Узбекистон педагогика фанининг муаммолари, изланишлар, янгиликлар - Педагогиka - Рефераты

Узбекистон педагогика фанининг муаммолари, изланишлар, янгиликлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

149.5 KB

Ўзбекистон педагогика фанининг муаммолари, изланишлар, янгиликлар. ўқувчилар билимини баҳолашнинг рейтинг тизими Режа 1. Ўзбекистонда таълим соҳасидаги амалга оширилаётган ислоҳотлар ва педагогика фанининг концепцияси. 2. Мактабгача таълим ва 6 ёшли болаларни мактабга қабул қилиш муаммолари. 3. Болаларни педагогик-психологик ташҳис қилиш. 4. Ҳамкорлик ва бунёдкорлик педагогикаси. 5. Халқ таълими вазирлигининг 2001 йил 14 сентябрдаги «Умумий ўрта таълим мактабларида ўқувчилар таълим тайёргарлиги даражаси рейтингни жорий этиш бўйича олиб борилаётган ишларни янада такомиллаштириш» хақида 133- сонли буйруғи тўғрисида.

Мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ бутун мамлакат миқёсида таълим - тарбия, илм-фан, касб-ҳунар ўрганиш соҳаларини ислоҳ қилишга ниҳоятда катта зарурият сезила бошлади. Бу сиз жамиятимизни бирон-бир соҳасини ўзгартиришга киришиб бўлмас эди. Ислоҳотларни тақдири ва самараси биринчи навбатда кадрларни савиясига, уларни замон ва тараққиёт талабларига нечоғлик жавоб беришига боғлиқдир. Юртимизнинг эртанги ҳаёти ва тақдири авваламбор шу муаммоларни узил-кесил ечиш билан чамбарчас боғланганини ҳар қайси фикрловчи одам англаши қийин эмас. Шу сабабли ҳам биз ниҳоятда мураккаб, кўп вақт ва кўп маблағ талаб этадиган ана шу вазифани адо этишга киришдик. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини ишлаб чиқиш билан боғлиқ жараён ўзоқ йиллар давомида бу соҳада талай муаммолар йиғилиб қолганини кўрсатди. Шунинг учун ҳам бу оғир, маъсулиятли, аммо, ҳал қилишни асло пайсалга солиб бўлмайдиган ишни қадам - бақадам, изчиллик билан бажаришга бел боғладик. Агар бу ислоҳотни муваффақиятли равишда амалга ошира олсак тез орада биз ҳаётимизда ижобий маънодаги «Портлаш эффекти» га эришамиз. Республикада «Таълим тўғрисида» ги қонун ҳамда «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» асосида ишлай бошлаганимизга кўп бўлгани йўқ. Шу давр ичида мазкур қонун ва дастурни жорий этиш учун нималар қилинди? Республика таълимида нималар ўзгарди? Нималарга эришилди? қандай вазифалар кўнгилдагидай бажарилмади? Олдинда ҳали ҳал қилиниши лозим бўлган қандай долзарб муаммолар турибди? Шу масалаларни таҳлил қилишга ҳаракат қиламиз. Аввало, таълим тараққиётининг барча жабҳаларида кўзланган бош мақсад - Республика таълимининг ўсиб келаётган ёш авлод таълим- тарбиясини миллий истиқлол ғоялари, талаблари асосида ташкил этиш, жамиятимиз қадам қўйяётган XXI аср таълимини тараққиёт, маънавий - маданий қарашлар руҳида бўлишни, энг муҳими, жаҳон андозаларига жавоб бера оладиган даражада бўлишини таъминлашдир. Шу мақсадларни амалга

ошириш йўлида бажариладиган дастлабки ташкилий тадбирларнинг айримларини кўриб чиқамиз. Авваламбор, бу икки қонунни таълим муассасалари амалиётига тадбиқ қилиш мақсадида алоҳида истиқбол дастури ишлаб чиқилиб, Вазирлик хайъати мажлисида тасдиқланди. Бу хужжатларнинг мақсад ва моҳияти барча воситлар орқали таълим муассасаларида, ота-оналар аҳоли ўртасида тушунтирилди. Таълимга оид меъёрий хужжатлар: концепциялар, давлат таълим стандартлари, талаблари, ўқув режалари ва дастурлари, Низомлар ва бошқа меъёрий хужжатлар юқоридаги икки қонун моддаларига мувофиқлаштирилди. Республикада узлуксиз таълим тизимининг биринчи босқичи сифатида қаралади уларга болаларни мактаб босқичига маънавий руҳий, жисмоний тайёрлаб бериш ҳамда бошқа муҳим замонавий таълимий масалаларни хал этиш вазифаси юклатилди. Шу мақсадда «Мактабгача ёшдаги болаларнинг таълим-тарбиясига қўйилган давлат талаблари», «Болаларни ривожлантириш мактабга таёрлаш таянч дастури» лойиҳаси ишлаб чиқилган. «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» амалда тўққиз йиллик, яъни тўрт йиллик бошланғич, ҳамда 5-9 синфлардан иборат мажбурий умумий ўрта таълим тизими белгилади. 9 йиллик умумий ўрта таълим мактабини битирганлар ихтиёрий-мажбурий бўлган 3 йиллик академик длицей, касб- ҳунар коллежларида таълим оладилар ва касб-ҳунар эгаллайдилар. Мустақиллик йилларида «Ўзбекистон тарихи», «Давлат ва хуқуқ асослари», «Одобнома», «Ватан туйғуси», «Маънавият асослари», «Иқтисодий билим асослари» каби янги ўқув фанларии умумий ўрта таълим мактабларининг дарс жадвалларига киритилди. Табиийки таълим тизимига мувофиқ ўқув режалари ва дастурлари ҳам тубдан ўзгариши, 9 йиллик умумий ўрта таълимдаги ўқув дастурлари академик лицей ва касб-ҳунар коллежлари ўқув дастурларига мувофиқлаштирилиши зарур. Халқ таълими бошқаруви органларининг мутахассислари, олимлари, амалиётчи ўқитучилар ва методисстларнинг саъйин ҳаракатлари бирлаштирилиб, умумий ўрта таълим

