Таълим жараёнида тест технололгиясининг афзаллиги - Педагогиka - Рефераты

Таълим жараёнида тест технололгиясининг афзаллиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

125.5 KB

Таълим жараёнида тест технололгиясининг афзаллиги Режа: 1. Тестнинг ривожланиш тарихи. 2. Тестларнинг турлари 3. Тест топшири қларига қўйиладиган дидактик талаблар. 4. Тестлардан фойдаланиш технологияси.

Таянч иборалар : Тест, педагогик тестлар,психологик тестлар,тест синовларининг афзалликлари, АҚШда тест тизими,тест турлари,тестларга талаблар. Тест (ингл. - синов биринчи бор 1864 йилда Буюк Британияда Ж. Фишер томонидан ўқувчиларнинг билим даражасини текшириш учун қулланилган. Тест синовларининг назарий асосларини кейинчалик инглиз психологи Ф. Гамелтон ишлаб чиқди. Тест синовлари дастлаб психология фанлари доирасида ривожланди. ХХ аср бошида эса тест синовларини ишлаб чиқишда психологик ва педагогик йўналишлар бир-биридан мустақил ажрала бошлади. Педагогик тест синовлари биринчи марта Америкалик психолог Э. Торндайк томонидан ишлаб чиқилди. Психология ва педагогикада тест синовларининг ривожланиши билан математик методлар :ҳам қўлланила бошланди. Бундай методлар ўз навбатида тестларни ишлаб чиқишга ижобий таъсир кўрсатди. XIX аср охири ХХ аср бошларида тест синовларига талабаларнинг ўқув қобилиятларини баҳолаш воситаси сифатида қараш анча кучайди. Айнан шу даврдан бошлаб тест синовлари икки асосий йуналиш: ақлий (интелектуал) ривожланиш даражасини аниқлаш тестларини яратиш ва қуллаш ҳамда ўқувчиларнинг ўқиш қобилиятларини ва билимларини ба:ҳолашга мулжалланган педагогик тестларни яратиш ва қуллаш со:ҳалари ривожлана бошлади. Тест тузувчилар турли одамларда реакция вақти бир хил эмаслигини аниқладилар, бу эса одамларининг ақлий (интелектуал) қобилиятларини ўрганиш зарурлиги ва турли даражадаги тестлар яратиш усулида амалий ишлар олиб бориш лозимлиги туғрисида хулоса чиқаришга олиб келади. Тест синовларининг асосий мақсади ҳам ўтилган дарсларни ўзлаштириш даражасн туғрисида, ҳам навбатда ўрганилиши лозим бўлган дарс ҳажми туғрисида ўқитувчига ахборот бериш; ўқитувчига ўқитиш методини танлашда ёрдам беришдан иборат деб ҳисобланган. Ўқувчиларнинг билимларини баҳолашнинг турли усулларини таҳлил этиб, тестларни гурухларга

ажратишга ўрганиб кўрилган. Ч.Грин (1926) узининг «Тест нового типа» (Янги турдаги тест) номли монографиясида илгари яратилган ва ишлатиб кўрилган тестларнинг афзалликлари ва камчиликларини таҳлил қилиб қуйидаги тавсияларни берди. - тест синовлари учун мулжалланган материал ҳажмини аниқ белгилаш ва унинг таркибидаги энг муҳим қисмларини ажратиб олиш; - мазкур материал учун тест синовларининг энг мақбул шаклини тажриба йўли билан аниқлаш; - ўқувчиларнинг тест синовлари вақтида жавоб беришлари ўртача тезлиги тўғрисидаги амалий маълумотларни эътиборга олган ҳолда, тест синовларининг давом этиш вақтини белгилаш; - тест синовлардаги фикрларни баён қилиниш тилининг Тўғрилигини ва мантиққан мувофиқлигини текшириш; - топшириқларни мураккаблиги ортиб барит тартибида жойлаштириш, туғри ва нотуғри жавобларнинг доим бир навбатда алмашинишига йул қуймаслик. Ч.Рассел тест синовларининг натижаларини ўрганишни давом эттириб, тест синовларининг мақсади туғрисидаги саволга жавоб беришга эришди. Расселнинг фикрича, тест синовларининг мақсади ўқувчиларнинг билимларини баҳолаш ёки уларнинг ақлий ривожланиши даражасини аниқлаш билан чекланмайди ва тестларни- қуйидаги холларда: қайси материалдан бошлаб ўрганиш зарурлигини таъминлашда; ўқувчиларни гурухларга тақсимлашда; ўқитиш жараёнида содир бўладигaн қийинчиликларни олдиндан аниқлашда; шунингдеқ мамлакатнинг турли ноҳияларидаги ўқув юртларида маълум ёшдаги ўқувчиларнинг ютўқларини таққослашда қўллаши мумкин. Шуни таъкидлаш лозимки, Америка мактаб директорлари . Ассоциациясининг тест синови ўтказмасдан таълим бериш мантиқсиздир, фақат тести қўллаш натижасидагина назоратдан таълимга йўналтирилган қайтувчан алоқа ҳақида фикр юритиш ва қандай йўналишда ҳаракат қилишни билиш мумкин, деган фикрлари маълумдир.

