Sport jamoasi kichik ijtimoiy guruh sifatida - Психология - Рефераты

Sport jamoasi kichik ijtimoiy guruh sifatida

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Sport jamoasi kichik ijtimoiy guruh sifatida Reja: 1. Diffuz guruh 2. Assotsiatsiya 3. Kooperatsiyalar darajasi

Sport jamoasini o`z doirasida muayyan sport faoliyatini amalga oshiruvchi tarkibiy tuzilma sifatida ko`rib chiqish mumkin. Ayni paytda jamoa kichik, tashkillashtirilgan guruh sifatida ham baholanishi mumkin. Zero u kichik guruhlarga xos bo`lgan barcha belgilarga va umumiy xususiyatlarga egadir. Sport jamoasi sportdagi o`ziga xos kichik guruhlardan biridir. Ushbu guruh ixtiyoriy tarzda tarkib topadi. Jamoadagi sportchilar hamkorlikka asoslangan faoliyat bilan mashg`ul bo`ladilar. Ular umumiy maqsad va vazifalarga egalar, hamda o`zaro jismoniy va psixologik muloqotda bo`ladilar. Sport jamoasini muayyan bir tizim sifatida o`rganayotganda asosiy urg`uni alohida sportchilarga emas, balki ularning o`zaro muloqot va munosabatlariga qaratish lozim. Sportchilar ularni bir joyga to`plaganlari uchungina jamoani tashkil etishmaydi, balki o`zaro muloqot va yaqin munosabatlar hisobiga yaxlit jamoaga birlashadilar. Jamoa a’zolarining aynan shunday o`zaro munosabati shakllari jamoaning yaxlitligini ta’minlaydi. Sport jamoasining yaxlitligi uning nisbatan mustaqilligini ko`zda tutadi, ya’ni jamoa boshqa sport guruhlariga nisbatan funksional avtonom holatda bo`ladi. O`zgalardan ajralib chiqar ekan, guruh o`z yaxlitligini saqlab qoladi. Sport jamoasining alohida ajralib turishiga murabbiy shaxsi, alohida sportchilar, o`ziga xos sport libosi, ko`krak nishonlari, emblemalari, shuningdek, jamoa haqidagi afsonalar, uning tarixi kabilar asos bo`ladi. Sport jamoasining alohida a’zosi yagona bir yaxlitlik – sport jamoasining bir elementi sifatida qaraladi. Guruhdagi xulq—atvorning individual shakllari sezilarli darajada o`zgaradi. Ba’zan bunday xulq-atvor faqat guruh tarkibidagi hamkorlik faoliyati doirasida mazmun va mohiyat kasb etadi. Guruhda shaxs o`zining individual hayotida namoyon etmaydigan bir qator psixologik xususiyatlarga egaligini kashf etadi. Kichik guruhning asosiy belgilaridan biri bu uning a’zolari miqdoridir. Odatdagi talablarga ko`ra, kichik guruh a’zolari soni o`ttiztadan ortmasligi, juda ko`pi bilan qirq kishi atrofida bo`lishi kerak. Kichik guruhning eng kam a’zolar soni 2-3 kishidan iborat.

Sport jamoasi kichik guruh sifatida uning har bir a’zosi uchun umumiy maqsadning mavjudligi bilan xarakterlanadi. Maqsadlarning umumiyligi guruh a’zolarini o`zaro hamkorlikka chorlaydi. A’zolarning o`zaro ta’siri jamoaning kichik guruh sifatidagi yana bir jihati bo`lib xizmat qiladi. Zero, jamoa a’zolari faqat o`zaro ta’siri vositasidagina o`z maqsadlariga erishishlari mumkin. Guruh a’zolarining o`zaro hamkorligi sportchilar erishishga intilayotgan maqsad bilan bevosita bog`liq bo`ladi. Shuning uchun ham o`zaro hamkorlik va ta’siri kichik guruh va sport jamoasining samarali faoliyat ko`rsatishi uchun zarur jihatdir. Kichik guruhning yana bir muhim belgilaridan biri – uning har bir a’zosining mazkur guruhga mansubligini his etishidir. (Bu ayniqsa kollektivlar uchun xarakterli xususiyatdir). Sport jamoasining maqsadlari odatda ijtimoiy mazmun kasb etsa-da, (jamoa,tuman, shahar, viloyat, mamlakat sha’nini himoya qilish) shu bilan birga ular shaxsiy va guruhning o`zigagina dahldor bo`ladi (musobaqada aynan mana shu sportchilardan iborat jamoa, guruh g`alaba qozonishi lozim). Shu bilan bog`liq ravishda aytish mumkinki, sport jamoasining yana bir o`ziga xos belgilaridan biri - uning tevarakdagilardan ongli ravishda ajralib chiqishi va o`zgalarga nisbatan avtonom faoliyat yuritishidan iborat. Ijtimoiy yetukligi darajasiga ko`ra sport jamoalarini diffuz guruhlarga, assotsiatsiyalarga, kooperatsiyalarga va jamoalarga ajratish mumkin. Diffuz guruhga misol qilib endigina tashkil etilgan futbol jamoasini keltirish mumkin. Uning a’zolari bir birlarini hali yaxshi bilmaydilar, hatto bazan ular umuman notanish bo`ladilar. Bunday holda ular bir biriga hayrixoh ham bo`lmaydilar, shuningdek ular orasida bir-birini yoqtirish va yoqtirmaslik hislari ham kuzatilmaydi. Bunday holdagi o`zaro muloqotda tashabbus va rag`bat ham ko`zga tashlanmaydi. Assotsiatsiya darajasida guruh a’zolari umumiy maqsad tevaragida birlashadilar, biroq ularning barchasi ham ushbu maqsadni bir xil darajada qabul qilmaydi; garchi guruh azolarining xatti-harkatlari u qadar muvofiq kelmasa va ularning fikrlarida tarqoqlik mavjud bo`lsada, guruhiy faoliyatning amalga oshishi

