Zamonaviy tarix darsiga quyiladigan talablar - Педагогиka - Рефераты

Zamonaviy tarix darsiga quyiladigan talablar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Zamonaviy tarix darsiga quyiladigan talablar Reja: 1 . XX asrning 20 - yillarida Turkistonda tarix fanipn uqitish. 2. Sobik shuro davrida O’zbekistonda tarix fapinnng ukitilishi. 3. Mustakil O’zbekistonda zamonaviy tarix darsiga kuyilgan talablar.

Maktabda tarix uqitishning maksadi, ta'lim - tarbiyaviy vazifalari va mazmunini bilish uchun tarix uqitishning ilmiy asoslarini egallab olishning uzi kifoya kilmaydi. Tarix fannni uqitish uchun, uni ukuvchilarning urganishi xam darsda, xam darsdan tashkari mashgulotlarda davom etad i. Maktabda ta'lim - tarbiya ishlarining asosiy tashkiliy shakli darsdir.inobarin, tarix darsining ukuvchilarga bilnm berish, ularni vatanparvar ruxda tarbiyalash va komil inson bulib yetishishidagi urni bekiyesdir. Shuni aloxida kayd etib utish lozimki, O’zbekiston Respublikasi tarix darsiga bulgan umumiy psdagogik va didaktik talablar asosida zamonaviy dare variantiii eksperimental tajribalar asosida ishlab chikish shu kunga kadar biron tadkikotchi olim yoki praktik ukituvchiiing ilmiy izlaiish ob'yekti bulmagan. Utmish tarixga nazar tashlaydigan bulsak, Turkiston Xalk Maorifi Komissarliginiig 1918 yil 12 seityabrda chikargan farmonida, boshlangich maktabda garix urganish kuyidagi tartibda amalga oshirilishi kayd etilgan: ijtimoiy va madaniy tarakkiyot jarayoni bulgan umumiy tarixni urganish, Rossiya va Turkistoi xalklari tarixiii birmuncha aiikliklar kiritilgan xolda urganish, urta maktabda Garbiy Yevropa xalklari tarixi - kadimgi, urta asrlar va ayniksa yangi tarixni, shuningdek rus tarixiii urganish tavsiya etilgan edi. O’zbekiston maktablarida tarix fanini uqitish tarixini sinchiklab urganar ekanmiz, 20 - yillarga kelganda Turkistonda tarix uqitish metodikasiii pedagogik fan sifatida shakllanishida dastlabki dadil kadamlar kuyila boshlanganligini guvoxi bulamiz. Masalai, 1927 yilga kelganda Turkistoi ulkasida pedagogika 4)anini tarakkiy etdnrishda katta xissa kushgan pedagog olim Nikolay Porfiryevich Arxangelskiy tomoiidan O’zbekiston umumga'lim maktablarida tarix uqitish samaradorligini oshirishga bagishlangai kater ilmiy - metodik makola va usha sharoi! uchun nodir metodik kullanmalar yaratildi. Arxangelskiy 11.P. svedeniya s sostoyanii izdaniy uchebnoy literaturo' v Turkestanskoy ASSR dlya shkol uzbekskix, kazaxskiy, turkmenskix, uygurskix, tadjikskix. T. 1992g.

