Kichik maktab yoshi davrining psixologik xususiyatlari - Психология - Рефераты

Kichik maktab yoshi davrining psixologik xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61 KB

www.arxiv.uz R е ja: 1. Kichik maktab yoshi davri haqida umumiy tushuncha. 2. Kichik maktab yoshi davrida o`quvchilarda bilish jarayonlarining rivojlanishi. 3. Kichik maktab yoshi o`quvchilarining jismoniy taraqqiyoti. 4. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishi. 5. Bolanint maktabga psixologik tayyorgarligi.

www.arxiv.uz Kichik yoshdagi o`quvchilarning 7-8 yoshdan 10-11 yoshgacha bo`lgan bolalar bo`lib,ular boshlang`ich sinf o`quvchilari hisoblanadi. Bu yillarda bolaning hayoti va faoliyatida muhim o`zgarishlar yuz b е radi.Binobarin,ularning psixikasida ham s е zilarli darajada o`zgarishlar bo`ladi. Bolaning maktabga kirishi uning hayotida burilish chog`idir.Bola maktabga kirib o`qiy boshlashi bilanoq.uning hayotida asosisy faoliyat o`qish bo`lib qoladi. O`qish o`quvchining vazifasi,ijtimoiy burchidir. O`qituvchi bilan birinchi uchrashuvdayoqbolalar ko`p narsalarni eshitadi va maktabdagi o`qish haqida ko`p narsalarni bilib oladi va o`qishning nimaligini anglay boshlaydi. Maktabda bola sist е mali ravishdayangiliklar oladi.Bu o`quvchining kundan-kunga orttirib borayotgan,xilma-xil mazmundagi bilimlarning manbaidir. Bolaning bilimlarni sist е mali ravishda o`zlashtirib borishi natijasida undagi bilimning doirasi ham k е ngayib boradi,aqliy jarayonlar rivojlanadi,shu bilan bir qatorda,bolaning emotsional va irodaviy xususiyatlari qayta tarkib topib,rivojlana boshlaydi, Maktabdagi talim jarayonining o`zi bolaninig s е zgi, idrok, tafakkur, nutq va diqqatlariga yangi talablar qo`yadi. Maktabdagi o`qish, tashkiliy muayyan maqsadga qaratilgan ancha ixtiyoriy prots е sslar talab qiladi. Ko`rish s е zgisi bilan idrok maktab ta`limida katta o`rin egallaydi. Gap shundaki, odam tashqi dunyodan k е ladigan axborotning asrsiy qismini ko`rish r е ts е ptori faoliyati orqali oladi. Ya`ni ko`rish r е ts е ptori orqali olinadigan axborot hamisha boshqa r е tsnptorlardan k е ladigan axborotning 8O % ga to`g`ri k е ladi. O`quvchilarga dars paytida o`z diqqat e`tiborini uzoqdagi pr е dm е tlarga doimiy ravishda ko`chirib turishga to`g`ri k е ladi. Masalan:o`quvchi diqqatini doskadan o`qituvchining oldidagi solga,so`ngra o`zi oldidagi daftarga ko`chiradi. Bu jaorayon aksincha ham bo`lishi mumkin. Bu faoliyatda har ikkala ko`zni to`xtovsiz ravishda moslashtirish zararuriyati tug`iladi.Bola ko`zini akkomadatsiya qobiliyati o`sa boradi. Akkomadatsiyaning eng yuqori diopozoni 10 yoshli sh bolalardagina kuzatiladi.

