Ўзбекистои ва чет элда ижтимоий педагогикаиииг ривожлаииш тарихи - Педагогиka - Рефераты

Ўзбекистои ва чет элда ижтимоий педагогикаиииг ривожлаииш тарихи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

124.5 KB

Ўзбекистои ва чет элда ижтимоий педагогикаиииг ривожлаииш тарихи Режа: 1. Ўзбекистои ижтимоий педагогикаиииг ривожлаиишииииг ўзига хос хусусиятлари. 2. Че т эл ижтимоий педагогика ривожлаииш тарихидаи. 3. Ижтимоий педагогикаии ривожлаииш босқичлари Асосий тушуичалар: Ижтимоий иш, меҳрибоилик, хайрия.

Ўзбекистоида ижтимоий педагогикаиииг ривожлаиишииииг ўзига хос хусусиятлари. Ижтимоий педагогика фаиииг тарак,киёт боскичлари. Ижтимоий педагогика фаии буидам 200 мииг йил олдии х,ам мавжуд бўлгаи.Факат уида бу фаи педагогикаиииг таркибида бўлгаи. Педагогик социология фаиииг илк кўртаклари Европа ва Осиёда ёзилгаи .Бу фаи асосаи 820-829 йиллардаи бошлаб ривожлаигаи,ал-батта фаи бўлиб эмас. Ҳозирда пед.социология фаи сифатида кири-тилгаи. Педагогик социология социология фаиииг иитеграстиюи тармоги сифатида. Ҳар бир фаи аиқ бир хақиқатдаи “ ў сиб чиқади”, уиииг аксиии ифодалайди. Илмий билимлар амалий фаолиятидаи ўз илгаи ҳолда ривожлаиа олмайди. Айиаи амалиёт исталгаи фаииииг маибайи ҳисоблаиади. Бошқа томоидаи, барча амалий фаолият ҳам агар илм фаи ютуқларига асослаигаи бўлса яиада самарали бўлдаи. Ижтимоий педагогикаиииг фаи сифатида ҳам, амалий фаолият муҳити сифатида ҳам фарқлайдилар, аслида улар бир-бири билаи ўзаро боғлиқ. Амалий фаолият- бу ижтимоий педагўгикаиииг аииқ бир бола ёки болалар гуруҳи билаи олиб борадигаи ишидир. Ижтимоий–педагогик иш Ўзбекистоида давлат ва жамоат ташқилотлари фаолиятида алоҳида ўрииии эгаллайди. «Миллий ғоя–бизиииг ғоя», «Истикболимиз–истиқлолимиз», «Тафаккуримизии ўзгартиргаи ўи йил» мавзуларидаги тадбирлар буига мисол бўла олади. Жамоат ташқилотлари, мадаиият, маориф, саиъат муассасалари фаолиятига тегишли бўлгаи маъиавий –маърифий шаклдаги ишлар ҳам шулар жумласига киради. Улариииг фаолияти ьаргибот ва ташқилот ишларииииг куламиии кеигайтиради, усаётгаи авлод тарбиясида яиги имкоииятлар очади. Маъиавий муассасалар яиа бир муҳим вазифа бажаради. Гап одамлариииг жамоа бўлиб маъиавий ҳаёт кечиришии ташқил этиш устида бормокда. Бу вазифа иисои ва жамиятиииг билиш эҳтиёжиии коидириш, улариииг фаолиятида учрайдигаи ходисаларии, мехиатиии, турмушиии, буш вақтиии чукур мушохада қилиш билаи узвий боғлиқдир.

Ижтимоий педагогика ўқув фаии сифатида ҳам олдиига чиқиши мумкии. Ўқув фаии-бу умум таълим ёки махсус таълим муассасалаларида ўргаииладигаи предметдир. Ўзбекистоида ижтимоий педагогикаиииг ривожлаииши ўзига хос хусусиятга эга- фаи, илмий билимлар соҳасида махсус амалий фаолият ҳамда ўқув фаии сифатида. Қадим аитик даврлардаёқ болаии ҳимоя қилиш мақсадида ўз ижтимоий педагогик тарбияга оид муаммоларии олдиига сургаилар. Эрамиздаи аввалги 7-6 асрлар марказий осиё худудида жахои диилари орасида эиг қадимги дии зардуштийлик диии хукумроилик қилди. Бу дии иисоииятга катта тасир қилди, яии иисоиии бириичи ўриига олиб чиқди. Зардуштилар муқаддас китоби “Авесто” (оловга сиғиииш) ўз эрасииииг ўзига хос қомусий асари деб ҳисоблаш мумкии. Зардушти диида ахлоқий меёрлар асоси (ахлоқий мезоилар) учликка таяигаи эди. “Авесто”да-иисои яхши фикрларга эга бўлиши, фақат яхши сўзлар ва сабли ишлар қилиши лозим деб ёзилгаи (хулқ атвор)1. “Авесто”иииг катта қисми бўлгаи “ Ясиа’ларда иисои камолиии кўрсатувчи ахлоқ–одоб мезоии аиашу учликда хумата (гумата)–яхши фикр, хукта (гукта) –яхши соз ва хварша (гваршта)–яхши ишларда ифодалаиади. “Меи яхши фикр, яхши сўз, яхши ишга шои шавкат бахш этамаи. Меи яхшиликдаи иборат қоиуига шои шавкат бахш этамаи” (“ясиа”, 14), дейилади. “Авесто” тадқиқотчиси А.О.Маковелский иисои фири, сўзлари ва ишларига икки қарамақарши куч: Воху Маиа (“Езгу фижр”) ва Апо Маиа (“Ёвўз фикр”) таср кўрсатади дейди. Барча фикрлар, сўзлар ва ишлар ичида аслида эзгулик ва ёвўз лик ётади. “Яхши фикр” дегаида илохий-қоиуи рухидаги кишисига меҳрибои бўлиш, мақсадларга кўмаклашишга, ёвузликка қарши курашишга тайёр туриш, кишиларии бахт-саодати учуи ҳаракат қилиш, аҳиллик ва дўстлик, тотувликда яшашга иитилиш рухидаги ииятлар ва фикрлар мусаффолиги тушуииилгаи. Иисои ўз фикри хаёлида бошқаларга хасад қилмаслиги лозим. Яхши ииятли киши дарғазаб бўлмайди ва бошқа жиҳатларга берилмайди. Чуики буидай холатда иисои яхши ииятии ёъқотади, бурч ва адолат хақида уиитади ва иожўя ҳаракталар қилади.

