logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Педагогиka
  4. Педагогика тарихи

Педагогика тарихи

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB
Скачать
Педагогика тарихи Режа: 1. Педагогика тарихи илмининг бахси, мақсади ва вазифаси. 2. Педагогика тарихи илмининг илмий назарий ва миллий асослари 3. Педагогика тарихи илмининг манбалари мазмуни, асосий бўлимлари. Педагогика тарихи қадим замонлардан тортиб ҳозирги кунгача бўлган турли тарихий даврларда тарбия мактаб ва педагогика назарияларини тараққиётини урганди . У синфий жамиятдаги тарбия назарияси ва практикасини синфий мохиятини чекланганлигини прогрессив педагогик назарияларнинг реакцион назариялар билан курашни тарбия назарияни ва практикасининг тараққиётидаги тарихий қонуниятларини очиб берди. Ёш авлодни утмишда тарбиялаш ва ўқитиш назарияси билан практикасининг қандай тараққий қилиб келганлигини билмай туриб ҳозирги жамиятда ёшларни мустақиллик рухида тарбиялаш масалаларини илмий равишда хал қилиб бўлмайди. Тарбия ва таълим назарияси ҳамда практикасини тархий даврлардаги ривожланиши ПЕДАГОГИКА ТАРИХИДА урганилди.Тарбиянинг илк шакллари ибтидоий жамият давридаёк пайдо бўлган: Кекса авлод меҳнат жараёнида ортирган тажрибаларини ёш авлодга ўргатишга ҳаракат килган. Кулдорлик тузуми даврида ШАРҚДА тарбияга оид турли педагогик карашлар вужудга келди. Демократик, Платон, Аристотел ва бошқалар кадимги юнон философлари асарларида тарбиянинг мақсади вазифаси мазмуни ва воситалари ҳақида фикрлар билдирилган. Кадимги юнон философларини тарбияда этика ва психологик бирлиги принципларига таяниш ақлий, ахлоқий ва жисмоний бирлиги тўғрисидаги гоялари педагогик тафаккурнинг ривожланишида мухим аҳамиятга эга бўлган. Феодализм жамияти даврида таълим тарбия ишлари хукмрон феодал тузуми ва диний мафкура мақсадига қаратилди. Хусусан ўрта Осиёда тасаввуф маслагининг реакцион шакллари мактаб ва мадрасаларда катта таъсир кўрсатди. Таълим-тарбия сохасида икки оким вужудга келди. Биринчи оким Газолий, Ахмад Яссавий, Сулаймон, Бокиргоний кабилар мадрасаларда аниқ фанлардан таъkим берилишига қарши турдилар. Иккинчи оким дунёвий таълимни илгари сурди. Бу окимнинг мохияти Ал-Хоразмий, Абу-Райхон Беруний, Фаробий Абу Али Ибн Сино Улуғбек, Низомий. Ганжавий, Носир, Хусрав, Саъдий, Умар Хайём, Алишер Навоий каби мутафакирлар фаолиятидан намоён булди. Булар тиббиёт мантиқ, мўзика, адабиёт, география, математика каби илмлар билан ёш авлодни тарбиялаш фикрини олга сурдилар. Хусусан Фаробий инсоннинг маънавий етук ва мукаммал бўлиши учун жисмоний ақлий эстетик ва ахлоқий тарбияни биргаликда олиб бориш зарурлигини кайд этди. Шарқ мутафаккирлари инсон акл орқали хар қандай билимни эгаллашга кодир эканлигини таъкидладилар ва инсон қобилиятига қаттиқ ишондилар. "Калила ва Димна", да шунингдек Кайкавусни "Кобуснома", Низомул мулкнинг "Сиёсатнома", Носир Хисравнинг "Саодатнома", "Рушноинома" Юсув Хос Хожибнинг "Кутадигу Билиг", Махмуд Кошкарийнинг "Девоний Луготит-Турк", Ахмад Югнакийнинг, "Хиббат ул хакойик", "Алишер Навоийнинг "Махбуб-ул кулуб" асарларида илғор педагогик-карашлар ҳам ифодаланган. Инсонни тарбиялашни яхлит назарияси бўлган педагогика тарихи чек мутафаккири Я.К.Коменский номи билан боғлиқ. Коменский Европа тарбиясини умумлаштириб таълим ва тарбиянинг асосий масалаларини ишлаб чикди. Синф дарс таълими системасини яратди. кейинчалик инглиз философии Д.Локк, француз материалистлари А.Гервеци, Д. Дидро, Ж.Ж.Руссо ва бошқалар педагогика фанини илғор гоялар билан бойитдилар. Ўзбекистонда педагогикани ташкил топиши ва ривожланиши Абдулла Авлодний, Ниёзий Хусайнхон, А.Ибодиев, И.Рахматуллаев, Абдукодир Шакурий, Кори Ниёзий, О.