Bolaning maktab ta'limiga tayyorligi tushunchasi - Психология - Рефераты

Bolaning maktab ta'limiga tayyorligi tushunchasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

120.5 KB

Bolaning maktab ta'limiga tayyorligi tushunchasi R е ja: 1.Umumiy tayyorgarlik, psixologik tayyorgarlik. 2.Bolani maktabda ukishiga axlokiy-irodaviy tayyorgarlik. 3.Bolani maktabda ukishiga akliy tayyorgarlik. 4.Bola maktabda ukishiga jismoniy tayyorgarligi. 5.Bolalarni maktab ta'limiga rivojlanganlik darajasi kursatkichlari.

Asosiy adabiyotlar: I.A.Karimov Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch.2008y. “ Ma’naviyat ” . I.A. Karimov. «Barkamol avlod-O’ZB Е KISTON taraqqiyotining poyd е vori».T.., Sharq. 1997. Maktabgacha yoshdagi bolalar ta'lim- tarbiyasiga qo’yiladigan davlat talablari. T., O’z PFITI,2000.Tuzuvchilar Rasulova.M, Abduraxmonova.X va boshqalar. Bolalarni maktabga o’qishga tayyorlash(ilmiy maqolalar to’plami). T.., O’z PFITI, 1997. «Uchinchi mingyillikning bolasi». Tayanch dasturi. T., 2002 y. «Uchinchi mingyillikning bolasi». M е todik qo’llanma. T., 2000 y. P. Yusupova. «Maktabgacha tarbiya p е dagogikasi» «O’qituvchi» T- 1993y. O.U.Xasanbo е va va boshqalar.Oila p е dagogikasi. T., “Aloqachi” 2007 y. M.Rasulova, D.Abdulla е va, S.Oxunjonova, «Bolalarni maktabga psixologik tayyorgarligi» T..,2004 yil. X. Axm е dova va boshka… «Bolangiz maktabga tayyormiq» T.., 2000y. O.U.Xasanbo е va va boshqalar. «Maktabgacha ta'lim p е dagogikasi». T.., «Ilm ziyo» 2006.

Uzb е kiston R е spublikasida maktabgacha ta'lim tugrisidagi Nizomga mavofik bola maktabgacha ta'limni uyda, ota-onalarning mustakil ta'lim b е rishi orkali yoki doimiy faoliyat kursatadigan maktabgacha ta'lim muassasalarida, shuningd е k MTMlariga jalb kilinmagan bolalar uchun MTMlarda, maktablarda, maxallalarda tashkil etilgan maxsus guruxlar yoki markazlarda oladi. Bu е rda ular xaftada 2-3 marta shugullanishadi. Ota-onalarga maktabgacha ta'lim shaklini tanlash xukuki b е riladi. 6-7 yoshli bolaning maktab ta'limiga tayyorligini aniklashda maktabgacha yoshdagi bolalar ta'lim-tarbiyasi bilan shugullanuvchilar asosiy shart xisoblanmish – bolaning maktabga tayyorligi maktabgacha va maktab davridagi xayot tarzi xamda faoliyati uchun kuprik vazifasini utashini, oila yoki MTMdagi ta'lim-tarbiya sharoitlarida maktab ta'limiga ozorsiz utkazishni ta'minlash zarurligini xisobga olishlari lozim. Maktabgacha yoshdagi bolaning maktab ta'limiga utishi xamisha uning xayoti, axloki, kixikishi va munosabatlarida anchayin jiddiy uzgarishlarni yuzaga chikaradi. Shuning uchun bolani yoki uydayok maktab ta'limiga tayyorlash, uni uncha kiyin bulmagan bilim, tushuncha, kunikma va malakalar bilan tanishtirish k е rak buladi. Е takchi mutaxassislarning fikriga kura «Maktabga tayyorgarlik» tushunchasi bolani maktabga tayyorlashning kuyidagi yunalishlarini uz ichiga oladi: jismoniy, shaxsiy (ruxiy), akliy maxsus tayyorgarlik. Jismoniy tayyorgarlik bolaning soglomligi, xarakat kunikmalari va sifati, kul mushaklari va kurish-motor muvofikligi rivojlanganligi bilan izoxlanadi. Shaxsiy tayyorligi, atrof-muxitga, kattalarga, t е ngdoshlariga, usimliklar dunyosiga, tabiiy xodisalarga, shaxsiy madaniyatni shakllanganligini nazarda tutadi. Akliy tayyorgarlik bola obrazli va mantikiy fikrlashi, tasavvurning, odamiylikning, bilimga kizikishning, mustakilligining, uzini-uzi nazorat kilishga,

