Ринолалия нутқ бузилиши ва уни коррекциялаш - Психология - Рефераты

Ринолалия нутқ бузилиши ва уни коррекциялаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54.5 KB

www.arxiv.uz РЕЖА: 1. Ринолалиянинг келиб чиқиши сабаблари. 2. Ёпиқ ва очиқ ринолалия хақида. 3. Коррекцион ишларнинг мазмуни ва вазифаси.

www.arxiv.uz Таянч сўзлар: ( ринолалия. Органик ринолалия. Функционал ринолалия. Нормал фонация. очиқ ва ёпиқ ринолалия.) Ринолалия нутқ аппаратининг анатомик ва физиологик камчиликлари сабабли овоз тембри ва товушлар талаффузузидаги бузилишлардир. Ринолалия хосил бўлишига кўра дислалиядан фарқ қилади, яъни ринолалияда товушларни бурун-димоқ билан талаффузуз қилиш холлари кузатилади. ринолалияда товушлар артикуляцияси, фонация, товуш хосил бўлиш механизмлари жиддий равишда нормадан четга чиқади. Нормал фонация бўлганда кишида бурун товушларидан ташқари нутқдаги ҳамма товушларни талаффуз қилиш вақтида бурун- ҳалқум ва бурун бўшлиғининг бўғиз ва оғиз бўшлиғидан ажралиши руй беради. Нутқ жараёнида юмшоқ танглай ўзлуксиз равишда турли баландликка кўтарилади ва тушади, бу холат товушлар талаффузга боғлиқ. Танглай ҳалқумнинг бирлашиш кучи товушлар талаффузга боғлиқдир. Унли товушлар талаффузида танглай ҳалқум ундаш товушлар талаффузга нисбатан камроқ бирлашади. Танглай ҳалқумнинг энг кучсиз бирлашиши в ундош товуш талаффузда; энг кучли бирлашиш с товуш талаффуз ўзида к ўзатилади. Танглай ҳалқум бирлашиш функциясининг бузилиш ҳарактерига кўра ринолалия турли шаклларга ажратилади. Ёпиқ ринолалия. Ёпиқ ринолалия нутқ товушларини талаффуз қилиш вақтида физиологик бурун резонансининг пасайиши натижасида юзага келади. М,Н бурун товушлари талаффузида энг кучли резонанс бўлади. Бу товушларнинг нормал талаффузида бурун ҳалқум йўли очиқ бўлади ва хаво оқими тўғри бурун бўшлиғига ўтади. Агарда бурун товушлар талаффуз - ида бурун резонанси бўлмаса, унда бурун товушлари в,д товушларига ўхшаб талаффуз қилинади. ринолалиянинг ёпиқ шаклининг келиб чиқиш бурун бўшлиғидаги органик ўзгаришлар ёки танглай ҳалқум бирлашишининг функционал бузилишидир. М.Зееман ёпиқ ринолалиянинг 2 турини ажратади: олдинги

www.arxiv.uz ёпиқ ринолалия-бунда бурун бўшлиғида утказувчанлик функцияси булмайди ва орка ёпиқ ринолалия- бунда ҳалқум бўшлиғида утказувчанлик камаяди. Олдинги ёпиқ ринолалиянинг сабаби – бурун шиллик пардасида сурункали гипертониянинг бурун бўшлиғида полипларнинг бўлиши, бурун деворининг қийшиқлиги ва бурун бўшлиғида ўсмаларнинг бўлишидир. Орқа ёпиқ ринолалияда болаларда оденоидлариннг кўпайиб кетиши бурун ҳалқум полипларнинг, фиброма ва ўсмаларнинг пайдо бўлиши кузатилади. Функционал ёпиқ ринолалия болаларда кўп учраб туради, лекин уни доимо тўғри аниқлаш қийин. Чунки у бурун бўшлиғининг яхши ўтказувчанлигида ва бурундан нафас олиш бузилмаган холларда кузатилади. Бунда бурун т ембри ва унли товушлар талаффузи қ ўпол б у зилган бўлади. Органик ёпиқ ринолалиянинг сабаби бурун бўшлиғида ў тказувчанликнинг бузилишидир. Бунда бурундан нафас олиш й ў лга қў йилса, яъни бурун бўшлиғидаги ў тказувчанлик яхшиланса, ҳамма камчилик й ўқ олади. Ёпиқ ринолалияда олиб бориладиган логопедик ишнинг самарадорлиги бурун ҳалқум холатига унинг функциясига ва боланинг ёшига боғлиқ. Логопедик машғулотнинг бошлангич даврида нафас машқларини олиб бориш тавсия этилади. Бундан мақсад оғиз ва бурундан нафас олиш ва нафас чи қ аришни дифференциация қилишдир. Бу машқлар аввал пуфлашдан бошланиб, кейин бурундан қисқа ва чу қ ур нафас чи қ ариш билан алмаштирилади. Шу билан биргаликда юмшоқ танглай ва ҳалқумнинг ор қ а девор мус ку ллари ҳаракатини активлаштиради. Кейинги даврда оғиз ва бурундан нафас чиқаришни мувофиқлаштириш устида иш олиб борилади. Бу машқлар м, н, бурун товушларининг талаффузини тўғри йўлга қўйиш ва мустахкамлашга имкон яратади. Очиқ ринолалия Очиқ ринолалияда оғиз бўшлиғида хосил бўлувчи товушлар димоқда талаффуз этилади. очиқ ринол а лияда бу унли товушларнинг жарангдорлигда сезиларли даражада фарқ бўлади.

