Жамоадаги психологик муҳит - Педагогиka - Рефераты

Жамоадаги психологик муҳит

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

81.5 KB

Жамоадаги психологик муҳит Режа: 1. Психологик муҳитни аниқлаш факторлари. 2. Ҳизмат жойидаги носоғлом ижтимоий - психологик муҳитни юзага келтирувчи сабаблар. 3. Касбий муҳитдаги муаммолар ечими. 4. Касбий фаолиятдаги психологик муҳитни чет эл олимлари томонидан ўрганилиши. 5. Ўқитувчининг касбий хусусиятлари. Касбий фаоллик

Психологик муҳитни аниқлаш факторлари Ишчи гуруҳ аъзоларини бир- бири билан ўзаро алоқа шарт- шароитлари гуруҳ биргаликдаги фаолияти муваффақияти ва иш жараёнидан ва унинг натижаларидан қониқишига таъсир қилади. Ҳусусан, унга ишчилар ишлайдиган санитар- гигиеник шароитлар: температура режими, намлик, ёруглик, хонанинг кенглиги, қулай иш жойининг мавжудлиги ва бошқалар. Гуруҳдаги ўзаро алоқалар характери ва ундаги ҳукм сурадиган кайфият катта аҳамиятга эга. Гуруҳдаги психологик ҳолатни белгилаш учун «ижтимоий - психологик муҳит», «психологик атмосфера», «ташкилот муҳити», «микроклимат» ва бошқа тушунчалар ишлатилади. Ўз келиб чиқишига кўра бу тушунчалар метафоралардир. Ўсимликларни гуллаб –яшнайдиган табиий-муҳит билан солиштириш мумкин. Бир муҳитда улар гуллаб-яшнаса, иккинчи муҳитда улар сўлиши мумкин. Ҳудди шундай фикрни ижтимоий –психологик муҳит ҳақида гапириш мумкин: маълум бир шароитда гуруҳ аъзолари ўз имкониятларини тўлиқ ишга солиб, фаолият кўрсаца, иккинчи муҳитда одам ўзини ноқулай сезиб, гуруҳни ташлаб кетишни истайдилар, уларнинг шахсий ўсиши секинлашади. Ижтимоий –психологик муҳит деганда одатда қуйидагилар назарда тутилади: Гуруҳ ижтимоий – психологик характеристикалари йиғиндиси; Жамоадаги асосий ҳукм сурувчи психологик кайфият; Жамоадаги ўзаро алоқалар характери; Жамоа ҳолати йигма характеристикаси. Жамоадаги соглом ижтимоий –психологик муҳит ўзаро мулоқатдан мамнунлик, бир-бирига ишонч, ҳимояланганлик, хавфсизлик, қулайлик, ўзаро бир- бирини қўллаб қувватлаш, муносабатлардаги илиқлик, бир- бирини еқтириш, очиқ фикр билдириш, қатъийятлик, тетиклик, ижод қилиш, интеллектуал ва касбий ўсиш, ташкилот равнақига ўз ҳиссасини қўшиш, ҳатоликлар келиб чиқишидан қўрқмаслик ҳислари билан характерланади.

Жамоадаги носоглом ижтимоий –психологик муҳит зерикиш, руҳан тушкунлик, тез аччиқланишлик, зерикиш, тез қизшиш ва гуруҳдаги мажорали муносабатлар, ишонмаслик, янглиши еки ҳатолик келиб чиқиши ва оқибатда жазоланишдан қўрқиш, бир-бирини тушунмаслик, душманлик, шубҳалилик, ягона ишга қаттиқ уринмаслик, жамоа ва ташкилот равнақига ўз ҳиссасини қўшиш истаги йуклиги, умуман олганда, қониқмаслик ҳислари билан характерланади. Гуруҳдаги муҳит ҳақида бевосита ҳукм чиқариш мумкин бўлган аломатлар мавжуд: • ишчиларини тез-тез ишдан бўшашаи; •меҳнат унумдорлиги; • маҳсулот сифати; •ишга келмаслик еки кечикишлар сони; •ишчилар ва мижозлардан тушган шикоят ва даъволар сони; • ишларни муддатид ёки кечикиб бажариш; • ускуналар билан эҳтиеткорсиз ёки бепарволик билан ишлаш; • ишдаги танафуслар тезлиги. Қуйида таклиф қилинган саволлар жамоадаги муҳитни баҳолашга ёрдам беради: • сизга ишингиз ёқадми? • сиз ишингизни алмаштирни ҳоҳлайсизи? • агар сизга ҳозир иш қидиришни таклиф қилишса, сиз танловни ўз ишингизни танлармидингиз? •сизни иш жойингиз шароити қониқтирадми? •сизни ишингиз қизиқарли ва турли туманми? • сизни ишдаги жиҳоз ва ускуналар билан таъминланганлик қониқтирадими? • сизни иш ҳақи қаноатлантирадими?

