Телевидение ва тележурналистика тарихи - Педагогиka - Рефераты

Телевидение ва тележурналистика тарихи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Телевидение ва тележурналистика тарихи Режа: 1.Тарихга бир назар. Тошкент... 26 июл 1928 йил 2.30-40 йиллар телевидениеси 3.50 - йиллар телевидениеси 4.60 - йиллар ТВ си. 5. Тележурналистиканинг дастлабки турлари ва жанрлари. 6. Мустақиллик йиллари телевидениеси

Инсон руҳияти шунақа-ки, кеча ёки илгари куни содир бўлган, вақт нуқтаи назаридан ўтиб кетган воқеаларга қараганда, хозир, мана шу дақиқаларда содир бўлаётган воқеалар унда кўпроқ ва каттароқ шаклланиши 70 - йиллар ТВ си. Видеолента тасмасига туширилган кўрсатувлар. "Қайта қуриш ва ошкоралик даври" телевидениеси қизиқиш уйғотади, киши диққат — эътиборини ўзига алоҳида жалб қилади. Бу холда воқеанинг ҳаётда содир бўлиши билан уни телетомошабинлар томонидан қабул қилиниши вақт нуқтаи назаридан бир пайтнинг ўзида содир бўлади. Ва бундай имкониятни фақат электрон ахборот воситалирига яратиб бериши мумкин.Тўғридан-тўғри репортаж инсонда катта қизиқиш уйғотади. Сабаби, экранда аввал ёзиб олинган, монтаж қилинган ўтган ҳаётнинг хозирги акси эмас, шу дақиқаларда содир бўлаётган реал ҳаётнинг ўзи кўрсатаяпти. Хозир сизнинг кўз ўнгигингизда турли хил кутилмаган воқеа- ходисалар эфирда содир бўлиши мумкинлиги киши диққат-эътиборини оширади ва экран олдида махкам ушлаб туради. Американинг 35 - президенти Джон Кеннедига Даллас шахридаги суиқасд... Президент қотиллигида айбланаётган Джеки Рубининг бир қамоқдан иккинчи қамоққа олиб кетиш пайтидаги унинг отиб ўлдирилиши бутун Америка халқи кўз-ўнгида содир бўлиши... Американинг Нью-Йорк, Вашингтон шаҳарларидаги 2001 йил 11 сентябр воқеалари...Халқаро савдо марказига биринчи, айниқса, иккинчи самолётни келиб урилиши Си-Эн- Эн телекомпаниясининг оперативлиги билан жаҳон афкор оммаси кўз олдида содир бўлди. Москвадаги Оқ уй қамали... Ироқ пойтахти Богдодни бомбардимон қилиниши. Буларнинг барчаси бутун дунё, Америка, Осиё, Европа халқлари, барча инсоният кўз ўнгида содир бўлган воқеалар... Телевидение дев ном олган бундай мўжизанинг пайдо бўлиши тарихига бир назар. Алишер Навоийнинг "Фарҳод ва Ширин" достонидаги "Искандар кўзгуси" ҳақида маълумот. Ж. Верн, Ж. Лондон, А. Куприн асарларидаги "Сеҳрли ойна" ҳақида ҳикоят ва ривоятлар. Инглиз

