«Жисмоний тарбия дарсларини ташкил этишнинг таълим методлари» - Педагогиka - Рефераты

«Жисмоний тарбия дарсларини ташкил этишнинг таълим методлари»

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

71 KB

« Жисмоний тарбия дарсларини ташкил этиш нинг таълим методлари » Режа: 1. Жисмоний тарбия дарсларини ташкил этиш нинг таълим методлари 2. Ўқитишнинг методлари

Жисмоний тарбия дарсларини ташкил этиш нинг таълим методлари Жисмоний тарбиянинг ўқитиш предмети сифатидаги махсус билим ва харакат фаолиятлари укитувчидан ўқитишга хос маълум усуллар ва услубиятлар (методлар)ни билишни талаб этади. Таълим (ўқитиш)нинг услублари кўп бўлишига қарамай уларнинг ҳеч бири универсал эмас. Таълим методларининг тавсифини билиш бу услублар таркибидан қулайини танлаб олишга, ўқитиш вазифаларини ҳал қилиш учун нисбатан самаралиларини ажратиб олишга имкон беради. М е т о д - фаолиятнинг шундай усулики, турли шароитда, турли хилдаги шуғулланувчилар билан кенг доирадаги вазифаларни ҳал этиш имконияти бўлади. Масалан: кўргазмалилик методи билан ҳаракат фаолиятларини таништириш, уни такомиллаштиришнинг(турли ёшдаги ўқувчилар, катталар билан ишлашда) турли хилдаги таълим вазифаларини ҳал қилиш мумкин. М е т о д и к у с у л - бу педагогнинг шундай таъсир фаолиятики, ўқитишнинг кандайдир маълум бир шароитида таълимнинг хусусий вазиф аларини (ёки унинг бир қисмини) ҳал этиш учун қўлланилади. Масалан: машқни ўқувчига ёнламасига-узи ён томони билан туриб курсатиши. Уз навбатида, агар методлар комплекси(суз билан ифодалаш, кургаз малилик ва амалий ургана бошлаш) оркали куйилган вазифани хал килиш мумкин бўлса (масалан, сакрашга урганишини), унда методик усуллар тизими таълимнинг аник бир шароититда методларни амалга ошириш, куллашдек хизматларни утайди (масалан, сакрашни кўрсатишда профиллик кўрсатишни ёки олд кўриниши, қолаверса, иккала методик усулни хам қўллашга туғри келади). Ҳар бир методнинг турли хил методик усуллари бўлиши мумкин. Улар сон-саноқсиз даражада кўп бўлиб, маълум вақт мобайнида айримлари йўқ бўлиб кетса, айримларининг кўринишлари ўзгаради, ўқитувчининг ижодий изланиши, фаолияти натижасида янгилари хам вужудга келиб, амалда қўлланилади. Кўпинча ўқитиш даражасига хос

методик усуллар ҳажмини ўқитувчи (тренер) томони дан кўп билиш орқалигина фарқлаш мумкин. Тажрибасиз ўқитувчиларда баъзан услубият - методик усулнинг ташқи аломатларини ўзида мужассамлагандек кўриниши мумкин. Масалан: айрим машқларни бўлакларга ажратиб ўргатиш уларнинг тизимини ярата олмасликка олиб келади, натижалар кутилгандай бўлмайди. Бу усул кўп ҳолда методик усулга ўхшаш бўлади. Таълимнинг методларига қўйилган умумий талаблар. Ҳар қандай конкрет холатда у ёки бу методни максадга мувофиқ холда қўллаш қатор талабларга риоя қилишни тақазо этади: 1. Методнинг и л м и й а с о с л а н г а н л и г и (олий нерв фаолияти). 2. Қў йилган в а з и ф а г а ў қ и т и ш н и н г м у в о ф и қ л и г и . Ани қ вазифаларнинг олдиндан белгиланмаслиги таълим методаларини т ўғ ри танлаш имконини бермайди. Мисол, дарсда “козёл”дан оё қ ларни кериб таяниб сакрашни ў ргатиш (ўқитиш) вазифаси қў йилган б ў лса, методни танлаш мумкин б ў лмай қ олади (б ў лакларга ажратиш билан ва харакатни тула бажариш билан ўқитиш методларига таяниш мумкин холос). Нибатан ани қ вазифа, масалан, “козёл”дан оё қ ларни сакрашда қў ллар билан “депсиниш”ни ў ргатиш қў йилса, маш қ ни б ў лакларга ажратиш билан ў ргатиш методини қў ллашга имконият пайдо бўлади. 3. Т а ъ л и м н и н г т а р б и я л а ш х а р а к т е р и н и ш а к л л а н т и р и ш. Хар бир танланган метод айнан шу харакат фаолиятини ўқитишнинг фа қ ат эффектли жараёнини таъминлаш ну қ таи назаридангина бахоланмай, тарбия вазифалари позицияси талабига қ араб ҳ ам ба ҳ оланиши зарур. 4. М е т о д л а р н и н г қ ў л л а н и ш и т а ъ л и м с и с т е м а с и д а г и б а р ч а п р и н ц и п л а р н и н г м у в о ф и қ л и г и ва а м а л г а о ш и р и л и ш и г а т а я н и ш и л о з и м. Методни ало ҳ ида олинган прицип билан ало қ асини бир томонлама изо ҳ лаш, тушунтиришга й ў л қў йиб б ў лмайди. Масалан: агар ўқ итувчи к ў рсатиш методини қў ллаган бўлса, уни

