Yong’oq mevali daraxtlarning kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari - Педагогиka - Рефераты

Yong’oq mevali daraxtlarning kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Загружено в:

28.10.2022

Скачано:

0

Размер:

19.548828125 KB

Yong’oq mevali daraxtlarning kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari Reja: Qo’ng’ir dog’lanish  Un-shudring  Oq dog’lanish  Sitosporoz (infeksion qurish)  Bakterial kuyish  Yong’oq kasalliklariga qarshi qo’llaniladigan tadbirlar tizimi

1.Qo’ng’ir dog’lanish Yong’oqning qo’ng’ir dog’lanish (marssoninoz, antraknoz) kasalligi barcha yong’oq o’sadigan mintaqalarda, jumladan Evropa, Shimoliy va Janubiy Amerikada, Markaziy Osiyoda Qirg’iziston, Qozog’iston va O’zbekistonda tarqalgan. Barg, barg bandi, novda va mevalar zararlanadi. Barglarda och-qo’ng’ir yoki kulrang-qo’ng’ir, dumaloq, keyinchalik har xil shaklli va o’lchamli, ba’zan o’rtasi ochroq, atrofi to’qroq tusli dog’lar paydo bo’ladi. Barglarning har ikki tomonida, ko’pincha ostki tarafida mayda (nuqta shaklli), jigarrang, keyinchalik deyarli qora tusli, ko’pincha konsentrik doiralar hosil qiluvchi yostiqchalar rivojlanadi. Yostiqchalar ba’zan novda va mevalardagi dog’larda ham paydo bo’ladi. Ular zamburug’ning mitseliy, konidiofora va konidiyalaridan tashkil topgan. Barg bandlari va uning asosiy tomirlarida uzunchoq, ellips shaklli, qora tusli dog’lar hosil bo’ladi, barglar quriydi va to’kiladi. Yosh novdalarda kulrang tusli yarachalar paydo bo’ladi. Mevalarda qo’ng’ir dog’lar hosil bo’ladi, ular dog’ bo’lgan tomonidan chatnab, yorilib ketadi, meva mag’zi qorayishi va qurib qolishi mumkin. Kasallik qo’zg’atuvchisi – Melanconiales tartibiga mansub bo’lgan Marssonina juglandis selomitset zamburug’i, teleomorfasi Gnomonia leptostyla askomitset (pirenomitset) zamburug’idir. Konidial sporalash organlari yostiqchalarda rivojlanadi. Yostiqchalar kichik, deyarli qora tusli, yassi yoki sal bo’rtgan, oldin epidermis ostida, keyinchalik yorib chiqadi. Konidioforalar uzunligi 4-6 mkm. Konidiyalar ikki xil: makro- va mikrokonidiyalar. Makrokonidiyalar rangsiz, o’roq shaklli, har ikki uchi yoki fakat ustki uchi o’tkirlashgan, ba’zan ustki uchi sal bukilgan, 2 hujayrali, septasi ba’zan noaniq (yaxshi ko’rinmaydi), 16-30x3-4,5 mkm. Mikrokonidiyalar tayoqcha shaklli, ba’zan sal egilgan, 6-12x1-1,5 mkm, makrokonidiyalar bilan birga yoki alohida yostiqchalarda hosil bo’ladi. Teleomorfasining peritetsiylari to’kilgan barglarning pastki tomonida, substrat ichida rivojlanadi va tashqariga uzun bo’yinchasi bilan chiqadi. Ular shar