физиги Д. Максвел, Немис физиги Г.Герцнинг электромагнит тўлқинларининг тарқалиши хақидаги кашфиётлари. Италия ихтирочиси Г. Маркони, Кронштаддаги рус ўқитувчиси А.С.Попов томонидан радионинг кашф этилиши тўғрисида. 1895 йили Луи ва Огюст Люмьерлар томонидан кинонинг ихтиро қилиниши. Немис ихтирочиси Павел Нипковнинг тасвирни механик усулда масофага узатиши тўғрисидаги кашфиёти. Телевизион тасвирнинг дастлабки ибтидо кўринишлари. 1907 йил. Петербург технология институти профессори Борис Львлвич Розинг томонидан ярим механик, ярим электрон усулда масофага берилган ва қабул қилиб олинган телевизион тасвири ҳақида. Ва ниҳоят 1925-28 йилларда Тошкентда Жаҳонда I - бўлиб тўла бугунги кун электрон телевидениесининг кашф этилиши. Тошкент Давлат Университети ( Ўзбекистон Миллий Университети) физика лабораторияси ходими Борис Павлович Грабовский, унинг сафдоши Иван Филиппович Белянский томонидан тўла электрон телевидениенинг яратилиши. Жаҳон телевидениеси тарихида "Тошкент телефоти" деб ном олган бу ихтиро Ўзбекистон пойтахтининг Шайхонтоҳур тумани хозирги Тошкент телемаркази ёнидаги Ҳамзахон опа ховлисида кашф қилинганлиги тўғрисида. ТВ - Давлат, ҳукумат ва жамият учун том маънода энг қимматга тушадиган оммовий ахборот воситаси, санъат тури сифатида. Телебюджет нима? Алоқа сунъий Ер йўлдоши, телеминора, Телевизион техник марказ, кўп камерали Кўчма Телевизион Станция ва бошқа телевизион техник воситалар неча миллион АҚШ доллари туришлиги ҳақида. Давлат телерадиокомпанияларига бу техник воситаларнинг қарийб барчасини сотиб олишга Ўзбекистонда асосан давлат бюджетидан маблағ ажратилиши тўғрисида. Телевизион тасвирни узатувчи Москва — Ўрта Осиё кабелини ётқизишнинг асл сабаблари ҳақида. Кабелдан кўп мақсадларда фойдаланиш тўғрисида. Инсоният тарихида не-не буюк ихтиролар,

жамиятни инсоният тараққиётнинг янги, янада юқори поғонасига олиб чиқувчи ажойиб кашфиётлар қилинган. Катта масофаларни қуш каби бир зумда босиб ўтиш имкониятидан маҳрум бўлган инсон қадим - қадимлардан узоқ - узоқларга парвоз қилишни, дунёда қандай воқеалар содир бўлаётганлигидан воқиф бўлишни, бошқа сайёраларда ҳаёт борми, йўқми билишни, узоқ-яқинларини шу пайтда нима билан машғул бўлаётганликларини кўриб туришни орзу қилган. Қарийб барча халқлар оғзаки ижодиётида хозирги замон телевидениесининг рамзий сиймолари бўлмиш — "Тошойна", "Жоми Жамшид", "Ойнаи Искандарий", "Ойнаи Жаҳон" иборалари учрайди. Ривоятларга кўра фиравнлар давлати (Миср) хукмдори Рамзес 1 даврида шундай кўзгу яратилган бўлиб, бу кўзгуга қараган киши гўё тўлқинли денгизлар, табиат манзаралари, ҳайвонот оламининг турли мавжудотларини тирик ва табиий холда кўриши мумкин экан. Қадимги Инклар давлатида ҳам шундай кўзгу яратилган ва бу кўзгу орқали ўша қадим замонлардаги Инклар ўзга сайёраликлар билан қуюқ алоқалар ҳам боғлаб турганлар, деган ривоятлар бор. Бундан Инклар барпо этган ва археологик тадқиқодлар пайтида очилган бошқа саёралардан келган мосламалар учиб қўнадиган тайёрагоҳ шундан дарак беришига ишора қилинади. Ҳиндистонда ҳам қадим мозийда шундай кўзгу юзага келиб, унда ҳар бир киши ўзи истаган нарсасини ёки яқин кишисини кўриши мумкин бўлган экан. Алишер Навоийнинг "Фарҳод ва Ширин" номли достонида худди шундай мўжизакор кўзгу ҳақида гап боради. Чин мамалакати хоқонининг фарзанди шаҳзода Фарҳод балоғатга етгач, дунё сирларини ўрганишни ҳавас қилади. Кунларнинг бирида у отасининг хазиналари орасида бир кўзгуни топиб олади. Бу оддий кўзгу эмас, балки узоқ-узоқларда содир бўлаётган воқеаларни кўрсатадиган "Сеҳрли кўзгу" эди. Бу кўзгуда Фарҳод бир гўзал қизнинг сиймосини кўриб, уни севиб қолади. Қаттиқ

