Differensial psixologiyaning predmeti - Психология - Рефераты

Differensial psixologiyaning predmeti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Psixik xodisalarning yosh uzgarishlari differensial psixologiyaning o`rganish ob`ekti ekanligi. 2. Differensial psixologiyaning va yosh psixologiyasining asosiy metodlari. 3.Test va uning individual xususiyatlarini o`rganishdagi axamiyati. 4. Psixik funksiyalar taraqqiyotini o`rganishning uzunasiga va kundalangiga kesish usullari. 5.Differensial psixologiyaning nazariy va amaliy vazifalari.

www.arxiv.uz Differensial psixologiya (lot.differentia-farq) psixologiyaning bir qismi bo`lib, kishilar o`rtasidagi individual psixologik farqlarni o`rganadi.Kishilar o`rtasidagi indviduval farq nima? SHuningdek, differensial psixologiya fakat kishilar orasidagi farqlarnigina emas, balki guruxlar orasidagi individual farqlarni xam o`rganadi. Psixik xodisalarning («Psixik xodisalar»-deganda nimani tushinasiz?) individual xususiyatlari va yosh uzgarishlari differensial psixologiyaning o`rganish ob`ekti xisoblanadi.Differensial psixalogiya kanday fan? Differensial psixologiya termini birdaniga paydo bo`lgani yo`q. Avval psixologiyaning bir qismi sifatida «xarakterologiya», «etalogiya», «Individual psixologiya», «Maxsus psixologiya» kabilar paydo bo`ldi. Keyinchalik fan sifatida differensial psixologiya umumiy psixologiyaning qonuniyatlari paydo bo`lgandan keyin bu xakida tortishuvlar, baxslar asosida, qonuniyatlarni barkarorlashtirish va turli («Tipologik indvidual xususiyatlar»- deganda nimani tushinasiz?) kishilarni psixologik tipalogik- individual xususiyatlarini yoritish jarayonida paydo bo`ldi CHunki tajriba talab kiladigan psixologiya kishilarning individual va gurux xususiyatlarini bilmasdan turib rivojlanishi mumkin emas edi. XIXasrning 20 yillarida paydo bo`lgan differensial psixologiyaning diqqat markazida uzaro individual xususiyatlar, turli yoshdagi kishilarning qobiliyatiga xos xususiyatlar, maktab dasturidagi bilimlarni uzlashtirishni muvaffakiyati, rivojlanishi va uni tipi , turadi. temperament va xarakteridagi farqlarni yoritib berish turar edi. Keyinchalik differensial psixologiya doirasiga ichki uzgarishlarning individual xususiyatlarini o`rganish masalasi kiritildi. SHuningdek, psixik funksiyalarning yosh uzgarishi bilan mashk va ta`limni rivojlanib borishi psixologik qonuniyatlarning oshib borishi, turli qobiliyatlarning barkarorlashuvi turli qobiliyatlarning shakllanishi, xotira turlari, diqqat, tafakkur, sezgirlikning ortib borishi kabi masalalarni uz ichiga ola boshladi.

www.arxiv.uz Maxsus psixologiya masalalari ya`ni sinfiy, milliy,professionallikning jami psixologik farqlari va xozirgi kunda etnopsixologiya masalalar xam differensial psixologiya soxasiga kirib keldi. Differensial psixologiya termini 1900 yili nemis psixologi V. SHtern tomonidan kiritildi. Differensial psixologiyaning (asosiy vazifasi) xozirgi kunda bolalarning, maktab o`quvchilarining individual tipologik xususiyatlarini aniklashda xam muxim axamiyat kasb etmokda. Kupchilik pedagoglar o`quvchilarning individual tipologik xususiyatlarini ilmiy nazariy tomondan ( ya`ni fizika- matematika, ximiya, biologiya…) tashkil etishni tavsiya etadilar. Ba`zi bir o`qituvchilar esa o`quvchilarning ilmiy- texnik yunalishlariga karab farqlashni maksadga muvofik kuradilir. Xozirgi zamon differensial psixologiya fani oldida yana yangi muammolar (Xozirgi zamon Differensial psixalogiya oldida kanday muammolar bor?) ya`ni iktidorli bolalarni individual xususiyatlari va ularni boshka bolalardan tipologik farqlari masalasi, ularga differensial ta`lim berish va qobiliyatlarini shakllantirish (maxsus va umumiy qobiliyatli bolalar ), ta`limni individuallashtirish kabilar paydo bo`ladi. (Umumiy ta`limda bolalarning o`rtacha rivojlanishi darajasi xisobga olinar edi. YAxshi uzlashtiruvchi, konikarli va yomon uzlashtirishning o`rtacha mikdoriga karab tashkil etiladi). Ta`limni individuallashtirish prinsipi o`qitishda o`quvchilarning real tiplariga tayanish zarurligiga asoslanadi. Buni programmalashtirilgan ta`lim juda yaxshi amalga oshiradi. Lekin odatdagi ta`lim sharoitida bu prinsipni tadbik etish mumkin. O`quvchilarning individual- psixologik xususiyatlari ta`limning ayrim metodlari va usullarini tanlash xamda kullash vaktida uyga berilgan topshiriklarni qismlarga bo`lishda, sinf va sinov ishlarining variantlarini kiyinchilik darajasiga karab aniklashda xisobga olinadi. O`quvchi tafakkurining individual xarakteristikasini, uni biron bir tipga mansub ekanligini aniklash, (N.A.Menginskaya aytganidek), o`quvchi nimani uzlashtirgan va nimani uzlashtirmaganligini bilish bilan emas, balki o`quvchining fikrlash faoliyatidagi individual xususiyatlarni xam shaxsning ayrim

www.arxiv.uz xususiyatlarini, o`qishga munosabatini, kizikishini, o`qishdagi emosional-irodaviy soxalarining xarakterli kurinishlarini aniklab olish bilan xarakterlanadi. SHaxs tarkib topishi jarayonining psixologik qonuniyatlarini,(SHaxs tarkib topishini kanday qonuniyatlari mavjud?) Axloqiy odatlar va ishonch-e`tikod tarkib topishining qonuniyatlarini bilmay turib, psixik taraqqiyotining yosh dinamikasi bioijtimoiy (bio-xayot), xronalogik va strukturaviy tomonini bilmasdan turib tugri ta`lim-tarbiya berish mumkin emas. CHunki turli yosh davrlar uzining anotomofiziologik va psixologik xususiyatlari bilan farqlanadi. SHuningdek ular bolaning yashab to`rgan ijtimoiy xayoti, muxiti, ta`lim- tarbiya va uning bolaga ta`siri, taraqqiyotining yosh dinamikasi, taraqqiyot boskichlarining uziga xosligi bilan bir- biridan farqlanadi. Individual shaxs biologik tuzilishga mansubligi; bu-muxit (qulay, noqulay),ij,imoiy ta`lim – tarbiya, faollikka munosabat bilan xarakterlanadi. Bogcha yoshi, kichik maktab yoshi orasidagi, o`rta maktab yoshi va katta maktab yoshi orasidagi tipologik farqlar esa shaxs taraqqiyotida, uni shakllanishida muxim axamiyat kasb etadi. SHunga binoan psixik taraqqiyotning yosh dinamikasi kuyidagicha izoxlanadi.Psixik tarakiyotning yosh dinamikasiga nimalarni kiritish mumkin? a)bioijtimoiy- “ bio “ xayot ( ijtimoiy xayot) b) xronologik- bosqichma- bosqich taraqqiyot v)struktura- tuzilish. SHtern Differensial psixologiyani turt qismga ajratadi. 1. SHaxsga psixologik xarakteristika tuzish. 2. Differensial psixologiyaning metodologiyasi va texnikani solishtirish xakida ta`limot. 3. Olingan materiallarni psixologik xususiyatlari ishlab chikarish xakidagi ma`lumot. 4. Tiplarga ajratish xakidagi ta`limot. Bu ta`limotlar uziga xos mazmun va xususiyatga ega bo`lib, differensial psixologiya mazmunini keng yoritib berish imkonini va turli yoshdagi tipologik

www.arxiv.uz xususiyatlarni bir-biriga solishtirib o`rganish imkonini beradi Ular bir-birini mazmun jixatidan tuldiradi va anik ma`lumotlar beradi YOsh va pedagogik psixalogiyaning tatkikot usullarini (asosiy,yordamchi) tariflab beringchi? YOsh psixologiyasi va differensial psixologiyaning tadkikot usullari xar bir tarbiyachi, o`qituvchi va ilmiy xodim uchun axamiyatlidir. Bu usullar fakat xususiy, ilmiy tadkikot ishlari utkazish uchungina emas, balki amaliy ta`lim-tarbiya maksadlarida bolani chukurrok o`rganish uchun xam muximdir. YOsh psixologiyasida asosiy va yordamchi usullar mavjud: Asosiy usul: kuzatish va eksperiment; yordamchi usul: suxbat, kishi faoliyati maxsulini taxlil kilish, biografiya, test, genetik va boshkalardan iborat.Differensial psixologiya kaysi metodga kuprok asoslanadi? Birinchi marta Differensial psixologiyada kuzatish metodiga asoslangan edi. Kuzatish maksad kuyib uni rejali va muntazam tekshirishdir. Kuzatishni kuyidagi prinsiplar asosida tashkil etish kerak: 1. o`quvchilarni ta`lim- tarbiyaning tabiiy sharoitida kuzatish lozim; 2. o`quvchini inson shaxsining yaxlitligi prinsipiga asoslanib kuzatish; 3. shaxsni kat`iy ob ь ektiv materiallar , kursatkichlar asosida tashkil etish; 4. o`quvchi shaxsining xususiyatlarini tushunish, shakllanish sharoiti va muxitni xisobga olish; 5. o`quvchini uzok muddatda o`rganish; 6.bolani jamoa va jamoa sifatida o`rganish; 7. shaxs xususiyatlarini turli xilda namoyon bo`lishini nazarda tutish; 8. bolaning xatti – xarakat motivlarini tushunish; 9. ularning nutkini kuzatish ma`lum axamiyatga egadir. Suxbat, faoliyat maxsulini taxlil kilish va anketa, eksperiment (uch xil) metodlari orkali shaxs taraqqiyotining turli tomonlarini o`rganish mumkin. II. Keyinchalik defferensial psixologiyada kuzatish usuli bilan birga, uning rivojlanishida test metodidan foydalanildi. Bunda ingliz olimi F.Galton va ayniksa fransuz psixologi A.Bine va T.Simon o`quvchilarning individual farqlarini

www.arxiv.uz o`rganish uning muxim axamiyatga ega ekanligini kursatib berdilar. Test yordamida tadkikot kilish eksperimental tadkikotning xususiy bir xili bo`lib, bu metod psixologiyada 1905 yildan boshlab A.Bine tomonidan kiritildi. U kishilarning akliy usish darajalarini yoshlarga karab ulchash va ularni akliy iste`dod darajalariga karab taksimlash imkoniyati borligi xakidagi goyani aytgan vaktdan boshlab keng kullanila boshladi.Test metodi orkali nimalarni o`rganish mumkin? Test (ing. tekshirmok) standartlashtirilgan psixologik sinov. Buning natijasida u yoki bu xoldagi psixik jarayon baxolanadi, shaxs bir butunligicha yoki uning ayrim xususiyatlari o`rganiladi. SHaxsning mavkei darajasini belgilash «akliy jixatdan iste`dodli kishilarni akliy jixatdan nuksonli» kishilardan ajratish maksadida amalga oshirilishi lozim . Test birorta psixologik xodisani aniklashda murakkab texnik moslamalarni talab kilmaydigan, kulga kiritilgan natijalarni mikdoriy jixatdan ifodalab beradigan va ularni matematik jixatdan ishlash imkonini beradigan kiska, standartlashtirilgan sinovdir. Bu esa uning afzalligini kursatadi, shuningdek, analiz va baxolash usullarining ma`lum darajada bir xilligi, ma`lum yosh normalariga moslashtirilganligi xam uning afzalligidir. Test uz-uzidan tula ilmiy va joriy kilinishi mumkin bo`lgan tadkikot usulidir. Masalan: avtomobil ь 760 km li masofani soatiga x km o`rtacha tezlik bilan bosib utdi. U yulni kancha vaktda bosib utadi?-degan savolga javob topishda bola mustakil fikr yuritadi. Bu metod xozirgi kunda o`quvchilarning uzlashtirishiga, qobiliyatiga xos xususiyatlarni aniklashda, individual xususiyatlarni anik baxolashda katta axamiyatga egadir. III. Psixik funksiyalar taraqqiyotini xozirgi kunda uzunasiga va kundalangiga kesish usuli bilan o`rganishga katta e`tibor berilmokda. Bolaning psixik funksiyalarini rivojlantirishni o`rganish uch prinsipga asoslanadi. 1. Bola psixikasiga ob ь ektiv yondashish. 2. Rivojlantirishning sabablarini aniklash.

www.arxiv.uz 3. Bola psixikasini maksadga muvofikligini, muvofik tarkib toptirishni o`rganish. Bu prinsiplarga muvofik bola rivojlanishini o`rganish ikki shaklda; A) «Uzunasiga tekshirish». B) «Kundalang kesish» usuli bilan amalga oshiriladi. «Uzunasiga kesish»,»Kundalangiga kesish» metod? (mazmunan bayon kilingchi-?) «Uzunasiga tekshirish»da bola psixik xayotining bir qismini bir bolaning uzida sistemali kuzatiladi. Bundan asosiy maksad bola psixikasining rivojlanishida bir boskichdan ikkinchi boskichga utishdagi uzgarishlarni aniklanadi. “Kundalang kesish” da bolaning xamma psixik xususiyatlari emas, balki uning aloxida xususiyatini tekshirish predmet kilib olinadi. Bunda aloxida yoshdagi yoki turli yoshdagi bolalar bir yula tekshiriladi va kup vakt mexnat sarflaydi . Vakt va mexnatni tejash imkoniyatiga ega bo`lgan ilmiy tekshirish ba`zi kamchiliklardan xoli emas. Bu kamchilikning asosiysi bolaning psixik rivojlanishidagi burilish jarayoni bo`lib, uning bilib olishini kiyinligidir. SHu sababli ishni rasional olib borish uchun bola psixik rivojlanishining umumiy tendensiyasi oldin tekshirishning “kundalang kesish”usuli bilan aniklanadi, undan keyin ba`zi muxim xususiyatlarini bilish “uzunasiga tekshirish” usuli bilan olib boriladi. Bu usullar yordamida psixik funksiyalar taraqqiyotini mukammal o`rganiladi. Aytingchi? Xozirgi zamon Differensial psixologiyasi oldida kanday nazari va amali vazifalar bo`lishi mumkin? IV.Xozirgi zamon differensial psixologiyaning muxim vazifasi (nazariy) avvalo; 1.Turli yoshdagi bolalarning psixik taraqqiyotiga xos bo`lgan qonuniyat va xususiyatlarni o`rganish. 2.Bolalarning individual xususiyatlarini va ular orasidagi farqlarni aniklash;

www.arxiv.uz 3.Iktidorli bolalarning individual psixologik va tipologik xususiyatlarini belgilashdan iborat. Differensial psixologiyaning muxim vazifasi fakat individual-psixologik xususiyatlarini xarakterlab berish emas, balki ularni psixik faoliyatini tashkil etishning eng muxim xususiyatlarini ajratish va uni sub ь ektining individual tipologik xususiyatlarini paydo bo`lishi sabablarini bilish uning neyrofiziologik faktorlarini, nerv sistemasi xususiyatlarini bilishni takozo etadi. SHuning uchun xam bu differensial psixologiyaning xozirgi zamon sharoitidagi muxim vazifasidir. Differensial psixologiyaning amaliy vazifasi bevosita uning nazariy masalalarini xayotda kullash va uni jamoatchilik orasiga keng tarkatishdan iboratdir. Bu televizor va radiolar orkali chikish, ruznoma va oynomalar saxifalarida makolalar chop etish, maktab, bolalar bogchalarida ota–onalar kengashlarida ilmiy uslubiy ma`ruzalar orkali amalga oshiriladi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. A.V. Petrovskiy taxriri. Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya Moskva, 1979y. 2.E.Goziev, Psixologiya. Toshkent ,1994y. 3.M.V.Voxidov. Maktabgacha tarbiya psixologiya. Toshkent,!985y. 4. M.G. Davletshin taxririda. YOsh psixologiyasi va pedagogik psixologiya. Toshkent, 1974yil. 5. www.qmii.uz

Похожие

Eksperimental psixologiyaning predmeti

Pedagogik-psixologiyaning predmeti

Umumiy psixologiyaning predmeti va vazifalari

Sotsial psixologiyaning predmeti, maqsadi va vazifalari

Yosh davrlari psixologiyasi va pedagogik psixologiyaning predmeti