shaklli, qora tusli, diametri 300 mkm gacha, bo’yinchasining uzunligi ham 300 mkm gacha. Xaltachalar uzunchoq shaklli, 50-70x8-14 mkm, kalta oyoqchali. Askosporalar 2 hujayrali, rangsiz, sal egilgan, ba’zan kalta, shilimshiq moddadan tashkil topgan o’smalari mavjud, ko’pincha septadan tortilgan, 17-25x2,5-4 mkm. Kuzda to’kilgan barg va zararlangan novdalarda qo’zg’atuvchi-ning peritetsiylari hosil bo’ladi va qishlaydi. Erta bahorda harorat 10 0 S ga etgach, peritetsiy ichidagi xaltachalarda askospo-ralar etiladi. Askosporalar yomg’ir va shamol vositasida yosh barglarga tushadi va ularda birlamchi zararlanish qo’zg’atadi. Ikki haftacha vaqt o’tgach, zararlangan barglarda yuqorida ko’rsatilgan kasallik belgilari paydo bo’ladi.Yong’oqning zararlangan qismlarida, asosan barglarida hosil bo’lgan yostiqchalardan ajratiladigan konidiyalar kasallikning ikkilamchi manbai bo’lib, mavsum davomida ular boshqa barg, novdalar va boshqa daraxtlarga tarqaladi. Kasallik iqtisodiy ahamiyatga ega, uning zarari yong’oq barglari to’kilishi, novdalari zararlanishi, mevalar zararlanishi, qurishi va to’kilishi, natijada daraxt zaifla-shishi va hosil kamayishi bilan ifodalanadi, kasallik tufayli ba’zi mamlakatlarda hosilning yarmi yoki ko’prog’i yo’qotiladi. 2.Un-shudring Kasallik Evropada va Markaziy Osiyoda tarqalgan, jumladan O’zbekistonda ham qayd etilgan. Yong’oq barglarining ostki tomonida yupqa, keyin ko’rinmay ketadigan, mayin g’ubor paydo bo’ladi. Odatda kasallik juda kam uchraydi, daraxtlarga sezilarli zarar etkazmaydi va unga qarshi maxsus kurash choralari qo’llan-maydi. Shu bilan birga Toshkent viloyati Bo’stonliq tumanida un- shudring yong’oqzorlarga iqtisodiy zarar etkazishi e’tirof etilgan. Kasallik qo’zg’atuvchisi – Microsphaera juglandis askomitset zamburug’i. Konidiyalar ellips shaklli, ustida uzunasiga joy-lashgan chiziqchalari mavjud, 2230x11-14 mkm. Kleystotetsiylar tarqoq yoki kichik guruhlarda, ko’pincha barg tomirlari bo’ylab joylashgan, to’q-qo’ng’ir tusli, diametri 85-120 mkm. O’smalari 5-14 ta, radial yo’nalishda joylashgan, pastki qismi och-jigarrang

va kleystotetsiy yaqinida septaga ega, butun uzunligi bo’yicha mayda bo’rtmalar bilan qoplangan, uchida 1-3 marta dixotomik shoxlangan, eng uchki shoxchalari burama shaklida qayrilgan. O’smalarning uzunligi 170 mkm gacha, eni ostki qismida 85 mkm gacha. Har bir kleystotetsiy ichida 3-5 xaltacha mavjud, ular keng ellips, tuxum yoki deyarli shar shaklli, 45-56x38-45 mkm, 6, ba’zan 3,4 yoki 8 sporali. Askosporalar ellips yoki uzunchoq tuxum shaklli, 11-25x7-11 mkm. 3.Oq dog’lanish Kasallik O’zbekistonda Toshkent viloyatining Bo’stonliq tumanida qayd etilgan, boshqa viloyatlarda ham tarqalgan bo’lishi mumkin. Zararlangan barglarda mayda, oqish-sarg’ish dog’lar paydo bo’ladi. Ular qo’shilib, qo’ng’ir tus oladi. Barglarning ostki tomonida oq g’ubor hosil bo’ladi. Novdalarda botiq, qo’ng’ir dog’lar rivojlanadi, dog’ tagidagi po’stloq quriydi va novdalar o’sishdan orkada qoladi. Odatda kasallik daraxtlarga sezilarli zarar etkazmaydi va unga qarshi maxsus kurash choralari qo’llanilmaydi. Kasallikqo’zg’atuvchisi – Microstroma juglandis bazidiomitset zamburug’i. Zararlangan barglarning ostki tomonida, tomirlar orasida joylashgan g’ubor qatlami zamburug’ning bazidiya va bazidiosporalaridan tashkil topgan. Bazidiyalar barg og’izcha-sidan chiqadi, ular to’qmoq shaklli (18x9-10 mkm). Bazidiosporalari uzunchoq tuxum shaklli, usti silliq, o’lchami 5-8x2-3 mkm. 4.Sitosporoz (infeksion qurish) Kasallik qo’zg’atuvchisi – Cytosporajuglandina zamburug’i . Yo n-g’oqning poya va shoxlarining qobig’i hamda yog’och qismlari zarar-lanadi, baglari va mevalari zararlanmaydi. Zararlangan qobiqda oldin qizil yoki qizg’ish-qo’ng’ir, o’rtasi nimrang tusli dog’lar paydo bo’ladi. Ular o’sib, katta (uzunligi 50-75 sm gacha), ellips yoki uzunchoq shaklli yaralarga aylanadi. Yaralar tagidagi to’qimalar yog’och qismigacha nobud bo’ladi, qotib qoladi yoki mo’rt, uvalanib ketuvchi bo’lib qoladi. Yaralarda qobiqni yorib chiquvchi, yarim shar yoki konus shaklli

