Характер хислатларини ўрганиш - Психология - Рефераты

Характер хислатларини ўрганиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Характер хислатларини ўрганиш Бунинг учун А.Е. Личко ишлаб чиққан «Патохарактерологик диагностика саволномадан (ПДС) фойдаланиб, характерга урғу беришнинг (акцентуациянинг) бир қанча типини ажратадилар. Улар: 1. Гипертим тип — Г 2. Циклоид — Ц 3. Ўзгарувчан тип — Ў 4. Асабий заиф тип — А 5. Сензитив тип — С 6. Руҳий заифлик — Р 7. Шизоид тип — Ш 8. Тутқаноқли тип — Т 9. Жазавали тип — Ж 10. Бўш тип — Б 11. Мослашувчан тип — М Г — Гипертим ўсмирлар. Бу типга мансуб ўсмирлар тўполончи, тез зерикадиган, ҳаддан ташқари мустақил, ҳатто ботирлик, шўхлик билан ажралиб турадилар. Улар нотаниш киши олдида уялмайдилар, тортинмайдилар. Ўйинларда тенгдошларига буйруқ беришни ѐқтиришади. Тарбиячилар уларнинг шўхлигидан арз қилишади. Мактабда яхши қобилиятларга қарамасдан, тартибсизликлари, тез чалғишлари ҳисобига яхши ўқимайдилар. Ўсмирлик даврида асосий хусусият — ҳар доим яхши кўтарилган кайфиятда бўладилар. Бундай ўсмирлар эрта мустақиллик ва эркинлик кўрсатишади, қатьий тартиб ва режимни ѐқтиришмайди. Қонун ва қоидаларга енгилтаклик билан қарашади.

Улар ҳар доим улфатларга интилишади, ѐлғиз қолишни ѐқтиришмайди, тенгдошлари орасида раҳбарликка интилишади. Танишларни танлашда яхши —ѐмонни фарқ қилмайди ва осонлик билан шубҳали улфатлар орасига тушиб қолиши мумкин. Саргузаштларни, хавф—хатарни, қалтис юриш— туришини ѐқтиради. Яхши янги нарсани ҳис қилиш характерлидир, янги одамлар, жойлар, предметлар ўзига тортади. Бундай ўсмирлар осонлик билан илҳомланиб, бошлаган ишини охирига етказмайди, тўхтовсиз равишда «севимли иши» ни ўзгартириб туради. Узоқ ўтириб ишлашни талаб қиладиган, диққат билан ишлашни, майда ишни эплай олмайди. Ваъдасини бажаришда пул масалаларида ҳам бетартиблик билан ажралиб турмайди, осонлик билан қарзга ботиб қолади. Олифтагарчиликни, мақтанишни яхши кўради. Келажакни ширин хаѐлда тасаввур қилади. Муваффақиятсизлик кучли реакция кўрсатиш мумкин. Лекин узоқ вақтгача йўлдан чиқаришга қодир эмас, жаҳлдан тез тушади. Жинсий ҳиссиѐт эрта уйғонади ва кучли бўлади. Шунинг учун эрта жинсий ҳаѐтга киришиши мумкин. Ц — Циклоид тип. Одатда уларга тегишли бўлмаган катталар устидан хатарли ҳазиллар ва ҳамма ерда киноя қилиши хос бўлади. ҳаѐтий стереотипни тубдан ўзгартиришда, камроқ қаршилик кўрсатади.(масалан, мактабдан олий ўқув юртига ўтишда). Бундай ўзгартириш субдепрессив фазани тўсиши мумкин. Бу босқичдан насиҳат, гина—кудрат, айблашларга танлаб жавоб қайтаради. Болалик даврида тенгдошларидан фарқланмайди. Ўсмирлик ѐши бошланиши билан биринчи субдепрессив босқич бошланиши мумкин. Кейинчалик бу босқичлар кўтарилиши ва бир хил кайфият босқичлари билан алмашиниши мумкин. Босқичларнинг давомийлиги дастлаб кунлар, 1—2 ҳафта, ѐш ўтиши билан улар кўпайиши ѐки аксинча бартараф бўлиши мумкин. Субдепрессив босқичдан ланжлик, кучсизланиш, ҳамма нарса қўлдан тушиб кетиши кузатилади. Илгари оддий ва осонлик билан эришилган нарса

