Sport jamoasidagi liderlik - Психология - Рефераты

Sport jamoasidagi liderlik

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

55 KB

Sport jamoasidagi liderlik Reja : 1. Rahbarlik tushunchasi 2. Sport amaliyoti uchun liderlikni barqaror psixologik hodisa sifatida tushunish

Sportchilarning yagona maqsadga bo‘ysungan holda, hamjihatlikda va kelishib faoliyat yuritish zaruriyati jamoani boshqarish ehtiyojini keltirib chiqaradi. Jamoaning rahbari yoki lideri bo‘ladigan kishi albatta jamoaning boshqa a’zolari (boshqariladiganlar)ni o‘ziga bo‘ysundira oladigan shaxs bo‘lmog‘i lozim. Sotsialpsixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, umumiy vazifani hal etayotgan guruhda liderning mavjudligi faoliyatdagi muvaffaqiyatni ta’minlasa, liderning yo‘qligi mazkur guruhning mag‘lubiyatiga olib keladi. (N.F.Fedotova) Lider (leader) – inglizcha so‘z bo‘lib, tarjima qilinganda “Yetakchi, boshqaruvchi” degan ma’nolarni anglatadi. Liderlik tushunchasining o‘ziga xos xususiyati ijtimoiy psixologiyadagi ikkita fenomen - yetakchilik va rahbarlik fenomenlarining qiyosiy tahlilida yanada yaqqolroq namoyon bo‘ladi. Ushbu masalani tadqiq etgan olimlar yetakchilik, ya’ni liderlik deganda odatda guruhda hosil bo‘ladigan psixologik munosabatlarning “yuqoridan quyiga”, ya’ni guruhda kimningdir liderlik qilishi va kimningdir unga bo‘ysunishi ma’nosini ko‘zda tutadilar. Rahbarlik tushunchasi esa guruh faoliyatini tashkil etishda ushbu jarayonni boshqarish bilan bog‘liqdir. Ushbu ikkala tushunchalar o‘rtasidagi farq ayniqsa B.D.Pariginning ishlarida yanada batafsil ochib berilgan. Mazkur olimning fikrlariga ko‘ra bu ikki tushuncha o‘rtasidagi farqlar quyidagilardan iborat: 1. Lider asosan ijtimoiy tashkilot bo‘lgan guruhda shaxslararo munosabatalarni boshqaruvchi shaxsdir. 2. Liderlikni mikro muhit sharoitida aniqlash mumkin (mikro muhit deyilganda kichik guruh nazarda tutiladi). Rahbarlik - bu makro muhit unsuridir,ya’ni u ijtimoiy munosabatlar tizimi bilan bog‘liq. 3. Liderlik stixiyali tarzda, ya’ni o‘z-o‘zidan yuzaga keladi, har qanday sotsial guruhning rahbari esa yo tayinlanadi yoki saylanadi. Nima bo‘lganda ham rahbar bo‘lish jarayoni stixiyali tarzda kechmaydi, aksincha, sotsial tarkibning turli qismlari nazorati ostida maqsadli tarzda amalga oshadi. 4. Liderlik hodisasi nisbatan beqarordir, chunki guruhdagi liderlarni saylash ko‘proq guruh a’zolarining kayfiyatiga bog‘liq bo‘ladi. Ayni paytda rahbarlik hodisasi esa ancha barqarordir.