ArligslskiP N.P. Uchebnaya literatur.ch n;1 uzbekskom yazo'ke. Nauka i prosveheniye. 1922. Armshp.-mskiy N.P. O prepodavaniye nsyurnn v Sredne - Lzishekop shkole, T. 1922 god. Arxangelskiy N.P. Sredne-Aziatskiye voproso' geograficheskoy terminologii itrnskripsii. T, 1935g. Ona tariximizga pazar tashlar ekanmiz, uzbek xalkining fashizmni tor -mor keltirishda uzining ulkan xissasini kushganligini kursatadigan dalillarii guvoxi bulamiz. Dalillarga murojaat kilaYlik: Masalan, O’zbekiston urush yillarida davlatga 3 mln. 806 tonna paxta, 54067 tonna pilla, 1 mln. 282 ming tonna don, 48000 tonna meva koki, 159 ming tonna gusht, 22300 tonna jun va boshka maxsulotlar yetkazib berdi. O’zbekistondan 1 mln. ga yakin kishi jat ga safarbar ztildi, urush yillarida O’zbekistonga sobik Sovet Itti(|^okining frontga yakin va front zonalaridan 1 mln.ga yakin kishi, jumladan 200.000 ming bola evakuasiya kilindi, 1941 yiliiig iyul oyidan noyabr syiga kadar O’zbekistonga Moskva shaxri va viloyati, Ukraina, Belorussiya, Volga buyi rayonlaridai yuzdan kuprok korxonalar kuchib keltirildi, evakuasiya kidingan korxonalar uzbek ishchisi va xizmatchilarnniig kaxramonona gayrati tufayli kiska muddat ichida joylashtirildi va ishga tushirildi. Mazkur korxonalarning kupchiligi oldingi vaktiga Karaganda kuprok maxsulot chikaradigan buldi. Urush davomida Uzbekistoilik jangchilardan 120 ming kishi orden va medallar bilan mukofotlandilar. Ilgar «Urush yillarida O’zbekiston maktablarida tarix uqitish» masalasini uzini aloxida olib karaydigan bulsak, bu davrda O’zbekistonda umumta'lim maktablarida tarix uqitish xuyeusida va umuman O’zbekiston xalklari tarixini urganish borasida taxsinga molik kupgina ilmiy -uslubiy asarlar yaratilgailigini bilamiz. Tarix uqitish metodikasiga doyr uslubiy va didaktik adabiyotlarda tarix uqitishga bulgan zamonaviy talablar xam aloxida kayd etiladi. Jumladan, Akademik Mirza Maxmudovning « Sovremenno'y urok» (M. «Prosveheniye»,

1989), P.S. Leybeshrubning «Didakticheskiye trebovaniya k uroku istorii» (M. Izd ~ vo APN RSFSR, 1960). N.G.Dayrniiig «Sovremenno'e trebovaniya k uroku istorii» ( M. 1979) va boshkalar. Bu asarlar garchi bevosita tarix uqitish masalasiga bagishlanmagan bulsada, aslnda 60 - 70 - 80 - yillar sharoitida yozilgan. Lekin metodist olimlarning shuro jamiyatining 70 yildan ziyod davr ichida yaratgan ilmiy - uslubiy va didaktik asarlari usha davr xususiyatidan kelib chikkan ba'zi kamchiliklarga karamasdan bugungi uz istikloliga erishgan O’zbekiston Respublikasi maktablarida xam foydalanilib kelinmokda. Endilikda. Respublikamiz tarixchi metodist -olimlari vazifalariana shu ulkan merosdai O’zbekiston xalklari tarixining bugungi davri talabi ayeosidan ilmiy - uslubiy va didaktik yullariniyukori saviyada ishlab chikishdan iboratdir. Prezidentimiz aloxida kayd etib upanidek, «Yangi demokratik ta'lim konsepsiyasini ishlab chikish va amalga oshirish lozim buladi. Bunda uzbek xalkining va respublika xududida boshka xalklarning millimy, tarixiy va Madaniy an'analari, ma'naviy tajribasi ta'lim va tarbiya tizimimizga uzviy ravishda kiri gilishi zarur» . Ilmny - uslubiy va didaktik jixatdan tugri tashkil etilgan tarix ta'limi dare jarayonida Samara beradigan turli - tuman shakl va usullardan foydalanishni takozo etadi. Tarix uqitish deganda fakatgina ukituvchini vokealar tugrisidagi xikoyasini tinglash - u, kelgusi darsda uni ukuvchilardai sarashgina emas, balki, tarix uqitish jarayonida biz ukuvchilarimizni fikrlash va tarixiy vokealarini taxlil etish, urganilayetgantarixiy material asosida xulosalar chikarish va ularni umumlashtirish, tafakkur etish, urganilayotgan xama mavzular va kursping yetakchi goyalaripi ongli ravishda mustaxkam uzlashtirib olish, ularni tarixiy xujjatlar va ayniksa Uzbskiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov asarlari, nutklari matni ustida mustaxkam ishlab, rejalar va konspekt, xronologik va sinxronologik jadvallar tuzishga, ularni taxlil etishga, kiskacha ma'ruzalar tayerlashga, tarixiy xaritalar bilan ishlash vag ugri tarixiy muljal olishga kunt bilan urgatish jarasniga aytiladi.