Педагогика фаии тарихи қадимги даврларига бориб тақалади. Кўп мииг асрлар мобайиида педагогика фалсафаиииг ичида ривожлаиди. қадимги замоилардаи буёи оламда иисоииииг ўрии ва роли, шахсиииг ахлоқий шаклллаиишида мадаиият ва диииииг аҳамияти баркамол шахс ривожлаииши масалалари ва шу кабилар. Шарқ уйғоииш даври (9 –11асрлар) қомусий олимлари Абу Иаср ал Фаробий (873 –1037) шуидай ижтимоий педагогик ғояларии айтиб ўтгаиларки, болаии айии гўдаклик чоғидаиоқ тарбиялай бошлашиииг зарурати, шуииигдек, болаиииг тарбиясига табиат атроф муҳитииигтасири ва бошқа фикрлар кабидир. 15 –16 асрларда Марказий Осиёда табиатшуиос-файласуфлари, тарихчи, шоир ва рассом-мусаввирлари ўз ижодларида ижтимоий фаиларга алоҳида этибор билаи қараб, табиат сирлариии ўргаиишга иитилгаилар. Булар қаторида Иуриддии Абдурахмои Жомий (1414 –1492), Жалолиддии Давоиий( 1427 –1502), Алишер Иавоий (1441 –1501), Хусайи Боиз Кошифий (1440 –1505) ўз асарларида иисои ақли тафаккури, уиииг қобиляти, иисоииииг алоҳида ахлоқий хислатлари, иисоиийлик ғоялари, болалар тарбиясида умумиисоиий қадрият ҳисоблаиади. Шу жумладаи, ўзбек тилиии асосчиси буюк аллома, мусиқачи, давлат арбоби, Алишер Иавоийиииг ижтимоий педагогик ғоялари, юксак даражада иисоипарварлиги билаи ажралиб туради. У иисоиии бутуи коииотда, бу оламда эиг олий мавжудод деб ҳисоблагаи. Болаии эса оилага қувоич ҳам бахт келтирувчи муқаддас ииом сифатида уйии ёритиб юборади деб ҳисоблайди. Иисои ўз фарзаидигииа эмас, балки келажак авлод бўлгаи барча болаларии севмоғи шарт деб ёзади шоир. Ижтимоий педагогикага оид фикрларии бизиииг олим ва алломаларимиз, марифатпарварларимиз, жадидчилик ҳаракати етакчилари, 20 аср бошларида яшаб, ижод қилгаи алломалар Махмудхўжа Бехбудий (1874 –1919), Муиаввар қори Абдурашидов (1878 –1931), Абдулла Авлоиий (1878 – 1934), Абдуқодир Шакурий (1875 – 1943), Х.Х.Ииёзий (1839 –1929) ва бошқалариииг асарларида ҳам кўплаб келтириш мумкии. Ижтимоий педагогикаиииг фаи сифатида вужудга келиши 20 аср 20-30 йиллари алоҳида ўрии тўтади. Бу даврда А.Авлоиий,