stromalar hosil bo’ladi. Agar yaralar poya yoki shoxni o’rab olsa, bu shoxlar yoki daraxt nobud bo’ladi. Zamburug’ yaralarda mitseliy va piknidalar shaklida qishlaydi. Daraxtlar asosan bahorda yoki kuzda, sernam ob-havoda zararlanadi. Bahorda kurtaklar yozila boshlagan paytda piknidalardan qo’zg’atuvchining konidiyalari chiqadi, ular yomg’ir va shamol vosi-tasida sog’lom shox va novdalarga tushadi va Har xil mexanik jarohatlar (sovuq urgan joylar, shoxlarning singan joylari, hasharotlar va kasalliklar tufayli hosil bo’lgan shikastlar) orqali to’qimalarga kiradi. Zararlangan a’zolarda yangi yaralar zararlanishdan keyin 1-3 yil o’tganida paydo bo’ladi. Yaralar bahorda va yoz boshlarida o’sadi, yozda va qishda ularning o’sishi sekinlashadi. Poya, shox va novdalarning qobiqlari, keyinchalik esa yog’och qismlari ham nobud bo’ladi va qurib qoladi. Sog’lomlariga nisbatan, har xil sabablarga ko’ra zaiflashgan daraxtlar kuchliroq zararlanadi. 5.Bakterial kuyish Kasallik Evropa, Osiyo, Afrika, Shimoliy, Markaziy va Janubiy Amerika hamda Okeaniyada, Markaziy Osiyoda O’zbekistonda tarqalgan. Kasallik bilan barg, barg bandi, kurtak, to’pgul gajaklari, novda, yosh va kattaroq mevalar zararlanadi. Barg, barg tomirlari va bandlarida kichik, to’qqo’ng’ir yoki qora tusli, atrofida tor, suv shimganga o’xshaydigan hoshiyali, ko’pincha ser-qirra dog’lar paydo bo’ladi.Yosh novdalarda suv shimganga o’xshash, kulrang-jigarrang tusli, noto’g’ri uzunchoq shaklli dog’lar hosil bo’ladi, so’ngra ular o’sib, katta qo’ng’ir yoki qora yaralarga aylanadi, quriydi, chatnashi va po’stlog’i tushib ketishi mumkin. Zararlangan novdalar qurib qolishi mumkin.Yosh mevalarda dumaloq, och-jigarrang dog’lar, ularning atrofida keng, suv shimganga o’xshash xalqa paydo bo’ladi. Dog’lar meva o’sishi bilan o’sadi, to’q tusli, botiq yaralarga aylanadi va mevaning yarmini qoplashi mumkin. Ba’zan bakteriya mevaning ichiga o’tadi va uni chiritadi. Mag’zi qorayadi va meva ichida badbo’y suyuqlik hosil bo’ladi.