к ў ргазмалилик принципини т ў ла амалга ошираётир деган хулосамиз нот ўғ ри б ў ларди. Маълумки, бу принцип қ атор методлар тизими ор қ алигина амалга оширилади. 5. Ў қ у в м а т е р и а л и х у с у с и я т и н и н г м у в о ф и қ л и г и. Ўқитиш методлари маълум даражада бўлса-да жисмоний маш қ ларни турларига бо ғ ли қ дир, айрим холларда фа қ ат с ў з билан ифодалаш методининг ў зи кифоя қ илса, нисбатан қ ийин вазифаларда эса к ў рсатиш методини ҳ ам қў ллаб юришга тугри келади. Ў йналадиган, гимнастика, спорт ва туризм тарзидаги маш қ ларни ўқитиш ў зининг хусусий методларига эга эмас. Методлар жисмоний маш қ ларнинг барча турлари учун бир хилдир. Шу билан бирга бу турларнинг ҳ ар қ айсиси қ андайдир даражада бўлса-да, бир хил методик усуллардан фойдаланишга й ў налган б ў либ бош қ аларидан нисбатан озро қ фойдаланилади. Бундай қ арамлилик қ анчалар кам бўлса ўқитиш натижаси шунча яхши бўлади. 6. Ў қ у в ч и л а р и н д и в и д и ва г у р у х н и т а й ё р г а р л и г и н и м у в о ф и қ л и г и. Масалан, айрим харакат фаолиятларини ў злаштиришда яхши тайёргарликка эга ўқувчилар учун қ исмларга ажратиб ў ргатиш методини қў ллаш ма қ садга мувофи қ эмас, нисбатан тайёргарлиги мавжуд б ў лганлари учун эса бу фаолиятни эгаллашни й ў лланма берувчи маш қ лар билан бошлаш керак бўлади. С ў з билан ифодалаш методидан фойдаланишда ўқувчилар умумий билими даражаси бир мунча ю қ ори бўлса, “вираж” б ў йлаб югуришни тушунтиришда уларни физика сохаси б ў йича билимига таянишимиз мумкин бў лади. 7. Ў қ и т у в ч и и н д и в и д у а л х у с у с и я т л а р и ва и м к о н и я т л а р и н и н г мувофи қ лиги. Албатта, хар бир педагог таълимнинг барча методларини т ў ла ҳ ажмда эгаллаган б ў лиши лозим. Шунга қ арамай, баъзи ўқ итувчилар бир хил методларни яхши билишса, айримлари эса бош қ асини яхши биладилар. Жисмоний тарбия жараёнида бу хусусиятларни ало ҳ ида ҳ исобга олиш зарур. Агар маълум холатда икки хил методдан бир хил натижа