Сиз ўз малакангизни ошириш имкониятига эгамисиз? Бундай имкониятдан фойдаланишни хоҳлайсизми? • сизни бажараетганиш ҳажм қониқтирадими? Сиз толиқмайсизми? Ишдан ташқари ишлашга тўғри келадими? • биргаликдаги фаолиятга қандай ўзгартириш киритишни таклиф қилган бўлардингиз? • сиз ишдаги муҳитни қандай баҳолаган бўлардингиз (дўстона муносабатлар, ўзаро ҳурмат, ишонч ёки кўролмаслик, тушунмаслик, муносабатлардаги таранглик)? • сизни ўз бевосита раҳбарингиз билан муносабатларингиз қониқтирадими? • жамоада низолар тез-тез чиқиб турадими? • сиз ўз ҳамкасбларингизни малакали, масъулиятли деб биласизми? • сиз ўз ҳамкасбларингиз ишончи ва ҳурматини қозонганмисиз? Раҳбар мақсадга мувофиқ жамоа ва гуруҳдаги муносабатларни бошқара олади ва ижтимоий –психологик муҳитга таъсир курсата олади. Бунингт учун у ижтимоий –психологик муҳитга таъсир этувчи факторларни билиши ва бошкариш қонуниятларини билиб фаолият юргазиши керак. Гуруҳга кирувчи одамлар бир-бирларига ва гуруҳнинг фаолиятига нисбатан бир хил нуқтаи назарда бўлмайдилар. Гуруҳнинг ҳар бир аъзоси ўзининг ишчанлиги ва шахсий фазилатларига, ўз мақомига, яъни унинг гуруҳда тутган ўрни ҳақида далолат берадиган, мустаҳкамлаб қўйилган ҳуқуқ ва бурчларига, унинг хизматлари ва фазилатларини гуруҳнинг тан олиши ёки олмаслигини акс эттирадиган нуфузига биноан гуруҳдаги шахслараро муносабатлар тизимида муайян мавқеига эга бўлади. Психологияда гуруҳ ичидаги табақаланишнинг иккита асосий тизими – социометрик ва референтометрик афзал кўриш ва танлашлар алоҳида ажралиб туради. Америкалик психолог Ж. Морено гуруҳларда шахслараро афзал кўришни аниқлаш усулини ва эмоционал афзал кўришни қайд қилиш техникасини таклиф этади. Буни усоциометрия деб атади.

Социометрия ёрдамида шахслараро биргаликдаги ҳаракат жараёнида гуруҳ аъзоларида намоён бўладиган афзал кўришларнинг, бефарқлик ёки хуш кўрмасликнинг миқдорий меъёрини аниқлаш мумкин. Социометрия гуруҳ аъзоларининг бирбирини хуш кўриши ёки хуш кўрмаслигини аниқлашда кенг қўлланилади. Гуруҳ аъзоларининг ўзлари бундай муносабатларни англаб ола олмасликлари ва уларнинг мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги ҳақида ўзларига ҳисоб бермасликлари мумкин. Социометрик усулнинг негизида «Сен ким билан бирга бўлишни хоҳлайсан» деган тўғридан-тўғри савол туради. У кишилар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг хоҳлаган жабҳасига татбиқан қўйилиши мумкин. Қоида тариқасида, танлашнинг икки йўналиши – биргаликда меҳнат қилиш соҳасидаги ва вақтичоғлик қилиш соҳасидаги йўналишлари тавсия қилинади. Бу ўринда танлашнинг мақбуллиги даражасига (бениҳоя истак борлиги, бажонидиллиги, бефарқлиги, унчалик истамаётганлиги, сира ҳам истак йўқлиги) аниқлик киритилиши ва танлаш учун тавсия қилинадиган шахслар сони чекланган бўлиши ҳам мумкин. Танлашларни танлаш матрицасига тушириш чоғида янада таҳлил этиш ўзаро хуш кўриш ва хуш кўрмасликларнинг мураккаб тарзда чатишиб кетганлигини ва қарама-қарши томонлар ўртасидаги оралиқ бўғинларнинг бутун иерархиясини кўрсатиб беради. Шундай савол туғилади: гуруҳдаги ўзаро муносабатларнинг социометрия методи учун яширин бўлиб қоладиган, лекин бу муносабатларнинг фақат ташқи жиҳатини оддий кузатувга қараганда анча тез ва аниқроқ кўрсатиб бера оладиган ҳақиқий ички ривожланишни қандай аниқлаш мумкин? Гуруҳ ичидаги ўзаро биргаликдаги ҳаракатнинг ташқи манзараси гуруҳ аъзолари ўртасидаги теран муносабатларнинг оқибати сифатида қаралиши мумкин, лекин социометрия афзал кўриш ва яккаланиб қолишнинг сабабларини аниқламайди. Ҳар қандай гуруҳ тузилишига кўра гуруҳ аъзолари нуфузи ва мақомининг ъзига хос даражасини акс эттиради. Унинг юқори қисмидан референтометрик ва социометрик тарзда танланадиган шахслар ўрин олади, энг орқада эса нореферент ва социометрик жиҳатдан суриб чиқарилган индивидлар туради.