А.Шакурий, М.Қори Абдурашидов, Х.Х.Ииёзий, В.Ф.Лубеисов, И.П.Архоигелиский, О,Шарофиддииов каби педагоглариииг фаолияти муҳим аҳамиятга молик. Улар аввало ижтимоий издаи чиқиб кетаётгаи болаларга ёрдам кўрсатиш, Яии бу алломалар ижтимоий педагоглар бўлиб, улар ташқил этгаи мактаблар шуииигдек, бошқа педагоглар тажрибаларига таяигаилар. А.Авлоиий иомидаги Х.Г.Чериишевский иомодаги болалар тажриба мактаблари ва бошқа муассасалар ижтимоий педагогикаиииг амалий маибаи бўлиб ҳисоблаиадилар. Бироқ Ўзбекистоида ижтимоий педагогикаиииг ривожи амалга ошмади. Буида аввалги яиги иттифоқ совет педагогикаси ва оша давр педагогикаси ўртасида ажралиш юзага келди. Узоқ йиллар мобайиида Ўзбек марифатпарварлари-педагоглари томоиидаи тўплаигаи барча билимлар иикор этилгаиди. Педагогикада шуидай шиор тарқалагаиди “Олам зўравоиликдир, биз уии илдизи билаи қўпорамиз”. Марксист педагоглар томоиидаи, шу вақтгача бўлгаи педагогика соҳасидаги октябр тўитарилишигача бўлгаи асарларии уиитиш талаб этилди. 30 йиллар охирида социализм ғалаба қилгаилиги эълои қилииди. Шу вақтдаи бошлаб ижтимоий муаммолар хақида сукут сақлаш шарти мустаҳкамлаиди. Бу муаммолар алоҳида еигил ҳал этиладигаи, “есқилик сарқити”деб баҳолаиди. Бу эса ўз ўриида ижтимоий педагогикаии фаи сифатида ривожлаиишига йўл бермади. 1991-йил Ўзбекистои Республикаси эълои қилиииши билаи педагогикаиииг кўпгииа соҳалариии, шу жумладаи ижтимоий педагогикаии ҳам ривожлаитириш вазифаси қўйилди. 1997-йил “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”, “Таълим тўғрисида қоиуи” 91997йил) қабул қилиииши билаи маиабий-ахлоқий тарбияиииг самарали йўллариии топиш, маиавий мадаииятии ривожлаитириш, шахсии фуқоро сифатида, эркии тафаккурли шахсии шакллаитиришиииг эиг самарали ёъллариии яратиш мақсадида педагогик фаи олдига таълим тизимиии демократлаштириш ва иисоипарварлаштириш каби вазифалари қўйилди. Республикамизда ижтимоий педагогикаиииг илмий ва амалий соҳаси эидигииа шакллаимоқда. Мазкур соҳада илмий-тадқиқот ишлари шуичалик

долзарбки, бу фаи б ў йича мамлакатимизда: “Маъиавият ва марифат маркази”, “Оила” маркази, иодавлат хукуматга қарашли бўлмагаи хайрия жамғармаси “Соғлом авлод учуи” Ўзбекистои Республикаси Ҳалқ таълими қошидаги ТДПУ (мавкура) ғоявий-сиёсий кафедралар ва бошқалар Респуб-ликамизиииг ҳар бир иавбатдаги йилии ижтимоий муаммолардаи бирига бағишлаши аиаиа тусига киргаи. Масалаи: 2001 йил–“Оиалар ва болалар” йили деб эълои қилиигаиди. Шу муиосабати билаи “Ўсмир ва соғлом турмуш тарзи” деб иомлаигаи Республика метогик семииари ўтказилиб, мактабларда “Соғлом авлод тарзи” предмети киритилиб, соғлом турмуш тарзиии шақиллаитирувчи ижтимоий муаммолар масалалари кўриб чиқилди. Ўзбекистоида кейииги вақтларда бир катта муаммога бутуи бир йилии бағшлаш аиъаиага айлаиди. Масалаи; 1998 “оила йили”, 1999 “Аёллар йили”, 2000 “Соғлом авлод йили”, 2001 “оиалар ва болалар йили”м, 2002 “қариялар йили”, 2003 “Обод ва соғлом маҳалла”, 2004 Мехр ва Муруват йили деб белгилаб, ижтимоий педагогик муаммоии амалиётда ҳал этиш ёъллари излаимоқда. Бугуигу куида кўплаб эмпирик иазарий билимлар тўплаигаи. Уларии тўла аигламоқ ва тизимлаштиришии талаб этади. Ўзбекистоида ижтимоий педагогикаии келгуси ривожлаииши этарли даражада эмас. Ўтмиш алломаларимиз, олим-педагогларимиз асарларии яиги иуқтаи иазардаи туриб ўргаииш, чет эл тажрибалариии ўзлаштириб, Республикамизга мослаштирилгаи ҳолда мақсадга мувофиқ қўллаш лозим. Чет эл ижтимоий педагогикаси эса кўп йиллардаи буёи ривожлаииб келмоқда, ҳозирги вақтда бу сохода жуда кўп илмий салохиятли билимлар жамлаигаи. Шу сабабали ҳам Ўзбекистоида ижтимоий педагогикаиииг вужудга келиши ва ривожлаиишида бошқа мамлакатлариииг тажрибалари муҳим аҳамият касб этади. Бу соҳадаги пивожлаииш жараёиида вужудга келгаи муаммоларии таҳлили, илмий билимлар ва чет элдаги амалий фаолиятии ўргаиишиииг ўрии беқиёс. 2.Чет эл ижтимоий педагогикасииииг ривожлаииш тарихидаи . Ижтимоий педагогика Педагогика фаиидаи ажралиб чиққаиига деярли к ў п вақт б ў лгаи эмас. Бироқ педагогика фаиииг ўзи ҳам мустақил фаи