Шарофиддинов, Р.Уринбоев, Ф.Эргозиев каби педагог ва олимлар номи билан боғлиқдир. Утмишда прогрессив педагоглар ва атокли мутафаккирлар педагогикага доир мухим фикрларни айтиб колдирганлар, буларни ўрганиш педагогика тафаккурини усишига, педагогик маданиятини усишига имкон беради. Куйида баъзи педагогларни назарияларини қараб чикамиз. Буюк Славян педагогик Ян Амос Коменекийнинг фикрига тарбия назариясини уч вазифаси бор: Ўзини, теварак атрофидаги оламни билиш (ақлий тарбия), уз ўзини бошқариш (ахлоқий тарбия) ва худони танишга интилиш (диний тарбия). Коменскийнинг ўрта аср педагогларидан бу масалада фарқли шуки, у биринчи вазифани хал қилинишини жуда мухим деб ҳисоблади. Коменский тарбияни ролига жуда юксак бахо берди. Инсон дейди у -фақат тарбия туфайлигина инсонга айланади, инсонга у тарбияланишига энг кулай ёшда бўлганида, яъни болалик чогида тарбия берилиши лозим. Тарихий тараққиёт давомида турли мамлакатлар ва халқлар жахон педагогика тарихи ривожланишига катта хисса кушдилар. Бу борада юнон олимлари Арасту, Платон. Демокрит, каби олимлар уз фикрларини баён этдилар. Айниқса, уларнинг инсон камолотидаги назарий карашлари, тарбиянинг ролига берган катта аҳамиятлари педагогика тарихи назариясини,яратишда асосий замин бўлиб хизмат қилади. Швейцариялик буюк педагог И.Г.Песталоцци элементар назариясини яратди. Унга кура тарбиялаш энг оддий элементлардан бошланиб, эста секин тобора мураккаброк даражага кутарилиб бориши лозим. Песталоццининг элемент таълим назарияси жсимоний тарбияни ахлоқий ва эстетик тарбияни ҳамда ақлий тарбия ва ўқитишни уу ичига олади. Мутсакилликка эришганимиздан сунг ўзимизнинг миллий урф- одатларимиз қадриятларимизни фойдаланишга кенг йул очилди. Шунингдек педагогикада ҳам ёшларни комил инсон бўлиб етишишларида мустақил Ўзбекистонни мустақиллигини мустахкамлаш учун барча ишларни сидкидилдан бажаришга киришилди. Яъни педагогикада ўзимизнинг миллий асарлар Курони Карим, Хадис президентимиз. И.Каримов асарларидан фойдаланишга имконият яратилди. Чунки уларда таълим тарбияни юқори чуккилларини куриш мумкин. Масалан: Куроннинг Оли-Имрон сурасида "Кишилардаги бахиллик, очкузлик, сифатлари кораланиб, уларни сахий адолатли олийжаноб бўлишга чақиради. Чунончи хадисларда ҳам таълим тарбияни ҳамма томонларини куришимиз мумкин. "Илмни Хитойдан бориб бўлса, ҳам урган" "бешикдан кабргача илм изла" каби хадисларни илмни қанчалар қудратга эга экани у туфайли инсон буюк даражага етишиб жамиятда уз урнини топишини энгласак "Саломлашишни одат қилинглар, зеро у бир-бирларинга мухаббатларингни зиёда килур" хадисида инсоннинг юксак одоб ахлоқ эгаси эканлигини олий белгиси саломлашиш ҳақида фикр юритилиб у орқали инсонларни бир-бирига бўлган мехр-мухаббати ортиши яккол ифодаланади. Биз таълим тарбия беришда ўзимизни узлигимизни англашда аввало миллий маънавий дурдоналаримиздан фойдаланиш зарурдир. Булар бизга миллий асос бўлиб хизмат қилади. Кадимий Туркистон жахонга Козизода Румий, Улуғбек, Лутфий, Хайдар Хоразмий, А.Навоий, Бобур - сингари алломатларни етказди. Колаверса, уларнинг ахлоқ одобга оид карамлари, педагогика фанлари бўйича таълимоти бутун жахонга урнак буларни маъно ва мазмун касб этган. Педагогика тарихнинг илмий, назарий ва миллий асосларини пухта ўрганиш ўқитувчиларнинг фақат педагогик маданиятини оширибгина қолмай, балки шу билан бирга, унга педагогик махоратни эгаллашга ёрдам беради. Педагогика тарихи манбалари қуйидагилар: халқ маорифи ҳамда масалаларига доир архив материаллари: кадимий ёзма адабиётлар тарбия ва таълим масалаларига доир кадимий кул ёзмалар эълон қилинган расмий материаллар (қонунлар) лойихалар циркулярлар, ҳисоботлар, докладлар