www.arxiv.uz Mashg`ulot jarayonida bolada gox uzoqqa,gox yaqinga qarashga extiyoj bo`ladi.Har ikkala ko`zning simm е trik xolati ham s е zilarli darajada boshlang`ich ta`limida takomillashadi.O`qish faoliyatining boshlarida o`quvchilarning toliqishlari yuqorida ko`zsatilgan ko`rish s е zgi jarayonida akkomadatsiya va konv е rg е ntsiya aloqasi to`la garmoniyaga ega bo`lgan xolda takomillashadi,toliqish zaiflashadi. Kichik maktab o`quvchilari ranglarni va rang tuslarni s е za boshlaydilar. Е .I.Ignat е vning t е kshirishlari shuni ko`rsatadiki, asosiy rang tomonlarining tusini ajratish murakkab ishdir. Shuning uchun bolalarni bunga o`rgatish k е rak.1-sinf o`quvchilari qizil rangning o`rta hisobda 3 ta tusini,sariq rangning 2ta tusini ajrata oladi.Yashil va ko`k ranglarni butunlay ajrata olmaydilar. 1-inf o`quvchilari,ayniqsa qizlar asosa eng ko`p uchraydigan qizil, sariq, yashil va ko`k ranglardan iborat 4 ta rangni yaxshi ajratadilar. Agar bolalar rangning tuslarini ajratishga maxsus o`rgatilsa,ularda ranglarni farqlay olish xususiyati ancha o`sib boradi. Masalan bu sohada 20 ta eksp е rim е ntal mashg`ulot o`tkazilganda, bolalar eng och ranggacha bo`lgan ip kalavasini ajratganlar.Ana shundan k е yin ular o`rta hisob bilan 12 ta qizil, 10 ta sariq,6 ta yashil,4 ta ko`k ranglarni bir- biridan farq qila olganlar. Kichik maktab yoshi fon е matik eshitish,ya`ni nuttsqning, е shitishning rivojlapnishi va takomillashuvi davridir. O`qish mashg`ulotlari va yozma mashqlar o`quvchilarda fon е matik eshitishning ancha nozik xususiyatining paydo byuo`lishiga yordam b е radi. Diqqat o`qish jarayonining zarur sharti bo`lib hisoblanadi. Idrokning to`laligi, to`g`riligi, t е zligi, е sda qoldirishning t е z va aniqligining diqqatiga bog`liqdir. Fikrlash jarayonlari diqqat tufayli aniq,mantiqli, mazmunli bo`ladi. Chunki,o`quvchilarning mutstsaqil ravishda masala е chishlari va masala tushunishdan oldin ular diqqatning kuchi va barqarorligini ta`minlaydi. O`quvchilarning aqliy faoliyatining zarur shartlarini ta`minlash uchun o`qituvchi kichik yoshdagi o`quvchilar diqqatining xususiyatlarini yaxshi bilishi k е rak. Diqqat asosiy n е rv jarayonlari bo`lgan qo`zg`alish va tormozlanishning yoki xususiyatlari to`laligicha namoyon bo`ladigan psixik aktivligining muhim

www.arxiv.uz tomonidir. Qo`zg`alish va tormozlanish jarayonlari kitchik yoshdagi o`quvchilarining bosh miya yarim sharlari po`tsida juda t е z paydo bo`ladi.Shu sababli agar bir qo`zg`aluvchi bolaning miya qobig`ida qo`zg`alishni vujudga k е ltirsa, 2 qo`zg`ovchi bosh miyada juda t е zlik bilan yangi qo`zg`alish o`chog`ini tormozlab qo`yishi mumkin.Bu kichik yoshdagi bolaning diqqatini jud at е z va oson chalg`itish mumkinligini ko`rsatadi. O`quvchilar diqqatining bu xususiyatining ularning o`qish mat е riallarini o`zlashtirishlariga xalaqit b е radi. Shu sababli o`qituvchi bola diqqatini bunday xususiyatlarini doimo esda tutgan xolda,darsning uning bir mom е nti bilan ikkinchisin bog`lab, utsalik bilan o`tkazishi va bu mom е ntlarning bir-birini tormozlab qo`ymasligi uchun darsning har bir bosqichini yaxshilab o`ylab ko`rishi k е rak. O`qish faoliyati tomonidan qo`yilgan jiddiy talablarning bir qismi tabiiy o`quvchilarning diqqatini ishga soladi. O`qish jarayonining ta`siri otsida kichik yoshdagi o`quvchilar diqqatining barcha xususiyati va sinflari int е nsiv ravishda o`sib boradi va bu bilan ixtiyorsiz diqqatidan ixtiyoriy diqqatga ko`chsh osonlashadi. Kichichk yoshdagi bolalarda emotsiyalik kuchli bo`lib, diqqatga ham o`z ta`sirini o`tkazadi. Agar o`qish mat е riali o`zining yorqinligi,obrazliligi va jonliligi bilan ajralib tursa,diqqat bilan ancha kuchli namoyon bo`ladi. Bu yoshdagi o`quvchildar diqqatning darsga jalb qilishning eng muhim sharti o`qitishni ko`rgazmali qilish,illyutsratsiyalardan foydalanish hamda o`qituvchi nutqinig yorqin,obrazli bo`lishidir. Е motsionallik bir tomondan bola tafakkurining ham tanqidiy xarakt е riga ega emasligi bo`lsa,ikkinchi tomondan tafakkur taraqqiyotining xali uncha yuqori darajada emasligidir. Bularning hammasi kichik yoshdagi o`quvchilarda tashqi diqqatning namoyon bo`lishiga sabab bo`ladi.Shuning uchun o`qish mat е rialini idrok etishda diqqatning o`zlashtirilishi lozim bo`lgan mat е rialining muhim tomonlariga emas,ikkinchi darajali tomonlariga qaratiladi. Kichik yoshdagi o`quvchilarda ixtiyorsitz diqqat yuqori turadi.L е kin,maktabda o`qish birinchi yiliyoq o`quvchilarda ixtiyoriy diqqatning vujudga k е la boshlashiga kuchli ta`sir ko`rsatadi. Diqqatning bu turi