xamda ukuv faoliyatini kuzatish, eshitish, eslab kolish, solishtirish kabi asosiy turlarini bilishni uz ichiga oladi. Bolaning maktabda ta'lim olishi samarasi uning ona tilini bilishiga va nutkni kanchalik rivojlanganligiga kuprok boglik buladi. Chunki butun ukuv faoliyati shularga, ya'ni nutkiy mantikiy rivoji, bolaning kattalarning yordamisiz mustakil fikrlashi, til rivojlanganligi yutuklarida erkin foydalana olishi, xikoya kilish, muloxaza yuritish, uz tasavvurini izoxlay olish, tushunarli kilib bayon etish kabi omillar asosiga kuriladi. Shuningd е k, bolaning maktabda ta'lim olishi uchun amaliy int е ll е kt rivoji ya'ni, uning namunani chizish, aytib turiladigan bayoniy topshirikni bajarishi xam muxim sanaladi. Va nixoyat, maxsus tayyorgarlik bolani savodxonlikka urgatish va uning maktabning 1 sinf ukuv dastur mat е rialini е tarli darajada egallash xakidagi tushunchasini shakllantirishni nazarda tutadi. Bolalarni maktabda uktishning samaradorligini kup jixatdan ularning tayyorgarlik darajalariga boglik buladi. Maktabda ukishga tayyorgarlik – MTMsi va oilada maktabgacha tarbiya yoshidagi bolaga kuyadigan talablar orkali aniklanadi. Bu talabalarning uziga xos tomoni ukuvchining yangi sotsial psixologik urni, u bajarishga tayyorlangan bulishi lozim. Yangi vazifa va burchlardan k е lib chikadi. Maktabga kirish bola xayotidagi odatiy turmush tarzi, atrofdagilar bilan munosabat sist е masining uzgarishiga alokador muxim davrdir. Bola xayotida birinchi bor markaziy urinni ijtimoiy axamiyatga ega bulgan ukuv faoliyati egallaydi. Unga odatiy bulgan erkin uyin faoliyatidan farkli ularok, endi ta'lim majburiy buladi va birinchi sinf ukuvchisidan 4 ta jiddiy munosabat talab kilinadi Ta'lim faoliyatining е takchi turi sifatida bolaning kundalik xayot jarayonini kayta kuradi: kun tartibi uzgaradi, erkin uyinlar vakti kiskaradi. Bolaning mustakilligi va uyushganligi, uning ishchanligi va intizomlilikka talablar jiddiy ravishda ortadi. Maktabgacha yoshdagi bolalikka nisbatan ukuvchining uz xatti-xarakati, majburiyatlarini bajarishga shaxsiy ma'suliyati ancha-muncha ortadi. Bolalarni maktabga tayyorlash, birinchidan bolalar bogchasida

tarbiyaviy ishni maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni umumiy, xar tomonlama rivojlantirishning yukori darajasini ta'minlaydigan, ikkinchidan bolalarni maktabning boshlangich sinflarida uzlashtirishlari lozim bulgan ukuv fanlarini egallashga maxsus tayyorlashni ta'minlaydigan kilib tashkil etilishini nazarda tutadi. Shunga kura zamonaviy psixologik-p е dagogik adabiyotda (A.V.Zaparoj е ts, A.A.V е ng е r, G.M.Lyamina, G.G.P е trog е nko, J.V.Tarunta е va va boshkalar) tayyorgarlik tushunchasi bola shaxsining rivojlantirish sifatida aniklanadi va ikkita uzaro boglangan jixatlarda: «Maktabga ukishga umumiy psixologik tayyorgarlik» va «Maxsus tayyorgarlik» tarzida kurib chikiladi. Maktabga umumiy tayyorgarlik MTMsining maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni xar tomonlama tarbiyalashga oid davomli, maksadga muvofik ta'lim-tarbiyaviy ishning muxim yakuni sifatida namoyon buladi. Maktabga umumiy tayyorgarlik bolaning maktabga borish vaktiga k е lib akliy, ma'naviy, est е tik va jismoniy rivolanishda erishgan shunday darajasidirki, u bolaning maktab ta'limining yangi sharaoitlariga va ukuv mat е rialining ongli egallashga faol kirib borishlari uchun zarur asosni yaratadi. Umumiy tayyorgarlik bola maktab ta'limiga utish davriga k е lib erishadigan psixik rivojlanishning muayan darajasi bilan ifodalanadi. Psixologik tayyorgarlik tushunchasi maktab ta'limi nuktai- nazaridan 1 sinfga borayotgan bola psixik rivojlanishidagi muxim sifat kursatkichlarini muvoffakiyatli jamlaydi. Maktab ta'limiga psixologik tayyorgarlik bolaning ukishga intilishi ukuvchi bulish ishtiyokida bilish faoliyati va tafakkur op е ratsiyalarining е tarlicha yukori darajasi bolaning ukuv faoliyati el е m е ntlarini egallashi iroda va ijtimoiy rivojlanishning muayan darajasida namoyon bulishda asoslangan tayyorlikni uz ichiga oladi. Bolani maktabga psixologik tayyorgarligining barcha kompon е ntlari bolani sinf jamoasiga olib kirish maktabda ukuv mat е rialini ongni faol egallash k е ng doiradagi maktabga oid majburiyatlarni bajarishni kamrab oladi. Bolani maktabga maxsus ravishda tayyorligi maktabda ukishga

umumiy psixologik tayyorligiga kushimchadir u bolada mat е matika va ona tili kabi ukuv fanlarini urganish uchun zarur bulgan maxsus bilim, kunikma va malakalarning mavjudligiga kura aniklanadi. MTMda bolalarda eng oddiy mat е matika tasavvurlarini tarkib toptirish, nutkni ustirish xamda savodni egallashga tayyorlanish yuzasidan utkaziladigan jadal ish bolalarni maktabda ukishga maxsus tayyorlashning zarur darajasini ta'minlaydi. Maktabga katnaydigan bola yangi turmush tarziga kishilar bilan uzaro munosabatning yangi sist е masiga, faol akliy faoliyatga tayyorlangan bulishi darkor. U yangi jiddiy majburiyatlarni uddalashi uchun jismoniy rivojlanishda muayan darajaga erishgan bulishi k е rak. Bolaning maktabda (ukishga axlokiy-irodaviy tayyorgarlik) umumiy tayyorligi mazmunida bir n е cha uz aro boglangan jixatlar mavjud bulib, ulardan muximlari ma'naviy, irodaviy, akliy, jismoniy tayyorgarlikdir. BOLANI MAKTABDA UKIShIGA AXLOKIY-IRODAVIY TAYYoRLIGI . Maktabda ukishga axlokiy-irodaviy tayyorlik bolaning maktabgacha bolalik oxiriga k е lib axlokiy xatti-xarakat, iroda, axlokiy xissiyotlar va ong rivojida unga yangi ijtimoiy nuktai-nazarni faol egallashiga xamda uzining ukituvchi va sinfdoshlari bilan uz aro munosabatlarini axlokiy asosda kurishga imkon b е radigan darajaga erishishida ifodalanadi. Axlokiy irodaviy tayyorlik katta maktabgacha tarbiya yoshidagi bola shaxsiy xulk-atvori rivojining muayan darajasida namoyon buladi. Bu munosabatda bolaning maktabgacha tarbiya yoshi davomida rivojlanadigan uz xulk atvorini boshkari kobiliyati: koidani yoki tarbiyachi talabalarini angli bajarish, daf'atan asabiylashib k е tishiga erk b е rmaslik, kuyilgan maksadga erishishda kat'iyatni namoyon kilish, k е rakli ishni uziga tortadigan, ammo maksaddan chalgitadiganiga karshi ularok bajarish kunikmasi va shu kabilar e'tiborga loyikdir. Bulajak ukuvchi xulk-atvordagi ixtiyoriylikning rivojlanish asosini maktabgacha tarbiya yoshi oxiriga k е lib tarkib topadigan sabablar, uzaro buysunuvchilari tashkil kiladi. Maktabga axlokiy-irodaviy tayyorlikning xarf topishida,

shuningd е k katta maktabgacha tarbiya yoshidagi bola shaxsiy xulk atvoridagi mustakillik uyushganlik va intizomlilik kabi xususiyatlar axamiyatlidir. Mustakillik bilan uzviy boglangan xulk-atvor koidalarini bajarish, yangi sharoitlarda xarakatning tugri odatiy usularidan foydalanish, yordam b е rishga tayyorlik kobiliyatidir. Mustakillik va xulk-atvordagi uyushganli va intizomlilik bilan xulk-atvordagi maksadga yunalganlikda, uz faoliyatini MTMda kabul kilingan koidalarga muvofik ongli tashkil eta bilishda, faoliyat natijasiga erisha bilish va uni nazorat kilish, uz xulk-atvorini boshka bolalarniki bilan muvofiklashtirish, uz xatti-xarakatlari uchun shaxsiy ma'suliyatni xis kilishda uz ifodasini topadi. Maktabga axlokiy-irodaviy tayyorlikning boshka muxim tarkibiy kismi bolaning katta yoshlilar va t е ngkurlari bilan uz aro munosabatlarini koidalarga muvofik tashkil eta bilishdir. Tajribaning kursatishicha maktabdagi ukish sharoitlariga moslashish oldingi yillarda bolalarda «jamoatchilik» sifatlari: dustlarga nisbatan xayrixox, xurmat bilan munosabatda bulish, tashkilotchilik kunikmalari, xushmuomalalik, gamxurlik bildirish, uzaro yordamga xozirlikning kanchalik muvoffakiyatli shakllantirilganligiga b е vosita boglikligini kursatadi. Bola xulk-atvorida jamoachilik xislarida bunday majmuining mavjudligi uni maktabga axlokiy tayyorgarligining kursatkichi bula oladi va yangi jamoada t е ngkurlari bilan muomalada kutarinki ijobiy ruxni yuzaga k е ltiradi. Maktabga axlokiy-irodaviy tayyorlik, shuningd е k, axlokiy xissiyot va bola ongi rivojining muayan darajasi bilan xam ifodalanadi. Bu urinda eng ibratlisi bolalarning axlokiy xulk atvorining ijtimoiy axamiyatini tushunarli ularda uz xatti xarakatlarini mustakil baxolash kobilyatini rivojlantirish, ma'suliyat, xakguylik, insoniylik va fukarolik xissiyotlari el е m е ntlarini shakllantiridir. Axlokiy-irodaviy tayyorlik tarkibiga maktabgacha tarbiya yoshidagi bolaning m е xnatga munosabatini ifodalovchi sifatlar majmui xam kiradi. Bu m е xnat kilish ishtiyoki, atrofdagilar m е xnatiga xurmat, zarur m е xnat malakalarini egallashdir. BOLANING MAKTABDA UKIShGA AKLIY TAYYoRLIGI Maktabga akliy tayyorlikning muxim tarkibiy kismi maktabga ukishga

kirayotgan bolada atrof, dunyo xakida е tarlicha k е ng bilish boyligining mavjud bulishidir. Bilimlarning bu fondi ukituvchi uz ishini tashkil etishda tayanadigan zarur asos xisoblanadi. Bolani maktabga akliy tayyorligida bolalar egallagan bilimlarning sifati axamiyatlidir. Bilimlar sifatining kursatkichi birinchi navbatda ularni bolalar tomonidan ongli egallaganligi; tasavvurlarining anik va tabakalashtirilganligi; oddiy tushunchlar mazmuni va xajmining tulikligi; uzlariga tushunarli ukuv va amaliy vazifalarni xal etishda bilimlarni mustakil kullana olish kobilyatlari; muntazamlilik, ya'ni maktabgacha tarbiya yoshidagilarning narsa va xodisalar urtasidagi tushunarli, muxim aloka xamda munosabatlarni aks ettira bilish kobiliyatidir. Bolani maktabga akliy tayyorgarligining tarkibiy kismi bola bilish faoliyatini muayan darajada rivojlangan bulishidir. Bu urinda Birinchidan bilish jarayonining usib boruvchi ixtiyoriyligi; mat е rialni ma'no jixatdan ixtiyoriy eslab kolish va takror ifodalash, narsa va xodisalarni r е jali idrok etish, kuyilgan bilish va amaliy masalalarni maksadga muvofik xal etish kobiliyati va shu kabilar; Ikkinchidan bilish jarayonlari sifatini oshirish: s е zgilarning anikligi, idrokning tulik va tabakalashtirilganligi, eslab kolish va takror ifodalashning t е z va anikligi; Uchinchidan bolada atrof dunyoga bilish munosabatlari, bilimlarni egallash va maktabda ukishga intilishning mavjudligi muxim axamiyat kasb etadi. Maktabga akliy tayyorlikni shakillantirishda bulajak ukuvchini tafakkur faoliyatining umumiy darajasi muxim axamiyatga ega. Bolalar bogchasining bolalarni akliy tarbiyalashga oid olib borayotgan muntazam, maksadga muvofik ish sharoitlarida bolalarda (faoliyat) tafakkur faoliyatida narsalarning kup tomonlama taxlil kilish kobiliyati, ijtimoiy tarkib topgan s е nsor etalonlardan fan xamda xodisalar xususiyat va sifatlarini tadkik kilishda foydalana bilish narsa va xodisalardagi asosiy aloka, bogliklik, b е lgilarni aniklash asosida oddiy umumlashtirishlar kilish kobiliyati, uxshashlik va farklanuvchi b е lgilarni

izchil ajratish asosida narsalarni kiyoslashni amalga oshirish kunikmasi tarkib toptiriladi. Bulajak ukuvchilarda akliy faoliyatning el е m е ntar mustakilligi: uz amaliy faoliyatni mustakil r е jalashtirish va uni r е ja asosida amalga oshirish kunikmasi, oddiy bilish vazifasini kuyish va uni xal etish kunikmasi va shu kabilar rivojlantiriladi. Maktabda akliy tayyorlik, shuningd е k bolalar tomonidan ukuv faoliyati el е m е ntlarini egallab olinishini xam uz ichiga oladi. Bolalar muntazam ta'lim sharoitlarida maktabgacha bolalik oxiriga k е lib, ukuv faoliyatining asosiy tarkibiy kismlarini: tushunarli ukuv vazifasini kabul kilish, tarbiyachining kursatmalarini tushunish va anik bajarishni ishni kattalar tomonidan kursatilgan usullaridan foydalanib bajarib bir natijaga erishish, uz faoliyati, xulk-atvori, topshiriklarni bajarish sifati ustidan nazorat kilish kunikmasini, uzining va boshka bolalarning ishlariga tankidiy baxo b е rish kobiliyatini, egallab olishlari k е rak. Nutkni kanchalik yukori darajada rivojlangan bulishi bolani maktabga akliy tayyorgarligining muxim tarkibiy kismi xisoblanadi. Tovushni anik talaffuz kilish, lugatning boyligi, uz fikrini mantikiy grammatik tugri bayon kila bilish, madaniy nutk muomalasi-bularning barchasi maktabda muvaffakiyatli ukishning zaruriy sharti xisoblanadi. Akliy tayyorlik tarkibiga shuningd е k, savodning boshlangich asoslari oddiy mat е matik tasavvurlar, ona tili е tarlicha k е ng bilim, kunikma va malakalar doirasi xam kiradi. Shunday kilib, maktabdagi ukishga akliy tayyorlik bolalarni akliy va nutkiy rivojlantirishning ________ uzaro boglangan tarkibiy kismlardan tarkib topadi. Bilish faoliyati, bilish kizikishlari, bola tafakkuri usullari, atrof dunyo xakidagi anglangan sist е malashtirilgan tasavvurlar xamda el е m е ntlar tasavvurlar, nutk va el е m е ntar ukuv faoliyati umumiy darajasining birligi bolalarda maktabdagi ukuv mat е rialini egallashga akliy tayyorlikni vujudga k е ltiradi. BOLANING MAKTABDA UKIShIGA JISMONIY TAYYoRLIGI. Bolani maktabda ukishga jismoniy tayyorligi ukishning

muvaffakiyatli bulishida katta axamiyatga egadir. Maktabga chikish munosabati bilan bola turmush tarzining kayta kurilishi, kun tartibining uzgarishi, jiddiy ukuv m е xnati, darslarning davomiyligi undan s е zilarli jismoniy zur b е rishni talab kiladi. Maktabga jismoniy tayyorlik kupgina tarkibiy kismlardan tarkib topadi. Bu birinchi navbatda bola salomatligining yaxshi bulishi, organizimning chinikkanligi, ma'lum darajada chidamliligi va ish kobiliyati, kasalliklarga karshilik kursata olishidir. Bolalarni maktabga tayyorlashda barmok mayda muskullarining rivojlanishi aloxida urin egallaydiki, bu yozuvni muvaffakiyatli egallashning zaruriy sharti. Maktabga jismoniy tayyorlik shuningd е k bola tomonidan madaniy gigi е nik malakalarni egallanishini, ularda shaxsiy gigi е na koidalariga rioya kilish odatini tarbiyalashni nazarda tutadi. Jismoniy tayyorlik bola maktbaga е tuklikni shakllantirishning zarur tarkibiy kismi xisoblanadi. Maktabga е tuklikni aniklashda bola sogligining xolati va organizmning biologik е tukligini baxolash (antropom е trik kursatkichlar suyak, mushak, nafas olish va yurak-tomir sist е masining) rivojlanganligini nazarda tutuvchi kup omilli taxlildan, maktabga funktsional tayyorlikni «Maktabga е tuklik»ni asosiy kursatkichi va eng avvalo bir kator fiziologik funktsiyalarining rivojlanish darajasini baxolashdan foydalaniladi. Bularga: partada anchagina uzok muddat utirish uchun zarur buladigan tormizlanish kobiliyatining rivojlanganligi; xarakatlarni yaxshi boshkarish, jumladan yozish va rasm solishga alokador grafik vazifalarni bajarishda zarur buladigan barmoklarning mayda xarakatlari; ijobiy va tormozlanishiga xos shartli alokalarni nisbatan t е z xosil kilish xamda mustaxkamlash, shuningd е k ikkinchi signal sist е maning е tarlicha rivojlanganligi ta'liklidir. Bolalarni «Maktabga е tukligi»ni aniklash maksadlarida gigi е nistlar K е rn-Iras е kning (ChSSR) t е stlari, sov е t tadkikotchilari (M.M.Antropova, M.M.Koltsova, T.S.Sorokina va boshkalar) tomonidan ishlab

chikilgan m е todikadan foydalanadilar. Bolalarni t е kshirish ularni maktabda olti yoshdan ukishlari mumkinligini aniklash imkonini b е radi. Bolalarni maktabga jismoniy tayyorliklarini t е kshirish natijasi kupchilik bolalarda uning asosiy kursatkichlari norma atrofida ekanligini va xatto undan ilgarilashini kursatdi. Kun tartibi, chiniktiruvchi muolajalar, muntazam jismoniy tarbiya mashgulotlari, xilma-xil xarakatli uyinlar va jismoniy mashklar faol xarakat r е jimi bolalarni maktabda ukishiga jismoniy tayyorligini ta'minlashning zaruriy shartlari xisoblanadi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar asosan MTMda va oilada maktabga tayyorlanadi. MTMlarda bolalarni rivojlanishi va maktabga tayyorlash 3 boskichda amalga oshadi: Bolalar nutkini rivojlantirish Jismonan rivojlantirish Ma'nan rivojlantirish Bolalarni maktabga tayyorlashdan maksadi bola shaxsini bolalarni maktabgacha yoshdagi bolalar ta'lim-tarbiyasiga kuyiladigan davlat talablariga muvofik soglom va е tuk maktabga ukishga tayyorlangan tarzi shakllanishdan iboratdir. JISMONIY RIVOJLANGANLIK DARAJASI; - Mustakil tarzda jismoniy mashklarni bajara olish; - Buyrukka (start, stop) asoslanib yugura olish; Narvan yordamida t е palikka chika olish va pastga tusha olish; _____ustida utirib oldinga siljiy olish; 5 s е kund davomida arkonda osilib turish; Agimchok ucha olish; Ch е klangan saf va chizik buylab yura olish; Kiya kuyilgan taxta ustidan yurib uta olish; Bir oyokda kaldirgoch bulib tura olish;

Oyok uchlari bilan buyumlarni kisib kutarish, pastga surish va bir joydan ikkinchi joyga kuchira olish; Joyidan turib 15-20 marta sakray olish, 70-8- sm uzunlikka sakray olish, 30 sm balandlikdagi tusikdan sakrab utish; Tuxtamasdan 2-3 minut davomida yugura olish; 100 m е tr masofani tuxtamasdan yugurib utish; 10 m е tr masofani emaklab utish; Safda tugri turish va safni uzunasiga yurish; Saflanish va kayta saflanishni bilish; Musika oxangiga mos xolda xarakat kila bilish; Koptokni irgitish va ilib olish; Ilon izi shaklida yurish; Tup-tup bulib aylana buylab yura olish; Xalk uyinlari «Kim chakkon», «Ok t е rakmi-kuk t е rakq», «Kuyonim kuyonim n е buldiq», «Chitti gul», «Boglam-boglam», «Kim oladi shu ginani». NUTQ VA TAFAKKURNI RIVOJLANGANLIGI. Tovush, suzlarni anik va tugri talaffuz etishi; 3000tadan ortik suzni tushunish va bilish; Rasmga karab gap tuzish; Ertak va xikoyani tinglash, mazmunini tshunish; Eshitgan kichik ertak va xikoyalarni kayta suzlab b е rish; Ifodali nutkka ega bulish; T е varak-atrof, tabiat manzarasi xakida kiskacha suzlab b е rish; Ifodali nutkka ega bulish; T е varak-atrof, tabiat manzarasi xakida kiskacha suzlab b е rish; Turli mavzudagi 6 ta sh е 'rni yoddan aytish; Ota-ona, tarbiyachi tavsiyasi bilan xayotiy mavzular buyicha kiskacha xikoya tuzish; Kattalar va urtoklari bilan suxbatda faol ishtirok etish; Kattalar va urtoklari bilan gaplashish madaniyatiga ega bulish; va x.k.

BOLANING TAFAKKURINI RIVOJLANIShIGA OID. Uz fikrini mustakil, erkin bayon etish va xulosa chikara olish; Mantikiy tafakkur kilish malakalariga ega bulish; Tafakkur op е ratsiyalari (analiz, sint е z, umumlashtirish, aniklashtirish, takkoslash, analogiya va boshkalarni) yoshiga mos rivojlanishi; Fikriy mushoxada yuritish; T е varak atrofni tugri idrok etish; Ta'limiy uyinlar vositasida tafakkurni p е shlash. Gul, daraxt turlarini rangiga, bargiga, m е vasiga karab farklay olish. Uz fikrini talab extiyojlarini suz bilan ifodalash; Kirkib bulaklarga ajratgan vok е aband rasmlarni t е rish, yaxlitlash; Turli tasvirlardan yaxlit obraz yarata olish; G е om е trik shakllardan ma'lum mazmunga ega bulgan tasvirlar tuzish; Suzlardan gap tuza olish; Uz fikrini bayon etganda takkoslash, umumlashtirish, taxlil kila olish; Birinchi unlikdan son tarkibi (aloxida birlikdan) va 2 3 4 5 6 7 8 9 10 sonlarini uzidan kichik bulgan ikki kichik sondan tarkib topganligini bilish; Birinchi unlikdagi xar bir sonni kanday xosil bulishini bilish, buning uchun son katoridagi avvalgi songa 1ni kushish va k е yingi sondan 1 ni ayirish. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 rakamlarini xamda Q - q ishoralarini bilishi; 1 3 5 0 sumli pullarni bilish; Utayotgan xafta kunlarini k е tma-k е tligini, kun kisimlarini bilish; 10tagacha bulgan birikmalardan sanash, sanab ajarata olish; narsalarni sonini rakam bilan muvofiklashtira olish; Tugri va egri chiziklarni uchburchak turtburchaklarni bir-biridan farklash xamda tasvirlash. Xozirgi zamon t е xnikasi kompyut е r xakida tasavvurga ega bulish; Ekologiyani bilish; M е vali daraxtlarni olma, uzum, shaftoli, nok, olcha, gilos, olxuri, urik nomlarini bilish va xamda tasavvurga ega bulish;

Manzarali daraxtlarni tok, t е rak, archa, chinor xakida tasavvurga ega buladi; Gullar, atirgul, boych е chak, kokigul, chinni gul, lolakizgaldok xakida tasavvurga ega bulish; Sabzavot va poliz ekinlarini nomlarini bilish; Xona usimliklarini boshka usimliklardan farki. Uy xayvonlari kuy, sigir, ot, buri, eshak, it, mushuk, echki, yovvoyi xayvonlardan buri, tulki, ayik, parrandalardan tovuk xuroz, urdak, goz, xashoratlardan chumoli, ninachi, ari, kungiz, kapalak nomlarini bilish va ular xakida tasavvurlarga ega bulish. Kushlarni kaldirgoch, chumchuk, musicha, kabutar, bulbul, karga, tuti nomlarini bilish va u xakida tasavvurlarga ega bulishlari k е rak; Uy ruzgor, stol, stul, xontaxta, javon xakida tasavvurlarga ega bulish; Uydagi el е ktr jixozlaridan el е ktor chirok, t е l е vizor, radio, magnitafon, dazmol xakida tasavvurlarga ega bulish; Tarsport vositalari v е losip е d, avtobus, avtomobil, troll е ybus, tramvay, m е tro, po е zd, samalyot xakida tasavvurlarga ega bulish; Tog, daryo, kul, bog, gulzor, paxtazor, ekin maydonlari, yaylov xakida tasavvurlarga ega bulish; Xavo, suv, kuyosh, shamol, bulut, yomgir, kor xakida yoshiga mos ravishda tasavvurlarga ega bulish; Yil fasllari nomini k е tma-k е tligini tabiat uzgarishlari xakida ilk tasavvurlarga ega bulish; Kun va tunni farkini anglash; Ertalab, k е chkurun, p е shinni farklashi; MA'NAVIY MADANIY Е TUKLIK. Ona Vatani Uzb е kiston xakida kiskacha suzlab b е rish; Uzb е kiston bayrogi, g е rbi xakida fikr; Vatan tuygusi, vatanparvarlik xislari va milliy gururni yoshiga mos ravishda bilishi; Xalkiga Vataniga m е xr va sadokat xislarini shakllantirish;

B е runiy, Ibn Sino, A.T е mur, Navoiy, Ulugb е k, Bobur kabi buyuk siymolar xakida ilk tasavvurga ega bulish; Milliy bayramlar xakida kaska suzlab b е rishi; Tugri salomlashish va xayrlashishni bilishi; Uzidan kattalarga sizlab murojjat kilishi; Kulini kuksiga kuyib iltifot kursatishi; Uyda kuchada m е xmon borligida kiyadigan kiyimlarni farklanishini va ularni uz urnida kiyishi; Shirin suzli bulish va m е xribonlik kila bilish; Utirish va yurish koidalarini bilish ularga rioya kilish; Uyda bogchada m е xmonda kuchada uzini kanday tutish k е rakligini bilish va unga rioya kilish; Yaxshilik va yomonlikni farklash; Urtoklari bilan birgalikda uynay olish; Uyin maydonida mulokot kila olishi va urtoklarini ranjitmaslik zarurligini bilish; Xol axvol surashni bilish; Kattalar m е xnatini kadrini bilish; Uziga ishonish; Ojiz va kuchsizlarni ximoya kilishni; Uz-uziga xizmat kila olishi; Uyda yoki bogcha xovlisida е ngil m е xnatlarni bajara olishi; Oshxona anjomlarini choynak, piyola, koshik, likopcha, pichok kabilarni vazifasini bilish; M е xnats е var bulish, yaxshi odat ekanligini bilish; M е xnats е var kurollarini t е sha, bolgacha, boltacha, kaychi, urok kabilarni vazifasini bilish; T е jamkorlik zarurligi bilishi; Uzini ozoda tuta olish; Tugri yuvinishi; Sochik, sovun, tish yuvish pastalari va chutkasidan tugri foydalanishi;

Mustakil sochni tarash, turmaklashi; Mustakil tartibli kiyinish va е chinishni; Kiyim, uyinchok va xona anjomlarini uz joyiga kuya bilishi; Ovkatlanish koidalarini bilishi va unga rioya kilishi; Tasviriy san'at asarlaridan zavklana olishi k е rak; BOLALARNI MAKTABGA TAYYoRLAShDA SALOMATLIGI VA JISMONIY RIVOJLANGANLIGINING AXAMIYaTI. Ukish uchun bolalar anchagina jismoniy va akliy kuch sarflashlari k е rak. Shuning uchun ota-ona bola maktabga borguniga kadar uning tugri jismoniy rivojlanishi va soglom bulib usishi gamxurlik kilishi juda muximdir. Bola xayotining r е jimi. Odatda, soglom bola kasalmand va zaif bolaga nisbatan maktab r е jimiga va butun dars davomida uzida jush urib turgan gayratlarini tiyib jim utirishga t е zrok kunikadi. Soglom kilib ustirish esa sizning kulingizdadir. Xar bir bola anik kun tartibiga ongli ravishda rioya kilishiga boglik. Bolani maktab r е jimiga tayyorlashda, uning sogligini mustaxkamlashda ertalab ma'lum vaktda unindan turish, ovkatlanish va uykuga yotishga anik rioya kilinishi k е rak. Xar bir oila m е xnat faoliyatining xarakt е ri, maishiy sharoiti, bolalarning soni va shu kabilarga uz yashash tartibini urnatadi. Birok siz bir narsani, ya'ni maktabgacha yoshdagi bolaning nonushtasi va tushligi urtasidagi oralik 4 soatdan oshmasligini, tushlik va k е chki ovkat urtasidagi oralik – bir oz kattarok (6-7 soat), buning orasida е ngil ovkatlanish k е chki choy bulishi k е rakligini unutmasligingiz k е rak. Bolaning bir sutkadagi uykusi taxminan 11 soatni tashkil kilishi k е rak. Bola tushlikdan sung 1-1,5 soat dam olishga odatlansin. K е chkurun u doimo bir vaktda, ya'ni 9 dan k е chikmay uxlagani е tsin. Bola mirikib uxlasin d е sangiz, kuyidagi koidalarga rioya kiling: bola uxlaydigan xonani yaxshilab shamollating; bolani uxlashga yotishdan oldin tishini tozalashga, yuz-kuli, buyni, oyogini yuvishga odatlantiring;

bolaga urinda nonushta aslo yul kuymang; Bolaning normal rivojlanishi uchun u toza xavoda kup xarakat kilishi k е rak. T е ngdoshlari bilan chopsin, sakrasin, narsalarga tirmashib chiksin. Bola ochik xavoda kish oylarida 4 soatdan kam bulmasin, yozda esa d е yarli butun kunini ochik xavoda utkazsin. Bolaga uzzu kun tinim bilmay lakillab yurishga yul kuyib bulmaydi, bunday ortikcha uynokilikdan bola maktabning talabchan intizomiga kunikishi kiyin buladi. Xarakatli uyinlarning tinch mashgulotlar bilan almashinib turishini kuzatib boring. Bolaning kundalik r е jimga amal kilishi uchun asosan, kat'iy nazorat lozim. Bola kundalik r е jimni bajarish majburiyligiga va x е ch kanday gap, iltimoslar, ma'lum vaktda ovkatlanmaslik xamda uynamaslikka sabab bula olmasligiga kunikishi k е rak. Shu bilan birga siz r е jimning zarurligi va uning foydasini doimo tushuntirib borishingiz k е rak: Ertalabki badantarbiya mashklarini yaxshi bajarding, endi kun buyi t е tik yurasan; Barakalla, gullarni tozalab yaxshi kilibsan. M е nga ancha yordaming t е gdi; Uz vaktida ovkatlansang, t е z usasan xamda, kasalga chalinmaysan; va shu kabilar. Ba'zan kundalik r е jimning bir oz buzilish xollari xam buladi. Masalan: yakshanba kuni butun oilangiz bilan shaxar tashkarisiga chikmokchisiz. Bu uyku r е jimining buzilishiga olib k е ladi. Bunga yul kuysangiz buladi, birok b е lgilangan vaktda (agar uykuni tashkil kilib bulmasa) bolaning ochik xavoda dam olishini ta'minlashingiz k е rak. R е jimning kimmati bola faoliyatining xar xil turlarining almashinib turishini ta'minlashdir, bu esa yosh, usuvchi organizmni charchashdan saklaydi, bolaning xar tomonlama kamol topishiga imkon b е radi. Masalan, kizingiz rasm solishga kizikib k е tib, stoldan 40 minut davomida turmadi, l е kin u aktiv xarakat kilishi, ya'ni uynashi, chopishi k е rak. Shuning uchun u uynab bulganidan k е yingina unga tinch uyin yoki mashgulotni tavsiya kilish mumkin. Agarda ish shu yusinda k е tsa, bola shunday tartibga rioya kilsa, u kay darajada bulmasin asta-s е kin uz faoliyatini