Франция парламенти 1989 йилда таълимни ривожлантиришнинг асосий йўналишлари ҳақида қонун қабул қилди. Унда, хусусан, ўқувчилар билимини холисона баҳолаш усули бўйича ўқитувчилар мажбурий суратда тайёргарликдан ўтишлари кўзда тутилади: Бу сиз 1992 йилдан бошлаб Францияда ўқитувчилик қилишга рухсат этилмайди. Шуниси қизиқки, Франция тўқсон йиллик тест анъаналарига зга бўлган давлатдир. Қобилиятии белгилаш ва баҳолаш бўйича, айниқса; иқтидорли- истеъдодли болаларни аниқлаш бўйича психологик тестлар, шунингдеқ касбга йуналтириш мақсадида, ходимларнинг тайёргарлик даражасини белгилаш ва уларни саралаш мақсадида тестлар ривожланган мамлакатларда кенг қўллана бошлади. 70-йиллар охирида Петрбургдаги Карнеги- Мелон университетининг бир гурух социал-психологлари АҚШда тест ўтказишнинг замонавий ахволини ўрганишга бағишланган махсус тадқиқот олиб бордилар. Аслида, тадқиқотчиларнинг мақсади АҚШ ўқув юртидаги тестларни кенг миқёсда қўллаш сабабларини аниқлаш эди. Бу тадқиқот натижасида қуйидагилар аниқланди тест синови Америка ҳаётида чуқур илдиз отган, ҳеч ким Америка мактабларида турли хилдаги стандартлаштирилган тест бўйича синовдан ўтмасдан, бошқача йўл билан билим олишни давом эттира олмайди, ишга жойлашиш, кейинчалик эса юқори лавозимга кўтарилиш ёки малака ошириш тест билан чамбарчас боғланиб кетганлиги алоҳида қайд қилинди. Тадқиқотда америкаликларни тестларга бу қaдap мойилликларининг учта сабаблари келтирилди: 1) инсон омилидан имкон барича самарали тарзда хизмат манфаатлари нуқтаи назаридан фойдаланиш; 2) ижтимоий келиб чиқишидан истеъдодларни тақдирлашга интилиш; 3) америкаликларни миллий таълим стандартларни жорий этиш учун интилишлари нсоният эришган ютуқларни холисона баҳолаш учун тестлаштиришдан оммавий суратда фойдаланиш, иқтисодий ривожланган мамлакатларда тест саноати ва тестлар бозорини вужудга келтирди.

