“Таълим жараёнида инсон билишининг муаммолари” - Педагогиka - Рефераты

“Таълим жараёнида инсон билишининг муаммолари”

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

54 KB

“ Таълим жараёнида инсон билишининг муаммолари ” REJA: КИРИШ 1. БИЛИШ ТУРЛАРИ. 2. ИНСОН ОНТОГЕНЕЗИДА БИЛИШ МЕХАНИЗИМЛАРИ. 3. ХУЛОСА 4. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1

КИРИШ Билиш назарияси фалсафа, тарих, филология, психология, кибернетика, педагогика каби фанларнинг предметига кирган бўлиб, уларнинг ҳар қайсиси алоҳида ўз тадқиқот объектидан келиб чиққан ҳолда унинг ёки бу жабҳалари ва жиҳатларини ўрганади. Бошқа фанлардан фарқли ўлароқ, психология фани инсон онтогенезида билишнинг вужудга келиши, унинг психологик қонуниятлари, механизмлари, унда эҳтиёж, мотив, эмотция, характер ва ироданинг роли, объектнинг нотанишлиги, кўриниши, шакли, фазовий жойлашуви ҳамда материаллар мазмунининг аҳамиятини текширади. Бизни қуршаб турган объектив дунё /борлиқ/ ни билишнинг жаҳон психологияси фанида юзлаб илмий назариялари, мустақил концепциялари, тугал қарашлари, пухта позициялари, хилма – хил ёндашишлари мавжудлиги муносабати билан биз бу оснода ўзимизнинг шахсий фикримизнинг умумлашмалар умумлашмаси даражасида талқин қилиш билан қаноат ҳосил қиламиз, холос. Бироқ шу нарсани алоҳида таъкидлаб ўтиш жоизки, билишнинг филогенетик қонуниятлари, хоссалари, тараққиёт босқичлари, уларнинг бунёдкор механизмлари, муайян ўзига хос хусусияти, ўзига хослиги, улардаги барқарорликни таъминловчи муҳим шарт-шароитлар, ҳаракатлантирувчи кучлар, объектив ва субъектив омиллар /факторлар/ нинг таъсир-чанлик /таъсир ўтказиш/ имконияти ранг-баранглиги туфайли онгенетик даврнинг хусусиятларига тўхталишнинг ўзи етарлидир. Маскур ёндашишни амалга ошириш /реализация қилиш/ орқали ижтимоий-тарихий даврнинг мураккаб боғланишлари, уларнинг иерархияси, уларни келтириб чиқарувчи манбаи, негизи, ижтимоий психологик илдизи ва сабаб- оқибатлари биларн уйғунликка эга бўлган тафсилотлардан мумкин қадар чекланиш имкониятини яратади. Бу эса, ўз навбатида, юзага келган муаммонинг ечими, унинг психологик таҳлили, талқини, изоҳи, изчиллиги, 2

ўзаро таъсир этиш /таъсир ўтказиш, таъсирланиш/ эҳтимоли бўйича фикр ва мулоҳазалар кўламини кенгайтиришга муайян шарт-шароитлар яратади, объект ёки субъект тўғрисида яққолроқ ва аниқроқ фикр алмашиш учун мустаҳкам психологик замин ҳозирлайди. Муаммонинг методологик ва илмий-назарий талқинидан келиб чиққан ҳолда ушбу саҳифаларда билишнинг психологик фазалари, босқичлари, даражалари, кўлами, кенглиги, яхлитлиги, тўлалиги, яқинлиги, яқоллиги, ифодаланиш /акс этиш имконияти/ /шакллари формаси. типлари/, воситалари, барқарорлиги, пухталиги, мустақиллиги ижтимоий психологик механизмлари тўғрисида мулоҳоза юритишга, уларни шарҳлашга ўрин ажратилади, бинобарин, онтогенезда гетерохронликка тааллуқли маълумотлар таҳлил қилинади. Хўш, инсоннинг онтогенетик ҳаёти ва фаолиятида билиш жараёнларининг функцияси қачондан бошланади, у қай тариқа ривожланади /аста-секин, бузиб-тузатиб, бирданига, «инсайт», сакраб-сакраб, бир текис, динамик ва бошқача шакллар орқали/, қандай йўсинда такомиллашади /ички имконият, резерв орқали ёки ташқи қўзғатувчилар кучи, қуввати, янгиллик элементларига сероблиги, субъектив ва объектив омилларнинг устунлиги/, ўзига хос мазмун /оригиналлик, изчиллик, мантиқий уйғунллик, ўзаро тақозочанллик имконияти/ ҳамда моҳият /туб, тур, туз, контекст, полингизм/, касб эта боради. Бунда шохоитлилик, индивидуаллик, гетерогечлик, гомонгенлик, гетерозиготлик, гомозиготлик хусусиятлари қандай роль ўйнайди? Бизнингча, объектив дунё /борлиқ, моддийлик/ тўғрисидаги маълумотлар, хабарлар, фан асослари бўйича ахборотлар, ижтимоий ва индивидуал тажрибалар, шахслараро ва гуруҳлараро муносабат, кишилар ўртасида муомала ўрнатиш ҳамда уни муайян давр бошқариб туриш, фаолиятини ташкил қилиш ва унга субъектларни жалб этиш, ўз-ўзини англашга тааллуқли таркиблар билан одамларни қуролланишга, ижод ва янгилик яратишга қаратилган, креатив, интуитив, мураккаб, иерархинлик, интеграл хусусиятли фақат инсонгагина хос, ақлий ва жисмоний негизга 3