чи қ иши ани қ б ў либ қ олса, албатта, ўқ итувчи ў зи пухта билган методни қў ллаши лозим. 8. М а ш ғ у л о т л а р ш а р о и т и н и н г м у в о ф и қ л и г и. Масалан, мактабдаги дарсларда тирмашиб чи қ ишга ў ргатиш фа қ ат бир- иккита канат мавжуд ҳ олда амалга оширилса, харакатни бир бутунлигича т ў ла ў ргатиш методидан фойдаланиш самара бермайди , чунки бу маш ғ улот зичлигини айтарли паст б ў лишига сабаб бўлади. Бунда с ў здан фойдаланиш методида ўқ итувчи залнинг акустикаси ва спорт майдонинг сат ҳ ини ҳ исобга олиши керак. 9. М е т о д л а р н и т у р л и т у м а н л а р и д а н ф о й д а л а н и ш талаби. Методларнинг ҳ еч қ айсиси ягона, асосий ва универсал б ў ла олмайди. Методларнинг турли хилидан фойдаланганда, таълим самаралиро қ бўлади. Хар бир методнинг ў зига хос яхши томонлари б ў лишини назарда со қ ит қ илиб б ў лмайди. Фа қ ат саводсиз ўқ итувчиларгина уларни ёмон қ илиши мумкин. Айрим педагогик ҳола тларда самара бераётган методлар бош қ а пайтда умуман, яро қ сиз, хатто зарарли ҳ ам бўлиб қ олиши мумкин. Шунинг учун педагогик жараёнда таълимнинг тизимли методларидан ў ринли фойдаланиш керак. Бу жараёнда методларнинг кучли ( ў ринли) томонларидан фойдаланиб, б ў ш ( ў ринсиз) жи ҳ атларини ажратиб танлаш лозим. Бу низом қ ачонки к ў рсатиш тушунтириш билан, тушунтириш ифодалаш билан, к ў рсатма ва ҳ оказолар билан қў шиб олиб борилса, ўқув-тарбия жараёни амалиётдаги ишларда тасди қ ланади. Шу ғ улланувчиларнинг барчаси учун ярайдига н , барча иш шароитига мос келадиган умуман й ўқ десак, хато қ илмаган б ў ламиз. Қ айси бир методни универсал метод сифатида ю қ ори бахоласак, уни барча ўқ итувчи қў ллай бошлайди, бу, ў з навб а тида, ўқ итувчи ижодкорлигини чегаралаб қў яди, ўқувчининг барча имкониятларидан фойдаланиш имконини бермайди. Бу фикр П.Ф. Лесгафт томонидан образли тарзда ифодаланган: “айтиш мумкинки: “Усул - бу мен”. Усул шундан иборатки, билимли, тушунадиган ўқ итувчи ў з ишини ў зи олиб бораверади”.

Ўқувчиларнинг билимларини ошириш, малака ва к ў никмаларни эгаллаш учун таълим методлари у ч г у р у х г а а ж р а т и л а д и. Хар бир гурух бир неча хил методларни ў з ичида мужассамлаштирган. Мужассамлаштирилган методларнинг таълим жара ё нидаги ў рнига к ў ра с ў здан фойдаланиш, к ў ргазмали ҳ ис қ илиш ва амалий методлар деб гурухланади ва улардан педагогик жараёнда кенг фойдаланилади. Ўқитишнинг методлари С ў здан фойд а ланиш методлари К ў ргазмали ҳ ис қилиш методлари Амалий методлари Ҳикоя Ифодалаш Тушунтириш Суҳбат Муҳокама Кўрсатма Топшириқ Баҳо Буйруқ Кўрсатиш Намойиш этиш Плакатлар Кинограммалар Доскага бўр билан чизиш Ўқувчиларнинг ўзи чизгани, Макетлар, моделлар Ранг ва товуш сигналлари Қатъиян ва қисман регламентлаштирилган машқ методлари: Бўлакларга ажратиб ўзлаштириш - ўйин, Бир бутунлигича ўргатиш - мусобақа Уч гурухдаги методларнинг мавжудлиги орқали ўқувчинининг ўзлаш тирилган фаолияти билан организмнинг турли анализаторлири тизими ёрдамида таништириш таъминланади: ўқувчи эшитади, уқади, ўзи харакат жараёнини хис қилади. Ишга иккала сигнал системаси жалб қилинади. Харакат фаолиятини ўқитишда амалий методлар муҳим ахамият касб этади. Биринчи икки пойдевор кўрса, уни кўриб битириш - яъни харакат фаолиятининг ижроси у ёки бу усул орқали амалга оширилади.