катта зўриқишни талаб қилинади. Ўқиш қийин бўлиб қолади. Атрофдаги кишиларни ѐқтирмайди, улфатлардан қочади, саргузаштлар ва хавф — хатарга қизиқмай қўяди. Ўсмирлар бу кунлари уйдан чиқмайдиган бўлиб қолади. Кичик муваффақиятсизликлар ва кўнгилсизликлар ҳам иш қобилияти пасайганлиги туфайли бу даврда оғир қайғурилади. Танбеҳ ва маломатларга қўполлик ва таъсирланиш билан жавоб қайтаради, руҳан умидсизликка тушади, кўпроқ зерикишдан арз қилади. Агар бу кунлари кўпроқ мувффақиятсизликка дуч келса, шахсий иродасизлиги, етукмаслиги, ҳеч нимага арзимаслиги ҳақидаги фикрларга осонлик билан берилиши мумкин. Қаттиқ ваҳимага тушиши, ўз—ўзини ўлдиришигача олиб келиши мумкин. Тенгдошлари билан гуруҳлар ташкил этиш кузатилиб, субдепрессив фазанинг кўтарилиш даврида сўна бошлайди. «Севимли иши» ўзгарувчан бўлади. Субдепрессив фазада уларни ташлаб қўяди, кўтарилиш даврида унга қайтади ѐки янгисини топади. Уйдан қочиш, таксикоман хулқ—атвор хос эмас. Улфатлар орасида фақат танишлар даврасида ароқ ичади. Ў — Ўзгарувчи тип Болаликда тенгдошларидан ажралмайди. ўсмирлик даврида асосий хусусият бу тез ўзгарувчан кайфият бўлиб, ҳатто арзимас, атрофдаги бўлар —бўлмас сабабга кўра ҳам ўзгариши мумкин. Кимнингдир бехосдан айтган сўзи, тасодифий суҳбатдошнинг совуқ қараши ҳам, жиддий кўнгилсизлик ва муваффақиятсизлик бўлмаса ҳам, руҳан тушкунликка тушиши мумкин. Аксинча, қизиқарли суҳбат, бир дақиқалик мақтов, кимдандир эшитган ҳавасни келтирадиган, келажак ҳам хушчақчақлик ва қувноқликка олиб келиши мумкин. Очиқ ва ҳаяжонли суҳбатлар даврида ѐ кулгини ѐки кўзида ѐшни кўриш мумкин. Бундай вақтда ҳамма нарса кайфиятга боғлиқ бўлади: ўзини ҳис қилиш ҳам, кайфият ҳам, уйқуси ҳам, иш қобилияти ҳам. Улфатларининг ўзгарувчан вазиятини ѐқтиради, озодликка интилиши ўртамиѐнадир. Агар ноқулай оилавий шароит бўлса, бу интилиши кучаяди. Тенгдошлари билан гуруҳларга ажралиш кайфиятга боғлиқ бўлади. Кайфият яхши бўлганда улфатларни излайди, кайфият ѐмон бўлганда, улардан қочади.