www.arxiv.uz Очиқ ринолалияни аниқлаш учун турли функционал текшириш усуллари мавжуд. Бунда логопед болага галма-гал а ва и унли товушларини қ айтаришни буюради ва боланинг бурун й ў лини бир беркитиб, бир очиб туради. Яна аниқлаш усулларидан бири, бу фонедоскоп билан текширишдир. Бунда текширувчи фонедоскопнинг бир учини ўзининг қ уло ғ ига, иккинчи учини боланинг б у рнига тутиб туради. Бола унли товушларни, айни қ са у ва а унлиларини талаффуз қ илганида кучли товуш эшитилади. О чиқ ринолалия органик ва функционал бўлиши мумкин. Органик очиқ ринолалия туғма ва хаёт давомида орттирилган бўлади. очиқ ринолалиянинг туғма шаклининг сабаби юмшоқ ва қаттиқ танглайдаги ёри қ ликлардир. Хаётда орттирилган очиқ ринолалияга оғиз ва бурун бўшлиғида жарохатланишлар бўлиши ва юмшоқ танглайни хаёт давомида фалажланиши кабилар сабаб бўлиши мумкин. Функционал очиқ ринолалиянинг пайдо бўлиш сабаблари турли хил бўлади. Масалан, боланинг овозининг хосил бўлишида юмшоқ танглай ҳаракатининг суст бўлиши. Функционал очиқ ринолалия асаб касалликларида ҳам намоён бўлиш холлари к у затилади. У аденоидларни олиб ташлагандан сўнг кўпро қ ку затилса, дифтериядан кейинг и фалажланишда камро қ к у затилади. Функционал очиқ ринолалия органик ринолалияга нисбатан енгил кечади. Овоз машқларидан сўнг бурунлашиш тембри йўқолади, товушлар талаффузидаги камчиликларни одатдагидек, яъни дислалияни бартараф этишда қўлланиладиган усуллар орқали бартараф этиш мумкин. Туғма танглай ёриқлари бўлган болаларда фонетик жихатидан тўғри нутқни шакллантириш бир-бирига боғлиқ бўлган бир неча вазифаларни хал этишга қаратилгандир. 1. Оғиздан нафас чиқаришни нормаллаштириш, яъни бурун товушларидан ташқари ҳамма нутқ товушлари талаффузида оғизда хаво оқимини тўғри йўналтириш. 2. Ҳамма нутқ товушлариниг тўғри артикуляциясини хосил қилиш.