kuzatiladi. Bunday hollarda guruh doimiy ravishda rahbarning aralashuviga ehtiyoj sezadi, uning aktivlari endigina qaror topa boshlaydi. Guruh a’zolari o`rtasidagi o`zaro munosabatlar nisbatan tez qaror topadi, biroq do`stlar davrasiga xos munosabatlar tarzida ular hali aniq namoyon bo`lmaydi. Kooperatsiyalar darajasida guruh a’zolarining yakdil harakatlari aniq namoyon bo`ladi, ularning qarashlari yagona, qadriyatlari umumiy, unga intilishlari ham bir xil bo`ladi. Guruh tartiblashgan tizim sifatida muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi mumkin bo`ladi. Guruh a’zolari o`rtasidagi munosabatlar va muloqot ishchanlik harakteriga ega bo`lib, ular umumiy maqsadga erishish uchun yo`nalgan bo`ladi. Ammo bu darajada ham guruh faoliyatining yo`nalishi u qadar muhim ahamiyat kasb etmaydi,shuning uchun ham uning ijobiy tomonga,ya’ni jamoa tomon o`sishi ham, yoki salbiy tomonga – korporatsiya tomon og`ishi ham yuz berishi mumkin (Korporatsiya – guruhning salbiy rivojlanish tarmog`ini ifodalaydi; u jamoa manfaatining aksi bo`lib, korporatsiyaning paydo bo`lishini ijobiy baholab bo`lmaydi) Sotsial psixologiyada yana referent guruhlar ham farqlanadi. Referent yoki etalon guruhlar deyilganda, guruh tomonidan belgilangan me’yorlar, ko`rsatma va yo`nalishlar kishi tomonidan o`z ijtimoiy hulq – atvorini shakllantirishda e’tiborga olinibgina qolmay, balki ular hulq-atvorining yetakchi motiviga aylanadi. Inson bir paytning o`zida bir qancha guruhlarning a’zosi bo`lib (mansublik guruhlarining a’zosi) hisoblanar ekan, u o`zini hamma bilan ham identifikatsiyalashni istamaydi. Bunda inson uchun shunday guruhlar ham mavjudki, ularning fikri mazkur jamoa a’zosi uchun o`ta muhim hisoblanadi. Masalan, sportchi o`zi muayyan bir jamoada o`ynab turib,boshqa bir jamoaning taktikasi va o`yin uslubini qo`llab -quvvatlashi mumkin, bunday hollarda uning uchun referent guruh bo`lib o`zining jamoasi emas, balki raqib jamoasi hisoblanadi. Referent guruhlarning o`rni shundaki, ular o`ziga xos standartlarni (me’yorlarni) yaratib beradi, mazkur me’yorlar asosida kishi o`ziga va boshqalarga baho beradi, ular ta’sirida uning ijtimoiy qadriyatlari va ustanovkalari shakllanadi.