эҳтиросдан хушидан кетади. Достонда жумладан шундай мисраларни ўқиймиз: Таниб афлоку анжун толини туз, Бу КЎЗГУ санъатида қўйдилар юз. Неча йил ранж тортиб, бемадоро, Бу пайкар нақши бўлди ошкоро. Бу КЎЗГУ ким эрур ҳикмат жаҳони, Тилсимидур ишгарф онда жаҳони. * Алишер Навоийнинг яна бир асари " Садди Искандарий" да жумладан шундай дейилади: "...Кунлардан бир куни жаҳонгир Искандар Зулқарнайн ўз давлати сарҳадидаги жамики номдор усталарни ҳузурига чорлатиб, уларга "ойнаи жаҳон" ясашни буюрибди. Орадан кунлар, ойлар ўтиб ниҳоят, зукко илм аҳиллари, донишмандлар, мунажжимлар жамулжам холда ўзларининг бор илму маҳоратларини ишга солиб, жаҳонгирга манзур ва мақбул бўладиган шундай "Ойнаи жаҳон" ни яратибдилар. Кўзгу кўнгилдагидек чиққанини кўрган фотих Искандар бундан беҳад мамнун ва мансур бўлибди. ХIII асрнинг учинчи чоракларида араб истилочиларига қарши оқ кийинган қўзголончилар раҳбари Муқанна уларга кўриниш учун мўлжалланган кун келганда ўз қарамоғидаги барча соҳибжамол аёллар қўлига биттадан кўзгу бериб, уларни қалъа тепасига чиқиб, қуёш нури ерга тушган пайтда кўзгуларни бир-бирига рўбарў қилиб тутишга буюрган. Халқ тўпланиб, қуёш нурлари кўзларга тушгач, унинг акси билан ўша жой жуда кучли нурга тўлиб кетган. Узини тангри деб эълон қилган Муқаннани кўрмоқ истагида бўлганлар: " Илоҳимизнинг (Муқанна демоқчи) олисдан кўриниши шундай бўлса, яқиндан кўрсак куйиб кул бўлишимиз ҳеч гап эмас эканда-да" - деган ўйда барча тавба билан сажда қилиб пешоналарини ерга қўйган эканлар. Бинобарин, бу мисоллар ўзларининг турли мақсадлари йўлида кўзгу қудратидан фаол фойдаланиб келганликларини яққол кўрсатади. Ривоятлардаги сирли кўзгу тўғрисидаги гаплар ҳақиқатдан унча йироқ бўлмаган ва Алишер Навоий ҳам бу холдаги мўжизавий кўзгулар асло ҳаёлий эмас, балки бу ўта юксак санъат даражасидаги илм ва ўқувнинг қудрати, истеъдод наъмунаси ила яратилажагини таъкидлаган эди.