АҚШда тўрт юздан ортиқ марказ ўзаро рақобат остида турли-туман тестларни ишлаб чиқмоқдалар. Шунингдеқ тестларни тузиш ва уларни қуллаш бўйича яхши мутахассисликлар юқори даражада қадр топганлар. 1992 йилда улар АҚШдаги энг нуфузли 20 та фаолият йўналишлари рўйхатида 8-ўринни эгаллайдилар. Ўта қадрланадиган ихтисосликлар тизимлар бўйича таҳлил, маркетинг, соғлиқ сақлаш, экология, озиқ-овқат махсулотларини тақсимлаш ва компьютер технологияси эса, тегишли тарзда 15-20-ўринларга жойлаштирилган. Педагогик тестлар АҚШ, Нидерландия, Англия, Туркия, Япония ва бошқа кўпгина мамлакатларда кенг ривож топди. Ушбу рўйхатга асосан турмуш даражаси юқори бўлган мамлакатлар кирганлиги тасодиф эмас. Бунда қуйидагн занжирли боғланиш мавжуд: тестларни қўллаш таълим сифатига ижобий таъсир кўрсатади; таълим сифати эса бошқарув сифати билан боғлиқ оқилона бошқарув эса ақоли турмуш даражасини ошириш учун замин яратади. Собиқ иттифоқ даврида тесгларга асосланган фан педалогия деб юритилди ва тестлардан фойдаланишнинг дастлабки даврида жиддий хатоликларга ҳамда бузилишларга йул қуйилди. 1936 йилдаги ВКП (б) МКнинг «Халқ маориф комиссарлиги системасидаги педагогик бузилишлар туғрисида» ги қарорида тестлар «буржуа» педагогикасига хос деб ҳисобланди. Бу қарор фанни мафкуравийлаштиришга ва уни сиёсийлаштиришга мажбур этишга қаратилган бўлиб, унда жаҳон психологияси ва педагогикаси тажрибасидан фойдаланиш инкор қилинган эди. Бу қарор габиноан, 1930 йилдан тестшунослик бўйича илмий тадқиқотлар собиқ иттифоқ миқёсида тўхтатилади. Педалогиянинг «идеалистик ва механистик» кўрсатмалари, уларни «илмий асосланмаган» «тест»ларга берилиб кетганлиги қораланди. Педалогияни сохта фан сифатида қоралаш жараёнида совет педагоглари қaмдa психологларининг ўқувчилар билим қатьий назар куникмаларини баҳолашга қаратилган ижобий ютуқлари ҳам инкор этилди. Шунинг учун

тест синовлари муаммоси педагогика ва психологияга оид адабиётларда узоқ вақт акс эттирилмади. Мустақил Ўзбекистон МДҲ давлатлари ичида 1993 йил мартда биринчи бўлиб, жаҳон педагогика фанига «дарча» очди ва ривожланган мамлакатлар педагогикасидан илғор тажрибаларни ўрганиш имконини яратди. Ўзбекистон таълим тизимида билимни тест усулда баҳолашга назорат қилишга давлат сиёсати мақомини берилиши ана шундай ютуқлардан бири бўлиб ҳисобланади. Педагогик тестлар кенг миқёсда, биринчи марта ўрта маълумот якунида, олий ўқув юртига кирувчиларни қабул қилишда қўлланилди. Педагогик тестларнинг замонавий назарияси педагогика, психология, мантииқ" ўлчовлар назарияси, математик статистика, математика, ахборот назарияси; кибернетика ва бир қатор фанларнинг туташ чегараларида ривожланмоқда. Шунингдеқ тестлар илмий асосланган, энг ишончли педагогик ўлчовлар қуроли сифатида эътироф этилмоқда. Педагогик тестлар инсоният тафаккури эришган муваффақиятлардан бири булиб, таълим жараёнининг самарадорлигини оширади. Шунинг учун ҳам келажак авлод психологиқ педагогик ва касбий тестлар меъёр бўлиб қолган даврда яшаб, фаолият кўрсатадилар. Педагогик тестлар билимларга баҳо беришнинг истиқболли усули ҳисобланади. Унинг афзаликлари қуйидагилардан иборат: - тест ўқув фанининг бугун асосий мазмунини қамраб олади (имтихон билети ўзида назорат қилинадиган ўқув материалининг 4-5 фоизини қамрайди холос) - хамма талабалар тестнинг бир хил саволларига жавоб берадилар, бу уларнинг билимини таққослашга имкон беради; - талабалар билимига ҳаққоний баҳо бериш меъзони ошади; - тестлаш олдиндан яратилган, ҳамма учун бир хил бўлган шкала ёрдамида талабалар билимига бир мунча аниқ ва табақалашган баҳо қўйишга имкон беради; - ўқитувчилар талабалар билимини назорат қилишга кам вақт сарфлайди; - бошланғич даражасини ва ҳар қандай вақт оралиғида билимларни ошириш имкониятини ўлчашга тарант яратилади;