Muayyan guruhning standartlarini o`z xatti-harakatlari uchun namuna sifatida qabul qilar ekan, kishi ayni paytda mazkur jamoani o`zining referent guruhi sifatida e’tirof etadi. Jamoa tarkibining elementlari – bu mazkur jamoaning a’zolari bo`lgan sportchilardan iboratdir. Biroq sport jamoasining tarkibi faqat ulardangina iborat emas. Sportchilar o`zaro muloqotda bo`lib, hamkorlikda harakat qilar ekanlar, jamoaning ichida ham ko`plab kichik guruhchalar tashkil topadi va bu guruhlar biri – biri bilan duch kelib, juda rang-barang va turli qiyofaga ega bo`lgan guruh pozitsiyasini tashkil etadilar. Ushbu kichik guruhlarning ayrimlari tashqi tomondan murabbiy yordamida muayyan mashg`ulot yoki musobaqaviy vazifalarni bajarish uchun tashkil etiladi. Bunday hollarda sportchilarga oldindan muayyan xatti- harakatlar va munosabatlar dasturi taqdim etiladi. Shuning uchun ham bunday kichik guruhlarni rasmiy guruhlar deb atash mumkin. Boshqa kichik guruhlar esa jamoadagi o`zaro muloqotlar asosida, sportchilarning o`zaro simpatiyasi, hurmatlari vujudga kelganda, ularning umumiy qiziqishlari mavjud bo`lganda paydo bo`ladi. Bunday kichik guruhlarni norasmiy guruhlar deb ham ataydilar. Jamoadagi shaxslararo munosabatlar sotsiometriya usuli vositasida o`rganiladi. Ushbu usul asoschisi J.Moreno kishilarning o`zaro munosabatlari asosida o`ziga xos simtonlik, ya’ni har qanday insonga xos bo`lgan va hech qanday asosga ega bo`lmagan, boshqalarga nisbatan ixtiyoriy simpatiya yoki antipatiya yotadi, deb hisoblaydi. Shaxslararo munosabatlarni garchi bu jihatlar guruh tarkibi, uning uyushganligi va hokazolarni aniqlashda muhim ahamiyat kasb etsada, faqat kishidagi emotsional psixologik fenomenlarning (simpatiya yoki antipatiya) ifodasi sifatida talqin etish mumkin emas. Shaxslararo munosabatlarni me’yorlar, qadriyat yo`nalishlari, guruhda (sport jamoasida) hosil bo`lgan vazifa va topshiriqlar bilan bog`liq ravishda va guruh barcha a’zolarining jadal faoliyati asosida ko`rib chiqish lozim. Sotsiometriyaning quyidagi ta’riflari mavjud: sotsiometriya – bu individlarning shaxslararo munosabatlar va o`zaro hamkorlik jarayonida paydo

bo`ladigan muayyan narsaga nisbatan yoqtirish yoki befarqligini, shuningdek xushlamaslik jihatlarini aniqlab beruvchi ayrim usullar tizimidan iborat. Sotsiometriyada ko`plab usullardan foydalanish mumkin, biroq ularning barchasi guruh a’zolarini tanlashga asoslanadi, ya’ni ulardan kimlarni yoqtirish, kimlarnidir rad etish kerak bo`ladi. Tanlovlar erkin yoki qayd etilgan tarzda amalga oshirilishi mumkin. Birinchi holda tanlangan shaxslarning soni cheklanmaydi; ikkinchisida esa tanlangan shaxslarning soni ko`rsatiladi (masalan, “eng yaxshi 5 ta o`yinchining nomini ayting”). 10-15 nafar kishidan oshmaydigan guruhlarda (sport jamolarning deyarli barchasi ana shu toifaga kiradi) saylanganlar sonini cheklamaslik maqsadga muvofiqdir, 30-40 kishidan iborat guruhlarda esa (sport sinfini tadqiq etishda) tanlovni 3-5 subyekt bilan cheklash tavsiya etiladi. Sportchining sotsial guruhdagi faoliyati uning xislatlariga muayyan ta’sir ko`rsatib, uning ijtimoiy ongini, hayotiy prinsiplarini shakllantiradi. Boshqa kishilar bilan muloqotda bo`lish sport bilan shug`ullanuvchilarda nafaqat raqiblik effektini (musobaqalashuv reaksiyasini) hosil qiladi,balki ayni paytda ularda birgalikda faoliyat yuritish bilan bog`liq bo`lgan shaxsiy fazilatlarni ham tarbiyalaydi. Ana shunday fazilatlatlardan biri bu kollektivizm,ya’ni insonning jamoa maqsadi bilan mushtaraklik tuyg`usi bo`lib, uning tarkibiga jamoaning ideallari va qadriyatlar yo`nalishiga amal qilish, ularni qadrlash kiradi. Jamoa tuyg`usi shakllangan sportchilarda mas’uliyat va burch hissi, do`stona hamkorlik, o`ziga va boshqalarga nisbatan talabchanlik fazilatlari paydo bo`ladi. Kollektivning ta’siri ostida sportchida yana boshqa bir qator shaxsiy hususiyatlar ham tarkib topib, ulardan biri – o`zini tanqidiy baholash hissidir. Sportchida adekvat darajada o`zini tanqidiy baholash hissini (o`ziga- o`zi baho berishni) shakllantirish o`ta muhim. Zero tanqidiy baho me’yoridan oshib ketishi sportchida o`ziga ishonchsizlikni yuzaga keltiradi, agar bu hissiyot yetishmasa sportchida o`ziga yuqori baho berish yuzaga keladi. Ularning har ikkisi ham sportchi muvaffaqiyatsizlikka uchraganda yuz beradigan frustratsiya nomli salbiy va noxush emotsional holatning yuzaga kelishiga sabab bo`lishi mumkin.