Kasallik qo’zg’atuvchisi – Xanthomonas arboricola pv. juglandis bakteriyasi (sinonimlari Xanthomonas campestris pv. juglandis, Pseudomonas juglandis). Bakteriya tayoqcha shaklli, bitta qutbiy joylashgan xivchinchali, o’lchami 0,73x0,4-0,7 mkm. Bakteriya kurtaklar, qurigan to’pgullar va zararlangan novda-larda qishlaydi. Kasallik sernam ob-havo sharoitida, ayniksa gullash davrida yomg’ir ko’p yoqqanda kuchli rivojlanadi. Zararlangan to’qimalarda bakteriyalardan tashkil topgan suyuqlik paydo bo’ladi. Qo’zg’atuvchi yomg’ir tomchilari va shamol hamda hasharotlar vositasida tarqaladi. Kasallikning birinchi belgilari barglarda va tugunchalarda ko’rinadi, yosh tugunlar zararlanishi urug’chining og’izchasidan boshlanadi. Kasallikka nihol va yosh daraxtlar chidamsiz, ularning zararlangan poyasi sinib ketishi mumkin. Zararlangan yosh mevalar chirishi va to’kilib ketishi tufayli hosil miqdori va sifati pasayadi. Kasallik gullash-meva tugish fazasidan kech rivojlansa, sezilarli zarar etkazmaydi. Yong’oq kasalliklariga qarshi qo’llaniladigan tadbirlar tizimi Barcha ekinlardagi singari chidamli navlarni chiqarish va agrotexnika qoidalariga rioya etish yong’oq kasalliklariga qarshi kurashishning eng samarali yo’lidir. Daraxtlarda qo’ng’ir dog’lanishning birinchi belgilari ko’rinishi bilanoq, 1% li Bordo suyuqligi purkash tavsiya qilinadi. Daraxtlar marssoninoz bilan kuchli zararlanadigan mamlakat-larda qo’zg’atuvchining qishlovchi bosqichiga qarshi erta bahorda daraxtga va uning ostidagi tuproqqa nitrafenning 2-3%-li eritmasi purkaladi, o’suv davrida esa 1%-li Bordo suyuqligi yoki boshqa biror zamonaviy fungitsid bilan 1-2 marta ishlov beriladi. Kasallikning bahordagi birlamchi manbaini – zamburug’ning peritetsiylarini yo’qotish o’ta muhim agrotexnik tadbir hisoblanadi; buning uchun to’kilgan barglarni to’plab yo’qotish, daraxt tagidagi va atrofidagi tuproqni ag’darish va o’g’itlash tavsiya qilinadi. Yong’oq daraxtlarida yaralar qayd qilinganda po’stining zararlangan qismi bilan birga atrofidagi 1,5-2 sm sog’lom qismini ham kesib olish lozim. Bu ishni

havo harorati15°S dan yuqori bo’lganida bajarish kerak. Po’stloq o’tkir pichoq bilan yog’och qismigacha kesib olinadi, chiqindilar bog’dan tashqarida ko’mib tashlanadi.Yara kesib olingan joylarga biror fungitsid (temir sulfatning 3% li eritmasi, 1-2% li mis sulfat) bilan ishlov beriladi va darhol bog’ surtmasi (70% nigrol + 15% kanifol + 15% parafin yoki 70% nigrol + 30% kul) surtiladi.Yaralarni kesib olmasdan ularga OOQ bilan rux sulfat yoki bor aralashmasini surtib ham kasalliklarning tarqalishini ancha kamaytirish mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1 Пересыпкин В.Ф. Сельскохозяйственная фитопатология. М.: «Агропромиздат», 1989, 480 стр. 2 Пидопличко Н.М. Грибы-паразиты культурных растений. Определитель. Т.1-3. Киев: «Наукова Думка», 1977-1978. 3 Попкова К.В., Шкаликов В.А., Стройков Ю.М. и др. Общая фитопатология. Учебник для вузов. 2-е изд. М.: «Дрофа», 2005, 446 стр. 4 Саттарова Р.К., Раҳимов У.Х., Ҳакимова Н.Т. Вирусология, бактериология ва микоплазма. Талабалар учун маъруза матнлари. Тошкент: ТошДАУ нашр таҳририяти бўлими, 2003, 63 бет. 5 Саттарова Р.К., Холмуродов Э.А., Зупаров М.А., Ҳакимова Н.Т. Микроорганизмлар систематикаси. Магистратура талабалари учун маъруза матнлари. Тошкент: 2003, 63 бет. 6 Ҳамраев А.Ш., Азимов Ж.А., Ниѐзов Т.Б. ва б. Боғ, токзорларнинг заракунандалари, касалликлари ва уларга қарши кураш тизими. Тошкент: “Фан”, 1995, 160 б.

Похожие

Urug’ va danak mevali daraxtlarning kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Igna bargli daraxtlarning kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Tol kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari. Qayrog’och kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Tok kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Terak kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari