Нутк суръати, равонлигининг бузилиши - Психология - Рефераты

Нутк суръати, равонлигининг бузилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46 KB

Нутк суръати, равонлигининг бузилиши Режа 1 Сузлаш тезлигини бузиши 2. Нутк суръати, равонлигининг бузилиши

Нутқ — одамларнинг узаро муносабатда бўлиши, алоқа боҚлашида асосий қурол бўлиб, киши уз фикри, хоҳиш истакларини нутқ орқали атрофдагиларга билдириши, уз кечинмаларини ифода этиши мумкин. Ана шунинг учун ҳам нутқ киши фикрлаш қобилиятининг асоси, унинг бир воситаси бўлиб хизмат қилади. Фикрлаш жараёнлари — тахлил қилиш, синтезлаш, таққослаш, умумлаштириш ва бошқалар боланинг нутқ узлаштиришига боҚлиқдир. Бола нутқи Ўса борган сайин бу жараёнлар ҳам ривожланиб, кенгайиб боради.Нутқ киши руҳий фаолиятида ҳам бевосита иштирок этиб, эслаш, хотира жараёни ифодасига мантиқий фикрлаш характерини беради, идрокни кучайтиради. Нутқ киши иродасининг шаклланишида ва айникса ҳис-туйҚуларини ифодалашда ҳам жуда катта роль Ўйнайди.Бола бир, икки ёшида Ўйлаб, фикрлаб айтиладиган айрим сузларнинг маъносини тушуниб, буларни узи ҳам талаффуз қила бошлайди, кейинчалик эса нутқи аста-секин Ўсиб ривожланиб боради, бу эса боланинг сог-саломат Ўсиб боришининг асосий, мухдш курсаткичларидан биридир. Баъзи болаларда эса бунинг акси бўлиб, умумий нутқнинг узига хос камчиликлари нутқ фаолиятининг ҳар хил томонларида куринади, уларнинг актив, огзаки нутқи одатдагича ривожланмай қолади. Бола нутқидаги камчиликлар, узгалар нутқини тушунишидаги қийинчилик уларни атрофдагилар билан мулоқотда бўлиши, уз тенгқурлари билан қўшилиб кетипшни қийинлаштиради, ҳамда фикрлаш ва бошқа руҳий жараёнларига кескин таъсир қилади, натижада боланинг узлаштириш қобилияти билан бирга унинг шахси ҳам ривожланишда орқада қола бошлайди.Нутқ қобилиятининг ривожланмаганлиги нутқ мароми (яъни суръати, тезлиги), шунингдек ифодали қилиб гапириш, Ўқиш малакаси билан ҳам белгиланади. Гапириш, сузлаш тезлиги, нутқ мароми гапирилаётган даврда сузлар орасидаги паузанинг узун ёки калталигига боҚлиқдир. Одатда, киши шошилмасдан гапирганида бир секундда 9 тадан 14 тагача, тез гапираётганда эса 15—20 товуш талаффуз этади ва ҳар бир товуш аниқ, англаб бўладиган даражада эшитилади.Нутқ суръати, яъни гапириш, сузлаш тезлигининг

бузилиши икки хил бўлади: ниҳоятда секинлашган нутқ; тезлашган нутқ. Ниҳоятда секинлашган — драдилалия нутқнинг монотонлиги ва ноаниқлиги билан бирга қўшилиб, аралаш ҳолда учрайди. Брадилалиянинг келиб чиқишига умумий лоқайдлик, нутқ мускуллари ишининг бузилганлиги сабаб бўлиши мумкин. Брадилалия купинча ақли заиф ва бирор руҳий касалликка чалинган кишиларда учрайди. Бу касалликда тормозланиш жараёни қўзҚалиш жараёнидан устун туради. Брадилалиянинг бошланишида тарбия, тақлид қилиш, интоксикация ва астенизация каби омиллар ҳам аҳамиятга эга. Шимолий мамлакайарда яшовчи кишиларнинг гапириш усули брадилалияга Ўхшаб кетади. Лекин бу мамлакатларда шундай гапириш одат тусига кириб қолган ва патология бўлиб ҳисобланмайди. Брадилалия ички ва ташқи нутқ тезлиги ва маромининг бузилиши, овознинг бир хил, монотон бўлиши, сузлар орасидаги паузаларни узайтириб юбориш — сузларни чузиб гапириш, товушлар орасидаги паузаларни узайтириб юбориш билан намоён бўлади ва ҳоказо. Брадилалия билан касалланган кишиларнинг чузиқ, қовушмаган нутқи тингловчилардан уларни ниҳоятда диққат билан эшитишини талаб қилади. Ўртача ва кучсиз брадилалия билан касалланган кишилар уз нутқидаги камчиликни сезмайдилар ҳам. Брадилалиянинг оҚирроқ хилларида эса киши нутқидаги камчилигини сезади ва бундан руҳан қийнала бошлайди. Бундай кишилар илож истаб, логопедларга мурожаат қилганларида купинча гапларини одамлар тушунмаслиги ёки купчилик у билан гаплашишини ёқгирмаслигидан шикоят қилади.Брадилалия аксари асабий ёки руҳий касалликка алоқадор бўлади. Брадилалия марказий нерв системасининг органик касалликлари, бош мия шикастланиши, унда Ўсма пайдо бўлиши натижасида ҳам учраб туради. Бундай ҳолларда нутқ суръатининг бузилиши, айниши, умумий моториканинг секинлашуви, сусайиши, тормозланиши, умумий лоқайдлик билан бирга учрайди. Брадилалияни тузатишда логопедиянинг алоҳида усуллари, шахсан қайта тарбиялаш воситалари, ҳар хил дори-дармонлар, нафас гимнастикасининг алоҳида шакллари, логопедик ритмика, физиотерапия ва бошқалардан кенг

