Менежмент психологаяси. Менежер шахси типологияси - Психология - Рефераты

Менежмент психологаяси. Менежер шахси типологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

110 KB

Менежмент психологаяси. Менежер шахси типологияси Режа : 1. Менежмент шахсига қўйилад иган талаблар. 2. Менежер шахси типологияси. 3. Менежмент шахсида шига насбатан шаклланиш мотивлар. 4. Бошқарувчилик фаолцятининг диагностик хусусаятлари. 5. Бошҳарув фаолиятида вактдан унумли фойдаланишшартлара.

Менежмент шахсига қўйиладиган телаблар "Менежмент" деб номланувчи фаннинг асослари XIX асрда Англияда шаклланган. «Мепадепе» сўзи инглизча бўлиб, "бошқаруви деган маънони англатади. Инсонлар психологиясига алоқадор бошка фанлардан фаркли ўлароқ, менежментнинг таракиётидаги ёркин бир хусусий шуки, у тобора психологиялашиб борган, Унинг асосчиси америкалик мухандис Ф. Тейлор ҳисобланади. 30 — йилларда келиб бу йўналишнинг ўзгача бир таракиёт босқичи бошланиб, унинг психологияга яқинлашуви рўй берди, бу йўналишга алоқадор бўлган ишларш хаттоки "инсоний муносабатлар мактаби" ҳам деб атай бошладилар. Бунга сабаб — таникли социолог ва психолог Э, Мио ишлари бўлиб, у ишчи ёки ходим мехнати самарадорлиги ва хулқининг мувофиқлигига кўпроқ молий таъсирлардан кўра, содиал — ижтимоий ёки психологик омиллар таъсир кўрсатади, деб уқтирган эди. У бу билан жамоа еки ташкилотлардаги норасмий муносабатларнинг ўрнини назарда тутган эди, Шундан сўнг турли мамлакатларда бошқарув масалаларига шу қадар кўп эътибор бериладиган бўлдики, хаттоки, бошқарувнинг «америкача вариант», ёки "яшовчи варианти", "герман модели" касб тушунчалар ҳам пайдо бўлди. Масалан, агар бошқарувнинг америкача вариантда жамоа меҳнати ва уриншилари асосан охирги натижавий кўрсатгичга йўналтирилган бўлса, яқинроқ варианти — инсон омилига қаратилганлига билан ажралиб туради. Чунончи, япон варианти ёки моделнда ўша ишлаб чиқарвш жараёнида иштирок этаётганларнинг ўз — ўзини бошқариш ва ўзлаштириши назорат қилишлари ғояси устивор туради. Бунда ишлаб чиқаришда катнашаётгаи ҳар бир шахснинг қобилиятини рағбатлантириш орқали уни ривожлантириш, тирикчилик ва ҳамкорлик, ўзаро ердам психологиясига анча эьтибор қаратилади. Яъни, бошқача қилиб айтганда, ишлаб чиқариш шундай тарбияловчи кучга эгаки, у ҳар бир ходимда ўзга компания ёки ташкилотнинг ватанпарвар бўлиш ҳиссини тарбиялайди. Демак, японлар бошкаруви жараёнида асосан ишчи хизматчиларнинг аҳлоқий ҳамда маънавий жиҳатларига эътибор берадилар. Шунинг учун хам

кимнидир ишга қабул қилаётганда, биринчи навбатда маъмурият ўша даъвогарнинг жамоага қўшилиб кета олиш қобилияти, яхши олишга ва хар қандай қийинчиликдарга дош бера олиши қобилиятига кўпроқ аҳамият бериб, текширув ўтказади. Жахон тажрибасига таянган холда шуни қайд этиш мумкин, менежмент психологияси бошқарувчи — менежерларга самарали фаолиятни таъминловчи барча психологик омилларни, . жумладан, жамоаларда индиввдуал ҳамда группавий карорлар к;абул қилиш хус усиятларини, лидерлик масалалари, меҳнат мотивлари, нормалари ва қадриятлари масалалари билан бир қаторда ижтимоий психологияга таъллуқли бўлган жамоалардаги аҳлоқий — психологик муҳит, мулоқот масалалашиш, мехнат психологиясига тегишли ҳисобланган мехнат фаолиятни таҳлил этиш, мехнатнинг унумдорлиги таъминловчи функционал ҳолатлар, иш жойига қўйиладиган психологик талаблар, меҳнатнинг ишончли ва нуқсонларсиз бўлишини таъминловчи инсонга боғлиқ омиллар мазмуни ҳам ки ради. Бунда шахс ва унинг фао ли ти масаласи марказий категор ия лар сифатида изчил тар з да ўрганилади. Демак, менежмент психологиясидаги асосий фигура — бу менежер. Ме н ежер — авва лл о бошқарув масалас и да мутахассис бўлиши керак. Чунки айнан у ўз ташкилотининг стратегияси учун жавобгар шахсдир. Хўш, у қандай бўлиши керак, яъни шахсий снфатлари мажмуига қайси фазилатларни киритиш мумкин: — у олдиндан рўй берадиган ходисалар ва уларнннг ҳар бир ходим учун таъсири, навбатларини хис эта олиши ва тасаввур қила олиши керак. Бу ўринда ундан табиий равишда берилган ички интуициянинг бўлиши мақсадга мувофиқ, яъни фахм ва фаросат бобида ёшлигидан бошқалардан ажралиб турадиган кишигина келажақда яхши бошқарувчи бўлиши мумкин; — у турли тогшириқларни ўз вақтида, ўз эгасига топшира олиши, ходимлар ўртасида топшириқларни тақсимлашга уста бўлиши, одамлардаги масъулият хиссини билган холда ҳамда қобилиятларини ҳисобга олиб, вазифаларни бўлиб бериши ва

бажарилиш суръатларини назорат қила олиши керак; — унинг стратегияни, яъни яхши ва истиқболли келажакни тахлил қилиш қобилияти бўлишга, бунда ҳам тафаккурнинг интиутив жиҳатларидан омилкорона фойдалана олиши, маълумот тақчил бўлган шароитда ҳам тез ва аниқ фикрлар қабул қилиш имкониятига эга бўлиши лозим; — таваккал қила олиш, яьни иккиланиш ва таваккал«илик юқори баҳоланган шароитда ҳам зарур имкониятларни топа билиш ва бу йўлда чўчимаслиқ қатьий бошлаган йўлдан орқага қайтмаслик. Масалан, японча бошкарувдаги бир хислат шундай эканки, қабул қиладиган қарорларнинг натижаси қандай бўлишидан қатьий назар, уни синаб кўраверар эканлар, чунки мабодо, натижа кўнгилдагидек бўлмаса, ўшани ҳам натижа, кўрсатгич" сифатида "бошқа қайтарилмайдиган харакат" сифатида қадрлар эканлар. Бу ўринда жуда катта тавакалчили к жасорати борлигини кўриш мумк и н; — лидер бўлиш, яъни ўз— хатти ҳаракатларида ўзгалар билан хамкорликда ишлай олиш, улар кўнглига яқин бўлган, рухий ҳолатлари ва рухий кечинмаларини тўғри тушуниш, «эмпатия» — ҳамдардлик, ўзгалар дарди учун қайғуриш ҳиссининг мавжудлиги, мулоқот махоратини намоён эта олиш каби қатор ижобий сифатлар туфайли обрў - эътибор қозониш; — турли хил нохуш, оғир ва ташвишли ҳодисалар ва ишларга чидамли бўлиш, яъни стрессларга чидамли, бардошли бўлиш, хар кандай эмоционал танглик ҳолатларида ҳам ўзини тута олиш, ходимларга ҳар қандай шароитда ҳам алам ва ташвишми кўрсатмаслик, мажлислар, йиғинлар ва тортишув, базимларда ўзини билиш ҳам менежернинг жамоадаги мавқеини мустахкамлайди; — авторитет — обрўнинг сохиби бўлиш — ўз к асбига, ўзи кунда амалга ошираётган ишга нисбатан масъулияти, ўз сўзларининг устидан чиқишга, вафодорлиги,мавқеи сари интилувчанлиги касб қатор хислатлар обрў қозона олиш кабилар кирадики,

улар шахснинг одамлар орасида мавжуд бўлиши ва тан олишининг асосидир. Зеро, обрўга эга—авторитет бу шундай шахски, у бошқаларга атайлаб таниқ ёки таъсир кўрсатмайди, унинг ҳар бир сўзи, ҳаракатлари ва борлиғи одамларга ҳам ҳиссий, ҳам иродавий таъсир кўрсатаверади; — юмор ҳисси бошлиқ учун жамоадаги маьнавий психологик иқлимга ижобий таъсир кўрсатмокда ёрдам беради, одамлар ўртасидаги, ўзаро муносабатларни яхшилаш, мувофиқлаштиришда ёрдам беради. Лекин одамлар билан бевосита мулоқотми,ёки кўпчилик ичида ишлаб чиқариш муаммолари юзасидан йиғинми, мажлисми ёки телефон орқали мулоқотми, аввало ўша суҳбатдош ёки гуруҳнинг индивидуал хусусиятлари ёки таркибини инобатга олиб ўринли хазиллар қилиш ва бунда ҳеч қачон инсонлар шахсиятига тегиб кетмасликка ҳаракат қилиш лозимлигини унутмаслиги керак. Таянчликни ўринли ҳазил, енгилтакликни жиддийроқ луқма билан текислаш каби холатларда ҳазил ёки юмор обьектларининг жинс, ёш ва бошқа хусусиятларини албатта хисобга олиш керак. Масалан, аёллар жамоасида мажлис ўткаэаётиб, аёллар хаддан ҳазил қилиш уларнинг айримлари томонидан нотўғри талқин қилиниши, аёл шахнинг нафсониятига тегиб кетиши мумкин; — ҳалоллик. фозиллик ва ўзининг кимлигини хеч қачон унутмаслик, уз қадр — қимматини хеч качон ерга урилмаслиги ва ҳақорат қилинмаслигини таъминлаш учун доимо пок ва ҳалол, намунали ишлар қилишга юклатиш. Менежер олдига куйиладиган талаблар мажмуаси хилма—хил бўлиб, улар нафақат исихологик, балки кўпроқ иқтисодий прагматик характерга эгадир. Меиежер олдига қўйиладиган талаблардан ушбуларнинг бўлиши шахсда менежерликнинг юқори даражада эканлигидан далолат беради: - қарашларнинг кенг қамровли бўлиши ёки глобал ёндашувни амалга ошира олиш; - мақсадни аниқ кўра ол и ш:

- кўламни аниқ тасаввур эт иш ; - журъатли, қатьиятли ва мард бўлиш; - тиришқоқлик билан ишлаш ва узлуксиз ўқиш - ўзгалар ф и крини тингл а шга тайёр туриш; - холислик, беғаразлик, тўғрилик; - ўз имкониятлар ни тўлик ишга сола ол иш ; - жамоани шакллантира олиш; - шахсий таровати ва соғлом бўлиши. Юқор и да санаб ўтилган сифатлар менежернинг шахсига бевосита алоқа ла р бўлиб, улар конкрет жамоа ва гурухлар доирасида риво ж ланиб, сайқал топ и б боради. Ўз ишини севиш, унга фидоийларча муносабатда бўлиш, ўз устида муттасил ишлаб бориш, жамоани яхлит бир организм сифатида тасаввур қилиш, унинг ташвиш ва қувончларини ўзиники сифатида «кабул қилиш муваффақиятларнинг гаровидир. Лекин шундай бўлсада, ишга ундовчи сабаблар — мотивлар масаласи хам долзарбдир. Менежер шахси типологияси Тадбиркорлик билан шугулланувчи шахс ўз фаолиятида менежер бўладими, ' рахбар бўладими ундан фаоллик, таваккалчиликка мойиллик, мустакил бўлиш каби бир қатор фазилатлар талаб килинади. Р.Л.Кричевский маълумотларига кўра менежер шахсининг турли типологияси мавжуд. Яъни анъанавий бошқарувчи, эркин тадбиркор (ташкилий четлашларга амал қилмайдиган) ва корпоратив тадбиркор (ташкилий жихатларда ўз имконияти намоён этадиган). Ву типологиядан келиб чиқиб Р.Хизрич эса бундай менежерларнинг мотивлари, таваккаллик даражалари, хато ва омадсизликларга муносабатлари, бошқа одамларга муносабатлари намоён бўлишига кўра таснифларини ишлаб чикқан. Т урли тоифадаги менежерларнинг асосий мотивлари: 1. Анъанавий менежерларда: хизм а т лавозимларида кўтарилиш мотиви, ҳокимиятга инт и лиш, обрўли хизмат ўр ни , қўл

остида кўп ходимларга эга бўлиш мотивлари. 2. Эркин тадбиркорларда: мустақаллнкка интилиш мотиви, ижодни намоён этиш имконнятини ярат иш мотиви, пуллар яъни маблағ орт и риш мотиви. 3. Корпоратив тадбиркорларда: 1 ва 2 нчи тоифалардаги барча мотивлар. Турла тоифадаги менежерларнипг таввакалчилик даражаси: 1. Анъанавий менежерлар таваккалчиликка нихоятда эҳтиёткорлик билан ёндашадилар. 2. Эркин тадбиркорлар таваккалчиликка меъёри билан бир маромда ёндашадилар. 3. Корпоратив тадбиркорлар эса таваккалчиликка меъери билан бир маромда ёндошадилар. Турли т оифадаги менежерларпияг хато ва омадсизликларга муносабатлари: 1. Анъанавий менежерлар хатолар ва омадсизликлардан қочишга харакат қиладилар. 2. Эркин тадбиркорлар хато ва омадсизликларни енгиб ўтишга ҳаракат қиладилар. 3. Корпоратив тадбиркорлар айни ва таваккалчилик лойихаларини бажариб бўлмагунларича яширишга харакат қиладилар. Турли тоифадаги менежерларнинг бошқа одамларга муносабатлари: 1. Анъанави й менежерлар ўрнатилган тарт и бга кўра ходимлар ва бошқалар билан мавқе ҳамда даражага амал қ и лган холда иш ю ритадилар. 2. Эркин тадб и ркорлар ишбилармон л ик учрашувлари ва муносабатларига фаолиятнинг асоси сифатида қарайдилар. 3. Корпоратив тадбиркорлар ташкилий поғона (иерархия)да ишбилармо н лик учрашувлари олиб борадилар.

Менежер шах г а шунингдек рақобатга интилиши, муамоларни ечишда масъулият, ўз кучи ва и н тилиш и га кўра мақсадга эришиши каби хислатларни ҳам ўзида таркиб топгиради. Менежер ва раҳбарлар билан иш олиб боришда ижтимоий психологик фаолият самарасини ҳам олдиндан билиш лоэим. Масалан, бундай шахсларда ижобий тафаккурни ривожлантириш, анъанавий нарсаларни идрок этишд,а янгичасига ёндашиш каби жиҳатлар инобатга олинади. М енежер шахсида ишга нисбатан шаклланадиган мотивлари И шлаб чиқаришга нисбатан одамларда ижобий муносабатни шакллантириш ишларига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1. Ишда ижодий ёндашувнинг бориш орқали унинг жозибадорлигини таъминлаш. Демак, ҳар бир ходим учун тилнинг мазмуни ёколиб қолган, монотов характерлар эмас, балки ўзгарувчан бўлиши кераклиги, агар самара берадиган элементлар топилса, уни такомиллаштириш имкониятининг борлиги бу нарсанинг ходим ёки ишчи томонидан англашшш кучли ундовчи омилдир. Бу холат «айникса, ёшлар ишлайдиган ва жалб килинадиган мехнат турларига алоқадор бўлши лозим. 2. Ишнинг мақсади ва охирги натижаларни, унга эришиш имкониятларга аниқ тасаввур қилиб Акс холда одам иши учун ишлаётгани, янада шериягининг хам қандай манфати бор у шахсан ўзига қандай манфаат бўлишини билмайди, окибатда, иш — қадрият сифатида унинг онгига сингмайди. 3. Имконият доирасида барча ишчи ва ходимларни жамоадаги меҳнат фаолияти режалаштириш ва вазифаларни аниқлаш жараёнига жалб этиш, бу аввалги мотивга яқин, лекин ундан ҳам аҳамиятли, чукур агар ана шу нарса, амалга ошса, ходимларда «умумий қадриятни англаб етиш ва яхлит жамоа манфаатини

кўзлаб ишлашга мойиллик шаклланади. Қолаверса, бошқарувчида хам, ҳар бир ходимда ҳам, жамоа иши учун қайғуриш, унинг ютуқларидан ғурурланиш, қийинчиликлар пайдо бўлганда қайғуриш ҳисси пайдо бўлади. Катта гурух ёки конкрет жамоа режалашгириш жараёнига жалб этилганда, фякрлар сони кўп бўлгани учун хам улар орасидан яхши, асосли, маъқулларини териб олиш учун бошқарувчяга қўшимча имконият пайдо бўлади. 4. Бошҳарувчи ўз фаолиятида одамлар ўртасида ўзаро ҳурмат, ишонч, очиқ, самимий муносабатлар бўлишига эриша олса, ва бунда ўзи ҳам ўрнак бўла олса, жамоада, маънавий мухитни бошқариш жараёни мувафаққиятли кечади. Илиқ, самимий муносабатлар ишлаб чиқариш жараёнида пайдо бўладиган муаммолар ва қийинчиликларни жамоа бўлиб хал қилиш, ундан чнқиш йўлларини биргаликда қидириб топишга хизмат қилади. 5. Ҳар қандай биргаликда фаолият албатта маълум натижаларни беради, ана шу эришилган ютуқларга холис ва самимий бахо бера олиш ходимларни ўз вақтида ва ўринли тақдирлаш ҳар бир алоҳида ходимнинг бундаги улушини тан олиш, малакали ва иқтидорлиларни керак бўлса, бўртариб бўлса ҳам меҳнати самарасини кўрсата олиш уларни янада кўтарилиши билан меҳнат қилишларига туртки бўлади. 6. Янги шароитларда барча одамлар албатта маълум маълумот эгаси эканлиги, кўпчилик, масалан, қўшма корхоналар. илмий тадқиқот муассасаларида интилаётганлар ҳам олий маълумотли эканликларини ҳисобга олганда яна бир мухим муаммо пайдо бўладики, у хам бўлса, масъулиятли ишларни эгасига аниқ топиб топшира олиш ҳамда у ёки бу масала ва унинг ечими хусусида уларнинг ўаларига мустақилликни бериш ҳам ахамиятга эга. 7. Ишчи ва ходимлариинг самарали ишлари учун халақит бераётган барча омилдор ва шарт—шароитларга барҳам бериш.

Демак, ишчи ходим атрофидаги барча ташқи омиллар (жихозлар, ускуналар, одамлар ва ҳакозо) таъсир кўрсатиш омили сифатида қаралиши ва таьсир хусусияти доимо бошқарувчининг давлат марказида бўлмоғи, имконият бўлса, уларни тўлиқ бартараф этишга эришиши лозим. Масалан, ўз котибаси ишлаётган компьютернингносозлиги унинг ишига факат салбий таъсир кўрсатади,унинг олдини олиш ва ходимни ишсиз қолдирмаслик чорасини кўриш — менежернинг бевосита вазифасидир. 8. Одамларнинг лавозимларда кўтарилишларини таьминлаш, айниқса, ёш, иқтидорди мутахассислар ана шу мақсадда ишлайдилар, бошқарувчн бу интилишни соғлом интилиш сифатида караб, фақат ўэ устида яшаб, муггасил ютуқларга эришаётганларнинг лавозимларида динамика бўлишини таъминлаши керак. Шундай қилиб, менежернинг асосий вазифаси — кўл осгидаги ходимлар жипслаштириш, уларнинг қобилиятларини намоён екилиш учун барча шарт — шароитларни яратишдан иборатдир. Бошкарувчилик фаолиятининг диагностик хусусиятлари З амонавий раҳбарга қўйиладиган талаблардан бири шуки, у ҳозирги замон психологиясининг ўзи учун маъкул барча услубларидан фойдаланган холда энг аввало ўзи тўғрисида, қолаверса, қўл остидагиларнинг шахси тўғрисида билимлар ва маълумотларга эга бўлиш керак. Яъни, маълум маънода раҳбар психодиагносг бўлиши, ўэ фаолйятида психодиагностик метомарни қўллай олиши керак. Чунки, ўзгалар психологиясини яхши билиш - улар устидан хокимликнинг усули бўлгани каби, ўз шахсий фазилатлари ва камчиликларини билиш ҳам турли вазиятларда тўғри йўл тутишнинг йўлларидандир. Энг аввало бошлиқ ўзининг бошқарувчилик фаолиятига қанчалик лойиқ эканлигингинзни аниқлаб олиши керак. Лавозимни эгаллашдан аввал у

қуйидаги сифатларга маълум даражада эга бўлиши керак, чунки кейинчалик улар ўзгариб, бошқалари пайдо бўлади; — аввало раҳбар туб маънода реалист бўлиш керак, яъни унинг барча ҳаракатлари ўзи бошқараётган корхона ёки танжилот манфаатларига мос келиб унга фойда келтиришни тасаввур килиши лозим; — раҳбарнинг умуман одамлар хақида қандай тасаввурда :эканлиги, улар тўтрисида нима деб ўйлаши, бу борадаги билимлари жуда муҳим. Бу саволга агар у объектв, тўғри жавоб тополгандагина, унинг ўзи хақидаги фикрларини тахминан билиш мумкин бўлади;. Шу каби саволларга аниқ жавобларнинг бўлиши дастлабки пайтда унинг муваффақияти ва одамлар билан ишлаб кетишининг реал асосидир; — хар қандай нарсани йўл — йўлакай, кийинчиликсиз идрок қила олиши ҳам муҳим қобилият бўлиб, раҳбарнинг янги шарт - шароитлардаги талаблари шахсий тажриба билан оқлайдиган гурух омил ҳисобланади. Демак, рахбар одам ишга киришган захотиёқ шу сохада билимдон бўлиб олишга интилиши, сирдай туюлган масалаларга озроқ киришиб, айнан ўз ақлининг кучи билан уларнинг мохиятига етишга тиришиши, янгича иш услубини яратиб, янги вазиятга мослашишга ёрдам беради; — ўэгалар -фаолияти ва жамоа иши яхлит тарзда бошқара олипш, керак бўлса ҳамма бажараётган ишни биргаликда ҳамма қатори бажара олишга тайёр бўлиши лозим. Бунинг учун у қатьий ҳаракатларга тайёр бўлиши, мабодо бирор ходим бўлмай қолса, намойишкорона ишнинг ўрнига ўша иш ўзи бажара олишини кўрсатиши зарур. Уни ташвишлантирадиган саволлардан бири - «нима қилсам одамлар тошиириқни оператив бажарадилар», деган саволга жавоб қидириш ва улар ўртасида обрў — авторите-тга эга бўлшига ҳаракат қилиши керак, Шу орқали у ўз мавқеини мустахкамлайди, ўз хизмат бурчи доирасида иш ҳажмини аниқ

белгилаб олади. Бу эса навбатида унинг ўз бурчлари ҳажмини билишига олиб келади; — жамоадаги ва унинг ташқарисидаги рақобатчилар хамда хамкасбларнинг мавқеи ва ишлаб чиқариш салохиятини аниқлаб, ўзи учун зарур хулосаларни чиқара олиш. Бунинг учун ўз оигли тараққиёти ва фаолиятини жамоа манфаатлари ва фаолият мақсадларига бўйсундира олиши, хар қандай шароитда ҳам ўз — ўзини назорат кила олиши, мураккаб, оғир ишларга хам уриннб, шу орқали қобилиятини ўстира олиши мумкин бўлади- Яъни, бу — оғир топшириқни еигилга айлантира олиши ҳам мухим фаолият хисобланади ва фавкулотда юқори ташкилотлардан бериладиган хар қандай топширикни хам бажаришга тайёр бўлишни таъминлайди. Ҳар қандай тошпирилган вазифани охирига етказиш ва бундан маьлум бир қониқиш ҳисси ҳосил қилиш учун раҳбар ўзидаги Қобилият ва куч — қувват эахирасига эга бўлиши шарт. Бунинг учун а} ўз кучи, салохияти ва қобилиятларини энг асосий максадга қаратиш ва иродани айнан шунга сарф қилиш; б)доимо тетик ва соглом бўлиб, ҳар доим хам ишга яроқли эканлигини кўрсата олиш; в) бошқа ходимлар хам бажара олиши мумкин бўлган майда- чуйда ишларга қўл урмай, уларнинг назоратигагина эътиборни қарата олиш (делегирование); г) ён — атрофдаги бошқа ташкилот ва корхоналардаги бошқарув услублари хақида хам маьлумотга эга бўлиб, бошқарувда улардан ортда қолиб кетмасликка харакат қилиш, корпорация усулидан унумли фойдаланиш. Юқорида санаб ўтилган холатлар, албатта, раҳбарнинг ўз иш фаолиятнни омилкорона ташкил этиш ва дастлабки онларданоқ мувофикларга эришишга ёрдам беради. Бундан ташқари, психологиядаги қатор психодиагностик услублар, конкрет методикалар ҳам борки, рахбарнинг иш столида улардан энг қулай ва

ишончлилари туриши, инсон фаолиятини тўғри ташкил этишга бевосита алоқадор бўлган алломалар ва таниқли арбобларининг асарларидан ҳам бўлиши унинг ишига фақат ижобий таъсир кўрсатади. Масалан, В. Шейнов, М, Панкратов, америкалик психолог ва нотиқ Дейл Карнеги, доктор Добсон кабиларнинг машхур асарлари ва уларнинг инсонлар билан мулоқотда бўлиш санъати ҳар бир мутахассиснинг ўз ишини ташкил этишида кўмакчи бўлишга муқаррардир. Бош к арув фаолиятида ва к тдан унумли фойдаланиш шартлари « И шни яхши ва қис к а фурсатда бажариш, демак. кўп толиқмай, омилкорлик билан ишлашдир», деб таъкидлаган эди америкалик тадбиркор ва олим Джеймс А.Фарли. Чунки деярли барча раҳбарларга доимо в а к т етишмайди, уларнинг назарида агар вақт етганида, улар "тоғни талқон қилиб ташлаган бўлардилар". Дарҳақиқат, вақт энг қимматли нарса бўлга н учун ундан самарали фойдаланнш — ютуқларнинг гаровидир. Бунинг учун 1} мехнат ва иш килиш малакаларни ўрганиши керак. Бу нима учун керек. Бу иш раҳбардаги ёмон ва ортиқча одатлар, малака ва кўникмалардан холи бўлишга ёрдам беради. Чунки одатга айланиб қолган барча харакатларимиз шунчалик табиий, "ўзимизники" бў.либ қолганки, уларнинг бизни вақтимизни олаётганини сезмай ҳам куямиз. 2) Ортиқча ҳаракатлардан ўзини тийишнинг яхши бир йўли - бу ҳам бўлса «нима қилмаслик керак» деган саволга аниқ жавоб тона олишдир. Бунинг учун охирги пайтда қилган барча ишларининг ҳаммасини бирма бир эслаш ва ешитиш шарт эмас, бу унинг вақтини кўпроқ олади. 3) Вактдан қандай фойдаланаётганликни ҳисобга олиш. Бунинг учун маълум муддат давомида нима қилаётганинн ва бунга қанча вақт кетаётганлигини ҳисобини олиш ва бунга эринмаслик

керак. Ёзув столи устида бажариш мумкин бўлган услубчилар борк и , уларга қуйидаг и лар киради. Бунда раҳбарга унинг бевосита ердамчилари ва котиба ёрдам бер и ши мумкин. Масалан, махсус кичикрок; блокнотда ҳар бир бажарган ишига кетган вақтни 2—3 хафта мобайнида ёзиб бориш, ёки бу ишни котибага юклаш мумкин. Масалан, ходимларни якка тартибда қабул қилишга, ёки юқори ташкилотга мажлисга бориб келишга, ёки корхонада ўтказган мажлис, ёки тушликка қанча вакт кеттанини қайд зтиб бориш мумкин, Демак, ўша ёзувлар асосида барча ортиқча харакатлардан секин— аста кутулиш мумкин. Бундан ташқари, кундалик дафтар тутиш ва уни доимий равишда, мунтазам тўлдириб бориш ҳам бошлиқни тартибга солувчи ва вактни тежайдиган омилдир. Бунда режалаштирилган ишлар ва уларнинг бажарилганлиги ҳамда аслида кун давомдда 1-;илинган ишлар ва уларнинг самараси, кетган вақт кабилар аниқ қайд этилиши керак. биринчи қисмини ишга келгунга кадар, иккинчисини уйқу олдидан бажариш мумкин. Олимларнииг аниқлашларича, ўртамиёна рахбар — ўз иш вактининг тахминан 60 фоизинн доимо қайтариладиган бир маромдаги ишларга сарфлар, бу хафта давомида тахминан 26 — 27 соатда тўгри келаркан. Агар юқоридагнга эътибор берилса, рахбар тахминан 13—14 соатни ютар экан. Яна вақтни иқтисод қилиш учун ва тили яхшилаш учун кундалик ҳаёт тарзини ўзгартириш керак. Масалан, кун тертибида шундай ишлар чикиб қоладики, улардан умуман воз кечиш мумкин, бундан бошқарув фаолияти ютқазмайди. Масалан, раҳбарда одатга айланиб қолган баьзи харакатлар ёки ортиқча телефон Қўнғиироқлардан ҳам кисман воз кечиш имконияти хам бор. Иш рўйхатидаги "епчил ишларни" дам ол и ш онларида бажариш ҳам мумкин. Масалан, асосий вақт мухим. оғир ишга йўналтирилган, чарчоқ хиссини сезган тақдирда ҳам, албатта, рўйхатдаги енгилроқ ишни — албатга бажариб, натижасини кўрадиган ишни тезроқ бажариб, унинг натижасидан рухий мадад олиши кўпинча кейинги мушкул ишга керакли рух, ирода аа куч беради.