Тенгдошлари орасида йўлбошчи ролига даъво қилмайди Севимли иши бекордан - бекорга узоқ гап сотиш, баъзан бадиий ҳаваскорлик ѐки айрим уй ҳайвонлари бўлиши мумкин. Жинсий фаоллик одатда тегишиш ва хотин— қизларга мулозамат қилиши билан чегараланади. А — Асаби Заифлик Болаликдан қуйидаги белгилар кўзга ташланади: ѐмон уйқу, иштаҳаси йўқлик, инжиқлик, қўрқоқлик, баъзан кечаси қўрқиш, дудуқланиш ва бошқалар. Ўсмирлик даврида тез чарчаш, тез жаҳли чиқиш, ваҳима тушиши асосий хусусиятлар ҳисобланади. Чарчаш айниқса, ақлий машғулотлар ѐки жисмоний ва ҳиссий зўриқишда, мусобақа шароитида яққол кўринади. Кўпинча бўлар —бўлмас сабаб жаҳли чиқиш, бирдан жазаваси тутишга олиб келади. Жаҳли чиқиш, кўпинча афсусланиш ва кўз ѐш билан алмашади. Ваҳимага тушиш айниқса кучли бўлиши мумкин. Бундай ўсмирлар кичик тана сезгиларига ҳам эътибор беришади, бажонидил даъволанадилар, ўрин —тўшак қилиб ѐтиб оладилар. Кўпинча ўғил болаларда ваҳимага тушиш манбаи юрак ҳисобланади. Спиртли ичимликларни истеъмол қилиши хос эмас. Тенгдошларига, улфатларга интилади, лекин улардан тез чарчайди ва ѐлғизликни афзал кўради ѐки дўст билан муомала қилишни ѐқтиради. Ўз- ўзини баҳолаш соғлиқ ҳақида ғамхўрликни акс эттиради. С — Сензитив тип Болаликдан қўрқадиган ва ҳуркадиган бўлади. Кўпинча қоронғидан қўрқади, ҳайвонларни четлаб ўтади, бир ўзи уйда қулфланиб ѐлғиз қолишга қўрқади тенгдошларидан ѐтсирайди. Ҳаракатли ўйинларни ва жанжал тўполонни ѐқтирмайди. Нотаниш киши билан осонликча мулоқотга кириша олмайди. Буларнинг бари атрофдагилардан ажралгандек ва одамлардан ѐтсирайди, — деган нотўғри тасаввурга олиб келиши мумкин. ҳақиқатда эса бундай болалар ўрганиб қолган кишиси билан кўп гаплашади, ўзидан кичкиналар билан ўйнашни ѐқтиради, чунки улар билан ўзини хотиржам ва

ишончли сезади. Танишлари ва яқин кишисига меҳр қўйган, «уй боласи» ҳисобланади. Мактаб уларни танаффуслардаги шовқин сурон, уриши билан қўрқитади. Одатда тиришиб ўқийди. Ҳар хил назорат, текширув, имтиҳонлардан қўрқади. Кўпинча доскада жавоб беришга уялади. Маҳмадона деб ном чиқаришдан уялади. Бир синфга ўрганиб ва ҳатто айрим синфдошлари томонидан таъқибга олинишдан изтироб чекиб, бошқа синфга ўтади. Ўсмирлик ѐшининг бошланиши ҳеч қандай асоратсиз ўтади. Катта ўсмирлик ѐшига ўтиши билан қийинчиликлар бошланади. Бу типнинг икки асосий хусусияти кўзга ташланади. ҳаддан ташқари таъсирланувчанлик ва шахсий етукмасликни ҳис қилиш, ўзидаги кўп камчиликларни, айниқса аҳлоқий ва иродавий соҳаларда кўради. Туғишганларига болаларча меҳр қуйиш сақланиб қолган. Яқин кишиларининг ғамхўрлигига бажонидил кўникади. Жавобгарлик, бурч ҳисси, ўзига атрофдагиларга ҳаддан ташқари ахлоқий талаблар эрта шаклланади. Тенгдошларидан ѐтсирамайди, уларга интилади, лекин дўст танлашни яхши билади, дўстликка меҳр қўйган. Шовқинли улфатлардан яқин дўстни афзал кўради Бундай ўсмирларни қизиқиши икки хил бўлади. Биринчиси ақлий ахлоқий ўсмирларнинг характери касб этади (санъат, мусиқа, рассомлик, уй гуллари ва бошқалар). Бу жараѐннинг ўзидан ором олади, умуман катта натижаларга интилади. Қизиқишларнинг иккинчи хили шахсий етукмасликни бартараф этишга интилишдан иборат. Бу ерда эришадиган натижа ва тан олиш муҳимдир. Ўғил болалар иродасизликни спортнинг кучли турлари билан шуғулланиб, бартараф этмоқчи бўладилар. Қиз болалар бўлса, тортинчоқлик ва уятчанликни жамоат ишларини бажариш билан бартараф этишга интиладилар. Р — Руҳий Заифлик Болалик даврида тортинчоқ ва қўрқоқлик билан бир ҳаракатларнинг қовушмаганлиги, фикрлашга лаѐқатлилик ва ѐшига мос бўлмаган интеллектуал қизиқишлар эрта уйғонади. Баъзан нотаниш кишилардан ва

янги предметлардан қўрқиш, қоронғиликдан, ѐпиқ эшик ортида қолишдан қўрқиш кузатилади. Психоастеник хусусиятлари турлича кўринадиган қийин давр мактабнинг 1 — синфига тўғри келади. Бу типнинг асосий хусусиятлари — иккиланувчанлик, ҳар хил фикрларга ишониш ва ўз яқинларининг келажагидан ҳадиксираш туридаги ташвишли гумонсираш ва бошқалардир. Ўғил болаларга онасидан хавотирланиш хос. Иккиланувчанлик хос, айниқса мустақил танлаш керак бўлганда узоқ ўйланади. Лекин қарор қабул қилинганидан кейин тезда бажарилиши керак, бунда кишини ҳайрон қолдирадиган чидамсизлик хос. Жисмоний тараққиѐт яхшиликни исташдан иборат. Барча қўл кўникмалари ва спорт машғулотларини яхши эгаллай олмайди. Бундан спортнинг оѐққа оғирлик тушадиган турлари мустасно. Бу турлардан баъзан яхши натижаларга ҳам эришиш мумкин. Ўсмирнинг озодликка интилиш реакцияси кучсиз ифодаланган, бу реакция кўпинча қандайдир яқин кишилар билан боғлиқлик билан алмашган тенгдошларига интилиш тортинчоқлик шаклларида кўринади. Қизиқишлар интеллектуал— ахлоқий севимли иш билан чегараланади. Жинсий ҳаѐт (тараққиѐт) қисман умумий жисмоний тараққиѐтидан устун келади. Ўсмирга хулқ —атвор бузилиши (уйдан қочиш, спиртли ичимликларни истеъмол қилиш) хос. Ўз —ўзини таҳлил қилишга лаѐқатли бўлишга қарамасдан ўз — ўзини баҳолаш тўлиқ ва тўғрилик билан фарқланмайди. Руҳий заифлик хусусиятлари «юқори ақлий жавобгарлик» шароитида кучаяди, яъни, катталар, болаларга, кичиклар ѐки ночор аъзоларига қарши топширилганда зўраяди. Ш — Шизоид тип Бундай болалар болаликдан ѐлғиз ўйнашни ѐқтиради. Улар тенгдошларига кам интилади, шовқинли ўйинлардан қочади, катталарнинг ўзаро суҳбатларини жим ўтириб, тинглашни афзал кўради. Ўсмирлик ѐшда шизоид типнинг барча хусусиятлари чуқурлашади. Дастлаб