- тест назорати ЭҲМ ни қўллаб автоматлаштиришга қўлай. Бу педагогик тестлашнинг асосий афзалликларидан биридир. Умуман олганда тест усули бирмунча технологик ҳисобланади. У билимларни ўзлаштириш сифатини назорат қилишда профессор ўқитувчилар меҳнат унумдорлигини оширади ва ўқув дастурини чуқур ва ҳар томонлама ўзлаштирилишини таъминлайди. Педагогик тестлашнинг бу афзаликлари АҚШда муносиб баҳоланган. Абитуриент (талабгор )ларни университет ва коллежларга тест синови билан қабул қилинади. Педагогик тестларни кенг қўллаш бўйича АҚШ тажрибаси Канада, Япония, Туркия ва бошқа кўпгина мамлакатларга ёйилган. Сифатли тест топшириқларини ишлаб чиқиш қийинчилиги тестни кенг жорий этишга тўсқинлик қилади. Бу иш юксак педагогик малака ва тажриба талаб қилади. АҚШда тестнинг юқори сифатини таъминлаш учун педагогик тестлашнинг махсус хизмати (ПТХ) ташкил қилинган. Бу ташкилот тест ўтказиш амалиётини умумлаштириш ва оммалаштириш, стандарт - лаштирилган тестлар яратиш, тест ўтказишнинг ягона қоидалари ва тест ишлаб чиқиш усулларини белгилаш масалалари Билан шуғулланади. Педагогик тестлаш хизмати (ПТХ) Принстон университетида жойлашган, унда 2300 нафар киши, шу жумладан, 250 нафар фалсафа, педагогика, психология, социология, статистик ва психологик методлар, касб танлаш бўйича фан докторлари, шунинг деқ турли фанлар бўйича фан докторлари, 200 нафар магистр, ҳар хил фанлар буйича ўқитувчилар хизмат қилади. Тестлар ЭҲМда ишланади ва синалади. Мамалакатда педагогик тестлаш хизматига бўйсунадиган 5000 тест пунктлари мавжуд. Тест ўтказиш учун Принстон маркази 53 ишончли шахсларга (одатда тест ўтказиладиган ўқув юртлари педагогларига) тест материаллари ва тест ўтказиш бўйича йўлланмалар юборади. Бу мисолдан маълумки, тестлашни самарали ўтказиш педагогик тестларнинг махсус ривожланган хизмати, кенг қулоч ёйилган тармоқ пунктлари, тестлар бўйича назария ва амалиётни ўзида акс эттирадиган катта

ҳажмдаги адабиётлар мавжудлигига боғлиқ. Агар тестларни туркумлашда уларнинг қўллаш мақсади ва вазифаларига асосланадиган бўлсақ психологик тестлардан бошқа барча тестларнинг қуйидаги уч гурухга ажратиш мумкин: - интеллектуал ривожланиш даражасини аниқловчи тестлар; - педагогик тестлар; - муайян касбга яроқликни аниқловчи тестлар; Фаннинг мазмунидан келиб чиккан ҳолда, биз факат педагогик тест ҳақида тўхталамиз. Адабиётларда бундай тест топшириқларининг қаги шакллари баён этилади. - бирдан-бир туғри жавоби бўлган ёпиқ топшириқлар; - бир неча тўғри жавоблари назарда тутилган ёпиқ топшириқлар - битта сўз (ёки сўзлар) тушуриб қолдирилган гапдан ташкил топган очиқ топшириқлар; - тўғри кетма-кетликни аниқлаш учун топшириқлар (м: уларни бажаришда бетартиб ҳолдаги сўзлардан гап тузиш зарур); - ўзаро боғланиши (мувофиқликни) аниқлаш учун топшириқлар; Айрим фанлар бўйича билимларнинг чуқурлигини аниқлаш бўйича топшириқлар; - сонни тўлдиришга мўлжалланган топшириқлар, бунда сонлар сериясини топиш усулини аниқлаш ва уни муайян тартибда белгилаш; - қарама -қарши муносабатларни аниқлаш тестлари; - масалалар ечишга қаратилган (математик физик ва б.) топшириқлар - чизмалар ва схемаларни тушунишга қаратилган топшириқлар; - шаклларни нисбатини аниқлашга қаратилган топшириқлар; - олинган ахборотни ўзлаштириш даражасини аниқлаш учун топшириқлар; - синонимлар ва антонимларни фарқлашга топшириқлар; - аналогия (айнан ўхшашлик)га оид топшириқлар; - ўқилган матнни тушунишга оид топшириқлар; - кўрсатмаларни бажаришга оид топшириқлар;

- билимдонликни аниқлашга доир топшириқлар; - таффаккурни аниқловчи тестлар; - орфографик тестлар; - тил масалаларига доир топшириқлар ва бошқалар. Мутахассислик фанларида ёпиқ тестлар, очиқ тестлар, мувофиқликни аниқлаш тестлари ва тўғри кетма -кетликни аниқлаш тестлари энг кенг қўлланилади. Очиқ топшириқлар . Агар талаба эркин жавоб бера оладиган бўлса, тест топшириғи очиқ шаклга эга бўлади. Талабаларнинг битта, иккита сўздан иборат қисқа ва аниқ жавоб беришлари тахмин қилинади. Бу :ҳакда тестга илова қилинган йўлланмада баён этиш керақ Бланканинг бўш жойида жавоб учун зарур бўлган жой қолдирилади. Масалан, «Тест тушунчаси» йилда томонидан биринчи марта ишлатилган. Ёпиқ топшириқлар . Бундай топшириқ тасдиқлашдан ва бир неча жавоблардан иборат бўлади, бу жавоблардан бири тўғри, қолганлари тўғрига ўхшаш, бироқ нотўғри бўлади. Таклиф қилинадиган жавоблар сони иккитадан бештагача ва бундан кўпроқ бўлиши мумкин. Синовдан ўтувчининг танлаган жавобига кўра, тест топшириғи тегишли иккита код: 1 ёки О билан кодланиб, сўнгра шу ҳолда ЭҲМга киритилади. Иккита жавобли ёпиқ топшириқларга мисол: 1. Билимларни тест билан назорат қилиш адолатлилиги а) Ошади. анъанавий шакллар билан таққосланганда б) Пасаяди. 2. Билимларни ҳар қандай вақт оралиғида ошишига а) Анъанавий баҳо бериш имконини берадиган назорат тури: б) Тестли. «ҳа» ва «йўқ» деган иккита жавобли ёпиқ тест топшириқлари устида алоҳида тўхталиб ўтиш лозим. Баъзи бир топшириқлар уларнинг жавоблари икки хил маънони билдирадиган қилиб баён этилиши мумкин. Масалан: Сиз тестлар қўлланишини хуш кўрасизми? D ҳа (хуш кўрмайман) . Йўқ (хуш кўраман). Бундай холларда жавоблар учун «тўғри» ва «нотўғри» сўзларни

ишлатиш мақсадга мувофиқдир. Мисол: Очиқ тест топшириқлари билимларни ЭҲМдан фойдаланиб назорат қилишга қулай эмас. а) тўғри б)нотўғри. Иккита жавоби бўлган ёпиқ шаклдаги топшириқлар қўлланишнинг асосий вазифаси - шу фандан синовдан ўтувчининг биринчи тест топшириқларидаёқ билим даражасини тезда текшириб кўришдан иборат. Автоматлаштирилган ўқитиш тизимларида (АЎТ) бундай топшириқлар бошланғич босқичнинг ўзидаёқ талабанинг умумий тайёргарлигини тахминий бахрлаш ва назоратнинг кейинги йўналиши - мураккаб ёки осонлаштирилган дастур бўйича олиб боришт масаласини ҳал қилишга имкон беради. Тест топшириғида жавоблар қанча кўп бўлса, тўғри жавобни тасодифан топиш эҳтимоли шунчалик кам бўлади. Амалиётда бешта жавоби бўлган топшириқларга эга бўлиш етарли ҳисобланади (бу ҳолда бешта тенг эхтимолли топшириққа тўғри жавоб бериш эҳтимоли 0,2 ни ташкил этади.) 5 та жавоби келтирамиз. бўлган тест топшириқларига мисоллар «Тўртинчи ўлчов» деган физика-математика атамаси қайси тушунчага тааллуқли: а) оғирликка. б) ҳажмга. в) Вақтга. г) Тезликка. д) Тезланишга. Бу топшириқни латеит, яъни яширин маъноли топшириқлар қаторига киритиш мумкин. Тўртинчи ўлчов - эҳтимоллик назариясида қўлланиладиган тушунчадир. Шунинг учун тўғри жавоб берган синовдан ўтувчининг бу назариянинг «оммабоп баёнидан хабардор» , деган тахмин қилиш мумкин. Савол характеридаги жумлалардан иборат аналогия (ўхшатма)га оид

топшириқлар ёпиқ тестнинг бир вариант бўлиб ҳисобланади. У ларнинг ҳар бирида битта сўз қўшмайди. Келтирилган сўз - жавоблардан шу жумлани тўғри тўлдирадиган битта сўзни танлаш лозим. Мисоллар: 1. Бошқа давлатларга қарам бўлмаган давлат. . . . . . . давлат ҳисобланади. а) ягона б) тинчлик севар в) гуллаб-яшнаган г) мустақил д) кам ривожланган 2. Хамма нарсани меъёрини биладиган, ўзини тута биладиган одам ...... дейилади. а) камтар б) тез дўстлашадиган в) ҳақиқий г) одобли д) биладиган. Ўзаро боғланган қисқа ёпиқ топшириқлар занжирчаси билимларнинг ҳар қандай мураккаб ўқув материалини ўзлаштириш сифатини текширишга имкон беради. Ёпиқ тестларни ишлаб чиқишда нофри, бироқ тўғрига ўхшаб кўринган жавобларни таърифлаш асосий қийинчиликни ташкил қилади. Агар улар муваффақиятсиз тузиладиган бўлса, тўғри жавоб улар орасида ажралиб туради ва ҳатто яхши билмайдиган талаба ҳам уни осонликча топиши мумкин. Бу ҳолда топшириқ ўзининг текширувчи функциясини Йўқотади. Топшириқ яроқли бўлиши учун ҳамма жавоблар талабани ўзига жалб этадиган бўлиши зарур. Шундагина танлаб олинган

жавоблари бўлган топшириқ муваффақиятли чиқади. ҳар бир нотўғри жавобнинг узига жалб этадиган гомони, шу жавобни танланган талабларнинг салмоғи билан белгиланади. Бу улуш нечоғли юқори бўлса, мазкур жавоб яхши таърифланган бўлади. Агар талабалар яққол нотўғри жавобни тўғри жавоб сифатида танламалар, бундан жавобни алиштириш лозим. Мувофиқликка тvзилган топшириқ Уларнинг моҳияти бир кўп сонли элементларининг бошқа кўп сонли элементларга мувофиқлигини аниқлаш заруратига асосланган. Бу топшириқлар «мувофиқлик аниқлансин» деган иккита сўздан иборат конструкция асосида тузилиши керак Масалан: Билимларни ўзлаштириш а) баҳолашдаги субъективлиқ сифатини назорат қилиш- б) имтихон олувчининг талаба билан унинг анъанавий метод- мулоқотда бўла олмаслиги, ларидаги камчиликлар. в) назорат саволлари тузишдаги қийинчиликлар, г) баҳолаш шкаласининг аниқмаслиги, д) билимларни назорат қилиш танлаш характерига эга эканлиги, е) ўқитувчилар вақтининг кўп сарфланиши, ж) ЭҲМ қўллашнинг қийинлиги, з) жавобларни таърифлашнинг чекланганлиги. тўғри жавоб: а), г), д), е), ж). Кетма - кетликнинг тўғрилигини аниқлашга оид топшириқ лардан асосан касб-хунар тайёргарлиги даражасига баҳо бериш учун фойдаланилади. Улар ҳаракатлар, операциялар, муҳокамалар, ҳисоб- китобларни эгаллаш, механизмларни йиғиш ва ажратиш кетма -кетлигини текшириш учун қўлланилади. Тест топшириқларига қўйиладиган дидактик талаблар мавжуд .

Тузилган тест топшириқларини ҳаммасини ҳам бирдек ишончли деб бўлмайди. Тест саволлари мукаммал бўлиши учун уларни тузишда бир қанча талабларга риоя қилиши зарур. Булар қуйидагилардан иборат: тест топшириқлари мазмунининг ўқув материалининг мақсадга мувофиқлари; материал аҳамиятлилиги; илмий аниқлик; изчиллик; тўкислик ва уйғунлик; ўзлаштириш даражасига кўра табақалаштириш; самарадорлик (кумулятивлик); тил ровонлиги ва аниқлиги; бир маънолилик; қатъий белгиланган вақт; ихчамлик; мураккаблик меъёри; тўғри жавобда қўшимча белгиларининг мавжуд эмаслиги; вариативлик; шаклан ва мазмунан ўзаро боғлиққлиқ Энди мазкур талабларни бирма -бир қисқача кўриб чиқайлик 1. ЎҚУВ МАҚСАДИГА МУВОФИҚЛИК Тест топшириқлари мазмунини ўқув мақсадига қаратилишп лозим. Ўқув мақсадлари мажмуи иерархик тузилишга зга. Шунинг учун нисбатан яқин мақсадни амалга оширмай туриб. Умумий (нисбатан олис) мақсадга эришиб бўлмайди. ҳар бир тест саволи маълум бир ўқув мақсадининг рўёбга чиқишини таъминлаши зарур. 2. МАТЕРИАЛНИНГ АҲАМИЯТЛИЛИГИ. Тест саволларига ўқув материалининг энг муҳим, асосий қисмларини киритиш лозим. Тестда топшириқлар сони одатда чекланган бўлади. Бинобарин, тўғридан-тўғри қўйилаётган масалада барча мавзулар тўлиқ қамраб олинмаган бўлиши мумкин. Талабанинг умумий ҳолатдан хусусий хулосага келиши (дедуктив) ва аксинча, айрим далиллардан умумий хулосалар (индуктив) чиқара олиши, унинг назарий қоидаларни алоҳида ҳолатларда қўллашни нечоғлилик ўзлаштириб олганини, тафсилотларни билиши эса назарий асосларни тушунтира олиш қобилиятларини кўрсатади. З. ИЛМИЙ АНИҚЛИК . Тестга мушоҳада, билим орқали асослаш мумкин бўлган ҳаққоний маълумотлар киритилади.

Фандаги мунозарали қарашларни тест саволларига киритиш тавсия этилмайди. Тест топшириқлари табиати асосан, аввалдан маълум, аниқ жавоб беришни тақозо этади. 4. ИЗЧИЛЛИК Тестдаги топшириқлар маълум бир фанга тааллуқли, умумий билим моҳиятига кўра ўзаро боғлиқ бўлиши лозим. Изчиллик айни бир топшириқ жавобини умумий тест натижаларига нисбатан муносабатида (коррелятив) кўринади. 5. ТЎКИСЛИК ВА УЙFУНЛИК Тестдагн топшириқларнинг умумий сони мавзу ва қисмларга нисбатан мувофиқ тақсимланиши аҳамиятли. Бунда ўрганилаётган фаннинг барча жиҳатларини тўла қамраб олиш лозим. 6. ЎЗЛАШТИРИШ ДАРАЖАСИГА КЎРА ТАБАҚАЛАШ ТИРИШ . Ўқув материалининг маълум бир таркибий қисмига аидузлаштириш даражаси турлича (билиш, эсда қолган нарсанитасвирлаш (репродукция), унумли ва ижодий фикрлаш) бўлган тести топшириқларини тузиш лозим. Билиш даражасидаги тест топшириқлари аввал ўзлаштириб олинган маълумотларни қайта тиклашга асосланади. Бунда хотира қуввати катта аҳамиятга эга бўлади. Репродуктив даражадаги тестларда эса, ўқувчи олдин ўзлаштирилган маълумотлар асосида мустақил фикрлайди, топшириқ бажарганда эса, фанда аввалдан маълум бўлган қоида ва алгоритмларга (йулланмаларга) суянади. Бундай ҳолда у, эсда қолганни тасвирлаш, қайта тиклаш йўлидан боради. Унумли ижодий фикрлашга оид тест топшириқлари эса синалаётган шахснинг маълум умумий методларни топшириқда курсатилган аниқ шарт-шароитларга мустақил қўллаш лаёқатини синайди. Унумли ижодий фикрлаш фаолияти тайёр қоидалар ваалгоритмлар асосида эмас, маълум қоидаларга кўра яратилган ёки янги шароитдаги фаолият жараёнида қайта яратилган қоидаларга биноан амалга оширилади.

Ижодий фикрлаш даражасига оид тузилган тестларда топшириқ умумий ҳолда баён этилади, мақсадга эришиш учун зарур бўлган ҳатти-:ҳаракатлар ва вазиятларни ўқувчи ижодий фикрлаш натижасида аниқлайди. Бундай тест топшириқларни ечиш жараёнида бутунлай янги ахборот (қоида, хулоса, шакл ва ҳ.к) яратилади. 7.САМАРАДОРЛИК (КУМУЛЯТИВЛИК). Самарадорлик тест топшириқларининг борган сари мураккаблашиб боришини назарда тутади. Бу қатъий талаб эмас. Чунки, замонавий компьютер тест тизимида ўқувчига навбатдаги тест топшириғи, аввалгисини қандай ечганига қараб берилади. Яъни аввалги саволга нотўғри жавобдан сўнг, унга нисбатан мураккаб бўлмаган тест топшириқлари берилиши мумкин. 8. Қ АТЪИЙ БЕЛГИЛАНГАН ВА Қ Т . Бу шартнинг моҳияти шундан иборатки, ўйлаш учун 2 дақиқадан ортиқ вақт талаб этиладиган тест саволлари бўлмаслиги лозим. Бирқанча хорижий тест топшириқларини таҳлил этилганда, математика бўйича 65 секунд, тил ва адабиёт бўйича 32 секунд, ижтимоий ва табиий фанлар бўйича 41 секунд, далиллар ва иборалар учун 20-25 секунд, чизмалар учун 90 секунд, шаклларни аниқлаш учун 90- 120 секунд вақт ажратилиши маълум бўлган. 9.ИХЧАМЛИК Тест топшириқларининг матни чўзилиб кетмаслиги, қалаштириб ташланмаслиги лозим. Мураккаб кўлами ўқув саволини ўзлаштиришни аниқлаш зарур бўлган ҳолларда, уни бир қанча иҳчам тест топшириқларига бўлиб тузилгани маъқул. 10. ТИЛ РОВОНЛИГИ, АНИ Қ ЛИГИ, БИР МАЪНОЛИЛИГИ. Тест топшириқларида кўп маънолилик ва ноаниқликка йўл қўйиб бўлмайди. А Қ Шда тест топшириқларини тузувчилар гурухига муайян бир ўқув фани бўйича тажрибали педагог ва рухшуносдан ташқари адабий муҳаррир ҳам

киритилиши анъанага айланган. 11. МУРАККАБЛИК МЕЪЁРИ (ЯРО Қ ЛИЛИГИ) . Тест топшириқлари педагогик жиҳатдан самарали бўлиши учун, улар омий ахборот бериб қолмаслиги, жавоби очикдан-очиқ аён бўлмаслиги лозим. Натижаси ярмига тенг (Рқ0,5) бўлган тест топшириқлари нисбатан самарали ҳисобланади. Бундай натижа ўқув материалини яхши ўзлаштирган ёки чуқур тайёргарлик - кўрмаган ўқувчини аниқлашни осонлаштиради. Шунинг учун ҳам, абитуриентларни танлаш, битирув имтиҳонлари каби муҳим тадбирлар учун тест топшириқлари ўқув дастурини тўлиқ ўрганган ўқувчиларнинг 50 фоизи бажара олиши мумкин бўлган даражада тайёрланади. Демак маълум бир йўналишдаги тестлар учун 50 фоизлик натижа яхши кўрсаткичдир. Шуни унутмаслик керакки, ўз синфи учун муаллимлар томонидан тайёрланган тест топшириқлари бошқа чарок меъзон билан баҳоланади. Бунда 50 эмас, балки 85 фоиз кўрсаткич мақсадга мувофиқ хисобланади. Бу ҳaқдa олдинги маърузада баён зтилган. 12. ТЎFРИ ЖА В ОБДА Қ ЎШИМЧА БЕЛГИЛАРНИНГ МА В ЖУД БЎЛМАСЛИГИ. Тест тузишда тажрибасиз киши тушунарли бўлсин, деган мақсадда тўғри жавобни бошқа жавобларга нисбатан кенгроқ ва батафсилроқ баён қилади. Ўқувчилар бу фарқни тез англаб оладилар ва жавобни ана шу белгига қараб аниқлашади. Бунга асло йўл қўйиб бўлмайди. 13. ВАРИАНТИВЛИК . Ўқув материалидаги маълум бир мавзуни ўзлаштиришни назорат қилиш учун мантиқий фикр баёни, синтактик тузилиши, морфологик белгилари ёки мураккаблик даражасига кўра турлича бўлган, лекин битта ўқув материалига тегишли тест саволлари тузиш мумкин. Бу бир ўқув мақсадига эришиш йўлида топшириқлар туркумини яратиш имконини беради (вариант тестлар). Шу боис компьютер тест тизими топшириқларнинг вариативлик хусусиятига асосланган. Бунда компьютер

навбатдаги топшириқни аввалги саволга берилган жавобга кўра танлайди. 14. ШАКЛАН БА МА3МУНАН БОFЛИҚЛИК. Бу талаб фалсафадан, унинг қоидаларини санъат асарларини ўрганишга қиёслашдан олинган. Гегел фикрича, хақиқий санъат асари шаклан ва мазмунан яхлит асардир. Бинобарин, тест топшириқлари ҳaм шаклан ва мазмунан уйғун бўлиши лозим. Тест топшириқларини юқоридагн талаблар асосида тузиш, ўқитувчиларнинг тест тузиш назарияси бўйича маълумотга зга бўлишларини талаб қилади. Бунинг учун тестшунослик курсларида ўқиш ва тегишли адабиётларни мустақил ўзлаштириб бориш зарур.

Похожие

Таълим жараёнида ўқувчи шахси

Таълим жараёнида интерфаол методлар

Ўқитиш жараёнида таълим технологияларидан фойдаланиш

Таълим жараёнида толерантликни шакллантириш муаммолари

“Таълим жараёнида инсон билишининг муаммолари”