Назарий таълим методлари - Педагогиka - Рефераты

Назарий таълим методлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

Назарий таълим методлари Ўқитиш методлари таълим жараёнида ўқитувчи ва ўқувчилар фаолиятининг йўналишини, ўқитиш жараёнининг қандай ташкил этилиши ва олиб борилишини ҳамда ўқитувчининг иш ҳаракатларини белгилайди. Бу методлар ўқитувчи томонидан ўқувчилар билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштириш учун қўлланадиган усуллар йиғиндисини ўз ичига олади. Таълим тизимида ўқитиш методлари билан бирга «усул» ва «восита» атамалари ҳам ишлатилади. Усул – маълум ўқув материалини ўтишда қўлланаётган асосий ўқитиш методи билан бирга иккинчи бир ўқитиш методининг айрим элементларидан фойдаланиб иш кўришдир. Восита – ўқитиш методларини амалга ошириш учун зарур булган ёрдамчи ўқув материаллари – асбоб, қурол, аппарат ва шу кабилардан фойдаланишдир. Таълим методлари ўқитиш жараёнида ва педагогик тафаккурнинг кўп асрлик ривожланиши тарихида муҳим ўзгаришларга дуч келди. Педагогикада таълим методларини тавсифлаш ва белгилашга бир хил ёндошиш мавжуд эмас. Айрим муаллифлар методларини белгилашда билиш манбааларининг хусусиятларини асосий деб ҳисоблайдилар: чунончи, оғзаки (суҳбат, тушунтириш, баён қилиш, ўқувчиларнинг техник адабиётлар билан мустақил ишлаши ва бошқалар); кўргазмали (кўргазмали қурол, кинофильм ва диафильмларни намойиш этиш); меҳнат усулларини кўрсатиш ўқувчиларни мустақил кўзатишлари ва бошқалар); амалий (машқлар, операциялар, иш усуллари, амалий лаборатория машғулотлари) ва бошқалар. Кейинги пайтларда педагогика назарияси ва амалиёти ўқувчилар билиш фаолиятининг характери бўйича таснифланадиган методлар қўлланилмоқда.

Таълим жараёнида қўлланадиган методлар ўқувчилар фаоллигини ошириши, ўргатилаётган ўқув методларини ўқувчилар чуқур ўзлаштиришини таъминлаши лозим. Тушунтириш – кўргазмали метод. Ўқитувчи хар хил воситалар ёрдамида ўқувчиларга тайёр маълумот беради ва улар маълумотни қабул қиладилар, англайдилар ва хотирада сақлайдилар. Эслаш методи. Ўқитувчи топшириқлар тизими билан ўқувчиларнинг билиш фаолиятини ташкил этади. Ўқувчи эса тасвирлар бўйича кўникма ва малакаларни эгаллайдилар. Ўқувчилар билимининг хажми ортиб борган сари биринчи методдан иккинчиси билан бирга фойдаланиш кўпайиб боради. Муаммоли баён. Ўқитувчи муаммоли вазиятни вужудга келтиради, дарс давомида уни ҳал ўилиш йулларини тушунтириб боради ва ҳал қилади. Ўқувчилар ўқитувчи билан биргаликда муаммони ҳал қилишда фаол иштирок этадилар. Тадқиқот методи ўқувчиларнинг янги муаммони ҳал қилишдаги мустақил изланиши ва ижодий фаолиятини ташкил этиш усулидир. Бунда ўқитувчи уларга тайёр муаммони баён қилмайди. Уни ўқувчиларнинг ўзлари ўқув материалини ўзлаштириш жараёнида топадилар. Шундан сўнг ўқитувчи муаммоли вазиятни вужудга келтиради. Анъанавий ўқитиш методлари – оғзаки баён қилиш, тушунтириш, суҳбат, маъруза, ўқув адабиётини ўқиш; тажрибалар ўтказиш, натурал объектларни кўргазмали воситаларни намойиш этиш; машқ, ёзма иш, график иш, лаборатория ишлари – баён этилган методлар тизимида восита ва усул сифатида намоён бўлади. Ўқитувчи эса улар ёрдамида у ёки бу методлардан фойдаланиб дарсини юқори савияда ўтказади. Амалий ўқитиш методлари. Амалий метод деганда ўқув материалини машқлар, мустақил топшириқлар, амалий ва лаборатория ишлари асосида ўзлаштиришнинг шакллари тушунилади. Ишлаб чиқариш таълимида бу методга иш