ва шу кабилар дарсликлар ва ўқув қўлланмалари дастурлар вав мактаб ишининг харакетерловчиси бошқа материаллар. Атокли педагогларнинг асарлари умумий ва педагогик матбуот. Президент Каримов асарлари. Педагогика тарихи маданият тарихи билан чамбарчас боғланган. Тадқиқотчи тарихий педагогика масалаларини ишлаб чиқишда гражданслар тарихи, фалсафа, тарихи, маданият тарихига адабиёт тарихига доир манбалардан ва турли асарлардан, шунингдек мемуарлар ва бадиий асарларни айниқса педагогикага доир карашлари педагогикага тарихида ёритилган авторларнинг (масалар Ф.Рабле, Ж.Ж.Руссо, Л.Н.Толстой, А.Навоий,М.Кошкарий, Юсуф Хос Хожиб, Ал-Хоразмий ва авторларни)мемуарлар ва бадиий асарларида ҳамда мактаб оила тарбияси ва шу кабилар тасвирланган бадиий асарлардан ҳам фойдаланилади. Педагогика тарихини ўрганиши ўқитувчининг педагоглик маданиятини оширибгина қолмайди. Балки шу билан бирга унинг педагогик махоратини эгаллашига ҳам ёрдам беради. Ўқитувчи утмишнинг энг яхши тажрибаларини ўрганади. Утмиш тажрибасининг бу талхитда ижодий ўқитувчининг кундалик фаолиятида ердам беради. Педагогикани пайдо бўлиши ва тараққиёти тарихи мактаб ва педагогикани тараққиёти тарихи ўқитувчига педагогикани энг мухим масалаларни кўрсатиб беради. Мактабнинг умумлантирилган тарихий тажрибасини баён қилади ва ўқитувчини бевосита амалий фаолиятга тайёрлайди. Олий ўқув юртларида педагогика тарихи курси 3 асосий иборат: 1. Чет элдаги мактаб педагогика тарихи. 2. Улуғ октярбр Социалистик революциясигача кадар Россиядаги мактаб ва педагогика тарихи. 3. СССР даги ва бошқа социалистик мамлакатлардаги мактаб ва педагогика тарихи. Педагогика тарихининг хар кайси бўлими асосан гражданлар тарихида қабул қилинган тартибдаги даврларга бўлишга мувофиқлаштириб давлатларга таксимланди. Чет элдаги мактаб ва педагогика тарихида ибтидоий камиятдан тортиб Капиталистик мамлакатлардан ХХ - аср ўрталаригача бўлган халқ маорифи мактаб ахволи шунингдек буюк педагоглар: Я.А.Коменский, Ж.Локк, И.Г.Писталоцци, И.Гербарг, А.Дистервег, К.Маркс, Ф.Энегльс каби педагогларнинг фаолияти ва педагогика сохасидаги карашлари урганилади. Улуғ октябр Социалистик революциясига кадар Россияда мактаб ва педагогика тарихида феодолизмдан бурунги даврдан то 917 йил (Улуғ октябр социалистик революциясигача) бўлган даврни уз ичига олади. Унда Россиядаги мактаб ва педагогика шунингдек В.Г.Белинский, А.И.Гелсин, Н.И.Порогов, Н.Г.Чернишевский, Н.А.Добролюбов, К.Д.Ушинский каби педагогларнинг фаолияти ва педагогик карашлари ёритилади. СССР ва Социалистик мамлакатларда мактаб ва педагогика тарихи бўлимида 1917 йилдан бошлаб 1958 йилгача бўлган даврда маориф ва тарбияни социалистик мамлакатларда қай холатда ривожлангани ёритилган. Мустақилликка эришганимиздан сўнг президентимиз И.Каримов таълим тарбияга алоҳида эътиборни каратди ва кадрлар тайёрлаш ва таълим тўғрисидаги қонунлар қабул қилиб мустақил Ўзбекистонни ривожланишига ҳисса қўшувчи ёшларни етарли таълим олишларига шароит яратиб берди. Ҳозирда ёшларимиз уч билимлари бўйича чет элларда таълим тарбия олмокдалар. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. М.Ф.Шабаева. Педагогика тарихи. Т.1996 5-6 б., 7,189, 386 б. 2. Педагогика курси. Баранов Т.1990 й. 3. Педагогика. Мунавваров. Т.Ўзбекистон 1996 й. 4. Педагогика тарихи. К.Хошимов, С.Нишонова. Т. 1996 й. 5. Ўзбек совет энциклопеадияси. Т. 484-486 б. 6. www.pedagog.uz 7. www.uzedu.uz

Похожие

Педагогика назарияси ва тарихи
Жаҳон педагогика фани ривожланиш тарихи баёни
Педагогика тарихи фани ўқув предмети сифатида
Педагогика тарихи фанининг предмети, мақсад ва вазифалари
Педагогика тарихи илмининг бахси мақсад ва вазифалари