одамларга аралашмаслик ва узоқлашишни кўриш мумкин. Баъзан ѐлғизлик ўз қизиқишлари билан яшайдиган ўсмирларни оз даражада ўзига тортади. Алоқа ўрната олмаслик қобилияти ҳаммадан кўп уни ташвишга солади. Ўзига ўхшаш дўстни излашдаги муваффақиятсиз уринишлар, алоқанинг тез узилиши янада тортинчоқ бўлишга мажбурлайди. Ўзгалар учун ички дунѐси ҳар доим ѐпиқ ва кўпинча саргузашт ишлар билан тўла бўлади, шизоид ўсмирлар тўсатдан яхши таниш бўлмаган ва тасодифий кишига ҳам ичидагини айтиб, ѐрилиши мумкин. Шу билан бир вақтда уларнинг ички дунѐси яқин кишиларга номаълумлигича қолиши мумкин. Ички дунѐсини англаб бўлмаслик ва ҳис — туйғуларини кўрсатишда тийиқлик кўп ҳатти — ҳаракатларини бошқалар учун кутилмаган ва тушунарсиз қилади. Шизоид ўсмир турмушдаги майда ғамхўрликка чидаши мумкин, у буни сезмасдан ўрнатилган тартиб ва режимга бўйсуниши мумкин. Лекин унинг саргузаштлари, қизиқиш дунѐси ҳақида рухсатсиз гапиришга уринишга ҳам қатьий норозилик кўрсатиши мумкин. Атрофдагилар унинг жинсий фаоллигини сезмаслиги мумкин. Лекин ташқи «шаҳвонийликка қарашли», жинсий ҳаѐтдан ҳайратланиш ѐрқин ишқий саргузаштлар билан бирикиши мумкин. Гуруҳий қонунни бузишлар хос эмас. Лекин гуруҳ «ўз одами деб тан олиниши учун», «гуруҳ учун» жиноят қилишга ҳам тайѐр. Улфатлар орасида жуда сезгир, хотин — қизларга мулозамат кўрсатишга, тегишишга, шароит мавжуд бўлганда жинсий яқинлик қилишга қодир эмас. Шизоид ўсмирлар ўзгалар учун тасодифан энг қўпол шаклларда жинсий фаоллик кўрсатиши мумкин. Т - Тутқаноқли тип Баъзи ҳоллардагина бу типнинг хусусиятлари болаликдан намоѐн бўлади. Бундай бола соатлаб йиғлаши мумкин, уни кўндириш жуда шафқатсизлик кўринишлари намоѐн бўлади, бундай болалар ҳайвонларни қийнаши, кичикларнинг жиғига тегишни, ожизларнинг устидан кулишни ѐқтиради. Мактабда ўқув қуролларни тутишда жуда тартибли. Кўпчилик ҳолларда бу типнинг хусусиятлари ўсмирлик ѐшида намоѐн бўлади. Улардан

асосийси энг ѐмон дарғазаб бўлган даврда ва заҳрини сочиш мумкин бўлган инсонни излаш ҳисобланади. Бундай ҳолат соатлаб, кунлаб давом этади. У жазава тутиши билан боғлиқ. Аффектив портлаш тўсатдан рўй берганга ўхшайди. Аффект узоқ, аста—секин содир бўлади. Арзимас нарса портлашга сабаб бўлиши мумкин. Қаттиқ ҳаяжонланиш ҳолати фақат кучли бўлиб қолмай, у узоқ вақт давом этади. Инстинктив ҳаѐт қаттиқ зўриқиш билан ажралиб туради. Кучли жинсий қизиқиш шафқатсизлик лаѐқатлари билан бирлашиши мумкин. Севги билан бирга кучли рашк ҳам мавжуд. Спиртли ичимликларни истеъмол қилиш оғир жанжаллар билан тугайди. Мастликда қилган ишини билмайди. Қимор ўйинларига ишқибоз. Бойишга бўлган қизиқиш тез уйғонади. Тўпланган нарсасининг моддий бойлик бўлган учун уни тўплашга қизиқади. Спорт жисмоний кучни ривожлантиришга имкон бергани учун ўзига тортади. Қўшиқ айтиш ва мусиқа билан ѐлғиз шуғулланишни ѐқтиради, бунда у зўр ҳиссий ором олади. Бунда имиллаб ҳаракатланиш, бесўнақайлик, ҳаракат ва ҳиссиѐтдан тортиб, тафаккур ва шахсий қадриятларгача ҳамма нарсада кўринадиган сустлик умумий хусусият ҳисобланади. Ўз ишига зеҳни етса ҳам ҳамма қоидаларга бирма—бир риоя қилади. Ўз соғлиғига катта эътибор бериш, шахсий қизиқишларга риоя қилиш, гина сақлаш, хафагарчиликни унутмаслик, қизиқишларнинг озгина чекланишидан ғазабланиш билан бирикади. Ж — Жазавали тип Ўзидан бошқани ўйламаслик, ўзини ҳаммадан баланд қўйиш (эгоцентризм), атрофдагиларнинг ҳар доим унга эътибор беришларига интилиш, у билан фахрланишларига, унга ҳайрон қолишларига, ҳурматлашларига, ҳамдард бўлишларига интилиш асосий хусусият ҳисобланади. Энг ѐмони фақатгина келажакда оддий ҳеч ким назарига илмайдиган, оддий одам бўлиб қолишидан ҳам чўчиб, ўзига нисбатан нафрат қўзийди, ғазаби қайнайди. Қолган барча сифатлар шу хусусият билан