қурулувчи интилиш /эҳтиёж ва мотив заминидан келиб чиқувчи/ ва фаолликнинг мажмуаси билиш деб аталади. Билимларнинг шакли, кўриниши, мазмуни акс эттиришдаги батафсиллик, яхлитлик, ихчамлик, ташқи ва ички омиллар билан мужассамлашганлигига кўра, уларни қуйидаги турларга ажратиш мумкин: 4

1. Эмоционал – ҳиссий маъноли. 2. Пиктограмма вий моҳиятли. 3. Чизма график кўринишли. 4. Шартли белгили, символик хусусияти. 5. Ифодали ҳаракатли. 6. Вербал /сўз/ ифодали ва бошқалар. Дунёда мавжуд ва қўлланилиб келинаётган билимларнинг тузилиши, фаоллиги, аниқлиги, мазмундорлиги, кўлами ва қамрови, муайян касбий маъно акс эттирувчанлигига биноан, уларни ушбу кўринишларга ажратиш мақсадга мувофиқ: 1. Содда – мураккаб. 2. Маъноли – маъносиз. 3. Чуқур – юзаки. 4. тартибли – тартибсиз. 5. Барқарор-барқарор. 6. Пухта. 7. Мустақил. 8. Кенг қамровли– тор ҳажмли. 9. Назарий – амалий кабилар. Билимларнинг у ёки бу туркумга, гуруҳга алоқодорлиги тўғрисида таълим психологияси, дидактика сингари фан соҳаларида бир талай маълумотлар, қонуниятлар, қоидалар, хоссалар баён қилинганлиги сабабли уларнинг моҳиятини очишга, ҳар томонлама уларни талқин қилишга ҳеч қандай ҳожат йўқ деб ҳисоблаймиз. Инсон таълим жараенида билишни вужудга келтирувчи ва уларни амалга оширувчи, функционал ҳолатини яратувчи, уни харакатлантирувчи куч сифати хукм сурувчи манбалар негизлари, механизмлари, бизнингча қуйидагилардан иборат: 5

1. Туғма инстиктлар. 2. Шартсиз рефлекслар. 3. Шартли рефлекслар. 4. Идеомотор ҳаракатлар. 5. Предметли харакатлар. 6. Тақлид ёки имитация. 7. Тажриба – машқ. 8. Билим, кўникма, малака ва одатлар. 9. Функциялар. 10. Регуляция. Билиш жараёнини вужудга келтирувчи, муайян объект /субъект/ моҳиятида тутиб турувчи, функционал ҳолатини сақлаб, барқарор тус берувчи асосий психологик негизлар тариқасида ушбу жихатларни курсатиш мумкин. 1. Эҳтиж /ўзининг турли кўринишлари билан/. 2. Мотив /мотивация унинг ўзига хос турлари/. 3. Майл. 4. Майиллик. /унинг батафсил, узлуксиз, изчил ҳолатлар/. 5. Қ изиқиш /босқичлари, даражалари, хиллари, хусусиятлари, кўлами, сифатлари/. 6. Установка /табий ҳолати, умумпсихологик, ижтимоий психологик, онгсизлик, онглилик ва остонглилик билан алоқадорлиги/. 7. Кайфият, яъни ҳис-туйғулар, ички ва ташқи кечинмалар, шакллари, кучи, давомийлиги. 8. Туғма ирсий, табий аломатлар. 6

9. Фаоллик /кишига таъсир этувчи белгилар, унга ундовчи омиллар, барқарорлигини таъминловчи факторлар/. 10. Индентификация. 11. Рефлексия. 12. Илҳом. 13. Ижодият. 14. Қ улай шароит ёки муҳит. 15. Физиологик ва психологик механизмлар хизмат қилиши мумкин. ХУЛОСА Хулоса қилиб айтганда, идрок, сезгилар, хотира, диққат, тафаккур, ирода ва ҳисёт билиш жараёнлари ҳисобланади. Бу жараёнлар инсонга жуда яқин ва таниш. Чунки ҳар биримиз онгимиз борлигини, атрофдаги нарсалар ва ҳодисаларнинг айрим алоҳида ҳамда яҳлит хусусиятларни биламиз. Бу нарса ва ҳодисалар бизда ҳар бир алоҳида шароитда ўзига хос ҳиссий кечинмаларини келтириб чиқаришни ҳам биламиз. Бир қарашда оддий туюлган идрок ҳам инсон билимлари, тушунувчанлиги ва фаоллиги билан боғлиқ психологик жараён бўлиб, у аслида шахсий тажрибамизнинг бирламчи асоси ва базасидир. Ҳотира ҳам фаол жараён бўлиб, у шахснинг у ёки бу турли маълумотлар билан ишлаш малакасига, унга муносабатига, материалнинг қиматини тасаввур қилишга бевосита боғлиқ бўлади. Юқорида айтиб ўтилган психик жараёнлар идрок 7

сезгилар диққат ва ҳотира объектив оламнинг одам томонидан акс этирилишини таъминлайди. 8

АДАБИЁТЛАР: 1. Каримов И.А. “Баркамол авлод орзуси”, Тошкент. “Шарқ”, 1998. 2. Э. Ғ озиев. Психология. Тошкент 1996. 3. Каримова В.М. Ижтимоий психология асослари- Тошкент. 1994. 4. Э. Ғ озиев Ш.Усмонова Интеллект психологияси Тошкент 1996. 5. Немов Р.С. Практическая психология. - Москва., 1998. 9

Похожие

Таълим жараёнида толерантликни шакллантириш муаммолари

Таълим жараёнида ўқувчи шахси

Таълим жараёнида интерфаол методлар

Ўқитиш жараёнида таълим технологияларидан фойдаланиш

Таълим жараёнида тест технололгиясининг афзаллиги