мактаблар учун 24 та ўқув фанлари бўйича давлат таълим стандартлари ва ўқув дастурлари ишлаб чиқилди. Улар 1998-1999 ўқув йилида Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 13 майдаги «Ўзбекистон Республикасида умумий ўрта таълимни ташкил этиш тўғрисида»ги 203-сонли қарори билан Республиканинг турли ҳудудларида ташкил этилган 24 та мактабда тажриба синовидан ўтқазилди. Нихоят, 1999 йил 16 августда Вазирлар Махкамаси ўзининг «Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида» ги 390-сонли қарори билан ўтқазилган ва такомиллаштирилган умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартларини тасдиқлади. Давлат таълим стандартлари янги ўқув дастури билан биргаликда 1999-2000 ўқув йилидан бошлаб умумий ўрта таълим мактабларида босқичма-босқич жорий этилди. Илғор педагогик технологияларни таълим жараёнида қўллаш бўйича ҳам қатор ишлар амалга оширилди. Кейинги 2-3 йил ичида ўқувчиларнинг билим ва кўникмаларини рейтинг асосида назорат қилиш, мактаб битирувчиларини якуний аттестациясини компьютер ёрдамида тест орқали амалга ошириш, таълим амалиётини диагностик таҳлил этиш, болаларни мактабга тайёрлаш, умумий таълим муассасаларида маркетинг тазимидан фойдаланиш каби қатор педагогик янгиликлар муайян муддатларда тажриба синовидан ўтқазилиб, махаллий шароит ва имкониятларига мослаштирилган ҳолда жорий этилаётир. Мустақиллик йилларида таълимни ахборот технологиялари, компьютерлар билан жиҳозлашга катта эътибор қаратилди. Бугунги кунга келиб, Республикада мактабларнинг 49% да компьютер синфлари жихозланди. Турли таълимий ахборотларни жойларга тезкор етказиш мақсадида Модем, ахборотларини олиш ва тузатиш бўйича Интернет тизимига ўтиш таъминланди ва ҳозирда бу тизим такомиллаштирилмоқда. Республикамиз ўз мустақиллигига эришгач таълим бўйича халқаро ҳамкорлик учун ҳам кенг йўл очилди. Бугунги кунда халқ таълими

Вазирлиги АқШ, Англия, Германия, Франция, Япония, Голландия, Туркия, Корея, Швецария ва бошқа давлатлар билан, шунингдек, АқШ тинчлик корпуси ҳамда таълим ва тил ўрганиш бўйича АКСЕЛС ташкилоти, Германиянинг Гёте институти ҳамда ЮНЕСКО, ЮНИСЕФ, БМТ каби нуфўзли халқаро ташкилотлар, хорижий давлатларнинг мамлакатимиздаги элчи хоналар ва кўплаб нодавлат ташкилотлари билан ҳамкорлик қилмоқда. Тинчлик корпусининг 400 дан ортиқ кўнгиллилари мамлакатимиз таълим муассасаларида инглиз тилини ҳамда комьютер техникасини болаларга ўргатиш бўйича бизга беминнат ёрдам бермоқдалар. 2000 йилдан бошлаб бундай кўнгиллилар гуруҳи Япониядан ҳам келиши кутилмоқда. Мана олти йиллирдики таълим ва тил ўрганиш бўйича АКСЕЛС ташкилотининг кўп босқичли танловларида ғолиб чиққан 400 дан ортиқ ўкувчилар АқШ да ўқиб қайтдилар. Республикамиз мактабларининг ўқувчилари хорижий мамлакатларда ўтказилаётган фан олимпиадаларида муваффақиятли қатнашмоқдалар. 1998- 1999 ва 1999-2000 ўқув йилида 36 ўқувчимиз жаҳон фан олимпиадаларининг ғолиби бўлдилар. Президентимизнинг ғамхўрликлари туфайли республика ва фан олимпиадаларининг ҳамда ўқувчилар спартакиадасининг якуний босқичи ғолиблари тегишли олий ўқув юртларига тест синовларисиз қабул қилинмоқда, масалан 1999 йилда Республика фан олимпиадасининг 50 нафар ғолиблари, 36 ҳолқаро фан олимпиадасининг ғолиблари, Республика стандартларининг 29 ғолиби ана шундай имтиёзга эга бўлдилар. Кейинги йилларда ривожланган хорижий мамлакатлардаги мутахассислар билан ҳамкорликда хорижий тилларни ўрганиш ва таълимнинг бошқа соҳаларини такомиллаштириш бўйича семинарлар, анжуманлар, кенгашлар ўтказиш йўлга қўйилди. Улар билан ҳамкорликда ўқув дастурлари ва дарсликлар яратилмоқда. Осиё ривожланиш банки томонидан сифатли дарсликлар яратиш учун имтиёзли кредитлар ажратиш йўлга қуйилди.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1997 йил 20 августдаги ўқитувчилар ва ўқувчиларни ижтимоий ҳимоя қилиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисидаги 409-сонли қарорининг қабул қилиниши республика Президенти ва ҳукуматининг кам таъминланган оналарнинг фарзандларини ижтимоий химоя қилиш учун кўрсатилаётган ғамхўрлигини ёрқин ифодасидир. Мана, 4 йилдирки умум таълим мактабларининг биринчи синфларига ўқишга келаётган ўқувчиларнинг барчаси тўла комплектдаги ўқув қуроллари ва дарсликлар билан бепул таъминланмоқдалар. 1999-2000 ўкув йилида 1- синфга қабул қилинган 671209 та ўқувчи ҳам шундай имтиёздан фойдаланди. Уларга 1260 млн. сўмлик ўқув қуроллари ва дарсликлар берилди. Мамлакатимизда халқ таълимини тубдан ислоҳ қилиш, нихоятда катта куч, маблағ ва имконият талаб этилаётганлиги юқорида баён этилди. Лекин ҳурматли Президентимиз «Истиқболимиз, иқболимиз кўзи билан қараганда, ҳам иқтисод, ҳам сиёсат, ҳам маънавият нуқтаи назаридан бу сарф ҳаражатларига назар ташласак ундан келадиган манфаат ҳар қандай ҳаражатларни қоплаши ва оқлаши муқаррар» деган сўзларида қатъий турибдилар. Юқорида келтирилган маълумотлардан таълим тарбия тизимида муаммолар камайди деган хулосалар чиқмайди. Хали таълимимизни миллий мустақиллик мафкураси талаблари ва руҳига мос дарсликларни янги авлодини яратиш, ҳозирги замон олғор педагогик технологияларни эгаллаш, хорижий тиллар, компьютер интернет сабоқларини пухта ўзлаштирган педагог кадрларни тайёрлаш, Республикамизда таълим индустриясини яратиш каби долзарб масалалар турибди. Бундай муаммоларни собитқадамлилик билан бартараф этиб таълим нуфўзини юксак чўққиларига олиб чиқиш юксак вазифамиздир. Таълим соҳасида кўзлаган мақсадга эришишда узлуксиз таълим тизимда таълим тарбиявий ишлар самарадорлигидан оширишда «комил инсон», баркамол авлодни тарбиялаб вояга етқазишда педагогика фани концепцияси

асосида иш олиб боришимиз зарур. Концепцияда XXI асрда педагогика фанининг ривожланиш истиқболлари кўзда тутилиб, баркамол авлодни тарбиялаб вояга етказишда асосан қўйидагиларга эътибор бериш назарда тутилади. Педагогика фанини миллий педагогика сифатида таркиб топтириш, бюракратизм расмиятчилик иллатларидан қутилиши, жаҳон фанида юқори даражага кўтарилиши. Миллий мафкура, кадрлар тайёрлаш Миллий модели, бозор иқтисоди талаблари ва жаҳон фани тажрибалари асосида ўз методологияси, йўналишни тубдан ўзгартириш. Педагогика тадқиқот методлогияси ва методикасини такомиллаштириш, унинг самарадорлигини, инсоншунослик фанларни билан ҳамкорлигини ошириш, шахсни бир бутунликда ўрганиш ва уни шакллантириш методологиясини яратиш. - Педагогик инвестициясини ривожлантириш, илғор педагогик технологияни, жаҳонда рақобат бардош лойиҳаларни ишлаб чиқиш, экстенция (Экспорт) ни кенгайтириш, педагогика ихтиро –инновацияларни бошқа мамлакатлар тажрибасида синаб кўриш. - Энг қадимги даврлардан бугунги кунгача бўлган педагогика тарихимизни чуқур ўрганиш, буюк мутафаккирлар меросини ҳозирги давр мезонида таҳлил қилиш, ҳалқ педагогикаси, маънавий қадриятлар асосида қўлланмалар яратиш, миллий педагогикада халқимизнинг тарбия борасидаги тажрибасини сингдириш, ундан фойдаланиш методикасини яратиш. Педагогика фанлари тизими ва таркибини такомиллаштириш, ижтимоий педагогика соҳасида оила педагогикаси, маънавият-маърифат ишлар педагогикаси алоҳида фан сифатида таркиб топиши. Профессионал педагогикада иқтидорли болаларни танлаш ва уларни ўқитиш, мактаб, лицей, коллеж, малака ошириш, олий ва хусусий ўқув юртларида таълим-тарбия ишларни ташкил этиш назарияси ва амалиётини такомиллаштириш.

Педагогика назарияси ва амалиётининг ўзаро боғлиқлиги, педагоглар оммасининг эркин ижодкорлигига шароит яратиш тажрибаларини ўрганиш ва оммалаштириш тизимини таркиб топтириш. Фаннинг таркибида «шахсни шакллантириш жараёни», «педагогик технология», «таълим технологияси», «тарбия технологияси» масалаларини алоҳида ўрганиш. Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури асосида «юқори малакали мутахассислар тайёрловчи ва улардан фойдаланувчи, илғор педагогик ва ахборот технологияларини ишлаб чиқиш». - Халқимизнинг менталитети, миллий мафкура, бозор иқтисодиётининг ўзига хос хусусиятлари, демократик фуқролик жамияти талаблари асосида мустақилликни мустаҳкамлаш, маънавий салоҳиятини ошириш, ҳар бир инсонни, ёш авлодни XXI аср шароитида бахтли яшашга тайёрлаш омилини ошириш. - Узлуксиз таълим тизимининг барча бўғинлари кадрлар тайёрлаш миллий модели, жаҳон андозалари асосида такомиллаштириш; педагогик технология билан таъминлаш. - Шахс ривожланиш жараёнининг қонуниятларини, шахс камолотининг биологик, ижтимоий педагогик омилини уларни ўзаро боғлиқлигини мукаммал ўрганиш, шарқона мижоз ва педагогик технологиянинг боғлиқлиги, ҳар бир индивид ва типик ҳусусиятли шахсни шакллантириш методикасини. Соғлом авлод дастури асосида мактабгача ёшда бўлган боланинг ривожланиши мактабда бола ривожланишининг ўзвийлиги, тарбия ривожланиш консепциясини ишлаб чиқиш. Комил инсон - баркамол шахснинг ҳозирги давр мезони, сифатларини шакллантиришда инсоншунослик фанларини ўзаро боғлиқлигини яратиш.

- Инсон ўзлигини билиш, ўз-ўзини бошқара билиш, ўз-ўзини тарбиялаш, ҳар бир таълим-тарбия муассасида психологик- педагогк диагностика хизматини ташкил этиш. - Таълимнинг узвийлиги ва узлуксизлигигини методик таъминлаш, назарияни амалиёт билан бирлиги моделини яратиш. - Таълимда маънавиятнинг устиворлиги, ўқитиш ва ўрганиш таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи вазифалар уйғунлиги, дидактик ва тарбиявий таъсир уйғунлиги моделини яратиш; - Дидактик воситаларнинг таълимий-ташкилий ва кўлланиш услубиятини яратиш ва уларни такомиллаштириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш; - Таълим бериш шаклларини такомиллаштириш синф дарс тизимини оптимал шароитга мос моделлаштириш, индивидуал таълим жараёнининг услубиятини яратиш; - Таълим методларини такомиллаштириш, миллий таълим модели асосида педагогик технологияни яратиш; - Жаҳон илғор тажрибалари асосида масофавий таълим- тарбиянинг мазмунини методларини уни баҳолаш мезонларини ишлаб чиқиш; - Таълим тарбия тизимини бошқаришнинг педагогик таъминлаш уни демократиялаш ва инсонпарварлаштириш, хусусий соҳани ривожлантириш кадрлар тайёрлашда рақобат муҳитини яратиш; - Ўқув юрти мустақиллиги ва ташаббускорлигини таъминлаш механизмини ишлаб-чиқиш; Тарбия жараёнлари қонуниятлари, тизими, мазмуни принциплари ва методларини такомиллаштириш.

Мамлакатимизда қабул қилинган «Таълим тўғрисида»ги қонун ва кадрлар тайёрлаш миллий дастури узлуксиз таълимга асос бўлди. Узлуксиз таълим мактабгача таълимдан бошланади. Ҳозирги пайтда республикада 6742 та мактабгача таълим муассасасида 610 мингга яқин болалар тарбияланади. Бу жами болаларни 16,2 фоизини ташкил этади. Болаларни мактаб таълимига тайёрлаш мақсадида ноанаънавий мактабгача таълим, таълим шахобчалари-хонадон боғчалари, шанба якшанбалик мактаблари, турли марказ ва гуруҳ ташкил этилмоқда. Жумладан ҳозирги кунда фаолият кўрсатаётган 210 та хонадон боғчалари 2100 та жажжиларни ўз бағрига олган. Шунда ҳам 16,2 фоиз кўрсаткични бир неча фоизга ошириш мумкин ҳолос. Шунинг учун бу таълим турига алоҳида эътибор бериш лозим. Ҳозирда болаларнинг мактабга тайёрлашга қаратилган «Учинчи минг йиллик боласи» таянч дастури ишлаб чиқилиб, амалиётга жорий этилди. Дастур асосида тарбиячилар ҳам, ота-оналар ҳам болага тарбия беришлари ва мактабга тайёрлашлари лозим. Бу борада ёрдам сифатида ота-оналар учун «Болангиз мактабга тайёрми?» қўлланмаси ҳам номердан чиқарилди. Ҳозирги кунда болалар 6-7 ёшдан мактабга қабул қилинади. Болани тиббий психологик, жимоний ва маданий жиҳатдан мактабга тайёрлигини ким аниқлайди? Бу вазифа Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 13 майдаги 203-сонли қарорига кўра туман, шаҳар халқ таълим бўлимлари қошида ташкил этилди. Ташҳис марказлари зиммасига юклантирилди. Бу борада муайян ишлар олиб борилмоқда. Агар бола 6 ёшда ҳар жиҳатдан мактаб таълимига тайёр бўлса, мактабга қабул қилиниб, унинг ривожланиши, дастур материалларини ўзлаштириш мактаб психологи томонидан доимо кузатиб, ўрганиб борилади. Олти ёшли болани мактабда психологик мослашуви ва ривожланиш динамикаси ўзгариши бўйича тавсияни 1 декабр 2002 йил «Маърифат» газетасидан олиш мумкин.

Таълим соҳасида ташкил этилган ташҳис маркази хақида фикр юритилганда ўқувчи ёшларни касб-ҳунарга йўллаш масаласига эътибор қаратилади. Ташҳис марказлари 9 синфни битираётган ўқувчиларга яъни таълим тури академик лицей ёки касб-ҳунар коллежларига йўлланма берилади. Болаларни касб-ҳунарга йўналтириш мактаб жамооаси ота-оналар ҳамкорлигида Ташҳис маркази раҳбарлигида амалга оиширилади. Марказ ўқувчиларини қобилиятлари ва мойилликларини аниқлаш, соғлиқни сақлаш муассасалари билан ҳамкорликда тиббий-педагогик кўриклар ўтказиш, ўқувчиларга ва уларни ота-оналарига психологик-педагогик ёрдам кўрсатиш, мактаб ўкувчиларини қобилиятлари, касб-ҳунарга мойилликларни, қизиқиш- ларини ҳисобга олган ҳолда академик лицей ва касб-ҳунар коллежларида маълум йўналиш танлашда ёрдамлашади ва тегишли тавсия берилади. Таълим соҳасида амалга оширилган ижобий натижалар билан бирга камчиликларимиз ва муаммоларимиз ҳам йўқ эмас. Иккинчи босқичда амалга ошириладиган навбатдаги энг муҳим йўналишлар қуйидагилардан иборат. 1. Мактабгача таълим муассасалари тармоғини нодавлат ва ноанъанавий таълим муассасалари ҳисобига камайтириш. 2. 84,0 фоиз бола боғчаларига қатнамайди. Лекин уларни мактаб таълимига тайёрлиги зарур. Шу мақсадда болаларга бевосита оилада мақсадли йўналишда таълим-тарбия бериш учун шарт- шароитларни яратишимиз керак. Жумладан қўлланмалар, маълумотлар ва методик ишларни етказиш керак. 3. Мактабда барча ўқув фанлари бўйича дарсликларни янги авлодини яратиш, ўкувчиларни дарслик билан таъминлашни такомиллаштириш. 4. Педагогика соҳасида Илмий тадқиқот ишлари салоҳиятини ошириш илмий изланишларини таълим тарбия самарадорлигини оширишга йўналтириш.

5. Яқинда қабул қилинган ҳукумат қарори талаблари асосида компьютер ва ахборот технологияларини ривожлантириш. «Интернет» ни халқаро ахборот тизимларига кенг кириб боришини таъминлаш мақсадида 2001-2005 йилларга мўлжалланган маҳсус дастур ишлаб чиқариш ва жорий этиш. 6. Таълим жараёнини бошқарувчиси бўлган ўқувчиларни ДТС ва замон талаблари асосида қайта тайёрлаш ва малакасини оширишни йўлга қўйиш мақсадида малака ошириш тизимни тубдан ислоҳ қилиш, янгилаш, мазкур мақсадлар учун чет эл инвестицияларини жалб этиш биринчи галдаги вазифалардандир. Юқоридаги фикрлардан маълумки таълимни ислоҳ қилиш, унга янгиликларни олиб кириш, илғор педагогик технологияларни жорий этишдан мақсад янги онг, янги тафаккур эгаси, янги шахсни шакллантиришдир. Таълимни ислоҳ қилиш борасида кўзга кўринадиган анчагина ишлар амалга оширилди. Лекин асосий эътиборимизни қаратишимиз лозим бўлган муаммоларимиздан яна бири таълим тарбияда авторитар педагогика таъсиридан чиқа олмаётганимиздир. Авторитар педагогика нима? Авторитар педагогиканинг асосий хусусияти таълим тарбияда якка хокимлик, синф ўқувчининг хукмронлиги, буйруқбозлиги, зўравонлиги бўлиб, оилада эса асосан фарзанднинг тақдири ота-онанинг орзу-хаваслари асосида белгиланади. Бола шахсининг қизиқишлари, унинг фикри, қобилияти ва ақл-заковати, хохиш-истақлари ҳар доим ҳам ҳисобга олинавермайди. Айрим ўқитувчилар ўкувчиларни камситадилар, шахсига тегадилар, ҳақорат қиладилар, турли хил топшириқлар билан жазоламоқчи бўладилар, вақтни дарсни сўраш билан ўтқазиб, дарсда ўтилиши лозим бўлган янги мавзуни ўқиб ўрганиб келишини уйга вазифа қилиб берадилар. Болаларга нисбатан хаддан ташқари қаттиқ қўл, бемехр бўлиш, уларни арзимаган сабаб билан уришавериш, ўйламай нетмай ҳар хил кераксиз топшириқларни

бериш, уларни қуруқ ижрочи ва роботларга айлантириб қўяди, дарсдан совитади, мактабдан безитади. Ўқув дастурларида болаларнинг қизиқиши, таълим ва тарбия усуллари, ўқувчиларни ақлий ва ёш хусусиятлари ҳисобга олинмагани тақдирда ўқувчиларни таълим жараёнига мослашишлари қийин кечади. Айниқса, ўқитувчи болаларга инсон сифатида карамаганда, уларни шахси ва шаънига ҳурматсизлик билан қараганда бу жараён мураккаблашади. Ана шу қайд қилинган камчилимклар бартараф этилмаса, ўқитувчи ва ота-оналарнинг болаларга кўрсатадиган салбий таъсири уларни ташвишли ҳолга солиб қўяди. Болалар қўрқоқ фақат бир қолипнинг ичида, ота-онадан, ўқитувчидан қочадиган дарсдан кетиб қолиб, мактабдан безадиган бўлиб қоладилар. Мактабдаги муаммолардан яна бири дарс билан боғлиқ бўлиб, бола ҳаётининг мазмуни асосан дарс билан кечади. Дарсда асосий сиймо ўқитувчи. У ахборот бериш матнлари баён қилиш, тезроқ ўқитиш билан овора. Болалар эса суст тингловчи, улар театрдаги томошабин сингари ўқитувчининг дарсдаги фаолиятин томоша қилиб ўтирадилар. Уларда на масъулият, на жавобгарлик, на бурч ҳисси сезилади. Улар мустақил фикр юритиш, мушохада қилиш, амалий хулоса чиқаришдан йироқда бўладилар. Бундай ҳолат болалар учун албатта зерикарли бўлиб ўқувчилар кўнғироқни кўтаридиган, вақт чўзилиб кетгандай бўлиб, ўқитувчининг кўз ўнгида кўнғироққа қанча қолганини кутиб безовталанади. Ўқувчининг асосий мақсади дарсни ўтиб олишдир. Агар ўқувчида таълим жараёнига руҳий таёргарлик бўлмас экан, унда билишга нисбатан хохиш, қизиқиш, истак, мойиллик бўлмас экан, ўқитувчи минг ҳаракат қилса ҳам мақсадга эриша олмайди. Ўқувчи ўқитувчидан кўрқиб, синф раҳбари урушмаслиги учун, ота- онанинг танбехини эшитмаслиги учун дарсда ўтиришга ҳаракат қилади. Охир оқибат таълим жараёнининг бундай ташкил этилиши ўқувчини келажакдаги маънавий қиёфасини шаклланишига ўз таъсирини кўрсатмай қолмайди.

Ўзбекистон келажаги ёшлар қўлида экан, педагогиканинг ҳозиргача сақланиб келаётган авторитарлик хусусиятидан вос кечиб, тараққиётимиз билан ҳамоханг бўлган замаонавий педагогика талаблари асосида биз таълим тарбиявий ишларини ташкил этишимиз зарур. Ўзбекистонда педагогика фани тараққиётга ўзининг муносиб ҳиссасини кўшиб келаётган педагогика фанлари доктори, профессор Ж.Г.Йўлдошев бугунги кунда таълим жараёнига янгича ёндашиб ҳамкорлик педагогикасининг жорий этиш ва унинг заминида ўзлаштириш педагогикасига эришиш ва пировард натижа бунёдкорлик педагогикасини йўлга қўйиш ҳақида илғор фикрларни илгари сурмоқда. Хўш, ҳамкорлик педагогикаси нима, у нима учун керак? Ҳамкорлик педагогикасининг асосий мазмуни у ўқувчи ва ўқитувчи ўртасидаги муносабатларни инсонпарварлаштиришга қаратилади. Аниқроқ қилиб айтганда ўқувчига шахс сифатида, инсон сифатида муомала қилиш уни тушуниш, қизиқишларини, интилишларини, мойиллигини ҳисобга олган ҳолда таълим жараёнини ташкил этиш тушунилади. «Болаликка буюк ҳурмат ва эхтиром билан қараш лозим» - деган эди буюк мутафаккир Цвейг. Бу фикрда чуқур мазмун мужассамланган. Зеро, болаликка ҳурмат - жамиятимизнинг келажагига ҳурмат демакдир. Хақиқиатдан ҳам болалар келажак ҳаётда мактаб парталарига тайёргарлик кўрадилар. Улар учун дунё синф хонадан бошланади. Синфда ўқитувчи ва ўқитувчининг асосий фаолияти дарс билан боғлиқ бўлиб, у ҳамкорлик асосида ташкил этилади! Дарс ўзи нима, дарсдаги ҳамкорлик қандай бўлади. Дарс хақида буюк чех педагоги Я.А.Коменскийнинг таърифи ҳаммамизга маълум. Аммо бизнинг Ўрта Осиёлик буюк мутафаккирлар дарс сўзини ҳарфлар бўйича шундай талқин қилишган экан. Д - доимий ҳаракат А - азият Р - риёзиёт (рейтинг, ДТС) С - саёҳат

Дарс жараёнида доимий ҳаракат ўқитувчи учун, ҳам, ўқувчи учун энг зарур бўлиб, икки томон ҳаракат қилсагина, улар муносабатга киришсагина, бир-бири билан ишонч асосидаги, ҳурмат ва энг муҳими инсонийлик нуқтаи назаридан ҳамкорлик ўрнатиладиган, бир бирини қўллаб қувватлайдиган мақсадга эришиш мумкин. Мақсад эса ягона, ўқитувчи ўқувчисини яхшироқ ўрганиш, ўқувчи яхшироқ ўзлаштиришдир. Демак, ҳар иккала томон ҳам доимо ҳаракатда, изланишда, ўрганишда бўлсагина, дарс хақиқий бўлади. Шундагина шахсни шаклланишида дарснинг таъсири бўлади. Азият сўзининг берилиш ҳам чуқур маъно бор. Ақлий фаолият бу катта куч - ғайрат, иродани жамлаш, кўпгина, хўзр-халоватдан воз кечишга ўзини мажбур қила билишни талаб этадиган меҳнат эканлигидир. Тиришқоқлик иродавий куч худди шундай куч шу муҳитда шакл топади. Эришилган натижаларга танқидий қарашга ўрганган, ўз ишидан кўникмай, уни яхшироқ бажаришга уриниб кўрган бола ҳеч қачон танбал бўлмайди. Хадисда «Билим олиш игна билан қудуқ қазиш» - деб алоҳида таъкидланган. Риёзиёт сўзи ҳисоб - китоб маъносида қўлланилган бўлиб, дарсда таълим жараёнида нимага эришилди, нималар пухталик билан ўзлаштирилса, яна нимага эътибор бериш лозимлигини назарда тутилган. Аниқроқ қилиб айтсак бу бугунги рейтингга тўғри келади, ДТС ни бажарилишини назорат қилади. Ўқувчилар ўз билимини, назорат қилади, ўртоқларига баҳо беради. Юқорироқ балл олишга ҳаракат қилади, ўқитувчининг рағбатлантириши унга қанот беради, у яна интилади. Бу эса ўқувчи шахсини маънавий шаклланишида жуда катта рол ўйнайди. Саёхат - бу реал ҳаёт. Бугунги кундаги асосий талаб ҳамма дарсни ҳаёт билан боғлашдир. Саёхатда болалар дарслик билан амалиётни боғлайдилар, таҳлил қиладилар, таққослайдилар, солиштирадилар, хулоса қилишга ўрганадилар, мантиқий фикр юритадилар. Саёҳат ақл дарси, фикр юритиш дарсидир. Саёхатнинг ютуғли томони шундайки, барча ўқувчилар саёҳатга қизиқадилар, хохлайдилар, интиладилар. Хақиқий ҳамкорлик саёхатда амалга оширилади. Ўқувилар

эркин, мустақил фикрлайдилар, ўқувчи билан ҳамкорлик асосида ҳаёт сабоғини оладилар. Ўқувчиларнинг бу хусиятидан ўқитувчи унумли фойдаланиши керак. Шу билан бирга бундай дарслар боланинг қалбида бир умр муҳрланиб қолади. Лекин кейинги пайтда ўқитувчилар синфдан ташқарига чиқмай қуйишди. Тўғри синфхона дарс ўтиш учун мўлжалланган. Унинг ҳам ўзини ўрни бор. Реал ҳаётда кўриш мумкин бўлган нарсани сунъийлаштириб синфда дарс ўтгандан кўра ўқувчи хақиқий ҳаётда юзма-юз бўлиши албатта ҳаётни ўрганиш муҳим аҳамият касб этади. Ўқувчилар билан фақат синфда дарсда учрашадиган, ўзи ўқитувчи столнинг бу томонида бўлиб, ўқувчилар нариги томонида қоладиган ўқитувчи хеч қачон бола қалбини тушунмайди. Бундай педагоглар учун болаларнинг ҳис - туйғу ва интилишлари қулфлигича қолаверади. Кўп ўқитувчиларимизнинг хатоси шундаки, улар боланинг маънавий дунёсини фақат баҳолар-у, болалар билан ўлчайдилар ва баҳолайдилар, дарсни ўқиш ва ўқимаслигига қараб ҳамма ўқувчиларни икки тоифага бўладилар. Тарбия - бу, аввало инсоншунослик, болани билмай туриб унинг ақлий ривожини, фикрлаш, қизиқишлари, интилишлари, қобилияти, имконияти, майилларини билмай туриб тарбия қилиш мумкин эмас. Зеро, боланинг маънавий дунёсига кира билиш қобилияти ўқитувчининг ҳислатлари орасидаги биринчи ўринда турадиган энг ноёб ҳислатлардан биридир. Юқоридагиларни хулоса қилиб айтиш мумкин-ки, ўқитуви билан ўқувчи орасидаги ҳамкорлик, ўзаро муносабатлар бир-бирини тушиниш, самимийлик, ишонч бўлмас экан, биз ўқувчини тўлақонли шахс сифатида шакллантира олмаймиз. Бу ўз навбатида ўқувчи шахсини ўрганишини талаб қилаётганлигини юқорида алоҳида таъкидланган. Бунинг учун нима қилиш керак? Бугунги кунда педагогикадан ва психология фани соҳасида эришилаётган ютуқларга таянган ҳолда педагогик-психологик тренинглардан фойдаланиш ижобий натижалар бермоқда. Тренингларда, ўзаро муносабатлар шаклланади, жамоа

аъзолари бир-бирлари билан мулоқатга киришадилар, маънавий яқинлашадилар, жамоа аъзоларида уюшқоқлиқ таъминланади, бир-бирини тушиниш, билиш ҳолати вужудга келади. Шунингдек шахснинг билиш жараёнлари жумладан унинг диққати, хотираси, идроки, тафаккури, мулоқатмандлик қобилияти шаклланади. Тренингларни психологик моҳияти шундан иборатки, унда оддий мунозарада бахслашувчи кўпинча, онгли асосли фикрларини баён этишга ҳаракат қиладилар. Муҳими, тренингларда хеч ким хеч кимнинг устидан кулмайди, хеч ким хеч кимга кўрсатма бермайди, ўрганмайди. Шахс ўзини қандай бўлса тренинг давомида ўзини шундайлигича табиий намоён қилади. Айниқса ўқитувчини тренингда ўқувчилар билан биргаликда иштирок этиши, ўқитувчининг ўқувчиларга янада яқинлаштиради, ўқувчи билан ўқитувчи ўртасидаги совуқлик муносабатларига тўсиқ бўлган «Девор» олиб ташланиб, педагог ва бола ўртасида самимий муносабатлар ўрнатилади. Бу албатта таълим жараёнини ташкил этишда ижобий натижалар беради. Демак, ҳамкорлик педагогикаси ўз-ўзидан бўлмас экан. Бунинг учун биринчи навбатда ўқитувчининг педагогик тайёргарлиги, ўзига хос муомила санъати бўлиши мумкин экан. Албатта, ҳамкорлик ўзаро ҳурматини, қўллаб қуватланишини, руҳий озуқани ижобий муносабатларини, ўзаро ишонч, кониқиш, завқланиш каби ҳиссий ҳолатни вужудга келтиради, мақсад ҳам шу. Бу эса ўз навбатида таълиимда ўзлаштиришини таъминлайди. Ўзлаштириш. Англаш, ўқиш, мустақил фикрлашни, ижодкорликни қўллаб қуватлаш ўқишга, билишга нисбатан, онгли муносабатни шакллантиради. Ўқувчи олдига мақсад қўя олади. Президентимиз таъкидлаганларидек «Элим деб, юртим деб ёниб яшайдиган» шахс шаклланади. Мактабдаги таълим тарбия жараёни ўқувчи психологиясидан келиб чиқиб уни қониқтирсагина, унда мамнуният бўлади. Уни мактаб ҳаёти ўзига тортади, уни қизиқтиради. У эртага қизиқиш билан интилиб хохлаб мактабга келади. Биз таълимда яна шунга эришимиз керак. Яъни ўқувчининг этиёжидан талабидан келиб чиқиб мактаб ҳаётининг

мазмундорлигини ошириш керак. Ана ўшанда ҳамкорлик педагогикаси ўзлаштириш педагогикасини таъминласа ўзлаштириш эса ўқувчини ижодга чорлайди, у янги-янги нарсаларни ўйлайди, ўқитувчи билан бирга янгилик яратади. Бу эса бунёдкорлик яратувчанлик педагогикасини вужудга келтиради. Бугунги кунда келажаги буюк бўлган Ўзбекистонимиз учун ана шундай бунёдкор, яратувчан, ижодкор ёшларни тарбиялаб вояга етқазиш, таълим ходимларининг энг асосий бурчларидан биридир. Юртимизда қабул қилинган «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» талабларидан келиб чиқсак, бу юксак масъулият бугун педагогик йўналишдаги олий ўқув юртларининг ўқув режасига ҳамкорлик педагогикаси асослари фанини киритишни тақазо этади. Ишонч билан айтиш мумкинки, бу албатта ўз самарасини беради. Кадрлар тайёрлаш сифатини ва салоҳиятини оширишни кафолатлайди. Ўқувчилар билими ва кўникмаларини баҳолашнинг рейтинг усули тўғрисида. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 5 январдаги «Узлуксиз таълим тизими учун давлат таълим стандартларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш тўғрисида», 1998 йил 13 майдаги «Ўзбекистон Республикаси умумий ўрта таълимни ташкил этиш тўғрисида»ги 203-сонли қарорларини изчиллик билан бажарилдишини йўлга қўйиш манфаатларини ўқувчиларнинг ўзлаштиришларини рейтинг усули асосида тўғри ва оқилона амалга оширишни тақозо этади. Ўқувчилар билимини баҳолашнинг беш балли тизими эскирганлиги, бугунги кунда таълим ислоҳотлари талабларига жавоб бера олмаганлиги учун ҳам уни янги-илғор баҳолаш рейтинг услуби билан алмаштириш давр тақазосига айланди. Хўш, нима сабабдан, қайси асосларга кўра 5 балли баҳолаш мезони ўзини оқламади, нима учун воз кечиш зарурати туғилди?

Биз бугун таълимни демократлаштириш, унинг инсонпарварлик томонлари қарор топиши ва мустахкамланиши тарафдоримиз. 5 балли баҳолаш тизими эса қаттиққўликни, ўқитувчи мустабидлигини, уни дарс жараёнида хоким, мутлақлигини таъминлашга хизмат қилиб келди. Демак, бу ерда талаб ва амалдаги адолат бир-бирига мос эмас. Ўқитувчи томонидан содир этилган атнипатия-симпатия яъни ўқувчининг ёқтириши ва ёқтирмаслиги юқорида баён қилинган ҳолат жумласига киради. Баҳолаш мезонининг такомиллашганлиги жуда кўп ҳолларда ўқитвчи ва ўқувчи ўртасида ихтилоблар келиб чиқишга сабаб бўлиб қолади. Баҳолашга адолатсизлик таниш-билишчилик, ўзига ёқмаган ўқувчиларни эса камситиш, айрим ўзбошшимчаларни ўз ўрнига тушуриб қўйишни амалга оширишда хизмат қилади. Энг асосий, ўқувчиларни умумий ўрта мактабларда олган аъло ва яхши баҳоларни Олий Ўқув юртларига кириш тест имтихонларини топширишда хужжат сифатида аҳамиятини йўқотди. Бундан амалий хулосалар чиқариб, ўқувчилар билимини назорат қилиш, баҳолаш тизимига альтернатив меъзонлар топиш йўлида ўзоқ изланишлар олиб бордик, хорижий тажрибаларни ўргандик ва нихоят кўпгина ривожланган хорижий давлатлар амалиётида қўлланилиб келинаётган «Рейтинг» тизимининг педагогик имкониятларини Республикамиз таълим муассасаларида қўллаш мақсадга мувофиқ, деб топилди. Энг аввало, рейтинг тўғрисида икки оғиз сўз, Рейтинг инглизча сўз бўлиб унинг луғавий маъноси инсон фаолиятидаги ижодий ва салбий томонларига ўзгаришларини англатади. Рейтинг аллақачон АқШ да ўқувчилар билим ва кўникмаларига қўйиладиган баҳо сифатида қўлланилади. Демак, рейтинг тизими ўқувчилар билими сифатини назорат қилиш тури, методи ва шакли бўлиб, унинг ёрдамида ўқув фани таълим стандартининг барча имкониятлари бўйича ўзлаштирган билимлар сифатини баҳолаш жараёнини таъминлаб беради.

Ўзбекистон Республикаси «Таълим тўғрисида» ги қонуни. «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 13 майдаги «Умумий ўрта таълимни ташкил этиш тўғрисида» ги 213-сонли қарорини бажара бориб Халқ таълими тизимида охирги беш йил давомида ўқувчиларни таълим тайёргарлигини баҳолашнинг рейтинг тизимини жорий этиш бўйича муайян ишлар амалга оширилди. Беш йил ичида рейтинг тизими бир неча вариантлари синовдан ўтқазилди. Синовлар натижасида Вазирликни ДТС маниторинги бошқармаси умумий раҳбарлигида ишлаб чиқилган ва 1998 йил 10 сентябрдаги 172-сонли буйруқ билан тажриба синов ўтқазиш учун тасдиқланган рейтинг модели таълим жараёнининг асосий педагогик мақсад ва вазифаларига ҳамда ДТС ни жорий этиш билан боғлиқ талабларига бошқа рейтинг тизими моделларига нисбатан тўлароқ жавоб беради. Бу рейтинг афзалликлари: 1. ДТСда белгиланган мажбурий таълим минимумларини ўқувчилар томонидан ўзлаштирилишини даражасини аниқ ўлчаш, ҳисобга олиш ва ҳолисона баҳолашга йўналтирилганлигадир. 2. Ўқувчилар билимидаги мавжуд камчиликларини (бўшлиқларни) аниқ ҳисобга олиш ҳамда шу асосда улар томонидан ўзлаштирилмаган билим ва кўникма малакаларини ҳар бир элементи бўйича тўлдириш малакаларини механизмининг мавжудлиги. 3. Ўқувчиларни ДТС да белгиланган мажбурий таълим минимумларининг юқори бўлган билимларини аниқлашга ва қайт этишга мўлжалланганлиги. 4. Ўқувчиларни ижодий қобилиятларини аниқлаш ривожлантириш механизмини мавжудлиги. 5. Ўқувчиларнинг ихтиёрий таълим фаоллигини, мустақил билим олиш кўникмаларини шакллантириш ва рағбатлантириш, таълим

олишга қизиқишини уйғотишга йўналтирилганлиги ва бошқа бир қатор ўзига хос хусусиятларини мавжудлиги. Рейтинг тизимини такомиллаштириш мақсадида ва уни босқичма- босқич амалиётга тадбиқ этиш учун белгиланган тартибда ва муддатларда тажриба синов майдонларини ташкил этилиб, худудий таянч мактабларида рейтинг жараёни Низом талабларига қатъий амал қилган ҳолда жорий этилади. Ўзбекистон Республикаси мактаб ўқувчилри таълим тайёргарлиги даражаси рейтинг тизими моделининг ўзига хос хусусиятлари. Рейтингни амалга оширишни таъминловчи ва тартибга келтирувчи меъёрий ва услубий йўриқнома хужжатлар «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» ва ДТС талабларига қатъий риоя қилган, комплекс равишда ва марказлаштирилган ҳолда ишлаб чиқиилди. Рейтинг моделини услубий йўриқнома таъминотини қуйидагилар ташкил қилади: 1. Ўқув режа барча фанлар бўйича ишлаб чиқилган мажбурий стандартли текширув ишлари (МСТИ) нинг комплектлари. 2. Рейтинг тизимида назоратнинг алоҳида турлари ва шаклларини ташкил бўйича услубий йўриқномалар. 3. Мактаб хужжатларини юритиш ва ўқувчилрни юритадиган хужжатларини тўлдириш тўғрисидаги тавсиялар. 4. Рейтинг тизими бўйича мактаб ички назоратини ташкил қилиш ва натижаларни таҳлил қилиш хақидаги тавсиялар. 5. Алоҳида иш турларини бажариш учун ўқувчилар учун йўриқномалар.