Tarix darsiningukuv materialini navbvtdagi bir bulagi deb xisoblab, uni ukuvchilarga zudlik bilan bayon etib, keyingi bulagiga utishdangina iborat deb uylagan ukituvchi, albatta xato kilgai bulur edi. Dare - tarix dasturining bir oddiy bulagigina emas. Dare - birinchi galda ukuv mashgulotidir. Zamonaviy tarix darsiga bulgan talab nima bilan belgilanadi? Birinchidan: fikrimizcha, Prezident I.A.Karimovniig «Vizning asosiy boyligimiz, rivojlangan davlat tuzishga olib boradigan yuldagi asosiy tayanchnmiz - insondir. Yuksak malakali va yuksak ma'naviyatli iisondir. Bu narsa, ayniksa yosh avlodga tsgishln. Kelajagi buyuk davlat, eng birninchi navbatda, bulajak fukarolarining madaniyati, ma'lumoti va ma'naviyati xakida gamxurlik kilmogi zarur. Men barcha vatandoshlarimizga murojaat kilib aytaman: Bugun xayet kanchalik ogir bulmasin, manaviyatimiz va madaniyatimizni unutmaylik!» degan kursatmalari, shuniigdek «yangi demokratik ta'lim konssisiyasiniishlab chikish va amalga oshirish lozim buladi. Bunda uzbek xalkining va respublika xududida yashovchi boshka xalklarning milliy, tarixiy va madaiiY an'analari, ma'naviy tajribasi ta'lim va tarbiya tizimimizga uzviy ravishda kiritilishi lozim»" degan konsepsiyasi pedagoglarimizni tarix ta'limini davr talabi darajasiga kutarish yulidagi muxim vazi([)alari bulmogi ksrak. Ikkinchidan: tarix ta'limi davomida ukuvchi yoshlarni tarixiy bilim va kunikmalar bilan kurollantirib, ularni utmishda va bugungi kunimizda sodir bulayotgan ijtimoiy xodisalarii tugri baxolash va xulosalar Ilmny - uslubiy va didaktik jixatdan tugri tashkil etilgan tarix ta'limi dare jarayonida Samara beradigan turli - tuman shakl va usullardan foydalanishni takozo etadi. Tarix uqitish deganda fakatgina ukituvchini vokealar tugrisidagi xikoyasini tinglash - u, kelgusi darsda uni ukuvchilardai sarashgina emas, balki, tarix uqitish jarayonida biz ukuvchilarimizni fikrlash va tarixiy vokealarini taxlil etish, urganilayetgantarixiy material asosida xulosalar chikarish va ularni umumlashtirish, tafakkur etish, urganilayotgan xama mavzular va kursping