Буюк ватандошларимиз Ал-Беруний, Ал-Фарғоний X-Xl асрларда Ернинг нариги томонида Америка қитъаси борлигини кашф этгандек, ХV асрга келиб буюк Алишер Навоий бу ҳаёлот эмас, балки келажакдаги реал ҳаёт эканлигини айтиб кетган экан. Бироқ мазкур ҳунарларнинг сири барча даврлар мобайнида одамдан қатъий яширин сақланиб келинган бўлсада, унинг кўлами кейинчалик кенгайиб, фақат Шарқдагина эмас, балки Ғарбда ҳам пайдо бўла бошлаган экан. XX асрнинг яримларида Польшада бир воқеа содир бўлади. Ибодатхонада роҳиблар Яратганга сажда қилиш билан машғул бўлиб турган маҳалда тўсатдан қаердандир узун думини гажак қилиб олган, шохли, туёқли шайтон пайдо бўлиб қолади. У оташдонда махсус қуритилган чўл гиёҳларининг томирларидан атрофга хушбўй ҳид таратиб бурқираб чиқаётган тутун атрофини куппа-кундузи одамлар кўз ўнгида бироз айланади-ю яна қандай пайдо бўлган бўлса, худди шундай бир зумда ғойиб бўлади. Кутилмаганда кўрган бундай ғайри табиий ҳолатдан роҳиблар ва бош роҳиб дағ-дағ титраб, тиллари калимага келмай қолган экан. Бўлиб ўтган бу мўжизали воқеадан кейин орадан анча йиллар ўтиб, юқорида қайд этилган холлар қарийб унутилаёзганда ва яна келиб айнан ўша маҳалдагидай қоқ чошгоҳда қаранг-ки, неча йиллар аввал ўзлари кўрган бояги шайтон яна "соғиниб қолган бўлсангизлар, мана мен яна ҳузурингизга келдим", -дегандай ташриф буюрибди. Роҳиблардан бирининг бундан нақ ўтакаси ёрилиб, ўлаёзибди. Бу сирли воқеа ҳангомалари эса одамлар орасида узоқ вақтгача оғиздан-оғизга кўчиб, катта шов-шувга сабаб бўлибди. Кейинроқ текшириб қарашса, ибодатхонанинг деворида чанг босиб кетган бир кўзгу осиғлиқ турар экан. Унинг чорчўпига лотин ҳарфида бу кўзгу ХVI асрда ўтган машҳур поляк кўз

бойловчиси пан Твардовскийга қарашли эканлиги ва ундан ўз вақтида найрангбозлик ўйинларида фойдалангани ҳақида ёзилган экан. Олимлар шундан кейин бу сир-саноатли кўзгунинг сирини ўрганишга киришган. Ўта юксак усул ва услубий маҳорат билан ишланган ўша кўзгуга ўйма расм солинган бўлиб, унга маълум бурчак остида ёруғлик туширилса бас, бояги аломат, шайтон қиёфаси намоён бўлар экан. Хўш кўзгу бундай мўжизалар кўрсатиш учун яна нималар қилиш мумкин бўлган? Бу саволга биринчидан, кўзгунинг ўзи зўр ёруғлик манбаи, жумладан қуёш ёки улкан қандилларнинг ёруғлик нури доимо маълум бурчак остида тушиб турадиган қилиб ўрнатилган. Иккинчидан, кўзгудан ўттиз-қирқ қадамча берида худди ўшандай услубда ишланган бошқа бир кўзгу бўлса у телеэкранга ўхшаш вазифани бажарар экан. Учинчидан, эса кўзгу билан " экран" орасида ҳеч қандай тўсиқнинг бўлмаслиги лозим, акс холда, у кўзгудаги тасвирни " экран" га туширмай қўйиши ҳам мумкин бўлар экан. "Учар гилам" — самолётлар, "пўлат от" — паровозлар, "ойнаи жаҳон" - телевизорлар аввало гапда, сўзда, халқ оғзаки ижодиётида, чўпча-гу - эртакларда бўлган ва ўтмишда "ойнаи жаҳон" деб юритилган. Телевидение бугун ниҳоятда илдам суръатлар билан ривожланиб, кенг тараққий қилиб кетди. Унинг шарофати туфайли бугун космонавтлар-астронафтлар билан бирга, ёки космик кемаларга ўрнатилган видеокамералар ёрдамида Ер атрофи - орбитасига, Ойга, Марсга, бошқа сайёраларга саёҳат қилинмоқда. Американинг қудратли " Хайбл" телескопи ёрдамида дунёнинг четига - Қуёш системасининг чегарасигача етиб бордик, Кусто командаси билан тубсиз уммонлар қаърига тушиб бой сув ости дунёси билан танишилмоқда. Ернинг сунъий йўлдошларига ўрнатилган видеокамералар ёрдамида космосдан туриб Ерда бўлаётган воқеа-ходисалар назорат қилинмоқда. Денгиз ва океанларда талофатга учраётган кемалар координатлари зудлик билан аниқланиб, бахтсиз фожелардан талофот кўраётганларга Жаҳон махсус тез ёрдам Хизматига етказиб берилмоқда. Американинг телекамералар ўрнатилган махсус ракета, снаряд ва