усуллари, меҳнат операциялари, комплекс ишлар ва вазифаларни бажаришда мустақилликни ривожлантиришга қаратилган ишлар, тренажерларга оид машқлар, лаборатория – амалий ишларга эса технологик жараённи бошқариш машқлари киради. Машқлар – кўникма ва малакаларни шакллантириш ҳамда мустаҳкамлаш мақсадида муайян харакатларни кўп марта такрорлашдир. Ишлаб чиқариш таълимдаги машқларга асосан қуйидаги талаблар қўйилади: машқларни ўқувчилар онгли ва мақсадга мувофиқ йЎсинда бажаришлари; машқлар методикага асосланиши, тизимли, изчил, узлуксиз бЎлиши ва такрорланиши; ўқувчиларнинг ишдаги мустақиллиги мунтазам ривожланиб бориши керак. Онглилик ва мақсадга мувофиклик машқларни бажаришдаги энг муҳим талабдир. Ўқувчилар машқни нима учун кераклигини аниқ тасаввур қилишлари ва мақсадга эришишга фаол интилишлари лозим. Урганиладиган мезнат жараёнларининг илмий-техник асосларии бажариш йуллари, ишда учрайдиган хатоларни билиш ўқувчиларга урганилаётган харакатларни узлаштириш имконини беради. Онглилик ва мақсадга мувофиклик кўникмалар шаклланишининг дастлабки пайтларида айникса катта аҳамиятга эга. Ўқувчилар машқ натижаларидан довдираб колмасликлари учун ўқитувчи, уста уларнинг кийинчиликлардан, кийинчиликларни енгиш йулларидан огохлантиради. Машқлар муваффакиятли утиши учун ўқитувчи ўқувчиларнинг тегишли натижаларга эришишдаги интилишларини куллаб кувватлаши керак. Машқларни тобора кийинлаштириб бориш зарур. Кўникмаларн ишакллантириш жараёни ўқув фаолиятида ҳал қилувчи рол уйнайди. Кўникма хосил қилишнинг мувофакияти катор шартларга боғлиқ. Биринчи шарт – кўникма нима мақсадда шакллантиришини англашдир. Хар қандай кўникма – автоматлашган даражага етказилган харакатлар тизимидир. Агар ўқувчи материални узлаштиришда унинг аҳамиятини ташанмаса, унда бундай харакатлар шаклланиши кийин бўлади.

Иккинчи шарт – машқларни тизимли булиши. Одатда кўникмалар хосил қилишдаги кийинчиликларга ўқув машқлари тизимини ташкил этиш ва уларни утказишдаги камчиликлар сабаб бўлади. Учинчи шарт – амалий харакатларини онгли равишда бажариш. Ўқувчи уз харакатларини, иш операцияларини изчиллигини яхши тушуниши зарур, уларни механиқ тарзда такрорлашга ва ёдлаб олишга йул куймаслик керак. Туртинчи шарт – дастлаб амалий харакатлар ва операцияларга пухта тайёрланиш. Операциялар онгли равишда, режа асосида бажарилса, кўникма тезрок ва мувоффакиятлирок шаклланади. Ўқувчи узининг дастлабки харакатларида хатога йул куймаслиги лозим, чунки уларни кайта ўрганишга тўғри келмайди. Дастлабки харакатлардаги хато кейин такрорланиб, мустаҳкамланиб колиши мумкин ва уни тузатиш кийин бўлади. Шу сабали харакатларни бажараётганда операциялар тартибини овоз чикариб ёки чикармай гапириб туриш гоят фойдалидир. Ўқитувчи шу харакатлар ва операцияларни эътибор билан назорат қилиб боради. Бешинчи шарт – машқларни мустақил бажариш ва узини узи назорат қилиш. Ўқитувчи ўқувчига бундай назоратнинг усулларини ўргатиши зарур. Олтинчи шарт – бажарилган машқлар, амалий ишларни тахлил қилиш ва бахолаш. Ўқув кўникма ва малакаларнинг ижобий ҳамда салбий жихатлари бўлади. Ўқувчилар типик хатоларга йул куядилар. Дарсларда яхши ишларни намойиш қилиш, ижобий намуна асосида ўқитиш мақсадга мувофикдир. Кўникмаларни шакллантиришнинг мана шу шартларига риоя қилинса, ўқитишнинг амалий методлари ўқув материалини мувоффакиятли узлаштиришга олиб келади. Шаклланган кўникма ва малакаларни мустаҳкамлаш ва такомиллаштиришни таъминлашнинг асосий омиллари:

1. Кўникма ва малакаларнинг онгли, тушуниб ва мустаҳкам шаклланиши. 2. Уларни шакллантиришда узлаштирилган билимларга таянилиши. 3. Хатоларнинг олдини олиш, уларни уз вақтида тузатиш. Нотўғри иш усулларига йул куймаслик. 4. Ўқувчиларга ягона педагогик талаблар куйиш. 5. Топшириқларни секин-аста мураккаблаштириб бориш. 6. Машқлар учун ажратилган вактдан тўғри фойдаланиш. 7. Малакалар тулик шакллангунича машқларни давом эттириш. 8. Ўқувчиларнинг эътиборлилиги. 9. Машқларнинг мунтазам равишда утказилиши Ўқув материалини муаммоли баён этиш. Ўқув жараёнини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари – ўқувчиларнинг таълимий ишларини фаоллаштириш, муастақиллигини ривожлантириш, ўқитишнинг энг самарали шакл ва методларидан фойдаланишдир. Бу шакллардан бири ўқув материалини баён этишни муаммоли қилиб тузатишдир. Бунда ўқувчи онгида муаммоли вазият ёки илмий изланишни эслатувчи вазифа шаклланади. Ўқувчининг узи саволга жавоб топишга, муаммони ҳал қилишга интилади. Одатда, у тўғри жавобни ўқитувчи ёрдамида топади. Аммо узи кидириб топишга интилиши ва ечим вариантларини топиши унда билиш фаоллигини, мустақил фикрлашни вужудга келтиради, унинг билиш фаолиятига ижодий тус беради. Ўқитишда тафаккур янги харакат усулларини ва узлаштирилиши лозим булган янги билимларни “кашф этиш”ларига хизмат қилади ва шунда ўқитувчиларда руй берадиган психик холатни кетириб чикарадиган муайян вазиятлар ҳамда уларга мос вазифалар муаммоли вазият ва вазифалар деб аталади. Шундай вазиятни яратиш ва уша муаммони ҳал қилишда ўқитувчининг тутган йули, усули муаммоли баён қилиш дейилади.

Муаммоли вазиятни вужудга келтириш ва муаммони ҳал қилиш асосида ташкил этилган ўқув жараёни муаммоли ўқитишдир. Муаммоли вазифалар ва вазиятлар қуйидаги холларда вужудга келиши мумкин: Муайян маълумотлар бўйича ечимларни топиш учун мустақил изланишда; Мавхум мазмуннинг муайян тасаввурлар билан богланиши асосида; Билимларни ўқувчиларнинг шахсий тажрибаси ва амалий ишлари билан боглашда; Топкирлик юзасидан топшириқлар, вазифалардан, муаммоли вазиятни уз ичига олган бошқа воситалардан фойдаланишда. Мана шуларнинг хаммаси билиш ва кизикиш фаоллигини келтириб чикаради. Ўқувчилар узларида ечимни топиш учун зарур билимлар борлигини тушунадилар ва муаммо жавобнинг тўғри вариантини топишдан иборат бўлади. Укитиш методлар и Билимла рни ургатиш методла ри Билимларни мустахкамл аш, такомиллаш тириш, куникма ва малкаларни шакллантир иш методлариМаълумот ли ривожлан т ирувч и Муаммо л и излан ишли репродуктив Ижод ий намой иш этишТайёр билимлар бериш Билимлар ни мутакил урганиш маъруза Китоб билан мустакил ишлаштушунти риш Укув дастур- лари билан мустакил ишлашсухбат хикоя Укув кино- фильмини курсатиш Эвр исти к сухб ат Излан ишли лабор атори я иши Укув муноз ара - лар и Укув материалин и айтиб бериш Намуна буйи- ча машкларни бажариш Курсатма бу- йича лабора- тория иши Тренажерда ишлаш баён Вариа нтли машк ларИзлани шли лабор атори я ишла риИшла б чикар иш вазия ттлар и-ни тахли л кили шИшла б чикар иш масал алрин и ечиш уйинл а р