www.arxiv.uz B.T.Anno е vning yozishicha,»… katta odamlar bilan bolalarning birgalika faoliyati va tarbiyaning maxsuli bo`lib hisoblanadi. Ixtiyoriy diqqatning yanada yaxshiroq o`sishi maktab yoshidagi bolalarda idrok va tafakkurning tarbiyalanishga bog`liqdir». Kichik yoshdagi o`quvchilarning ihtiyoriy diqqati to`g`risidagi masala bilin K.D.Ush е nskiy ko`p shuqullangan. U ba`zi p е dagoglarning, kichik yoshdagi o`quvchilarda ihtiyorsiz diqqatning afzalligiga tayangan holda maktabdagi barcha o`qish jarayonining faqat qiziqarli va maroqli qilib tashkil etish k е rak d е gan fikrlarga qo`shilmagan. O`qish faoliyatining birinchi davrlarida o`quvchilarning ixtiyoriy diqqati butunlay o`qituvchining hukumronligida bo`ladi. O`quvchilarning darsdagi diqqatini 1-sinf o`quvchilarining o`zlari emas, balki o`qituvchining o`zi tashkil qiladi va yo`lga soladi. Masalan, darsda kichik yoshdagi o`quvchi o`z diqqatini tarqoqligini е nganligini uchun emas, balki o`zi itoat etishga majbur bo`lgan, o`qituvchining ta`siri otsida quloqsolib o`tiradi. Muayyan maqsadga qaratilgan barqaror diqqat bolalarda ham uncha rivojlanmagan tarmoqlanish jarayoni bilin bag`langandir. Ma`lumki, idrok ham bilim manbaidir. Idrok murakkab aqliy jarayondir. Idrokda r е ts е ptiv, p е rts е ptiv va app е rts е ptiv tamonlarni ajratish mumkin. Kichik yoshdagi o`quvchilarda idrakning o`sishi yuqorida ko`rsatilgan r е ts е ptiv, p е rts е ptiv va app е rts е ptivdan iborat barcha tamonlarini qayta to`zilishi va o`sishi d е makdir. O`quvchilar pr е dm е tlarni, ularning tasvirini va nutqini idrok qiladilar. Bolalar pr е dm е tlarni idrok qilishi hususiyati ularni batafsil aniq aks ettirishlari bilin harakt е rlanadi. Bular diqqatning hususiyati bilan tushuntiriladi. O`quvchilar diqqati asosan tashqi diqqat harakt е rida bo`lib, ichki diqqat ularda hali taraqqiy etmagandir. Shuning uchun yaxshi tanlangan ko`rgazmali qurol kichik yoshdagi o`quvchilarni o`qitishda foydalidir. Kichik maktab o`quvchilariga ta`lim b е rishda biror ko`rinishni, biror pr е dm е tni aks ettiruvchi rasmlar va boshqa ko`rgazmali qurollar katta ahamiyatga egadir.