бомбалари ўз нишонини қидириб Афғонистоннинг Тора-Бора тоғларидаги ғорларнинг нақ оғзига аниқ етиб, ичига кириб боргани телебошқарув техник имкониятларни бугун ҳарбий мақсадларда ниҳоятда қўл келаётганини яққол кўрсатиб турибди. Телевидениенинг бугунги ҳаётимизда ўйнаётган аҳамияти ҳақиқатдан ҳам беқиёсдир. Хўш бундай мўжиза қачон, қаерда ва ким томонидан ихтиро қилинган? Тарихга яна бир назар... Тасвирни бир манзилдан, бошқа манзилга узатиш ишлари XIX аср ўрталарига бориб тақалади. Инглиз механиги А.Бену қотиб қолган сурат холидаги тасвирни масофага узатиш аппаратини 1843 йили ихтиро қилган. А.Бену қоғоздай ингичга қалай парчасига тасвир тушириб, махсус сиёҳ ёрдамида ёзувлар битилган тахтачани тасвир тарқатувчи аппаратга ўрнатган. Қабул қиладиган аппаратга эса электр токи таъсирида хиралашиб тасвир пайдо бўладиган махсус қоғоз жойлаштирган. Тасвирни электр қуввати ёрдамида масофага узатадиган яна бир техник ускуна лойиҳаси 1858 йилда Россияда италиялик Аббат Жований Козелли томонидан таклиф қилинган. Бу аппарат — "Пантограф телеграфи" деб ном олган. Тарихий манбаъларда 1862 йили мазкур ускунага муаллифлик ёрлиғи берилганлиги қайд қилинади. Д.Козеллининг бу ускунаси ёрдамида 1866 — 1868 йиллларда Петербург билан Москва оралиғида тортилган сим орқали тасвир узатилган. Лекин бу тажриба ускуналари ўлчамининг катталиги, иш принципининг мураккаблиги, тасвирни қабул қилиш ҳаражатлари кўплиги сабабли ривожланмай қолган. Тасвирни масофага узатиш лойиҳалари шунингдек, 1878 йили Португалиялик А. де Пайва, 1880 йили рус олими П.И.Бахметев, 1884 йили немис муҳандиси Паул Нипков ва бошқа ихтирочилар томонидан таклиф этилган. Аммо юқорида қайд қилинган барча ихтироларда тасвир узатиш келажаги бўлмаган механик усулда амалга оширилган. Бунинг устига мазкур ихтирочиларнинг биронтаси ҳам ўз кашфиётларини амалда исботлаб бера олмаганлар. 1897 йили бир муҳим ихтиро қилинади, немис физиги

К.Ф.Браун осцеллограф учун нур тарқатувчи электрон трубка яратади. Ана шундан сўнггина Петербург Технология институтининг профессори Борис Львович Розинг телевизион тасвирни қабул қилиш ҳамда уни бир манзилдан бошқа манзилга узатишга мувафақ бўлади.

Похожие

Телевидение, тележурналистика, унинг истиқболли йуналишилари

Тележурналистика жанрлари

Педагогика назарияси ва тарихи

ОАВ тизимида телевидениенинг ўрни

Педагогика тарихи