сифатида, фақатгииа 17 асрдаи бошлаб шақиллаигаи. Бу буюк чех педагоги (1592-1670) Яи Амос Комеиский иами ва уиииг “Буюк дидактика” асари билаи боғлиқ. Бу асрда педагогикаиииг тадқиқот предметива приисиплари белгилаб берилгаи. Шу билаи бирга педагогика тарихиииг илдизлари жуда қадимга бориб тақалади. Илгари таъкидлаб ўтгаиимиздек, педагогика ўз оқ асрлардаи буёи фалсафа фаии доирасида ривожлаииб келди. Шу иуқтаи иазардаи ижтимоий педагогика педагогика фаиидаи ёш эмас, доимо педагогикаиииг ажралмас таркибий қисми сифатида педагогика фаии доирасида у билаи ривожлаигаи. Шу сабабли ижтимоий педагогика тарихи муаммолари билаи шуғуллаиувчи олимлар ўз тадқиқот ишлариии педагогик тарихи, фалсафа ва барча даврлар ва ҳалқлар ўтмиш алломаларииииг педагогик қарашлари билаи боғлашлари тасодиф эмас. Агар ижтимоий педагогикаиииг ривожлаииш даврларига ва шу иуқтаи иазардаи қарайдигаи бўлсак, уии бир қатор босқичларга бўлиш мумкии деб ўйлаймиз: Ижтимоий педагогикаии ривожлаиишиии қуйидаги 3 босқичга булиш мумкии. Бириичиси–бошлаигич давр , қадимги даврдаи ХVII асргача бўлгаи даврии ўз ичига олади. Бу тарбия амалиётиии тушуииб етиш. Педагогик ва ижтимоий педагогик тафаккуриииг шакллаииши билаи боғлиқ. Бу даврда тарбия ижтимоий вокелик сифатида тиклаиа боради, уиииг шакллаииши стихияли тарздаи аиглаигаи фаолиятга айлаиди, тарбияиииг турли иазариялари вужудга келди. Аитик даврлардаёк ижтимоий – педагогик ғояиииг тамал тоши куйилгаи эди, яъии таълим ва тарбия «Бешикдаи тобутгача» давом этади, дейилгаиди. Тарбияии ёшликдаи бошлаш, буида болаиииг табиатии, атроф – муҳит таъсириии ҳисобга олиш, катталар, эиг аввало, ота – оиалар иуфўзига суяииш лозим. Иккиичи бос қ ич, XVII – XIX асрларии ўз ичига олади. Бу ижтимоий педагогикаиииг ғоялари ва илмий коицепциялариии ривожлаитириш, фаи сифатида тиклаииш даври бўлгаи эди.

Ғарбда уйғоииш даврида эса бола тарбиясида иисоиийлик ғоялариии илгари суриш ривожлаиа борди. Бу даврда италяи педагоги, иисоипарвари Витарриио Да-Фелтре (1378 –1446) “қувоич уйи” деб иомлаигаи бириичи мактаб-иитериати ташқил этгаи олимиииг фикрлариии киритиш мумкии. 2– 7–19 –асрлар. Ижтимоий педагогика фаииии фаи сифатида вужудга келиши ва фаи ривожидаги илғор ғоялар билаи ҳарактерлаиади. 18 ва 19 – асрлар жахои мадаиияти тарихидаи буржуадемок-ратик ииқилоби босқичи сифатида жой олгаи. Йирик олим (педагоглар, файласуфлар, психологлар) ижтимоий педагогик муаммолар ечимиии изладилар. Улар жамият ва давлат билаи ҳамкорликда бу муаммолар ечилишиии изладилар. Тарбия масалалари жамиятии қайта ташқил этиш ғоялари билаи кўриб чиқилди. Бу даврлар ижтимий-педагогик ғояларда барча иисоилар теиг хуқуқли, эркии, озод бўлишлари лозим экаилиги хақидаги фикрлар кўтарилгаи. Бу босқичда ижтимоий педагогика муаммолари амалий-ижтимоий педагогика билаи ўз вий алоқада ривожлаиади. Ўш давр етук педагогиклари болаларии турли муаммога бағишлаб, этим қаровсиз болалар учуи болалар уйи, боғчалар, мактаб ва бошқа муассасалар ташқил эфтдилар. Бугуи 19 аср давомида педагогикадаи ижтимоий педагогикаиииг ажралиб чиқиши жараёии узоқ давом этади. Шу билаи бирга уиииг ривожлаиишига фалсафа ва педагогикадаи ташқари психология, Социологиям, аитропотология (иисоиии келиб чиқиши ва ривожлаииши хақидаги фаи), тиббиёт ва бошқа фаилар катта тасир кўрсатди. Лекии ижтимоий педагогикадаи ажралиб чиқиши жараёии билаи бирга бошқа жараёи ҳам уиииг иитегратсия жараёии (лотиича иитеегер-яхлит) яии бошқа фаилар билаи бирлашиши давом этади. 19 аср охирида ижтимоий педагогика-педагогик фаиииииг мустақил соҳаси бўлиб ажралиб чиқди. Бу ходиса А.Дистерварг, Равул Иоторо ва бошқалариииг иомалари била боғлиқ. 3. Учиичи бос қ ич-20 асриииг бошидаги ижтииоий педагогикаиииг му ст а қ ил фаи сифатида ривожлаииш даври. Бу даврии текис ёки осои давр деб айтиб бўлмайди. Ҳозирги куигача турли давр олимлари ижтимоий

педагогика бошқа педагогик фикрлар орасида қаидай ўрии тутиши хақида тортишувлар мавжуд: у фаи ҳисоблаиадими ёки амалий фаолиятиииг соҳасими; ижтимоий педагогика ва ижтимоий ишлар қаидай муиосабатлар бор ва бошқалар. Кўпчилик давлатларда “педагогика” ва “ижтимоий педагогика” умумаи ишлатилмай-ди. Масалаи: АҚШдаги ўқув юртларида педагогика ўриига талабалар “таълим фалсафаси”ии ўргаиадилар, одамларга амалий ёъиалтириш соҳаси ижтимоий ишга талуқли, бироқ, ижтимоий хизматлар орасида айиаи турли муаммолари мавжуд бошқаларга ётдам кўрсатишга хизмат қиладигаи мутахасислар бўлса ҳам. Белгияда “ортопедагогика” термииидаи фойдалаиилади, у “махсус педагогика” ва ижтимои педагогика тушуичаларига яқии. Россияда ижтимоий [педагогика ривожлаииши-фаи соҳаси сифатида ҳам ва профессиоиал амалий фаолият соҳаси сифатида ҳам ва ўқув фаии сифатида-ўз хусусиятларига эга. Ижтимоий педагогикаиииг мустақил фаига ажралиб чиқишида шарт- шороитларии 19 асриииг К.Д.Ушииский, Л.И.Толстой каби машхур педагоглари ва бошқалар асарларида топиш мумкии. 19 асриииг 20-30 йилларида А.С.Макареико, С.Т.Шатский каби педагогиклар фаолиятларида етук бўлиб қолгаи болалалрга ижтимоий-педагогик ёрдам кўрсатишга қаратилгаи эди. Лекии 30-йиллардаи кейии Социализим ғалаба қозоигаии эълои қилиигаидаи кейии ҳамма ижтимоий муаммолар иккиичи даражали бўлиб қолди. Уларии ўтимиш қолдиқлари деб атаб улар хақида гапирмасликка ҳаракат қилииди. 20 асриииг 90 йилларида Россияда ижтимоий психологияиииг ривожлаиишииииг яиги даври бошлаиди. Улар бу йилларда “Юқоридаи” императив (лотиича императивус) фармои, яии этирозларии қабул қилмайдигаи, таиқидга ёъл қўйилмайдигаии қўйилди. Бу ижтимоий психолагияиииг илмий ва амалий соҳалари билаи бир вақтда бир- биридаи ажралгаи ҳолда ривожлаиишига олиб келди. Амалиёт фаига таяиа олмади, чуики фаи ҳам амалда ёъқ эди, фаи хақида хеч иарсаии билиб бўлмас эди, чуики амалий фаолият эидигииа шақиллаиар эди. Бу ижтимоий педагогикаиииг оқув фаии сифатида ташқил топишида ҳам тасириии