1-расм. Ўқитиш методларининг таснифи Таълимнинг муаммоли методларидан фойдаланишда материални узлаштириш ўқувчи тафаккурининг натижаси бўлади. Аммо ўқитувчилар шуни эсда тутишлари керакки, ўқувчилар узларича хамма нарсани «кашф этиш»га ва урганиб олишга кодир эмаслар. Улар ўқитувчи рахбарлигида хулоса чикаради, коидаларни таърифлайди. Шу сабабли таълимнинг муаммоли методларидан фойдаланишда хам ўқитувчининг тушунтириши уз аҳамиятини йукотмайди. Шу билан бирга ўқитиш методларининг қуйидаги таснифи хам мавжуд (1-расм). Унда методлар икки гуруҳга: билимларни дастлабки ўрганиш методлари ва билимларни мустаҳкамлаш ҳамда такомиллаштириш ва малакаларни шакллантириш методалрига булинган. Укиш жараёнида ўқувчиларнинг фаоллк даражасига караб биринчи гуруҳдаги методлар яна иккига булинади, бўлар маълумотли – ривожлантирувчи, муаммоли изланишли методлардир. Анъанавий таълимда маълумотли – ривожлантирувчи методларнинг салмоги анча катта. Бундай дарсда ўқувчига нисбатан ўқитувчи фаоллрок катнашади. Билимларни мустаҳкамлаш ва кўникмаларни шакллантириш учун купинча репродуктив методдан фойдаланилади. Бу метод ўқув материалини айтиб бериш ва эсда саклашга, ижодий тафаккурнинг ривожланишига, мустақил билиш фаолиятини кучайтиришга каратилган бўлади. Лекин ўқитиш методлари тургун, доимий эмас, улар кейинги пайтларда ривожланиб фаол ўқитиш методлари шаклида намоён булмокда. Фаол ўқитиш методлари ўқув материалини эгаллаш жараёнида ўқувчиларни фикрлаш ва билиш фаолиятига ундайди. Фаол ўқитиш методидан қуйидаги фойдаланилади: А). Ўқитувчи ўқув материалини кайта гапириб бериш ва эсда саклаш учун тайёр билимларни намойиш этмайди; Ишла б чикар иш вазия ттлар и-ни тахли л кили шИшла б чикар иш масал алрин и ечиш

Б). У ўқув материалини шундай баён қиладики, Ўқувчилар фаол билиш ва амалий ишлар жараёнида мустақил билим ҳамда кўникмаларни эгаллайди (2-расм). Фаол ўқитиш методларининг хусусияти, улар асосида амалий ва фикрлаш фаолиятига интилиш ётишидир. Бу методлардан дарснинг хар хил босқичларида: билимларни дастлабки ўрганишда, мустаҳкамлаш ва такомиллаштиришда, кўникма, малакаларни шакллантиришда фойдаланиш мумкин. Лекин ўқув жараёнида фақат фаол ўқитиш методларидан фойдаланмаслик, балки у билан анъанавий ўқитиш методларидан хам фойдаланиш керак.

Адабиётлар 1. И. А. Каримов. «Баркамол авлод орзуси». Т. 1999 й. 2. И. А. Каримов. «Баркамол авлод Узбекистон тараккиётининг пойдевори». Т. 1997 й. 3. В. А. Скакун. «Ишлаб чиқариш таълими устози учун кулланма». Тошкент «Ўқитувчи» 1992 й. 4. Р. Х. Джураев. «Теория и практика интенсификации профессиональной подгогтовки учащихся профтехучилиҳ». Тошкент. «ФАН» 1992 й. 5. С. А. Акмалова. «Таълим назарияси дидактика масалалари бўйича ўқув кулланма». Наманган 1993 й. 6. К. Ж. Мирсаидов. «Махсус фанларни ўқитиш ва ишлаб чиқариш таълими». Тошкент «Ўқитувчи» 1996 й.

Похожие

Назарий таълим

Таълим методлари ва воситалари

Таълим усуллари методлари ва воситалари

Таълим методлари ва воситалари 1

Шарқ мутафаккирларининг таълим методлари ҳақидаги фикрлари