yetakchi goyalaripi ongli ravishda mustaxkam uzlashtirib olish, ularni tarixiy xujjatlar va ayniksa Uzbskiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov asarlari, nutklari matni ustida mustaxkam ishlab, rejalar va konspekt, xronologik va sinxronologik jadvallar tuzishga, ularni taxlil etishga, kiskacha ma'ruzalar tayerlashga, tarixiy xaritalar bilan ishlash vag ugri tarixiy muljal olishga kunt bilan urgatish jarasniga aytiladi. Tarix darsiningukuv materialini navbvtdagi bir bulagi deb xisoblab, uni ukuvchilarga zudlik bilan bayon etib, keyingi bulagiga utishdangina iborat deb uylagan ukituvchi, albatta xato kilgai bulur edi. Dare - tarix dasturining bir oddiy bulagigina emas. Dare - birinchi galda ukuv mashgulotidir. Zamonaviy tarix darsiga bulgan talab nima bilan belgilanadi? Birinchidan: fikrimizcha, Prezident I.A.Karimovniig «Vizning asosiy boyligimiz, rivojlangan davlat tuzishga olib boradigan yuldagi asosiy tayanchnmiz - insondir. Yuksak malakali va yuksak ma'naviyatli iisondir. Bu narsa, ayniksa yosh avlodga tsgishln. Kelajagi buyuk davlat, eng birninchi navbatda, bulajak fukarolarining madaniyati, ma'lumoti va ma'naviyati xakida gamxurlik kilmogi zarur. Men barcha vatandoshlarimizga murojaat kilib aytaman: Bugun xayet kanchalik ogir bulmasin, manaviyatimiz va madaniyatimizni unutmaylik!» degan kursatmalari, shuniigdek «yangi demokratik ta'lim konssisiyasiniishlab chikish va amalga oshirish lozim buladi. Bunda uzbek xalkining va respublika xududida yashovchi boshka xalklarning milliy, tarixiy va madaiiY an'analari, ma'naviy tajribasi ta'lim va tarbiya tizimimizga uzviy ravishda kiritilishi lozim»" degan konsepsiyasi pedagoglarimizni tarix ta'limini davr talabi darajasiga kutarish yulidagi muxim vazirlalari bulmogi kerak. Ikkinchidan: tarix ta'limi davomida ukuvchi yoshlarni tarixiy bilim va kunikmalar bilan kurollantirib, ularni utmishda va bugungi kunimizda sodir bulayotgan ijtimoiy xodisalarii tugri baxolash va xulosalar iboralar yuritib kelindi. Bunday balandparvoz iboralar yigindisidan tashkil topgan «vataniarvarlik» partiya xujjatlarida nazariy jixatdan asoslanib, «sovet jamiyatiping utgan davr ichida

kulga kiritilganasosiyyutugi buya gona sovet xalklarining shakllantirishdir !» deb, xalk iaorifi xodimlari oldiga, jumladin tarix ukituvchilariga yosh avlodni aloxida olingan ma'lum bir xalk, millatning milliy va ma'naviy an'analari ruxida emas, xayolan «shakllaigan» sovet xalki vatanpavarligi ruxida tarbiyalashii singdnrishga undar edi. Shunday ekan tarix fani ukituvchisi tarix ta'lnmini targib etishda ayrim tarixiy shior va chakiriklariiima'lum tarixiy davr, tarixiy sharoit va uning manfaatidan kelib chikkan bulishi sabab va moxiyatlarini xam tarix uqitish metodikasidagi eng asosiy talab va tushuncha yunalishidan kelib chikib unga mutlak rioya etish lozim. Masalan, ukituvchi «1941 - 45 - yillarda O’zbekiston» mavzusini utar ekap, fanlararo aloka metodidan foydalanib, ukuvchilar e'tiborini G.Gulomning urush yillarida umuxalk shiorsh-a aylangan «uyuk Vatapning buyuk farzandi, bilib kuyki seni Vatap kutadi» degan chakirigiga jalb etadi.Bu shior suzsiz uz davrining jangovar chakirigiyozuvchining 4>ukarolik burchini vijdonan ado etishdagi oliy mezon edi. Boshkacha kilib aytganda, sovet yozuvchisiustkurmaning faol elemento' sifatida uz bazisiga sodik xizmat kilishi kerak edi. Boshkacha bulishi mumkin xam emas edi. Lekin usha suronli 40 - yillarda «Buyuk Vatan» tushunchaskga ega uzinij- azaliy orzusi uz mustakilligiga erishgan xalk - uzbeklarga bugungi kunda kanday munosabatda bulishimiz kerak? Shu chakirik usha davrdagi «Vatan» tushunchasi bugungi kunda xam uz moxiatini saklab turibdimi? Buning uchun dare jarayonida 4)akatgina darslik materiali bilan kifoyalanib kolmasdan, mavzuga dior kushimcha adabiyotlar, turli metodik vositalardan, jumladan ekran kullanmalari, magnitofon yozuvlvri, teledarslar, mavzuning mazmuniga karab muzey darslari yoki seminar darslaridan maksadga muvofik foydalanmogi kerak. Bugungi kunda mamlakatimizning bozor iktisodiga utishi munosabati bilan ukuvchilarni ukishga kizikishlariborasida turlicha yondashish, kizikishlarinibir xil emasliklari yakkol kuzga tashlanmokda. Ularni urab turgan ijtimoiy muxit ukuvchi yoshlarimiz dunyokarashlarida uz tamgalarini koldirmokda. Bunday sharoitda tarix ukituvchisining vazifasi sinfda mavjud bulgan barcha ukuvchilar dikkat -