фойдаланилади.Логопедик таъсир асосан қуйидагиларга эришишни кузда тутади: а) гапириш жараёнида тез ва аниқ ҳаракатларга эришиш; б) тез гапириш йўли билан тез гапириш реакциясини туҚдириш; в) ички нутқ тезлигини оширишга эришиш (ташқи муҳит таъсирлари, ҳаракат ва ритмика ёрдамида); г) тез Ўқиш ва ёзишга Ўргатиш; д) ифодали, онгли Ўқишга Ўргатиш. Бунда логопед гапириш тезлигини оширишни талаб этар экан, боланинг имкониятларини, қобилиятини, чарчаб қолмайдиган бўлишини ҳисобга олиши ва нутқда иштирок этадиган мускуллар ҳаракатини ривожлантирадиган нутқ машқларини олиб бориши, логопедик ритмика ва музика машқларини ташкил этиши лозим.Нутқ суръатининг патологик тезлашиши, ҳаддан ташқари бидирлаб, тез гапириш — тахилалия деб юритилади. Тахилалия нутқ тезлиги бузилишининг мустақил шакли эканлигини биринчи марта Ю. А. Флоренская 1933 йилда исботлаб берган. Кейинчалик бу фикрнинг тўҚрилигини куп олимлар тасдиқлашди, шу билан бирга тахилалиянинг наслдан-наслга Ўтиши ҳам исботланди. Лекин тахилалия баъзан ташқи муҳит омилларига (тарбиянинг нотўтри бўлиши, тақлид қилишга) ҳам боҚлиқ бўлади. Тахилалияга, одатда, ташқи ва ички цутқнинг тезлашувидан ташқари умумий моториканинг ва бошқа руҳий драШ^Йарнинг тезлашиши, одатдан ташқари активлик, жонсараклик ҳам хос бўлади. Тахилалия билан ка^алланган кишилар нутқи баҳслашиш ёки тез гапириш зарур бўлиб қолган вактларда айниқса тезлашади ва шошқолоқлик авжига чиқиб, сузлаётган кипшнинг диққати ҳам сочила бошлайди. Гапда тутилиб колиш, ибораларни қайтариш, қўшимчалар Ўрнини алмаштириб юбориш, гапни бузиб гапириш ва фикрларни ноаниқ ифодалаш каби камчиликлар куп учрайди. Лекин гапираётган киши нутқига эътибор бериладиган бўлса, у тезда тўҚри гапира бошлашга қайтади, тутилиб гапириш йўқолади, аммо сузлаш тезлиги бошқаларникига нисбатан юқорилигича қолаверади.Тахилалия билан касалланган кишиларни даволашнинг асосий принциплари 1935 йилда Ж Ю.

А. Флоренская ва 3. А. Ходорова томонидан ишлаб чиқилди. Гапириш ортопедияси асосан коллектив орасида тушунтириш психологияси орқали олиб борилади. Бундай кишиларнинг нутқига эътибор бериш, гапириш тезлигини тўҚрилаб бориш, мантиқий фикрларни тарбиялаш улардаги камчиликларни бартараф этишда катта аҳамиятга эгадир. Бунда асосий диққат умумий психомотор қўзҚалишини камайтириш мақсадида даволаш физкультураси, дори-дармонлар ва физиотерапия ёрдамида шахснинг патологик хусусиятларини қайта куришга қаратилади. Тахилалияни даволаш курси мактабгача тарбия ва мактаб ёшидаги болаларда 6 ойдан бир йилгача давом этади.Тарбиячи ва Ўқитувчилар тез гапирувчи болаларни тегишлича маслаҳатлашиб, даво йўлларини белгилаб олиш учун уз вақгида психоневролог, логопедларга юборишлари керак.Шундай қилиб, нутқ суръати, равонлигидаги нуқсонлар — брадилалия ва тахилалия мураккаб, боланинг умумий ривожланишига салбий таъсир этувчи нуқсонлар бўлиб ҳисобланади. Брадилалия ва тахилалия нуқсонлари, уларнинг турлари, куринишлари, келиб чиқиш сабаблари, кечишидаги механизмлари, дифференциал диагностикаси логопедияда ҳали ҳар томонлама тўлиқ Ўрганилган эмас.

АДАБИЁТ 1. Беккер К. П., Совак М. Логопедия. — М., 1981, 195 б. 2. Зееман М. Дети с ускоренной речью (тахилалией). Расстройства речи в детском возрасте. — М., 1962, — 266-6. 3. Кочергина В.С. Брадилалия, тахилалия, спотьжание (Расстройства речи в детском возрасте. — М., 1969, 214-6. 4. Селиверстов В. и. Заикание у детей. М., 1979. 5. Логопедия. Л. С. Волкова таҳрири остида. М., 1989. 6. Тяпугин Н. П. Заикание. — М., 1966. 7. Муминова Л. Аюпова М. Логопедия - Т,1993.

Похожие

Оилавий муносабатларнинг бузилиши

Овоз функцияларининг бузилиши овоз физиологияси

Ринолалия нутқ бузилиши ва уни коррекциялаш

Оилада болалар тарбиясининг педагогик психологик хусусиятлари

Мулокот