатто, баъзи болаларда ҳаддан зиёд асоссизлиги кузатилади. Меъёрдаги интеллектли бола пирамида ҳалқаларини катта- кичиклигига қараб тўғри жойлаштириб бериши керак. Ақли заиф болалар бу топшириқни тўғри бажара олмайдилар. Чуқур ақли заифлар бу топшириқни тушунмайдилар, ноаниқ ҳаракатлари билан ҳалқаларни турли томонларга сочишлари, ўқ устига ҳалқа ўрнига пирамида қопқоғини кийдиришлари мумкин. Агар диққатни жалб қилувчи бошқа бирор предметни кўриб қолсалар, ишларини ташлаб, жуда осон чалғиб кетадилар. Сеген доскаси (турли геометрик шаклларларни доскага жойлаштириш) ёрдамида ақли заиф бола ҳаракатининг эпчиллиги, майда қўл моторикасининг ҳолати, мувофиқлаштириш, шаклларни ажрата билиши ўрганилади, таққослаш каби фаолиятини кузатиш мумкин бўлади. Ақли заиф бола топшириқни тушунмайди ва жойлаштирилиши керак бўлган шаклни турли ҳаракатга келтиради. Енгил даражадаги ақли заиф бола бошловчи ҳаракатларни тўғри тушунтириб, кўрсатиб бергандан сўнг, топшириқни бажара олиши мумкин. Чуқур ақли заиф бола топшириқни умуман тушунмайди.

Турли шакллардаги геометрик фигуралар тўплами (доира, квадрат, учбурчак) Болаларга геометрик фигураларни шакллари бўйича ажратиб гуруҳлаш таклиф қилинади. Бу топшириқ орқали шаклларни умумий белгиси орқали бирлаштириш хусусиятлари (умумлаштириш) аниқланади. Шакллардан ҳисобни текшириш, намунага қараб ясаш ва ҳ.к.лар учун фойдаланиш мумкин. Дебил даражасидаги ақли заиф болалар топшириқни яхши тушунмай, кўрсатиб берилгачгина такрорлашлари мумкин. Чуқур ақли заиф болалар бунинг уддасидан чиқа олмайдилар. Турли катталикдаги кубиклар. Кубикларни каттадан кичикка ёки, аксинча, кичикдан каттага қараб тахлаб чиқиш таклиф қилинади. Предметларнинг катта- кичикли тушунчаси шаклланиши аниқламайди. Ақли заиф болаларда катта-кичиклик тушунчасининг шаклланишига махсус ўқитишлар давомида эришиш мумкин. Турли рангдаги ҳ ал қ а ва тасмалар. Бу усулдаги усул ранг бола тушунчаларининг шаклланишини текширишга қ аратилган. Текшириш III бос қ ичда олиб борилади. Аввал бола берилган тасмаларга мос рангли ҳ ал қ аларни танлайди (к ў риш нисбати). Кейин у ёки бу рангни танлаши сўралади (“қизил ҳалқани бер”, “кўк тасмани узат”). Шундан сўнг кўрсатилган шаклнинг рангини айтиш сўралади (“Бу қандай рангда?”, “Бу-

чи?”).Ақли заиф болаларда соғлом тенгдошларига нисбатан ранг тушунчаси шаклланишининг орқада қолиши кузатилади ва у махсус ўқитишлар давомидагина меъёрга яқинлаштирилади. Предметли расмлар. Болаларга таниш бўлган предметли расмлардан турли ма қ садларда фойдаланиш мумкин. Ди ққ ат ва к ў риш хотирасини текшириш учун: бир қ аторга 4-5 та расм жойлаштирилади, с ў нг 1 та расм олиб қў йилади. Боладан таклиф қ илинган 3 та расм ичидан олиб қў йилган расмни топиб бериш с ў ралади. Тафаккурни текшириш учун: бола олдига бир қ аторга 3 хил расм жойлаштирилади (стол, нон, пальто) ва тагига берилган бош қ а расмларни (стул, булочка, қ алпо қ ) ў зига мос равишда жойлаштириб чи қ иши талаб қ илинади. Предметли расмлар билан маш қ лар ў тказиш боланинг умумий тасаввури ва фикрлаш операцияларини ҳ ам текширишга имкон беради. Худди шунингдек, ю қ орида келтирилган усуллар ёрдамида а қ ли заиф болалар нут қ ининг: фонематик ва грамматик хусусиятлари, лу ғ ат бойлигини (пассив ва фаол) ва ҳ .к.ларни ҳ ам текшириш мумкин. Бу усуллар шахс хусусиятларини ва а қ лий ривожланиш к ў рсаткичини ҳ ам ани қ лашга имкон беради. № Даражалари Шиф - ри Ало ҳ ида белгилари 1 Дебил-а қ ли заифликнинг № 317 Ёрдамчи мактабнинг 9 йиллик дастур материалларини муваффа қ иятли

енгил даражаси эгаллайдилар. Бу болалар ёрдамчи мактабни битириш билан бирга маълум мутахасиссликни ҳ ам эгаллайдилар. (Улар к ў пинча ўқ ишни оммавий мактабнинг 1- синф и дан бошлайдилар, лекин элементар саводни эгаллай олмаганликлари сабабли давом эттира олмайдилар) 2 Имбецил- ў рта даражадаги а қ ли заифлик № 318 Имбецил болалар оммавий тарзда таълимга жалб этилмайди. Бу тоифа болаларининг баъзилари ёрдамчи мактабларда тажриба тарзида ўқ итилади. Бундай болаларнининг билим олиш даражаси чегараланганлиги сабабли ўқ ишни давом эттира олмайдилар, ҳ аётга муста қ ил мослаша олмайдилар. 3 Идиот- а қ ли заифликнинг о ғ ир даражаси № 319 Улар умуман таълимга жалб этилмайди. Бу тоифа а қ ли заиф болалари Ижтимоий таъминот Вазирлигига қ арашли «Мурувват уйлари»да са қ ланадилар. Улар ҳ атто-ки элементар ў з- ў зига хизмат қ илиш малакаларини ҳ ам эгаллай олмайдилар. Фойдаланиш учун тавси я этиладиган адабиётлар:

1. Айтжанова и др., Психолого-медико-педагогическое обследование детей дошкольного и младшего кольного возраста. – Алматы, 2000 г. 2. Боскис Р.М. Глухие и слабослышащие дети. – М., 1963 г. 3. Забрамная С.Д. Отбор умственно осталых детей в специальные учреждения. – М., 1988 г. 4. Мўминова Л.Р. , Шомаҳмудова Р.Ш. Болалар нутқидаги нуқсонлар ва уларни бартараф этиш йўллари. – Т., 1993 й. 5. Нейман Л.В. Слуховая функция у тугоухих и глухонемых детей. – М., 1961 6. Причины возникновения и пути профилактики аномального развития у детей. – М., 1985. 7. www . ziyonet . uz

Похожие

Логопедик текширув

Сурдопедагогик текширув

Текширув вазифалари ва умумий тавсиялар

Эксперт саволларини аниқ ифода этишнинг умумий талаблари

Маслахат бериш жараёнида ота-оналар билан олиб бориладиган ишлар