Kollektiv faoliyat sportchining jamoa oldidagi vazifalarni hal etishga bor imkoniyatlarini safarbar etish uchun muhim omil bo`lib xizmat qiladi. Qator tadqiqotlar natijasi shuni ko`rsatdiki, jamoaviy, ya’ni kollektiv musobaqalashuv motivlari shaxsiy motivlarga nisbatan sportchi faoliyatining yaxshilanishiga ko`proq ta’sir qiladi. Shunday sportchilar ham uchraydiki, ular jamoa uchun kurash olib borayotganlarida, o`z shaxsiy hisoblari uchun bo`ladigan bellashuvlardan ko`ra yaxshiroq natijalarni qo`lga kiritadilar. Afsuski, bunday fenomenning psixologik tabiati hanuzgacha yaxshi o`rganilmagan (YE.P.Ilin). Kollektiv tarkibida bo`lish sportchining mojaroli vaziyatlarda yuzaga keladigan tajovuzkorligi darajasini hamda yo`nalishini o`zgartiradi. Yuqori tajovuzkorlik hususiyatiga ega shaxslar doimo kollektivda bo`lishlari evaziga hosil qiladigan empatiya tuyg`usi (o`z jamoasidagi do`stlariga hamdard bo`lish, o`zining emotsional holatini boshqalarga muvofiqlashtirish) evaziga bu hisni kamaytiradilar. Natijada ulardagi tajovuzkorlik “sportchi g`azabi”ga aylanib, raqib tomon yo`naltiriladi. Sportchining kollektiv darajasida yetilgan sport guruhiga kirishi, unda tayyorgarlik mashg`ulotlarga ongli ravishda va maqsadli tarzda munosabatda bo`lishini shakllantiradi, undagi ma’naviy fazilatlari shakllanishiga ijobiy ta’sir ko`rsatadi. Sportchi o`zi va guruhi o`rtasidagi bog`liqlikni his etar ekan, o`zini guruhning ajralmas qismi deb biladi va butun jamoasiga soya tashlaydigan noma’qul xatti-harkatalarni qilishdan, jamoani o`ziga qarshi qilib qo`yishdan tiyiladi.

Adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. —T.: O`zbekiston, 1992. 2. I.A. Karimov. O`zbekiston XXI asrbo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. —T.: O`zbekiston, 1997. - 326-bet. 3. I.A. Karimov. O`zbekiston XXI asrga intilmoqda. — T.: O`zbekiston, 2000, 352-bet. 4. I.A. Karimov. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. - T.: O`zbekiston, 2002. 5. I.A. Karimov. Tinchlik va xavfsizligimiz o`z kuch-qudratimizga, hamjihatligimiz va qat’iy irodamizga bog`liq. — T.: O`zbekiston, 2004. 6.1.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat - engilmas kuch. - T.: Ma’naviyat, 2008, 176-bet. 6. O`zbekiston Respuu’ikasining ta’lim to`g`risidagi qonuni. — T.: O`zbekiston, 1997. 8. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. — T.: O`zbekiston, 1997. 9. O`zbekiston Respublikasida Oliy ta’limning me’yoriy hujjatlari. - T.: 2001. 7. Oliy ta’lim. Me’yoriy hujjatlar to`plami. I qism. — T.: 2001. II qism. - T.: 2003. 8. Oliy ta’limning davlat ta’iim standartlari, asosiy qoidalar. Oliy ta’lim to`plami. - T.: 2001.

Похожие

Kichik maktab yoshida ijtimoiy hayot. O’qituvchilar va tengdoshlari bilan muloqot

Sport jamoasidagi shaxslararo munosabatlar

Sport jamoasidagi liderlik

Sport psixologiyasi fanini yuzaga kelishi, tarixiy rivojlanishi hamda o‘quv va ilmiy fan sifatida o‘qitilishi

Guruh va guruhlar aro eksperiment