Жисмоний тарбия дарсларининг самарали бўлиши унинг услубий қонун- қоидаларини билишга ва уларга мунтазам амал қилишга боғлиқдир. Жисмоний таълим ва тарбиянинг асосий мақсади баркамол авлодни соғлом, бақувват, Ватан шон-шуҳратини дунёга ёювчи, зарур бўлганда жонни гаровга қўйиб уни ҳимоя қиладиган, ҳалол меҳнат билан ҳаёт кечирадиган кишиларни тарбиялаб етиштиришдан иборатдир. Педагогика фани бу мақсадга эришишда таълим-тарбиянинг қонуниятларига қатъий амал қилишни, илмий асосланган мазмунни ишлаб чиқиш ва уни ёшлар онгига етказишни, тегишли кўникма ва малакалар ҳосил қилишни назарда тутади. Таълим-тарбиянинг самарадорлиги мазмунга мос ҳолда методлар танлаш, уларнинг амалий фаолиятида қўлланишига эришиш, турли замонавий воситалардан фойдаланиш орқали ақлий, ахлоқий ва жисмоний ривожланган ёшларни камол топтиришни тақазо этади. Таълим- тарбиянинг интерфаол методлари ва ноанъанавий шакллари ҳозирги даврнинг долзарб муаммоси бўлиб, жисмоний машғулотлар жараёнида улардан қўлланиш ёшларнинг қизиқувчанлигини орттиради. Педагогика, психология ва методика фанлари мустаҳкам ҳамкорлик ўрнатган ҳолда жисмоний тарбия машғулотларини энг юқори савияда ташкил этиш йўлларини илмий асосламоқда. Бунда методиканинг ўрни ва салмоғи юқори бўлиб, ҳозирги пайтда Ўзбекистонлик спорт усталари халқаро миқёсда ўзларининг нималарга қодир эканликларини намойиш этмоқдалар. Олимлар ва мутахассислар томонидани ишлаб чиқилган методик тавсия ва кўрсатмалар нуфузли мусобақа ва беллашувларда ўз самарасини кўрсатган ҳолда муваффақиятларнинг гаровига айланмоқда. Бинобарин, биринчидан, давлат томонидан қабул қилинган қонун-қоидаларни мукаммал билиш, уларнинг қандай мақсадларга қаратилганлигини ёшларнинг онгига етказиш ва ҳаётга тадбиқ этиш учун тинмасдан ҳаракат қилиш. Мамлакатимизда жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш

мақсадида Президент И.Каримовнинг сайи-ҳаракатларини, ташаббус ва амалий фаолиятини ёшларнинг чуқур англашига эришиш. Жамият аъзоларини соғломлаштириш билан бирга, жисмоний тарбия ва спорт соҳасида эришилаётган ғалабаларни кўпайтиришга даъват этиш. Бир сўз билан айтганда Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва спорт ишлари давлат аҳамиятига молик бўлган соҳа эканлигини ҳис этишга эришиш. Иккинчидан, жисмоний тарбия машғулотлари инсон камолотининг зарур шартларидан бири сифатида, бола шахси камолотининг ажралмас қисми бўлиб, ҳар томонлама шаклланган комил инсонни тарбиялашнинг асосий омилларидан бири деб ҳисобланишига эътибор қаратиш. Шахс камолотининг ирсият, таълим ва тарбия, ижтимоий муҳит, шахс фаоллиги омилларининг жисмоний улғайишдаги таъсирини тўла намоён этилишига эътиборни қаратилиши. Учинчидан, жисмоний тарбия машғулотларининг илмий асосланган мазмунига эътиборни қаратган ҳолда, жаҳондаги энг илғор таълим-тарбия мазмунларига уйғун бўлган маълумот ва ахборотларга суянган ҳолда шуғулланиш. Жаҳон халқларининг жисмоний тарбия ва спорт турларини ўрганган ҳолда, улар билан шуғулланиб юқори кўрсаткичларни қўлга киритиш учун ҳаракат қилиш. Ўзбек миллий ўйинларини жаҳонга ёйиш. Курашнинг қисқа муддатда қизиқарли халқаро спорт турига айланишини асослаш. Тўртинчидан, педагогика учун умумий саналган таълим-тарбия тамойилларига жисмоний тарбия машғулотларини ташкил этишда қатъий амал қилишга эришиш. Илмийлик, тизимийлик, изчиллик, тушунарли бўлиш, кўргазмалилик, ёш ва ўзига хос хусусиятларни ҳисобга олиш билан бир қаторда инсонпарварлик, ватанпарварлик, демократия талабларига риоя қилиш каби тамойиллар жисмоний тарбия ва спортни юксакликка кўтарилишига ҳисса қўшади. Бешинчидан, ХХI асрда таълим тарбиянинг долзарб муаммосига айланган компьютер ва ахборот технологияларидан самарали фойдаланишга