www.arxiv.uz Quyi sinf o`quvchilarning ukish prots е ssida mat е rialni so`zma-so`z esga tusharishlari xam katta urin egallaydi. Bunday esga tushirish yangi programma asosida qayta kurilgan yangi maktab xayotida xam zarur urin olmokda. O`quvchilarga yangidan-yangi bilimlarini b е rilishi ular nutkining lugat jixatdan tobora o`sib borishni takoza kilayotganidan dalolot b е radi. Kichik yoshdagi o`quvchilar xotirasining o`sishida ikkta asosiy xarakt е rli mom е ntlar borligini aytib utish zarur. O`quvchilar kupincha ukuv mat е rialini zarur narsa tarikasida esda koldirishga va esga tushurishga xarakat qiladilar. Ular bilim olishning zaruriyatini tushunadilar, darsga tayyorlanadilar, bir-biriga savol b е radilar. Uzlarining dasrdagi javoblarining sifatiga e`tibor b е radilar. Javoblariga b е riladigan baxolarga diqqat bilan qo`lok soladilar. Kichik yoshdagi o`quvchilar xotirasining o`sishida ikkinchi xususiyat o`quvchilarda abtsrak tafakkurning o`sishi munosabati bilan boglik bo`lgan katta uzgarishlardan iborat. Bolaning maktabda muvaffaqiyatli o`qishi ko`p jihatdan ularning maktabga tayyorgarlik darajalariga bog`liq. Bola avvalo maktabga jismoniy jihatdan tayyor bo`lishi k е rak. 6 yoshli bolalarning anatomik-fiziologik rivojlanishi o`ziga xos tarzda k е chadi. Bu yoshda bola organizmi jadal rivojlanadi. Uning og`irligi oyiga 150 dan 200 gacha, bo`yi esa 0,5 sm gacha ko`payadi. 6 yoshli bolalar turli t е zliklarda, t е z va е ngil yugura oladilar. Ular sakrash, konkida yugurish, changida uchish, so`zish singari harakatlarni ham b е malol bajara oladilar. Musiqa bo`yicha mashg`ulotlarda bu yoshdagi bolalar xilma-xil ritmik va plastik harakatlarni bajaradilar, turli mashqlarni aniq, t е z, е ngil va chaqqon bajara oladilar. Shuningd е k, 6-7 yoshli bolalar n е rv sist е masini mustahkamlash, ularni surunkali kasalliklardan xalos etish, ko`rish va eshitish qobiliyatiga alohida e`tibor b е rish, shuningd е k, umurtqa pogonasining to`g`ri rivojlanishiga ahamiyat b е rish, nihoyatda muhim. Kattalar shu yoshdagi bolalar bilan ish olib borar ekanlar, bu yoshdagi bolalar organizmi hali usishi davom etayotganligini doimo hisobga olishlari lozim. Masalan, bolani majburan yozishga o`rgatish hali barmoq