Мазкур иерархия зинапоясининг энг юқори босқичида гуруҳнинг пешқадами (лидери) жойлашади. Пешқадам гуруҳнинг қолган барча аъзолари учун ўзларининг манфаатларига дахлдор бўлган ҳамда бутун гуруҳ фаолиятининг йўналишини ва хусусиятини белгилаб берадиган энг масъулиятли ечимларни қабул қилишга ҳақли деб ҳисобланган шахсдир Социометрик «юлдуз» бўлиши ҳам, аксинча, теварак-атрофдагиларнинг шахсий хайрихоҳлигига сазовор бўлмаслиги ҳам мумкин. Пешқадам расман гуруҳнинг раҳбари бўлиши ҳам, аксинча бўлиши ҳам мумкин. Пешқадам билан раҳбарликнинг ягона битта шахсга тўғри келиши мақбул ҳодиса ҳисобланади. Борди-ю, агар бундай мувофиқлик бўлмаса, у ҳолда гуруҳ фаолиятининг самарадорлиги расмий раҳбар (масалан, синфбоши) билан норасмий пешқадам ёки пешқадамлар ўртасидаги муносабатлар қай тарзда юз беришига боғлиқ бўлади. Жамоада пешқадам ўз ўртоқлари қаршисида таҳлил қилиш ва эришиш учун намунага айланиб қолаётган шахсий фазилатлар соҳиби сифатида намоён бўлади. Бундай пешқадамнинг шахсига мансуб фазилатлар мазкур ёшдаги гуруҳда қабул қилинган ва тан олинадиган қадриятларга мос келади. Тажриба йўли билан шу нарса аниқланганки, юқори синф ўқувчилари ўз тенгдошларига фақат шу ёшда алоҳида қимматга эга деб тан олинадиган фазилатлардан эмас, балки уларнинг ўзларида суст ривожланган ёки умуман мавжуд бўлмаган фазилатлардан келиб чиққан ҳолда ҳам баҳо берадилар. Бу хилдаги фазилатларга эга бўлган ўртоқларнинг таъсири анча кучли бўлади ва улар обрў-эътибор қозониш учун, жамоасида пешқадамликка эришиш учун кўпгина асосга эгадир. Ўқитувчининг касбий хусусиятлари. Касбий фаоллик Ўқитувчи-педагогларнинг шахсий ижтимоий сифатларига азал-азалдан эътибор қаратиб келинган ва ҳар бир замон талабидан келиб чиқиб, педагогга қўйиладиган талаблар такомиллашиб, мураккаблашиб бораверган. Талабаларга билим бериш ўқитувчининг масъулиятли бурчидир, ўқитувчининг шахсияти қандай бўлиши кераклиги ҳақида қуйидаги фикрларни билдирган:

Талабалар билан муомалада босиқ, жиддий бўлиш; Бериладиган билимни талабалар қандай ўзлаштириб олаётганига эътибор бериш; Таълимда турли усул ва шакллардан фойдаланиш; Талабанинг хотираси, билимларни эгаллаш қобилияти, шахсий хусусиятларини билиш; Талабаларни фанга қизиқтира олиш; Талабаларга берилган билимларнинг энг муҳимини ажратиб ўқитиш; Билимларни талабаларнинг ёши, ақлий даражасига мос равишда бериш; Ғарб олимлари ўқитувчининг хусусиятлари ҳақида шундай фикр билдирганлар: ―Яхши ўқитувчи ўзининг тарбия принсипларидан ҳеч қачон қайтмайди. Ўқитувчи ўз устида доимо мустақил ишлаши лозим. Ёмон ўқитувчи ҳақиқатни айтиб қўя қолади, яхши ўқитувчи эса болаларга ҳақиқатни топишга ўргатади‖ деган. Кўп йиллар давомида олиб борилган тадқиқотлар ўқитувчи ва педагог, яъни ўзига ёш авлодни тарбиялашни касб қилиб танлаган инсон қуйидаги ижтимоий сифатларга эга бўлиши шарт эканини кўрсатди: ўқитувчи фалсафани яхши билиши шарт. Чунки фалсафа одамга абстракт фикр юритишни ўргатади. Ўқитувчи синф ёки аудиторияга кирганда, унда абстракт тафаккур суст ривожланган бўлса, ўзини йўқотиб қўяди. Синф ва аудиториядагилар диққатини ўзига қаратиб олиши учун, кишида абстракт тафаккур яхши ривожланган бўлиши керак. Ундан ташқари, фалсафа дарс пайтида кечадиган билиш жараёнини ўргатади. Билиш жараёнини, яъни гнесологияни билмаган ўқитувчи дарс ўтишда бир қатор қийинчиликларга дуч келиб, дарсни амалга ошира олмайди, оширганда ҳам нотўғри дарс ўтади. Шу билан бир қаторда, фалсафанинг асосий қонунлари инсоннинг барча амалий фаолиятида, шу жумладан, педагогик фаолиятда ҳам умумий методологик асос вазифасини ўтайди. педагог аҳоли таълим-тарбияси билан шуғулланишни ўзига касб қилиб олган экан, педагогиканинг жамият ҳаётидаги ўрнини, унинг пайдо бўлиш тарихини яхши билиши керак.

Педагогика тарихини ўрганиш жараёнида киши педагогик фаолиятнинг инсон ҳаётидаги ўрнини, педагогикадаги асосий қонун-қоида ва тамойиллари ҳамда асосий тушунчаларнинг шаклланиш тарихини билиб олади. Шунингдек, педагогиканинг назарий асослари билан қуролланиш учун дидактикани яхши билиши керак. Чунки у билим бериш ва уни ҳаётда қўллашга ўргатиш жараёнини амалга оширишнинг асосий тамойилларига амал қилишликни илмий томондан асослаб беради. Педагогиканинг умумий масалаларини ёритиб берувчи Умумий педагогикани, фаннинг ўзига хосликларини ёритиб берувчи Хусусий педагогика (методика)ни мукаммал билиши лозим бўлади. ўзи ўқитадиган фандаги билимларни пухта эгаллаган бўлиши шарт. Ўқитувчи ўқитаётган предметини ва унинг назариясини чуқур билиши, уни қизиқарли қилиб ўқувчи ва талабаларга этказа олиши уларнинг шу предметга бўлган қизиқишини оширади. Бу эса ўқитувчининг обрўсини кўтаради. педагог болаларга билим беришда муайян ёшдаги болалар вужудида содир бўлаётган физиологик ва руҳий ҳодисаларни яхши билиши керак. Акс ҳолда ўзини ҳам, болаларни ҳам қийнаб, дарс олдига қўйилган мақсадига эта олмайди. Бунинг учун педагог болалар анатомияси ва физиологиясини ҳамда психология фанларидан тўлиқ билимга эга бўлиши керак. ўқитувчи болаларга ўз фанидан билим бериш жараёнида, уларни муайян жамият ва унда олиб борилаётган сиёсат билан таништириб бориш шарт. Шу сабабли ўқитувчи ва педагоглар сиёсацҳунослик билимларини пухта эгаллаб, уларни ҳаётда қўллай олишлари лозим. педагог муайян жамиятда тарихан шаклланган ижтимоий гуруҳлардан ҳам талабаларни хабардор этмоғи лозим. Бунинг учун ўқитувчи ва педагог социология билимларидан хабардор бўлиб, улардан педагогик амалиётда фойдалана олиши керак. Шу билан бир қаторда, ўқитувчи болаларга маданият тўғисида бошланғич тушунчалар бериб, уларда маданият элементларини шакллантириб бориши лозим. Бунинг учун ўқитувчининг ўзи маданияцҳунослик билимларини эгаллаган ва уларни амалиётда қўллай оладиган бўлиши керак. ёш авлодга муайян фан