эришиш. Локал ва халқаро ахборот тизими материалларидан унумли фойдаланиб, жисмоний тарбия машғулотларини жаҳон стандартлари даражасига кўтариш. Таълимнинг замонавий педагогик технологиялар асосидаги интерфаол методларини жорий этиш. Бунда билим олувчи ва шуғулланувчи шахсининг нуфузини орттиришга эришиш. Олтинчидан, энг замонавий талабларга жавоб берадиган спорт машғулотларидан унумли фойдаланиш, уларнинг бекор турмаслиги, ёшларнинг мунтазам шуғулланишларига мослаштириш. Юқори малакали устоз-мураббийларнинг фақат марказий шаҳарларда эмас, барча жойларда фаолият юритишини таъминлаш. Пуллик хизматнинг маълум бир қисмини маҳаллий маблағлар эвазига қоплаш орҳали барча ҳоҳловчиларнинг жалб этилишига шароит яратиш. Еттинчидан, жисмоний тарбия ва спорт бўйича илмий, ўқув-методик, бадиий оммабоп нашрларни кўпайтириш ва таъсирчанлигини оширишга эришиш. Спорт мусобаҳаларининг шарҳи ва таҳлилини оммавийлаштириш. Саккизинчидан, жисмоний тарбия ва спорт жиҳозларини тайёрловчи маҳаллий ишлаб чиқариш корхоналарини барпо этиш. Улар тайёрлаган жиҳозлар халқаро талабларга жавоб беришига эришиш. Айниқса ёшлар учун спорт кийимлари, асбоб-ускуналар, машғулотлар учун зарур бўлган жиҳозларнинг қулай ва арзон бўлишига аҳамият берилса ҳамма учун фойдали бўлар эди. Булардан ташқари айрим педагогик ва психологик тавсияларни ҳам баён этишни маъқул билдик. Жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланиш жараёнида дўстлик, ўртоқлик, ўзаро ёрдам, фидойилик, ватанпарварлик, инсонпарварлик, байналминалчилик, онгли интизом, мустаҳкам иродавий сифатлар таркиб топиб боради. Ҳар бир машғулотда бундай имкониятлардан тўлафойдаланишгаҳаракат қилиш керак. Жисмоний тарбиянинг эстетик қийматини ошириш, меҳнатсеварликка йўналтирилганлигини кун сайин

кучайтириш, иқтисодий моҳиятини самарали бўлишига ҳисса қўшишни таъминлаш чора-тадбирларини белгилаш. Жисмоний тарбия машғулотларида ва спорт мусобаҳаларида психологик тайёргарлик жудда катта рол ўйнайди. Энг аввало характерни шакллантириш, иродавий сифатларни мустаҳкамлаш, психик жараёнларни такомиллаштириш жисмоний тарбия машғулотларини самарадорлигини белгилайди. Ғ алабага бўлган ишонч, ўз-ўзига таъсир этиш, установкалар қўйиш, диққатни жамлаш, ақлий фаоллик жисмоний машғулотнинг натижасини энг юқори бўлишини таъминлайди.

Похожие

Тарбия жараёни. Тарбия методлари

Тарбия жараёни ва тарбия методлари

Жисмоний тарбия воситалари

Педагогика университетида таълим-тарбия ишларини ташкил этиш

Назарий таълим методлари