www.arxiv.uz 3. Бурунлашиш овозини бартараф этиш. 4. Товушларни бир-биридан ажратиш малакасини тарбиялаш, бундан мақсад товушлар тахлилидаги камчиликларнинг олдини олиш. 5. Н утқнинг суръат, ритм, просодик томонини нормаллаштириш. 6. Хосил қилинган нутқий малакаларни эркин сўзлашувда ғ айри-ихтиёрий равишда қ ў ллаш. Бу махсус вазифаларнинг хал этилиши талаффузининг тўғри малакаларини ўзлаштиришда мухим аҳамиятга эгадир. Нутқнинг товуш томонини тўғрилашда тўғри товуш талаффуз малакаларини ўзлаштириш бир неча даврни ўз ичига олади. Бирнчи давр- нутқгача бўлган машқлар даври қуйидаги иш турларидан иборат: Нафас машқлари. Артикуляцион гимнастика. Алохида товушлар артикуляцияси. Бўғин машқлари. Иккинчи давр-товушларни фарқ қилиш даври. Учинчи давр-интеграция даври, яъни боғланган нутқда товушларни позицион ўзлаштиришларни ўргатиш. Туртинчи давр- автоматизация даври. Олиб бориладиган логопедик т у затиш ишлари икки даврга бўлиб олиб борилади: 1 давр- операциягача бўлган даврда олиб бориладиган логопедик ишлар. 2 давр-операциядан сўнг олиб бориладиган логопедик ишлар. Операциягача бўлган даврда қуйдаги вазифалар хат этилади: 1 - юз мускулларини ортиқча ҳаракатдан озод этиш. 2 - унли товушларни тўғри талаффуз қилишга тайёрлаш. 3 -бола талаффуз қилиши мумкин бўлган ундош товушларни тўғри талаффузга тайёрлаш. Операциядан сўнг олиб бориладиган логопедик ишлар бир мунча мураккаблашади: 1-юмшоқ танглайнинг ҳаракатчанлигини ривожлантириш.

www.arxiv.uz 2-товушлар талафузида артикулиация аъзоларининг нотўғри холатини бартараф этиш. 3- нутқдаги ҳамма товушларни талаффузга тайёрлаш. Операциядан сўнг олиб бориладиган махсус иш турлари қуйидагилардан иборат: а) Юмшоқ танглайни массаж қилиш. б) Б ўғ изнинг орқа томони ва юмшоқ танглай гимнастикаси. в) Артикуляцион гимнастика. г) Бу машқларнинг асосий машқлари қуйдагилардан иборат: - оғиз орқали чиқариладиган хаво оқимининг давомийлигини ва кучини ошириш. -а ртикуляцион мус ку ллар фаолиятини яхшилаш. Юмшоқ танглай массажининг асосий мақсади операциядан сўнг хосил бўлган т ў қимадаги чандиқни юмшатишдир. Массажни гегена талабларига риоя қилган холда овқатланишдан олдин ў тказиш лозим. Юмшоқ танглай гимнастикаси бир қатор машқларни ў з ичига олади: 1 1.Сувни ютиш ёки ютиш ҳаракатига тақлид қилиш. 2 2. О ғизни очган холда эснаш. 3. Кам миқдордаги иссиқ сув билан томоқни чайиш. 4. Й ў талишга тақлид қилиш. Бу машқ жуда фойдали бўлиб йўталиш халқумнинг орқа девор мускулларини актив қисқаришга олиб келади. 5. Унли товушларни баланд овоз билан аниқ актив талаффуз этиш. Бунда оғиз бўшлиғи резонанси кучаяди ва бурунлашиши камаяди, юқорида баён этилган машқлар операциягача ва операциядан кейинги даврларда ижобий натижалар беради. Бу машқларни ўзликсиз олиб бориш натижасида бола хаво оқимини йўналишини сеза бошлайди ва уни тўғри йўналтиришни ўрганади.

www.arxiv.uz ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР: 1.П.М. Пўлатова “Олигофренопедагогика” Тошкент 2005 йил. 2. В.С. Рахманова “Махсус педагогика” Тошкент 2004 йил. 3.Вы г отский. Л. С. «Проблема у отсталости» Москва 1956 йил. 4.Под ред. Дульнева. Г.М.»Коррекционная роль обучения в школе»М . 1971 й. 5. М. Аюпова “Логопедия” Тошкент, 2007 йил. 6. М. А. Павалёва “Справочник логопеда” Ростов-на-Дону, 2007 год. 7 . Алмазова.Е.С. Логопедическая работа по восстановлению голоса у детей. 8 .Правдина.О.В. Логопедия 1969 йил www.psixol.ru

Похожие

Ринолалия ва уни бартараф этиш йўллари ринолалия нуксонининг таърифи

Оилавий муносабатларнинг бузилиши

Овоз функцияларининг бузилиши овоз физиологияси

Нутк суръати, равонлигининг бузилиши

Оғир нуткий нуксонли болалар