5. Rahbarlik maqomidagi shaxs liderdan farqli o‘laroq, o‘z qo‘l ostidagilar bilan munosabatda bo‘lishda turli-tuman sanksiyalarga, ya’ni ta’sir ko‘rsatish vositalariga ega, liderda esa bunday imkoniyat mavjud emas. 6. Rahbar tomonidan qarorlar qabul qilish jarayonida bir qator murakkab va turli shart-sharoitlar bilan bog‘liq bo‘ladigan jihatlar mavjud bo‘lsa, lider guruh faoliyatiga aloqador muammolarni ancha erkin va bevosita hal etish imkoniyatiga ega bo‘ladi. 7. Liderning faoliyat sohasi asosan u liderlik qilayotgan kichik guruhdir, rahbarning faoliyat sohasi ancha keng bo‘lib, u kichik guruhni ham nisbatan kengroq ijtimoiy tizimda ifodalaydi. Shunday qilib, lider deganda guruhdagi norasmiy yoki qat’iy belgilanmagan shaxslararo munosabatlarni boshqaruvchi guruh a’zosi tushuniladi. Rahbar deyilganda esa, liderdan farqli o‘laroq guruhdagi rasmiy shaxslararo munosabatlarni boshqaruvchi shaxs tushuniladi. Shu sababli ham aksariyat hollarda liderni norasmiy yetakchi, rahbarni esa rasmiy yetakchi deb atashadi. Ba’zi hollarda rahbarning o‘zi norasmiy lider bo‘lishi ham mumkin. Ba’zida esa u guruh yoki jamoa tomonidan tan olinmagan bo‘lishi, ya’ni tor ma’noda chinakam lider bo‘lmasligi ham mumkin. Odatda liderlarni biror-bir vaziyatga xos, ya’ni situatsion liderlar va doimiy liderlarga ajratadilar. Birinchi toifaga, masalan o‘zlarining omadli o‘yinlari bilan butun jamoani ruhlantirib yuborgan o‘yinchilarni (ilhomlantiruvchi liderlar) kiritish mumkin. Shu narsa ham aniqlanganki, ana shunday liderlikning jamoa o‘yinchilari idrokida boshqa vaziyatlarga ko‘chirilish hollari ham kuzatiladi: agar biror sportchi muayyan bir vaziyatda liderlik fazilatini namoyon qilgan bo‘lsa, atrofdagilar undan boshqa vaziyatlarda ham ana shunday liderlikni kuta boshlaydilar. (Garchi u yangi vaziyatlarda bunday xususiyatini namoyish eta olmasa ham) Psixolog Fidler esa liderlarni vazifaga yo‘nalgan va jamoadagi o‘zaro munosabatlarga yo‘nalganlarga bo‘ladi. (jadval) jadval Ishchan va emotsional liderlarning qiyosiy tavsifnomasi.

Muayyan vazifaga yo‘nalgan lider (ishchan lider) Afzalligi Kamchiligi Ancha samarador, barcha kuch- quvvati asosan oldidagi vazifaga yo‘naltirilgan. Guruhning ayrim a’zolarida vahimalik darajasini oshirib yuborishi mumkin. Shaxsararo muloqotga kam vaqt sarflaydi. Maqsadga muvofiq ish tutish evaziga guruh a’zolarining o‘ziga bo‘lgan ishonchini va xotirjamligini qurbon qiladi. Muammolarni aniq va puxta hal etish talab etilgan vaziyalarda vazifalarni juda tez taqsimlay oladi. Nisbatan o‘rtacha stress vaziyatlarida, ya’ni guruh a’zolari o‘zaro muloqot qilishga intilayotganda nisbatan samarasi kamroq seziladi. Liderlik uchun juda qulay, vaziyatlarda juda samarador, ya’ni Jamoa faoliyatida muhim o‘rin tutuvchi a’zolar bilan ishlashda u liderning kuchli ta’siri zarur bo‘lganda. Shuningdek lider uchun o‘ta noqulay vaziyatlarda – liderning ta’siri u qadar kuchli bo‘lmagan holatlarda, kutilmagan vazifalarni hal etishda guruh a’zolari norozilik va e’tirozlar bildirganda ham samarali faoliyat yurita oladi. qadar muvaffaqiyatga ega emas, shuningdek, o‘zgalarning ikkilamchi liderlik borasidagi ehtiyojlarini qondira olmaydi. Guruhga yo‘nalgan lider (emotsional lider)