аниқланади. Ўзига эътиборини қаратиш учун ўз шахсини бўрттириб ѐлғон сўзлайди, хом хаѐл суради. ҳақиқий чуқур ҳиссиѐт мавжуд эмас. Ўсмирлик ѐшида худди шу ўртоқларининг эътиборини қаратиш мақсадида хулқ—атвор бузилишларидан фойдаланиши мумкин. Улар дарс қолдирадилар, меҳнат қилишни исташмайди, уларни бир хил ҳаѐт қониқтирмайди, уларнинг обрўталаблигини қондирадиган ўқиш ва меҳнатда ҳурматга сазовор бўлиш учун ҳам, тиришқоқлик ҳам етишмайди. У бекорчилик қилиши билан бир вақтда келажакда зўр касб эгаси бўлишга даъво қилади. Жамоа жойларида кишининг жиғига тегадиган хулқ - атворини намоѐн қилади. Одатда хулқ — атворнинг жуда оғир бузилишидан қочади. Уйдан қочиб кетиш болалик давридан бошланиши мумкин. Уйдан қочган болалар, уларни излаб борадиган жойларда бўлишга ѐки милициянинг эътиборини ўзларига қаратишга интилишади. Спиртли ичимликларни кўп истеъмол қилиб, маст бўлишни ѐқтиришади. Баъзан ўсмирлар ўзларини нашаванд қилиб кўрсатишга ҳам тайѐрлар. Тенгдошлар билан гуруҳларга бирлашганда раҳбарликка даъво қилади. Гуруҳнинг кайфиятини жуда яхши ҳис қилганлари учун бундай ўсмирлар ундаги интилишларни, таклифларни, ҳодисаларни биринчи бўлиб ифодалайдилар, ташаббускор бўладилар. Қизиқишлар ҳамманикидан баланд. Бунинг учун бадиий ҳаваскорлик ҳам йоглар гимнастикаси ҳам, замонавий фалсафий оқимлар танланиши мумкин, бунда бу машғулотлар кўп меҳнат талаб қилмаслиги керак. Жинсий майли унчалик кучли эмас. Жинсий хулқ — атворида театрал ўйинлар кўп. Ўспиринлар кўпинча ўзларининг жинсий ҳис — туйғуларини яширадилар, ўртоқлари орасида обрўси тушиб кетишдан қўрқиб, бу мавзуда суҳбатлашишдан ўзларини олиб қочадилар, ўзларини — ўзлари ҳаққоний баҳоламайдилар. Б — Бўш тип Болаликдан қулоқ солмаслик билан ажралиб туради, ҳамма жойга «бурнини тиқади», лекин улар жазодан қўрқиб, бошқа болаларга осонлик

билан бўйсунишади. Хулқ—атворнинг оддий қоидаларини қийинчилик билан ўзлаштирадилар. Уларни ҳар доим кузатиб туриш керак. Уларда биринчи синфдаѐқ ўқиш истаги йўқ. Қаттиқ назорат қилишганда иложсизликдан бўйсунишади, лекин иложини қилиб, дарсдан қочишга ҳаракат қилади. Катталар буюрган ҳар қандай ишда, бурч ва мажбуриятларни бажаришда тўлиқ иродасизлик намоѐн бўлади. Бекорчиликка, маҳмадонагарчиликка, ўйин — кулгига, кайф — сафога кучли интилиш жуда эрта сезилади. Дарсдан қочиб, кинога киради ѐки кўчада ўйнаб юради. Ўртоқлари томонидан гижгижлангани учун, улфатларини деб, енгилтак хулқ —атвор эгаларига бажонидил тақлид қиладилар В а уларга бўйсунадилар. Ҳар бир кунни кўчадаги улфатлар орасида ўтказишга тайѐр. Болалик давриданоқ чекишни бошлайди. Майда ўғриликлар қилади. Ўсмирлик даврида кино каби олдинги қизиқишлар вақтини чоғ қилмай қўяди. Безориларча ҳаракат қилади, нашавандликка қизиқиш кўринади. Ўйин — кулги қилиш учун хулк — атвор бузилади. Спиртли ичимликларни истеъмол қилиш эрта (баъзан 12— 14 ѐшдан) бошланади. Улар ҳеч қачон яқин кишиларни чин дилдан севмайдилар. Оилавий ташвишларга бепарво қарайдилар. Унинг учун яқин кишилари энг аввало ўйин —кулги манбаи ҳисобланади. Кўчадаги ѐмон болаларга эрта қўшилишга интилади. Улар ўзларини — ўзлари машғул қилишади, ѐлғизликни ѐқтирмайди ва бундай даврларда ўйин—кулги учун жой излашади. Бўш ўсмирларда ташаббускорликнинг етишмаслиги ва қўрқоқлик, уларни бундай гуруҳларнинг қуроли бўлиб қолишига олиб келади. Гуруҳий қонун бузишда ўсмирлар «емаган сомсасига пул тўлайдилар». Қандайдир меҳнатни талаб қиладиган қизиқишларга улар эриша олмайдилар. Шунинг учун тасодифий учрашиб қолган киши билан соатлаб гап сотадилар, қимор ўйнайдилар. Жинсий майли унчалик кучли эмас, лекин кўчадаги гуруҳлар билан бўлиши жинсий тажрибасининг эрта ортишига олиб келади.

М — Мослашувчан тип Асосий хусусият теварак — атрофга доим мослашиш хос. Уларнинг ҳаѐт Қонуни — «ҳаммага ўхшаб» ўйлаш, «ҳаммага ўхшаб» ҳаракат қилиш, ҳамма нарса ҳамманикидай бўлишига интилишдир. Бунда «ҳамма» деб теварак атрофдаги кишилар тушунилади. Улар «ҳаммадан» қолиб кетишни истамайди. Бу айниқса кийимлар модасида аниқ кўринади. Қандайдир янги мода чиққанда, уни мослашувчан тип вакилларидан кўп қораловчилар бўлмайди. Улар янги модани ўзлаштириб олганлари заҳоти бу кийим уларга ѐқиб қолади, илгари бу кийимни ѐмонлаганликларини ҳам унутиб юборишади. Теварак—атроф ҳар доим мос бўлишга интилиб, ҳеч қачон унга қарши чиқа олмайдилар. Шунинг учун яхши кишилар орасида яхши бўлиб, ҳамма ишларни беками-кўст бажаришади. Безорилар орасига тушиб қолганларнинг хулқ - атворидаги барча одатларни ва қилиқларни ўрганиб олишади. Мослашувчан ўсмирлар «улфат учун» ичавериб пиѐниста бўлиб кетиши ва гуруҳий қонунбузарликка тортилиши мумкин. Мослашувчан типнинг болалиги катталар томонидан назорат қилиб турилса, яхши ўтади. Бу тип фақат ўсмирлик ѐшида кўринади. Улар ўрганиб қолган ўсмирлар гуруҳини қадрлашади, бу гуруҳнинг мунтазамлигини, теварак — атрофнинг доимийлигини ѐқтиришади. Касб танлашда ѐки ўқишни қаерда давом эттиришни танлашда, кўпчилик ўртоқлари қаерни танлашса, у ҳам шу ерни танлайди. Агар мослашувчан ўсмирга ўрганиб қолган гуруҳни нима учундир рўйихушлик бермаса, бу энг оғир психик касалликдек идрок этилади. Улар ота —оналари ѐки тарбиячилари, ўрганиб қолган ўртоқлари муҳитдан қайтариб олингандагина бундан қутилишади. Мослашувчан типнинг характеридаги бўш жой —бу кескин ўзгаришларга чидай олмаслигидир. Ҳаѐтий стереотипнинг бузилиши, ўрганиб қолган муҳитдан ажралишдан қаттиқ азоб чекиши мумкин. Бу ўсмирларнинг ўз — ўзини баҳолаши ѐмон эмас. Уларнинг кўпчилиги ўз характеридаги асосий хусусиятларни тўғри баҳолашади.

Бу саволнома 13 — 21 ѐшдаги ўсмирлар ва ѐшларни текширишга мўлжалланган. А.Е. Личко ва унинг ходимлари таклиф этган типларга бўлиш ѐрдамида характерга урғу бериш (акцентуация) типига боғлиқ равишда тузатиш ишларини олиб бориш мумкин. Характери ўзгарган ўсмир билан ишлашнинг усулларидан бири акцентуация типига боғлиқ равишда унга яхши ташқи шароит яратишдир. Масалан, шизоид ўсмирларни фаол жамоатчилик фаолиятига жалб этишнинг, кўп одамлар қатнашадиган жамоа тадбирларига чорлашнинг фойдаси йўқ. Уни чуқур индивидуал машғулотларни талаб этадиган ақлий ѐки жисмоний ишнинг бирор турига жалб этиш кўпроқ фойдалироқ бўлур эди. (Масалан, математик тўгаракларга қатнашиш, компьютер учун ўйинлар ва программа тузиш ва ҳоказо).

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиѐтининг пойдевори. Т.,1998 2. В.Каримова. Психология. Ўқув қўлланма. Т.А. Қодирий номидаги халқ мероси нашриѐти. «ЎАЖБНТ» маркази, 2002. 3. Умумий психология. А.В. Петровский таҳрири остида, Т., Ўқитувчи, 1992 й. 4. Ғозиев Э. Психология методологияси. – Т.: «Университет», 2002. 5. Ғозиев Э. Умумий психология.-Т.: Университет, I, II китоб, 2002. 6. Немов Р.С. Психология: Учеб. для студентов высш. пед. учеб. заведений: В 3 кн.- Психодиагностика. Введение в научное психологическое исследование с элементами математической статистики. – 3-е изд. – М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 1998. 7. Психологиядан қисқача изохий лугат. Тошкент. ТДПУ Давлетшин М.Г. таҳрири остида. Т., 1998. 8. Ёш ва педагогик психологиядан практикум. Т.1991. 272-275 б.

Похожие

Миллий характер

Ҳарбий психологиянинг ўрганиш методлари

Шахснинг индивидуал психологик хусусиятлари ва уларни диагностика килиш ( характер кобилият темперамент )

Олий мактаб психологияси предмети вазифалари

Талаба шахси ижодий типларини ўрганиш усуллари