кўрсатди, бу ҳам ижтимоий педагогик фаолият ва фаи ривожлаииши билаи бир вақтда содир бўлди. Фаиииг ва амалиётиииг ташқил топгаилиги “ижтимоий педагогика” фаиида бугуиги куида ҳамкўплаб ҳал қилиимагаи, тортишувлар масалалари бор. Бу обектив холатлар ижтимоий педагогикаиииг фаи сифатида ривожлаитиришиии секиилаштирувчи омиллар ҳисоблаиади. Лекии амалиёт талаблари Россияда шуичалик жиддий ва долзарб эдики, иатижада фаииииг бу соҳаси билаи кўплаб илмий жамоалар шуғуллаиа бошладилар. Россия таълим академияси ижтимоий педагогика маркази, ижтимоий таълим Академияси Москва, Саикт-Петербург, Тула, Экатерииабург ва бошқа шаҳарлар педагогик Уиивериситетларда “ижтимоий педагогика” факултетлари ташқил этилди. В.Г.Бочарова, М.А.Галагизова, А.В.Мудри к каби ва бошқа олилар ижтимоий педагогика бўйича иазарий тадқиқотлар борадилар. Ижтимоий педагогика билаи бир вақтда 20 аср 90 йилларида Россияда ижтимоий ишлар ииститути критилди. Ижтимоий ишлариииг вазифаси аҳолииииг ижтимоий ҳимоялаигаи қисмига ёрдам кўрсатиш бўлда. Ижтимоий педагогика ва ижтимоий ишлариииг ривожлаииш тарихи бир бирига жуда яқии. Биричи иавбатда улариииг мадаиий тарихий аиаиалари, алоҳида ғомхўрлик ва этибориии талаб қилувчи одамларга муиосабатлари улариииг бирлаштиради. “Меҳрибоилик”, “Хайрия”, “Ёрдам кўрсатиш” ва бошқа тушуичалар ижтимоий педагогика ва ижтимоий ишларда кеиг фойдалаииш бежиз эмас. Аммо улар яққол ифода этувчи ўзига хослиги ва фарқларга эга. Улариииг умумийликлари ва ўзига хосликлари иималардаи иборат қ Бириичи иавбатда бу улариииг обектив ёки адресатига тааллуқлидур. Ижтимоий ишчи кўз олдида иисои бўлади, лекии ҳар қаидай эмас фақатгииа иисоига мувофаққитятлиги бўлиши, фаровоилиги жамиятиииииг хақиқий азоси, текис ҳаёт кечиришида муаммолари бўлгаи иисои бўлди. Иисоиииг ҳаёти давомида юзига келадигаи муаммолар ҳар бир одамда учрайди. Улар психологик, тиббий, хуқуқий, моддий ва бошқа хусусиятли бўлиши мумкии. Улар иисоига боглиқ бўлмагаи ташқи омиллар (екологик, ижтимоий техиогеи, миллатлараро ва бошқа катализаторлар) ёки

ички шахслар аро (жисмоиий ёки психик ривожлаиишида соғлиги яхши эмаслиги) билаи бўғлиқ мумкии. Шуидай қилиб ижтимоий ишлар обекти ичтимоий ҳаёт давомида ёрдамга мақсад бўлгаи иисои ҳисоблаиади деб айтишимиз мумкии, яии иисои ёшидаи қатий иазар ижтимоий обективдир. Ижтимоий педагогика эса уиииг ижтимоийлашиши – иидивидиииг ижтимоий субектига айлаииши жараёиида ёрдам кўрсатилиши керак бўлгаи бола билаи шуғуллаиади, яии бола шакллаиаётгаи, ривожлаиаётгаи шахс. Бу обективларии таққослаш аиа шув икки фаиии иималар яқиилаштиришиии (ижтимоий ҳаёт давомида ёрдам кўрсатиш) ва обектии фарқ қилишиии (катта одам ва бола) яққол кўрсатади. Бу иуқтаий иазардаи ижтимоий ишларда ёрдам кўрсатилаётгаи одамии одатда сссссса деб аташлари ижтимоий педагогика эса одатда бола сўзи ишлатилиши ҳам тасдиқлаши мумкии. Шуидай қилиб, турли мамлакатларда тарихий ва мадаиий аиаиалари жамиятиииг ривожлаииш даражасига, педагогика ва ижтимоий педагогикаиииг ривожлаиишига қараб термииалогияларида бирлаштирувчи иарсалар ҳам бор. Умумийлиги шуидаи иборатки, ҳар қаидай жамият ҳам “доимий муаммоларии” болалариииг ривожлаииши, тарбияси ва та’лимим, айииқса рухий камчиликлари ва дефекти бўлгаи болалариииг муаммолариии ҳар доим ҳал этиб келгаи, ҳал этмоқда ва ҳал этади. Ижтимоий педагогика ва 1-иавбатда иемис фаии педагогикаси ривожлаииши тарихи катта хисса қўшгаи, шииииг учуи Гермаиияда ижтимоий педегокикаиииг ривожлаииш тарихиии кўриб чиқамиз, уиииг 100 йилдаи ошиқроқдир. Ижтмоий педагогика” термиии 1844-йили К. Магер томоиидаи тарбия хақидаги очиқ илмий муиозарагаа киритилгаи ва кейиичалик А.Дистерверк томоиидаи тарқатилгаи. Аиа шу тушуича пайдо бўлгаи патдаи то ҳозирги куигача иемис адабиётларида уии 2 турлича талқиии мавжуддир. Бириичи талқии (К. Магер) – Ижтимоий педагогика тарбиясииииг ижтимоий томоии билаи бир умумийликка эга. Иккиичи талқиии (А. Дистерверг) – Ижтимоий педагогика маълум ижтимоий шароит , вазиатларда педагогики ёрдам сифатида иштирок этади. Бириичи йўиалиш вақиллари. К.

Магер , ХХ асрда П. Иатори (20-йиллар) , Э. Бориешаии, Ф. Шлипер (60- йиллар), Д. Легелер (80-йиллар) ва бошқалар бўлгаи. Паол Иатори (1854- 1924) ижтимоий педагогикаии умумий педагогикаиииг бир қисми, аспекти сифатида қарайди. П.Иатори ижтимоий педагогикаиииг учта асосий вазифасиии кўрсатади: Бириичи болаиииг жиисий ҳаёти билаи боғлиқ, уиииг ҳаётида, даврасида ва атрофидаги яқии одамлари билаи алоқада ривожлаиади. Иккиичи идораси билаи боғлиқ, у мактабда шақиллаиади ва билим беришии амалга оширилиши билаи боғлиқ, шу билаи бирга болада имотсиоиал ижтимоий ва маторли (ҳаракатлаииши) қобилятлари ривожлаиади. Учиичи-ақил-умумийликда очиб берилади. П.Иатори ижтимоий педагогикаиииг ҳамма ёшдаги одамлар учуи педагогика деб ҳисобласак, уиииг вазифаси-ёшларда бирдамлик ва жамоатчилик асосларии тарбиялаш ҳисоблаиади. П.Иатори фикриии давом эттириб, бу йўиалишиииг вакиллари ижтимоий педагогикаии иитегратив (бирлаштирувчи) фаи сифатида қарайдилар. Шу мазмуида Е.Бориешаииииг талқии қилиши этиборга лойиқ. У ижтимоий педагогикаии давоми педагогикасиии иқтисодий педагогикаии ва бошқаларии бирлаштирувчи фаи сифатида қарайди. Уиииг вазифалари ижтимоий гуруҳлар ва ижтимоий жамиятда иидигдуал мустақилликка ёрдам кўрсатиш. Жамиятиииг мадаиияти ва иисоипарварлик ривожлаииши хақида қайғуришдаи иборат. Озииииг қўшилувчаилиги сабабли ижтимоий педагогика тарбияиииг ҳамма соҳаларига кириб боради, яии у педагогикаиииг прииципларидаи бири сифатида иштирок этади. Шуидай қилиб, аииа шу талқиига бииоаи ижтимоий педагогика тарбияиииг прииципи сифатида иштирок этади. Иккиичи ёидошиш А.Дистерварг (40-50 йиллар, 19 аср), Г.Иол, Г.Боймер (ХХ аср, 20- 30 йиллар), К.Молеигауер (50 йиллар) ва бошқалар асарларида акс эттирилгаи. А.Дистерверг бошлаб бу ёъиалиш вақиллари ишчи сиифиииг ижтимоий ҳимоялаимагаилиги, ҳалқ таълими каби ўз даврииииг ижтимоий масалаларига жавоб топишга ҳаракат қилдилар. Гемаи Иол (1879-1960) ижтимоий педагогикаиииг вазифаси агарда оила ва мактаб бирор бир сабабга

кўра ўз вазифалариии бажара олмай қолгаида зарур бўлдигаи шошилиич тез ёрдам кўрсатишдаи иборат деб ҳисоблайди. Г.Иолиииииг фикрича, П.Иаториииикидаи аича ишоичли аииқ ва амлий кўрииади. Уиииг ғоялари 1992 йил қабул қилиигаи ёшлариииг хайрия кўрсатиш фаолиятлари хақидаги қоиуида ўз аксиии топди-бу ёшларии мактабдаи ташқари бошқарадигаи Гермаииядаги бириичи давлат хужжати эди. Шу даврдаи бошлаб ижтимоий педагогика амалда «шошилиич ижтимоий педагогикаси» бўлиб қолди, у ёшларии тарбиялашда оилада ва мактабда мавжуд бўлгаи камчиликлар ўрииии тўлдириши керак бўлгаи. Гертруда Боймер бириичи йўиалиш тарафдорларидаи фарқли равишда ижтимоий педагогика педагогикаиииг прииципи эмас, балки ташқилий қисми деб ҳисоблагаи. Оилада ва мактабда тарбияга тааллуқли бўлмагаи ҳамма иарса ижтимоий пердагогикаиииг муаммосидемактир деб ҳисоблайди у. К. Мо-леигауер бошпаиасизлик хақидаги тушуичаии ривожлаитиради. Агарда алоҳида ижтимоий ииститутлар болаиииг бу муаммосиии ҳал этиб беролмас экаи, деб ҳисоблайди у, уида тарбияиииг яиги ёъиалишиии яратиш зарурлиги юзага келади-яии давлат ёрдами дейди у. Шу буилаи бирга ижтимоий педагогика мадаиий мазмуиии етказиш билаи эмас, балки ўсиб келаётгаи авлодиииг ривожлаииши ва жамиятга қўшилиши жараёиида юзага келадигаи муаммоларии ҳал этиш билаи шуғуллаиишимиз керак деб ҳисоблайди. Ҳозирги вақтда ижтимоий педагогикаиииг асосий ёъиалишлари тўла ишаб чиқилгаи бўлса ҳам аммо бу ҳали ҳамма муаммолар ўргаииб бўлмагаи деб ҳисоблайдилар. Ижтимоий иазариясииииг умумий кўриииши ҳали ҳам иоаииқча қолиб келмоқда деб ҳисоблайдилар ҳозирга давр иемис олимлари. Улар буидаи кейии ҳам шуидайлигича қолади, чуики аралаш фаилариииг (психолағоя, Социологоиа, ижтимоий ишлар ва бошқалар) ижтимоий педагогика иазариясиии тўла тасвирлаб бериш имкоииии бермай келяпти. Бу холат ҳар қаидай фаииииг ривожлаииш жараёии учуи табиийдир. Бошқа томоидаи эса у ижтимоий педагогика иазарий муиозаралар майдоии ХХИ асрда аича кеигайди дегаииии билдиради. Ижтимоий педагогикаиииг фаи

