Хозирги замон психологиясининг вазифалари, тармоқлари - Психология - Рефераты

Хозирги замон психологиясининг вазифалари, тармоқлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

www.arxiv.uz Хозирги замон психологиясининг вазифалари, тармоқлари Республикамизда демократлашув жадал суръатлар билан амалга оширилмоқда. Бу жараённинг муваффақияти одамлар маънавиятидаги туб ўзгаришларга боғлиқ. Одамлар кундалик ҳаётдаги икир-чикирларни қанчалик тез ва тўғри идрок қилсалар, жамиятимизнинг маънавий муҳити шунча тез ривож топади ва юксалади. Турмушнинг шу талабига асосланган ҳолда психология фанида турли тармоқларга бўлиниш юзага келди. Бунинг натижасида умумий психологиядан даставвал болалар психологияси, медицина психологияси, санъат психологияси каби соҳалар ажралиб чиқди. Кейинчалик объектив заруриятга асосланган ҳолда бу ажралиш янада жадаллашди. Психология фани олдига ҳаёт ва турмуш томонидан янги-янги вазифалар қўйила бошлади. Бу янги вазифалар, биринчидан, республикамизда юзага келган янги ижтимоий муҳит, мустақиллик шароити туфайли бўлса, иккинчидан, мамлакатимиз халқлари онгидаги сифатий ўзгаришлар истиқлол мафкураси туфайли содир бўлди. Бу икки ҳол инсоният тарихида янги мазмундаги ўзаро муносабатларни ва янгича фаолият формаларини вужудга келтирди. Мустақиллик туфайли жамият ҳаётида юз берган ўзгаришлар натижасида психология фанининг янги замонавий тармоқлари юзага келди. Бу янги тармоқлар жумласига бошқариш психологияси, авиация психологияси, космик психология, фермер психологияси, мулкдор психологияси, тижорат психологияси ва ҳ.к.лар киради. Шуни айтиш керакки, бу тармоқлар орасида эндигина шакллланаётган, бугуннинг долзарб муаммоларини ечишда назарий ва амалий аҳамияти катта бўлган соҳалар ҳам бор. Фермер психологияси, мулкдор психологияси, раҳбар психологияси кабилар шулар жумласидандир. Ҳозирги замон психологиясининг турли тармоқларга бўлиниши психология фанига бошқа фанларнинг кўрсатаётган фаол таъсирига ҳам

www.arxiv.uz боғлиқдир. Масалан, фалсафа, иқтисод назарияси, физика, математика, биология, адабиёт фанларининг ривожланиши давомида ўз моҳияти жиҳатидан психологик муаммолар туғилади. Бу муаммолар шу фанларнинг услублари асосида ўрганилади. Айрим ҳолларда эса, бундай муаммоларни ҳал этишда психологик услубларга мурожаат қилишга тўғри келади. Бунинг оқибатида ҳозирги замон психологиясида тобора янги-янги соҳалар ва йўналишлар юзага келмоқда. Ҳозирги замон психологиясида турли соҳаларнинг юзага келиши жамиятимиз ҳаётида юз бераётган мураккаб ўзгаришлар билан боғлиқ. Чунки психология фанининг объекти одамдир. Одамни ўрганишнинг зарурлиги шундаки, у жамият ишлаб чиқаришнинг асосий элементи, ижтимоий муносабатларнинг субъектидир. Одамнинг ташқи муҳит билан муносабатларига боғлиқ ҳолда унда турли-туман фазилатлар намоён бўлади. Умумий психологиянинг мундарижаси психология фанига кириш; психика ва онгнинг тараққиёти; ҳозирги замон психологиясининг аҳволи, тузилиши ва усуллари; шахс ва фаолият; шахслараро муносабатлар; руҳий ҳолатлар; шахснинг индивидуал хусусиятлари каби мавзуларни ўз ичига олади. Иккинчи муҳим соҳа б о л а л а р психологиясидир. Бу тармоқ боланинг туғилишидан бошлаб мактаб ёшигача бўлган даврда психик жиҳатдан ривожланишини ўрганади. Болалар психологиясини ўрганишнинг ҳозирги кундаги аҳамияти жуда катта. Чунки болалар психик тараққиёти ўзига хос қонуниятларга асослангандир. Шунингдек, болалар асосан ўйин фаолияти жараёнида психик жиҳатдан ривожланади. Шу нарса ҳам эътиборга лойиқки, кичик ёшдаги болаларнинг шахсий хусусиятлари ва инсоний фазилатлари ҳали таркиб топмаган бўлади. Бунинг натижасида улар идрок қилаётган нарсаларнинг мазмунини ўзларича таҳлил қилиб, тўғри тушуна олмайдилар. Умумий психологиядан ажралиб чиққан йирик ҳажмдаги мустақил соҳалардан бири п е д а г о г и к психологиядир.

www.arxiv.uz Педагогик психология турли ёшдаги ўқувчиларнинг таълим ва тарбия жараёнида психологик жиҳатдан тараққий этиш қонуниятларини, мактаб ўқув фанларининг илмий ва тарбиявий самарадорлигини ошириш йўлларни, ўқувчиларнинг билимларни онгли ва мустаҳкам ўзлаштиришининг психологик асосларини ўрганади. Бундан ташқари, педагогик психология ўқувчиларнинг психик тараққиёти билан мактаб таълими ва тарбияси ўртасидаги муносабатни, таълим ва тарбия жараёни маҳсулдорлигини ошириш усулларини асослаш йўлларини тадқиқ этиш мавзусини ҳам ўз ичига олади. Психология фанлари тизимидаги муҳим соҳалардан бири м е ҳ н а т психологиясидир. Ҳозирги вақтда меҳнат унумдорлигини ошириш ва ишлаб чиқаришни оқилона ташкил қилиш ишлаб чиқарувчиларнинг психо- физиологик имкониятларини аниқ билишни тақозо этади. Бу талаб туфайли меҳнат психологияси алоҳида тармоқ сифатида шаклланади. Психология фанлари тизимида меҳнат психологиясига жуда яқин бўлган тармоқ и н ж е н е р л и к психологиясидир. Инженерлик психологияси ишлаб чиқариш жараёнида одам ва машина ўртасидаги муносабатларни ўрганади. Ҳозирги замон автоматлаштирилган техника иншоотларини бошқаришда инсон психик фаолиятининг юқори имкониятларини аниқ билиш зарур. Бунда одамларнинг сезгилари, идроки, диққати, тафаккури, ҳиссиёти, хаёли, иродаси каби психик сифатларининг қудрати ғоят катта роль ўйнайди. Мустақиллик ва жамиятнинг демократлашуви шароитида муҳим илмий ва амалий аҳамиятга молик соҳа и ж т и м о и й психологиядир. Одамлар ўртасидаги ўзаро муносабатлар, инсон шахсининг таркиб топиш қонуниятлари, шахснинг психологик тузилиши, ижтимоий муҳит ва шахс, гуруҳ, жамоа, жамиятлараро муносабатларнинг кўринишлари, гуруҳга хос бўлган ижтимоий психологик муаммолар, илмий психология масалалари, оммавий алоқа, оммавий ахборот, одамнинг одам томонидан идрок қилиниши одамлараро ўзаро таъсир, бу таъсирнинг манбалари, турлари,

www.arxiv.uz одамнинг ўз-ўзини англаши, ўзига баҳо бериши, жамоада нормал психологик иқлимни таъминлаш йўллари, раҳбар психологияси, раҳбар шахсининг намунавий моҳияти ва оломон психологияси каби психологик ҳоллар бугунги ижтимоий психологиянинг долзарб муаммоларидир. Ҳозирги кунда муҳим амалий аҳамиятга молик соҳа тиббий психологиядир. Бу тармоқ ҳакимлик фаолиятининг психологик асосларини, хулқ-атворини ҳамда бемор ва ҳаким ўртасидаги мулоқотлар мазмунини ўрганади. Эндиликда тиббиёт психологиясининг психик ҳодисалар билан миядаги физиологик тузилмалар ўртасидаги муносабатларни ўрганувчи нейропсихология, одам психик фаолиятига таъсир қилувчи доривор моддаларни ўрганувчи психоформакология, беморни даволаш учун унга психик жиҳатдан таъсир қилувчи воситаларни ва улардан фойдаланиш йўлларни ўрганувчи психотерапия, беморга сўз орқали таъсир этувчи логотерапия, одамнинг руҳий соғломлигини таъминлаш тадбирлари тизимини ишлаб чиқарувчи психопрофилактика ва психогигиена каби ички соҳалари ҳам бор. Ҳуқуқ тизимини амалга ошириш билан боғлиқ бўлган психологик муаммоларни ўрганувчи соҳа ҳ у қ у қ психологиясидир. Ҳуқуқ психологияси ҳам ўз навбатида бир қанча қисмлардан иборат; жиноятни очиш жараёнида қатнашувчи шахсларнинг хулқ-атворида содир бўлувчи психологик ҳолатларни(гувоҳ психологияси, айбланувчи психологияси, сўроқ жараёни психологияси) ўрганувчи суд психологияси, жиноятчи шахсининг таркиб топиши, жиноятчининг хулқ-атвори, жиноятнинг келиб чиқиш сабаблари ва унинг олдини олиш йўлларни ўрганувчи к р и - м и н а л психология ахлоқ тузатиш, қамалганлар психологик ҳолатлари билан шуғулланувчи а х л о қ тузатиш меҳнати психологияси кабилар шулар жумласидандир. Жанговар ҳаракатлар шароитида одамнинг мураккаб кечинмаларини, хулқ-атворини, зобитлар ва уларга итоат қилувчилар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг психологик асосларини, жангчиларнинг ҳарбий техникани

www.arxiv.uz бошқаришдаги малака ва кўникмаларини ҳамда ҳарбий таълим ва тарбиянинг самарали усулларидан унумли фойдаланиш йўлларини ҳ а р б и й психология ўрганади. С п о р т психологиясининг мавзу баҳси спортчилар шахси ва фаолиятининг психологик хусусиятларини уларни психологик жиҳатдан тайёрлашнинг шарт-шароитлари ва воситаларини, спортчиларнинг қанчалик машқ қилганликлари ва ўзларини сафарбар қилишга қанчалик тайёр эканликларини кўрсатувчи психологик ўлчовларни, спорт мусобақаларини ташкил қилиш ва ўтказиш билан боғлиқ бўлган шароитларни ҳамда физкультура ва спорт таълимининг психологик асосларини ва ёшларда спорт малакаларини эгаллаш қонуниятларини ўрганишдан иборат. Психология тармоқлари орасида с а н ъ а т психологиясининг алоҳида аҳамияти бор. Бу соҳа шахснинг санъатга муносабат йўлларини, санъат асарларини тўғри идрок қилиш қонуниятларини, санъат асарларидан турлича завқ-шавқ олиш сабабларини ҳамда санъат асарлари таъсирида одамда турли кечинмаларнинг манбаларини ўрганади. Мамлакатимизда сўнгги йилларда чет эллар билан савдо-сотиқ ишлари кенг йўлга қўйиляпти. Қўшма корхоналар ҳаётимиз учун зарур бўлган маҳсулотларни ишлаб чиқаришда жонбозлик кўрсата бошлади. Бунинг натижасида психология фанлари тизимида савдо психологиясига эҳтиёж вужудга келди. Савдо психологияси савдо ходими ва харидор ўртасидаги муносабатнинг психологик асосларини, харидорга маданий хизмат кўрсатишнинг психологик омилларини, олувчи ва сотувчининг ёш ва индивидуал хусусиятларини, модалар ва рекламалар таъсирининг психологик шароитлари мавзусида баҳс этади. Ижтимоий психологиянинг муҳим бир соҳаси ш а х с психологияси деб юритилади. Бу тармоқ инсон шахсининг индивидуал хусусиятларини - характери, темпераменти, қобилияти, хулқ-атворининг етакчи омиллари, касб-ҳунарга мойиллиги, кўникмалари ва одатларини ўрганади. Шахс психологиясининг характериология, индивидуал психологик айирмалар

www.arxiv.uz типологияси, профессиография (шахснинг у ёки бу касбга яроқли, қобилиятли эканини аниқловчи соҳа) каби бўлимлари ҳам бор. Ҳозирги психологиянинг нисбатан янги соҳаларидан бири к о с м и к психологиядир. Космик психологиянинг мавзу баҳси космонавтларни парвозга руҳий жиҳатдан тайёрлаш, уларнинг старт, учиш ва қўниш вақтларидаги психологик кечинмаларини ўрганишдан иборатдир. Психик ҳаётнинг наслий формаларини, одам психикасининг ҳайвонлар психикасидан сифат жиҳатдан, одамга ва турли ҳайвонларга хос ҳаракатларнинг ўзига хос хусусиятларини қ и ё с и й психология ўрганади. Қиёсий психологиянинг махсус бўлими з о о п с и х о л о г и я бўлиб, турли ҳайвонларга хос психик ҳолатларни, ҳатти-ҳаракат формаларини ўрганади. Зоопсихологиянинг бир соҳаси сифатида этология ҳайвонлар ҳаракатларининг туғма механизмларини кашф этиш билан шуғулланади.

www.arxiv.uz ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Каримов И.А. Узбекистон буюк келажак сари. Т., Узбекистон, 1998. 2. Каримов И.А. “Маънавий юксалиш йўлида”. Т., “Ўзбекистон”, 1999. 3. Каримов И. А. “Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмоқда”. Т., “Ўзбекистон”, 1999. 4. Абдурахмонов Ф. “Қадимги шарқ мамлакатларида психологик фикрлар тараққиёти”. Т., “Ўзбекистон”, 1995. 5. Абдурахмонов Ф. “Одамлар билан қандай мулоқотга киришиш ва ёндошиш керак”. Т., “Ўқитувчи”, 1996. 6. Андреева Г.М. Социальная психология. М., Аспект пресс, 1999. 7. Бадмаев Б.Ц. Психология: как ее изучить и усвоить. М., Учебная литература, 1997. 8. Давлетшин М. ва б. Психология: Изохли лугат. Т., Укитувчи, 1998. 9. Каримов В. Ижтимоий психология. Т., «Укитувчи», 1994. 10. Каримов В., Акромова Ф. Психология. Т, 2000. 11. Ғозиев Э. Интелект психологияси. Т, «Ўқитувчи», 1990. 12. Ғозиев Э. Психология. Т, «Ўқитувчи», 1994. 13. Ғозиев Э. Тафаккур психологияси. Т, «Ўқитувчи», 1990. 14. Халилов М.Х. Билиш жараёнлари психологияси. СамДУ нашри, 1999. 15. Немов Р. Практическая психология. М., Владос, 1998 16. www.ziyonet.uz

Похожие

Хозирги замон психологиясининг ахволи, тузилиши ва методлари

Ҳозирги замон психологиясининг тузилиши ва тадқиқот методлари

Спорт психологиясининг предмети ва вазифалари

Мулоқот психологиясининг предмети, мақсади ва вазифалари

Хозирги замон психологияси предмети максади ва унинг вазифаси