билимларини ўргатувчи педагог, уларни ахлоқ ва одобга ҳам ўргатиши шарт. Бу ўқитувчининг бурч ва масъулиятига киради. Бунинг учун у аввало, ўзи тарбияланган бўлиши лозим. Ўқитувчига хос бўлган фазилатларни ундаги педагогик одоб шакллантиради. Педагогик одоб бу- ўқитувчининг юксак касбий фазилатидир. У ўқитувчига саботли бўлиш, ўз ҳиссиётини идора қила олиш, болаларга педагогик таъсир ўтказиш восита ва меъёрини белгилаш, аниқлашда ёрдам берадиган фазилат ҳисобланади. Юксак педагогик одобга эга бўлган ўқитувчигина синфда мўътадил психологик муҳит ўрната олади, болалар қалбига тез йўл топа олади. таълим-тарбия билан шуғулланувчи инсон сўзсиз, эстетик тарбияланган бўлиши шарт. Эстетик тарбия маънавий тарбиянинг муҳим ва таркибий қисми эканини унутмаслик керак. эстетик диднинг пастлиги ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳаларига салбий таъсир кўрсатади. Ўқитувчининг касбий қизиқиши ва ўз ўзини баҳолаш. Ўқитувчининг касбий шаклланиши олий ўқув юрти даргоҳида касбий таълим олиш жараёнида бошланади. Касбий таълим йўналишининг ўқуврежа ва фанлар бўйича дастурларида бўлажак ўқитувчиларга шу касбнинг сир- асрорларини ўргатиш, илмий билимлар бериш, ўқитувчи касби ҳақида маълумот бериш ва кўникма ҳосил қилиш назарда тутилади. Таълим жараёнида фанлар бўйича амалга ошириладиган семинар, амалий ва лаборатория машғулотлари назарий билимларни мустаҳкамлашга ҳамда уларни кўникмага айлантиришгагина эмас, балки уларни амалий иш жараёнида қўллашга ҳам имкон беради. Бундай машғулотлар танлаган касби тўғри эканига ишонч ҳиссини уйғотади. Ёш ўқитувчиларга тажрибали ўқитувчиларни бириктириб қўйиш, уларнинг дарсларини кузатиш, услубий ишларга жалб этиш коллеж раҳбариятининг асосий вазифаларидан бири. Ўқитувчи ўз касбини секин-аста ўзлаштириб бориши билан бирга ота-оналар ўртасида педагогик билимларни тарғиб этади. Шу йўл орқали ҳам касбий шаклланиши такомиллашиб боради.

Ўқитувчилик касбини ва педагогик маҳоратни эгаллаш, ўқитувчилар жамоасига киришиб, унда ўз ўрнини топиб кета олиш ёш ўқитувчининг ўзига боғлиқ. Жамоанинг ёрдамидан юз ўгирмаслик, қийинчиликларга дуч келганда руҳан тушмай, ўз хатоларини кўра билиш ва уни бартараф этиш учун ҳаракат қилиш унинг ўқитувчи бўлиб шаклланишидан дарак беради. Шу билан бирга, ўқитувчининг касбий шаклланиши ўз-ўзини тарбиялаб боришга, ўз устида тинмай ишлашга ва ўз вақтида малакасини ошириб боришга узвий боғлиқ. Буларнинг ҳаммаси касбий фазилатларнинг ажралмас қисми ҳисобланади. Ўқитувчида педагогик маҳоратни шакллантириш учун аввало педагогик ишни илмий асосда ташкил қилиш лозим. Бунинг учун ўқитувчининг истак ва қизиқишларини ҳисобга олиш, унинг интилиши ва бошқа ташқи омилларини бир–бирига уйғунлаштириб, касби ва шахсининг хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда фаоллигини оширишни назарда тутиш керак

Адабиётлар : 1. Келвин СеиферТ ва Росемарй Суттон. Эдуcатионал Психологии 2009 Келвин Сеиферт.10-16 пагес. 5.Бордавская Н.В., Реан А.А. Педагогика.-М.: Питер, 2004. 2. Профессионалная педагогика.Учебник для студентов.–М.: Педагогика, 2002. 3. Нишонова С. Комил инсонни тарбияси:ўрта махсус, касб-ҳунар та‗лими муассасалари учун қўлланма. -Т.: Истиқлол. 2003 4. Ғуломов С.С. ва бошқалар. Ахборот тизимлари ва технологиялари. Т.: ―Шарқ нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси, 2000. 5. Эгамбердиев Э., Хўжамқулов Ҳ. Кичикбизнес ва тадбиркорлик. – Т.: Манавият, 2003.

Похожие

Педагогик жамоадаги ва ўkувчилар гуруҳидаги психологик иkлим

Психологик билиш жараёнлари

Спорт фаолиятининг психологик хусусиятлари

Болаларнинг мактабга психологик тайёргарлиги

Қобилият ва қизиқишнинг психологик тавсифи. Иқтидорли болалар психологияси. ўқитувчининг психологик қобилиятлари.