Юқоридаги номланган материалларнинг асосий қисми ҳозирги вақтда ишлаб чиқилган бўлиб, Ўзбекистон Республикаси ХТВ нинг бешта синов тажриба майдонларида 1997-1998 ўқув йилдан бошлаб мувоффақиятли қўлланилмоқда. II . Тавсия этилаётган ўқув режадаги барча фанлар бўйича ўқувчилар билимини баҳолашда оралиқ назоратни амалга ошириш учун қўлланилаётган текширув ишларини мажбурийлигини ва ягоналиги, стандартлаштиришни ва комплектлигини таъминлайди. Бунинг учун ўқувчилардан билим даражасини баҳолаш амалиётига мажбурий стандартли текширув ишлари (МСТИ) киритилади. III . МСТИ комплектлари ҳар бир ўқув фани бўйича ДТС да кўрсатилган мажбурий таълим минимумлари ва тасдиқланган ўқув дастурлари асосида тузилади. IV . Алоҳида олинган МСТИ ва уни комплектлари шундай тузилганки бунда тегишли чорак ёки ўқув йили давомида ДТС талабларига мувофиқ ўқувчилар томонидан ўзлаштирилиши лозим бўлган таълим минимумлари (билим кўникма малакалар) нинг барча элементлари текширув билан қамраб олинган бўлади. Бунда МСТИ ларнинг ҳар бирида ҳамда комплектида бундай элементларни аниқ сони, уларнинг рўйхати кўрсатилади. V . Ўқувчиларнинг таълим тайёргарлиги даражаси рейтингини асосий негизи бўлиб, стандартли рейтинг баллари (СРБ) ҳисобланади. СРБ ҳар бир ўқув фани бўйича алоҳида олинган МСТИ ларига мос равишда чораклар ва ўқув йилига аниқ белгилаб қўйилади. СРБ ўқувчиларни БКМ бўйича ДТС га мос бўлади. VI . Ўтказилган ҳар МСТИ натижаларига кўра ўқувчига ДТС талаблари асосида хақиқиатда ўзлаштирган БКМ элементлари сонига мос равишда текширув ишининг хақиқий бали (ТИХБ) қўйилади. VII . МСТИ ни жорий этиш асосида ота-оналар фарзандининг ўзлаштириши хақида аниқ ўлчов сабабига эга бўлсалар, таълим муассасалари

ДТС талабларини бажарилиши мониторингини амалга ошириш бўйича яхлит ягона воситага эга бўладилар. VIII . Тавсия этилаётган моделда камчиликларни бартараф этиш механизми мавжуд бўлиб, бунда ўқувчиларнинг билимида бартараф этилган бўшлиқ ва камчиликлар тўлдирувчи баллар (ТБ) билан баҳоланади. IX . Ҳамкорлик педагогикаси орқали стрессиз ўқитишни таъминловчи, ўқувчиларни таълим фаоллигини рағбатлантирувчи, уларда узлуксиз таълим олишга эхтиёж ва ижобий муносабатни шакллантирувчи реал шарт- шароитлар яратилади. Шу вазифаларни сифатли ечиш учун мазкур рейтинг моделининг «жорий назорат» турида эркин баллар (ЭБ), маҳсус назорат турида қўшимча баллар (қБ) ва ижодий баллар (ИБ) қўлланилмоқда ва улар ўз натижасини бермоқда бу эса ДТС талабларини амалга ошириш имкониятини бермоқда. X . Ушбу рейтинг модели 2-9 синфдаги барча ўқувчилар билимини баҳолаш ва назорат қилишини яхлит - ягона тизимини яратилишини таъминлдайди. XI . Рейтинг материаларининг яхлит ягона бўлган комплектлари барча мактабларга компьютер дискетлар орқали кўпайтириб етказилади. XII . Мазкур моделнинг қўлланиши натижасида ўқитувчининг иш вақти тежалиб, ундан методик ишларда ва ижодий ишларда фойдаланиш мумкин. XIII . Таъкидлаш жоизки, ушбу модел ҳар бир ўқувчини бошланғич мактабдан таълим олаётган тўла курси бўйича ёки у УУТ ўқув режасидаги алоҳида фанлар тўла курси бўйича якуний рейтингини аниқлашга имкон беради.

АДАБИЁТЛАР . 1. И. А. Каримов. Баркамол авлод орзуси. Тошкент. Шарқ 1999 йил. 2. И. А. Каримов. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққётининг пойдевори. Тошкент - 1997 йил. 3. Умумий ўрта таьлимнинг давлат таьлим стандарти ва ўқув дастури. Тошкент ШАРқ 1999 йил (Таьлим тараққиёти, маҳсус сон) 4. Р. Мавлонова, О. Тўраева, К. Ҳолиқбердиев. Педагогика. Тошкент - 2001 йил. 5. Ж. ҳ. Йўлдошев. Таьлимимиз истиқболи йўлида. Тошкент. Шарқ 1996 йил. 6. Е. И .Турсунов, У. Н. Нишоналиев. Педагогика курси. Тошкент Ўқитувчи. - 1997 йил. 7. Педагогика А. қ. Мунаваров тахрири остида. Тошкент Ўқитувчи - 1996 йил. 8. Н.Р. ҳайбўллаев ва бошқалар Педагогика «Университет» Тошкент- 1999 йил. 9. Б. Зиёмуҳаммедов, Ш. Абдуллаева. Педагогика Тошкент - 2000 10. Ж. ҳ. Йўлдошев, М.С. Яхёев, Ф.М. Бисиева. Малака ошириш ва қайта тайёрлашни барча тоифа тингловилари учун умумий бўлган «Педагогика масалалари» курси бўйича давлат талаблари, режа, ўқув дастур ва тестлар. Тошкент-2001 11. Р. Жўраев «Халқ таълими тараққиёт сари » «Маърифат» газетаси 27.06.2001. 12. www.ziyonet.uz

Похожие

Педагогика фанининг асосий категориялари

Педагогика фанининг илмий тадқиқот методлари

Педагогика фанининг илмий тадкикот усуллари

Ижтимоий педагогика фанининг предмети, максад вазифалари

Педагогика фанининг предмети, мақсади ва вазифалари