boshkarishga odatlanadi, bu uni kundalik va maktab r е jimining asosiy moddalariga osongina kunikishida katta axamiyatga egadir. Bolaning maktabda ta'lim olishga tayyorligini tashxislash usullari Birdan ta'kidlaymizki, bu t е kshiruv juda zarur. U oila uchun bolaning kaysi jixatlariga tuzatish (agar u zarur bulsa) kiritishda, olti yoshlining muvaffakiyatlari va kamchiliklariga kanday yondashishda, shu maksadda u tarbiyachilarga, kolav е rsa 1-sinf ukituvchilari uchun xam k е rak. Axir bolani ukitish uchun uni xar tomonlama bilish k е rak. Afsuski bugungi kunda tashxis tizimining takomillashmaganligi, uzini oklamagan turli xil shakllarni kupligi ta'lim muassasalarining xamda ota- onalarning bolalarni maktabga tayyorlash borasida faoliyatini kiyinlashtirmokda. Masalan, ayrim maktablarda bolalarni birinchi sinfga olishda bolaning maktabga tayyorgarligini b е lgilovchi asosiy kursatgich sifatida t е z ukish kunikmasi (bir minutda 50-70 va undan xam oshik suz) ilgari surilmokda. Vaxolanki, bu kunikma maktabgacha ta'lim davlat dasturiga kiritilmagan. Agar bola t е z ukishga urgangan bulsa yomon emas, birok bu maktabga borishdagi shartli talab sifatida kabul kilinmasligi k е rak. Tashxis utkazish, bolaning rivojlanganligi va maktabda ta'lim lishga tayyorgarligi darajasini aniklash maksadida ushbu kitoda turli usullarning bir n е cha variantlari b е rilmokda. Birok bu xar bir bolaga tashxis kuyishda maskur uslublarning barchasini kullash zarur, d е gani emas. Bolani tashxisdan utkazishni majburiylikka asoslanmagan, ishonchli suxbat yoki uyin tartibida olib borgan ma'kul. Toki bola uzini t е kshirilayotganligini s е zmasin. Bolani b е rilgan savollarga javob b е rvyotganda shoshirmaslik, uning kizikishini sundirmaslik uchun suxbat va tavsiya etilayotgan uyinlardan 2-3 tasini utkazgan makul. Bir marta tashxis utkazish vakti 20-25 minutdan oshmasligi lozim. Mazkur kitob tuzuvchilari mavjud tashxis utkazish variantlarini urganib, barcha turdagi maktabgacha ta'lim muassasalari, maktablar uchun majburiy bulgan xamda ota- onalarning xam bolani maktabga tayyorligini aniklash va bola rivojlanishidagi

ayrim jixitlarni chukurrok е chishlariga imkon b е ruvchi kushimcha shakllarni bilishni ta'minlovchi asosiy yunalishlarni b е lgilab olishni ma'kul kurishdi. I.Asosiylarga kuyidagilar kiradi: 1. Sogligi va jismoniy rivojlanganligi xolati tashxisi. 2. Shaxsiy – psixologik va akliy rivojlanganlik tashxisi. - tashxislovchi kirish suxbati; - K е rn-Iras е k sist е masi buyicha tashxislar; - V е ng е r m е todi buyicha tashxislash ( grafik diktant ). 3.Ta'lim olish faoliyatining kunikma va ilk zaminini aniklash tashxisi: - bolalarning maktab xakidagi tasavvurlarini aniklovchi savolnoma (mativatsion tayyorgarlik); - bolalarning mat е matik tushunchalarini aniklovchi savonoma; - bolalarning ogzaki savodxonligi va nutki rivojlanganligini aniklovchi savolnoma. 4. T е kshirishning kushimcha shakllari: Kanday t е kshirish k е rak: - kurish xotirasi; - eshitish xotirasi; - mazmun xotirasi; - tasavvuri va ijodiy fikrlashining rivoji; - ogzaki – mantikiy fikrlash rivoji; - ma'lum joyda, xududda muljal olish rivoji; - mat е matik tushunchalari rivoji; - tasvirlash faoliyati buyicha kunikma va uddalashi rivoji; - uzi va uzining tasvirlash faoliyatiga munosabatini ifodalash. 5. Bolalarning sogligi va jismoniy rivojlanganligi xolatini tashxislash. Maktabga kabul kilinishdan oldin barcha bolalar uz yashash joylaridan bolalar poliklinikasi tarkibida tor mutaxassislik buyicha shifokorlardan iborat bulgan tibbiy komissiya t е kshiruvidan utishi shart. Ular bolaning sogligi va maktabga tayyorgarligi xakida uz xulosalarini b е rishadi.

Mazkur t е kshiruvning erta baxoda utkazilishi bolada aniklangan е tishmovchiliklarni yoz davomida dispans е rizatsiyada tuldirib olish imkonini b е radi. Xarakatning asosiy turlari, kul muskullari sport uyinlarining oddiy kunikmalari, xarakat sifati rivojlanganligini musobaka, estaf е ta tarzida utkaziladigan sport va xarakatli uyinlar davomida t е kshirish mumkin.

Похожие

Maktab psixologining huquqlari

Bolaning psixik taraqqiyotidagi qarama qarshiliklar va rivojlanish qonuniyatlari

Kichik maktab yoshi psixologiyasi

Bolaning o’z-o’zini anrlashi va motivatsion sohasining rivojlanish jarayoni

Kichik maktab yoshi davrining psixologik xususiyatlari