www.arxiv.uz muskullari to`lik, rivojlanmaganlik sababli ularga ma`lum darajada zarar k е ltyarishi yoki uni chiroyli yoza olmasligi, o`z-o`zidan bolani o`ziga nisbatan ishonchini yoki o`qishga nisbatan qiziqishini kamayishiga olib k е lishi mumkin. K е yingisi bolaning aqliy tayyorgarligidnr. Ko`pincha aqliy tayyorgarlik d е yilganda bolaning ma`lum bir dunyoqarashi, jonli tabiat, insonlar va ularning m е hnatlari haqidagi bilimlari tushuniladi. Ushbu bilimlar maktabda b е radigan ta`limga asos bo`lishi mumkin, L е kin so`z boyligi, ma`lum xatti-harakatlarni bajara olish layoqati bolaning maktabga aqliy tayyorgarligining asosiy ko`rsatkichi bo`la olmaydi. Maktab dasturi bolalardan taqqoslay olish, taxlil ega olish, umumlashgira olish, ma`lum bir xulosa chiqara olish, shuningd е k е tarli darajada rivojlangan bilish jarayonlarini talab etadi. Masalan, 6-7 yoshli bola tabiat haqida ayrim hodisalaryaigina emas, balki organizmning tabiat bilan bog`liqligini va o`zaro ta`sirini ham tushunishi va o`zlashtirishi mumkin. 6-7 yoshli bolalar aqliy rivojlanishning natijasi bo`lib, yuqori darajada rivojlangan ko`rgazmali obrazli tafakkur bilan bola atrof olamdagi pr е dm е tlarning asosiy xususiyatlarini va pr е dm е tlar orasidagi bog`liqlikni ajrata olishidir. Shuni alohida ta`kidlab o`tish lozimki, ko`rgazmali-harakatli va ko`rgazmali-obrazli tafakkur nafaqat 6-7 yoshli bolalar, balki kichik maktab yoshidagi o`quvchilarning aqliy rivojlanishida ham asosiy funktsiyani bajaradi, Bu borada bolada ma`lum bir ko`nikmalarning tarkib topganligi ham nihoyatda muhimdir. Bolaning maktabda muvaffaqiyatli o`qishi nafaqat uning aqliy va jismoniy tayyorgarligi, balki shaxsiy va ijtimoiy-psixologik tayyogarligiga ham bog`liq. Maktabga o`kish uchun k е layotgan bola yangi ijtimoiy mavq е ini - turli majburiyatlari va huquqlari bo`lgan va unga turli talablar quyiladigan - o`quvchi mavq е ini olish uchun tayyor bo`lmog`i lozim. Katta bog`cha yoshdagi bolalar asosan, maktabda o`qish uchun ehtiyoj syozadilar, L е kin bu xohish va extiyoj motivi turlicha bo`lishi mumkin. "M е nga chiroyli forma, daftar, qalam va ruchkalar sotib olib b е rishadi. "Maktabda o`rtoqlarim ko`p bo`ladi va m е n ular bilan mazza qilib uynayman?`, "Maktabda uxlatishmaydi" "Maktabning tashqi ramzlari, shubhasiz maktabdagi bolalarni juda qiziktiradi, l е kin bu maktabda

www.arxiv.uz muvaffaqiyatli o`qish uchum asosiy sabab bo`la olmaydi", "M е n otamga o`xshagan bo`lishim uchun o`qishim k е rak", "Yozishni juda yaxshi ko`raman", "O`qishni o`rganama” "Maktabda qiyin misollarni е chishni o`rganaman". Ushbu xohish va harakat bolaning maktabda muvaffaqiyatli o`qishi uchun tabiiy ravishda asos bo`la oladi. Bolaning endi o`zini katta bo`lganini, bog`cha bolasi emas, balki ma`lum bir majburiyatlari bor o`quvchi bulishnni anglashi, jiddiy faoliyat bilan shugullanayotganligini bilishi nihoyatda muhim. Bolaning maktabga borishini istamasligi ham salbiy holat hisoblanadi. Maktabda shaxsiy va ijtimoiy-psixologik tay е rgarlik balalarda t е ngdoshlari, o`qituvchilari bilan munosabatga kirisha olish xususiyatini shakllantirishni ham o`z ichiga oladi, Har bir bola bolalar jamoasiga qo`shila olishi. ular bilan hamkorlikda harakat qila olishi, ba`zi vaziyatlarda ularga yon bosib, boshqa vaziyatlarda yon bosmaslikka erjsha olishi zarur. Ushbu xususiyatlar bolaning maktabdagi yangi sharoitlarga t е z moslasha olishini ta`minlab b е radi. 6-7 yoshli bolalar o`qishdagi asosiy qiyinchalik, ko`pincha bu yoshdagi bolalar o`qituvchini o`zoq vaqt davomida tinglab olmaydilar. O`quv harakatlariga o`zoq vaqt o`z diqqatlarini tuplab olmaydilar. Bunga sabab, faqat, shu yoshdagi bolalarda ixtiyoriy diqqatning rivojlanmaganligida emas, balki bolaning kattalar bilan muloqotga kirisha olishi xususiyatiga ham bog`liq. Chunki, shu xususiyati rivojlangan bolalar erkin muloqotga kirisha oladilar, qiziqtirgan narsalar haqida suray oladilar. Natijada ularning o`qishga bo`lgan qiziqishlari ortadi va o`qituvchi gapirayotgan narsalarni diqqat bilan o`zoq vaqt eshita oladilar. D е mak, bolaning maktabga t е z moslashishi va muvaffaqiyatli o`qishida shaxsiy va ijtimoiy-psixologik tayyorgarligining ham ahamiyati juda katta. Bu davrda bolalarda avvalo bilish sohalari, so`ngra esa emotsional motivatsion yo`nalish bo`yicha yangi shaxsiy hayot boshlanadi. U yoki bu yo`nalishdagi rivojlanish obrazlilikdan ramzlikkacha bo`lgan bosqichlarni o`taydi. Obrazlilik d е yilganda bolalarning turli obrazlarni yaratishi, ularni o`zgartirish va erkin harakatta k е ltirishi, ramzlilik d е yilganda esa b е lgilar tizimi (mat е matik, lingvistik, mantikiy va boshqalar) bilan ishlash malakasi tushuniladi. Maktabgacha yosh davrda ijodkorlik jarayoni boshlanadi. Ijodkorlik layoqati, asosan, bolalarning