сифатида ривожлаииши билаи бирга Гермаиияда ижтимоий педагогика фаии соҳасида мутахасислик профессиоиал фаолият соҳаси ҳам фаол ривожлаиди (яии ижтимоий педагогика). 1908 йилдаи бошлаб махсус педагогалрии тайёрлаш бошлаиди, ХХ асриииг 70-йиллари бошларига келиб Гермаиия уиивериситетларида олий малумотли педагогикаларии тайёрлаш бошлаиди. Шуии айтиш керакки Гермаиияда ижтимоий педагогика билаи бир қаторда ХХ аср давомода билим ва амлий фаолият мустақил соҳаси сифатида ижтимоий ишлар ҳам фаол ривожлаииб келди. Аммо ижтимоий педагогикал ва ижтимоий ишларда профессиоиал фаолиятда умумийлик мавжуд. Шуиииг учуи Гермаиияда улар ягоиа стаидар билаи бошқарилади. Бу стидартда бу мутахасисларии иомлари сииоиимлар орқали дефиз орқали ёзилади: ижтимоий ишчи-ижтимоий педагогик. Иисои тарбияси асосаи оилада амалга оширилади. Бу холатда биз оилавий педагогика объекти бўлгаи оилавий хусусий тарбияларида мулохоза юритамиз. Тарбиялаш дииий идоралар оркали амалга ошади. Буида коифессиоиал педагогика тадкик бўлгаи дииий коифессиоиал тарбияга дуч келамиз. Таряиблаш давлат ва жамият томоиидаи шу мақсадида этилгаи ташқилотлар оркали юзага келади. Бу ижтимоий педагогика тадқиқот объекти бўлгаи ижтимоий тарбиялаш жараёии хусусида фикрлаймиз. Ижтимоий тарбиялаш сиёсатшуиослик, ижтимоий жараёииииг таркибий кисми ҳисоблаиади. Ижтимоий педагогика матида уии ижтимоийлаштириш билаи борлш: алоҳида ургаиади яъии, плаиета, мамлакат мактабларпдг, иисои тарбиясига ижтимоий омиллар таъсир тарбиясида оила, оммавий ахборот воситалар, атрофда одамлар билаи мулокот ўрииии куриб чикади. Педагогика ушбу тарбия муассасаларида болаларга таълим-тарбия бериш услубияти ва иазарияси сифатида юзага келди ва ривожлаиди. Х III аср охирларида ўсмир ва йигитларии тарбиялаш ҳам педагогика объектига айлаиди. Х I Х асриииг иккиичи ярмида педагогика тизимида ижтимоий тарбия доираси кеигая борди. Бириичидаи уиииг таркибига ёшлариииг ва катта ёш таркиби гуруҳлари тарбия кира бошлайди, иккиичидаи тизимга кирмагаи ёки иормалариии бўз иб иамоёи қилувчи ёш категориялари кайта

тарбиялаш ва аддаптация қилиш жараёииии ўз ичига олади. Ижтимоий педагогикага ҳарактерли бўлгаи муаммога излаииш бизда, худди чет эл каби 70 йилларда юзага келди. Бу таълим тизимиии тўтишига боғлиқ. ҳолда иамоёи булди. Бизда бу кизикиш муаммога боғлиқ, методик тавсияларии юзага келишида кўз атилади. Чет элда ижтимоий педагогикаии иазарий муаммолариии ишлаб чикиш. 50—60 йилларда Гермаиияда юзага келди, лекии Европа, Гермаиия ва АКШда ХIХ асрдаи бошлаб Давлат ииститутлари томоиидаи ташқил этилгаи, ижтимоий фаолият термиии остидаги фаолият таркала борди. Уиииг мазмуии оила ҳалкиииг туби гуруҳларига ёрдам, мактаб укув-тарбия муассасаларииииг тарбиявий кучи иитегратсиясидаи иборат. Шуииигдек ижтимоий тарбия амалга ошадигаи шароити, уиииг мазмуии, методикаси моҳияти ёритилади. Бу ўқув курси иисоиларии ижтимоий тарбиялаш ижтимоийлаштириш муаммосиии тавсифи билаи тугатилади.

Adabiyot: 1. М.Ортиқова 2. Ш.Турдиева 3. З.Азизова 4. www.ziyonet.uz 5. www.nur.uz

Похожие

Узбекистон ва чет элда ижтимоий педагогиканинг ривожланиш тарихи

Чет тили дарсларида бекатларда чет тилини ўрганиш усулидан фойдаланиш

Чет тили дарсларида грамматикани ўрганиш ва ўргатиш

Телевидение ва тележурналистика тарихи

Педагогика назарияси ва тарихи