Afzalligi Kamchiligi Vazifa hal etilmagan vaziyatlarda vahima tuyg‘usini tushira oladi. Masalani muvaffaqiyatli hal etishga katta ahamiyat bermaydi. O‘ziga ishonmagan kishilar bilan yaxshi ishlaydi. Ekstremal stress vaziyatlarida yoki lider juda katta ta’sir kuchini ko‘rsatishi kerak bo‘lganda nisbatan samarasiz. Liderlik uchun nisbatan qulay bo‘lgan sharoitlarda yaxshi faoliyat yuritadi, shuningdek jamoa a’zolariga qaror qabul qilishda katta erkinlik berilgan holatlarda ham yaxshi faoliyat yuritadi. Vazifani hal etishga yo‘naltirilgan jamoa a’zolarida vahima tuyg‘usini keltirib chiqarishi mumkin Sport amaliyoti uchun liderlikni barqaror psixologik hodisa sifatida tushunish katta qiziqish uyg‘otadi. Doimiy liderlar jamoaning ikkita tarkibiga to‘g‘ri keladi: ishchanlik va emotsional. Ishchanlik bo‘yicha lider guruh oldida turgan vazifani hal etishga yo‘nalgan bo‘ladi; emotsional lider esa dam olish paytida yuzaga keladigan shaxslararo munosabatlarga yo‘nalgan bo‘ladi. Murabbiylar hamjihatlikda sport faoliyatini yurita oladigan shaxslarni, birgalikda faoliyat olib borishni tashkil etish borasidagi liderlarni yaxshi farqlaydilar (tayyorgarlik mashg‘ulotlarida, musobaqalashuv faoliyatlarida). Ammo sportchilarning maishiy hayotlarida, shaxslar aro munosabatlarni qaror toptirishda va tashkil etishda kimlar lider ekanligini yaxshi farqlay olmaydilar. Bu ayniqsa bolalar va o‘smirlar jamoalarida ko‘p kuzatiladi.

Ishchan liderlar (vazifaga yo‘nalgan) odatda shaxslararo munosabatlar bilan kam qiziqadilar. Ular yo juda qulay, yoki juda ham noqulay vaziyatlarda nihoyatda samarali faoliyat yuritadilar. O‘rtacha shart-sharoitlarda esa shaxslararo munosabatlarga yo‘nalgan liderlar ancha samarali faoliyat yuritadilar. Ularning rahbarlik uslubi ancha demokratik bo‘lib, ular jamoaning eng noshud a’zolariga ham hurmat bilan munosabatda bo‘ladilar. Liderlikning ishchanlik va emotsional turlari shaxsning turli yo‘nalishlari negizida paydo bo‘ladi: ya’ni bular ishchanlik, shaxsiy va ijtimoiy yo‘nalishlardan iboratdir. Sportchilarning ishchan yo‘nalishiga ishchan liderlik muvofiq keladi. Shaxsiy va ijtimoiy yo‘nalishga esa – emotsional liderlik muvofiq keladi.

Adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. —T.: O‘zbekiston, 1992. 2. I.A. Karimov. O‘zbekiston XXI asrbo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. —T.: O‘zbekiston, 1997. - 326-bet. 3. I.A. Karimov. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. — T.: O‘zbekiston, 2000, 352-bet. 4. I.A. Karimov. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. - T.: O‘zbekiston, 2002. 5. I.A. Karimov. Tinchlik va xavfsizligimiz o‘z kuch-qudratimizga, hamjihatligimiz va qat’iy irodamizga bog‘liq. — T.: O‘zbekiston, 2004. 6.1.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat - engilmas kuch. - T.: Ma’naviyat, 2008, 176-bet. 6. O‘zbekiston Respuu’ikasining ta’lim to‘g‘risidagi qonuni. — T.: O‘zbekiston, 1997. 8. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. — T.: O‘zbekiston, 1997. 9. O‘zbekiston Respublikasida Oliy ta’limning me’yoriy hujjatlari. - T.: 2001. 7. Oliy ta’lim. Me’yoriy hujjatlar to‘plami. I qism. — T.: 2001. II qism. - T.: 2003. 8. Oliy ta’limning davlat ta’iim standartlari, asosiy qoidalar. Oliy ta’lim to‘plami. - T.: 2001.

Похожие

Sport jamoasidagi shaxslararo munosabatlar

Sport jamoasidagi psixologik iqlim

Sport psixologiyasi fanining predmeti, maqsad va vazifalari

Sport musobaqalarining psixologik tavsifi

Sport turlarining psixologik tavsifi