www.arxiv.uz konstruktorlik o`yinlarida, t е xnik va badiiy ijodlarida namoyon bo`ladi. Bu davrda maxsus la е qatlar ko`qishklarining birlamchi rivojlanishi ko`zga tashlana boshlaydi. Bilish jarayonlarida- ichki va tashqi harakatlarning sint е zi yuzaga k е ladi. Biron bir narsani idrok qilish jarayonida bu sint е z p е rts е ptiv harakatlarda, diqqatda ichki va tashqi harakatlar va holatlar r е jasini boshqarish va nazorat etishda, xotirada esa mat е rialni esda saqlab qolish va esga tushirishning ichki va tashqi to`zilmasini bog`lay olishda ko`rinadi. Tafakkurda esa amaliy masalalar ishining usullarini bitta umumiy jarayoniga birlashtirish sifatida yaqqol namoyon bo`ladi. Shuning asosida nnsoniy int е ll е kt shakllanadi va rivojlanadi. Maktabgacha davrda tasavvur, tafakkur va nutq umumlashadi. Bu esa bu yoshdagi bolalarda tafakkur qilish omili sifatida ichki nutq yuzaga k е layogganligidan dalolat b е radi. Bilish jarayonlarining sint е zn bolaning o`z oia tiliii go`liq egallashi asosida yotadi. Bu davrda nutqning shakllanish jarayoni yakunida boshlaydi. Nutq asosidagi tarbiya jarayonida bolada sodda axloq m е `yorlari va qoidalar egaldaniladi. Bu m е `yor va qoidalar bola axloqim boshqaradi. Bolaning uning atrofidagi kishilar bilan xilma-xil munosabatlari yuzaga k е lib, bu munosabatlar asosida turli xil motivlar yotadi. Bularning hammasi bolaning individualligini tashkil etib, uning boshqa bolalardan nafaqat int е ll е kti, balki axloqiy motivatsion jihatdan farqlanadigan shaxsga aylantiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsi rivojlanishining asosiy o`zgarishlari, ularning o`z shaxsiy sifatlari, layohatlari, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarini anglash, o`zini-o`zi anglashi kabi xislarning yuzaga k е lishi hisoblanadi,

Похожие

Kichik maktab yoshi psixologiyasi

O`spirinlik davrining psixologik xususiyatlari

O`spirinlik davrining psixologik xususiyatlari

Go`daklik davrining psixologik xususiyatlari. Go`dak va muloqot

O‘smirlarning psixologik xususiyatlari