e'tiborlariniularga nisbatan dif(|)yerensiasiya usulini kullab, bir vaktda ularning xammalari uchun makbul bul1 an tarixiy mayurialni bayon kilish bilan, ikkinchi tomondan xar bir ukuvchining kizikishlarini xisobga olgan xolda unga individualyondashmokkaxarakat kilmogi kerak. Dare jaryonida ukuvchilar faoliyatiga dif([)yerssh1ial yondashuvkanday nazorat etilsa, ularning uy vazifalarinibvjvrishlarini nazorat etish xam shunday amalga oshirib borilmogi kerak. Shuni aloxida takidlab utish lozimki, charix darsining mazmuni mustakil O’zbekiston Respublikasining yoshlar orasida olib boriladigan mafkuraviy ishlar vaznfalariga moye kelishi, tarix urganishning turmush bilan alokasini boglanganligida, O’zbekiston kelajagi buyuk davlat bulishini nazariy va amaliy ishlar bilan baglab olib borishga yuialtirilgan budmogi kerak. Tarix darslariukuvchi yoshlarda shundaye kat'iy tushunchani mustaxkam shakllantirmogi kerakki, Prezidentimiz I.A.Karimovning O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashn XV sessiyasida aloxida kayd etib utganidek, «Kelajak uz — uzidan kslmaydi. U bugungi mashakkatli mexnat bilan yaratiladi. Bugun yaratgan narsamiz kelajakka xam utadi. Agar bugun shoshilib nimanidir unutsak, kelajak avlodlar usha narsadan maxrum buladilar. Jamiyat madaniyatsiz, ma'naiiy - axlokiy kadriyatlarsiz yashay olmaydi. Ularni pisand kilmagan jamiyat pirovardi - okibatda tanazzulga yuz tutadi» degan konsepsiya bilan yugrilgan bulmogi kerak. Tarix darslari samaradorligini oshirib borish uchun ukituvchi tarix fanining rivojlanib borishini doimiy ravishda kuzatib bormogi lozim. Ayniksa, yukori sine]) ukuvchilarini tarixdan Chop etilayotgan yangi asarlar mazmuni bilan tanishtirib borishlari ukuvchi sshlarda tarixni urganishga bulgan kizikishlarini yanada usishiga olib keladi.

ADABIYOTLAR 1. I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yuk. T. O’zbekiston 1998 i. 2. Sa'diyev S.A. Maktabda tarix uqitish metodikasi. T. Ukituvchi. 1978. 3. Sa'diyev S.A. Maktabda tarix uqitish metodikasi. T. Ukituvchi. 1989. 4. Sa'diyev S.A. O’zbekiston xalklari tarixini uqitish T. O’zbekiston.1993. 5. «O’zbekiston tarixi» dasturi. Toshkent. 1980-1990. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Tadqiqotchi faoliyati va unga quyiladigan malakaviy talablar

Tarix uqitishning og’zaki bayoni

Tarix uqitishning og’zaki bayoni

Tarix darslarida texnika vositalaridan foydalanish

Tarix ta'limi vositalariga umumiy tavsif