Вақтдан унумли фойдаланиш, уни тежай олиш, ички тартиб -интизом бошқалар фаолиятида ҳам и жобий узгаришларга сабаб бўлади. Чунки кун тартибидаги хар қандай ўзгариш корхона ишига тааллуқли, унинг учун дипломатик тарзда бошқаларни хам бошқарувдаги омилкорона усулларнинг ошкор қилиниши ва одамларнинг уйдан хабардорлиги таъминлаб вертикал муносабатларни яхшилашга хизмат 1{килади. "Очиқ эшиклар сиёсатини" имкон қадар чеклаш. Рахбар ходимларга мурожаат, фавқулотда муаммо ёки масалалар учунгина қабул вактини ажратиш керак, акс холда, одамлар майда-чуйда ишлар учун %хам бошкариш чалғитиб, исталган вақтда мурожаат қилиш мадсадга мувофиқ эканлиги фикрдан узоқлашиб боришади. Ходимни ўзи чакирган тақтирда, албатта, унга нимаа масалаларда гаплашмоқчи эканлигини билдириши лозим. Оддийгина қоғоз билан ишлашни радновал ташкил қилиш хам ютуқлар мезони бўлиши мумкнн. Кундалик иш билан ишлаганда, котибага коғозларни энг муҳими тепага тахлаш ва унинг жавобини ўша коғозчага ёэиб, кўрсатма беришга ўргатган маъқул. Чунки кунига стол устидагн хар бир қоғозга қараб чиқиш жуда кўп вақт олади, ишлатиб бўлинган, кўриб чкқилган хужжатлар гезета "эгасига" етказилиши керак. Почта, хат, коғозларни турли рангли папкаларда сақлаш ҳам мумкин. Назоратдагиларга алоҳида қутичалар ажратилса ҳам максадга мувофиқ бўлади. Шу ўринда алоҳида телефонда ишлаш маданиятига тўхтаб ўтиш жоиз, чунки бу маданиятга боис; ўэини хам, бошқаларни ҳам ўргатгани маъқул. Чунки кўп раҳбарлар телефон туфайли қимматли вақтларни йўқотадилар. Шунннг учун телефон орқали унинг эътибори ва вақтини суистеъмол килиш, ҳаммага бевосита телефон номерини бермаслик ёки котибага қай .маҳал ўша шахс билан бевосита гаплаша олиши уқтириб, ўз вақтида аииқ кўрсатма бераш керак. Муҳим йиғилиш ўтказаётган ёки қабул пайтларида умуман телефон ўчириб қўйиш мумкин. Демак, раҳбарнинг вақти барча инсонлар учун бўлгани каби жуда кат т а бойл и к ва уни асраш керак. Вактдан унумли фойдаланиш - раҳбар шахси умумий маданияти ва иқтисодий тафаккурининг яхлит бир бўлаги сифатида

унинг иш унумдорлигида салмоқли ўрин тутада. Шунинг учун хам уни ёшликдан тарбиялаш ва режалаштириш малакаларини шакллантиришга жуда катта аҳамият бериш лозим. Мавзу юзасадан таянч сўзла р: менежмент, шахс ршпалогаяси, анъаяавий, корпоратив, эркин типдаги менежерлар. ташкилатчилик тадбиркорлих, психологик хизмат.

адабиётлар рўйхати: 1. Каримов И. А Ўзбекистон XXI асрга интил моқда. – Узбекистон, 1999 2. Андреева Г.М. Социа льная психология.-М. Феникс, 1998 3. Вахрушева В. Принципи японского управления – М. ФОЗБ, 1992 4. За й вертЛ. Ваше время- в ваших руках,— М.: Экономика,1996 5. Психологическая диагностака в управлении персоналом. Учебное пособие для сотрудников кадрових служб.- Под ред Е.АКлимова. - М., 1999. ғ 6. Немов Р.С, Психология. В трех кн. Кн. 1,2. - М., 1998 7. Управление персоналом. - Подред. Т. £азарова,-М., 1999 8. Шепель В.М. Настольная кнвга бизнесмена н менеджера- М.: Финанси и статистика, 1992 8. Шипунов В.Г., Кишкель Е.Н, Основи управленческой деятельности. — М.: Висшая школа, 1999 9. www.ziyonet.uz 10. www.nur.uz

Похожие

Хулқ атвордаги салбий оғишлар типологияси

Талаба шахси ижодий типларини ўрганиш усуллари

Акли заиф болалар шахси, унинг шаклланиш хусусиятлари

Шахснинг индивидуал–типологик ҳусусиятлари ва уларни ўрганиш усуллари

Хозирги замон психологиясининг вазифалари, тармоқлари