Таълим жараёнида интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги - Педагогиka - Рефераты

Таълим жараёнида интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Таълим жараёнида интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги Режа: 1. Муаммоли таълим технологияси 2. III . Ўқитишнинг амалий методларига 3. II. Таълимнинг кўргазмали методини 4. Мактаб маърузаларидан 5. Тушунтириш

Илгаридан лойиҳалаштирилган таълим – тарбия жараёнининг педагогик технологияси ўзида метод ва усуллар тизимини, таълимнинг методик усулларини, ўқитувчи ва ўқувчиларнинг биргаликда фаолият кўрсатиш имкониятлари ва воситаларини, ўқувчиларнинг ижобий шахсий сифатларини ривожлантириш мақсадини, якуний натижаларга эришишни кафолатлайди. Янги педагогик технологияларни тузишда анъанавий таълим ва тарбия метод ва усулларидан қандай фойдаланиш мумкин. Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг “Янги уйни қурмасдан эскисини бузмайлик” ибораси таълим тизимига ҳам бевосита тааллуқлидир. Ўқувчилар билан анъанавий ўқитиш усулида бевосита алоқа, оғзаки сўров, ёзма ишлар олиш, иншо олиш, мустақил ишлар, расм чизиш, чизмачилик, амалий ишларни қоғоз, ёғоч, юнг, металл, пластмасса материалларидан тайёрлаш, шеър, монологларни оғзаки баён этиш ва бошқаларни албатта, таълим технологияси метод ва усуллари билан қўшиб фойдаланамиз. Чунки ҳар қандай интерфаол усулини олиб қарасак, (“Мунозара”, “Кластер”, “Ажурли арра” ёки “Кичик гуруҳлар”да ишлаш), ҳаммаси анъанавий таълим метод ва усулларини қўллашни талаб этади. Бу фикримизнинг исботини ўқув қўлланманинг учинчи қисмида гувоҳ бўласиз. Ҳозиргача ўқитувчи – педагогларимиз томонидан фойдаланиб келинган ва ҳозир ҳам дарсда фойдаланишга аксарият ўқитувчилар қўллаётган анъанавий метод ва усуллар ҳақида қисман тўхталамиз: Ўқув жараёнининг сифати кўп омилларга боғлиқ бўлиб, улар орасида ўқитишнинг усул ва методлари ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Метод ва усуллар ўқувчилар томонидан билимларни онгли ва чуқур ўзлаштиришига, уларда мустақиллик ва ижодий фаолликнинг ривожланишига ёрдам беради. Ўқитиш метод ва усулларини танлашда ўқитиладиган фаннинг характери, болалар ва талабаларнинг ёшлик хусусиятлари, тайёргарлик даражаси ва бошқалар ҳисобга олинади.

Таълим методлари ва усулларини танлаш ўқитувчи томонидан дарсда ҳал қилиниши мўлжалланган масалага боғлиқ бўлади. Яъни янги материални баён этишда бир хил метод ва усул қўлланилса, уни мустаҳкамлашда бошқа хил усул, мавзуни умумлаштиришда яна бошқа хил методлар қўлланилади. Дарснинг турли босқичларида пухта ўйланган ва самарали усуллар ва методларни танлаш жуда муҳимдир. Шундай қилиб, ўқитиш методи ўқитувчи ва ўқувчилар назарий ҳамда амалий билиш фаолиятининг таълимий вазифаларини бажаришга қаратилган йўлидир. Анъанавий ўқитиш методларини билиш манбаълари бўйича қуйидаги уч гуруҳга бўлинади: 1. Оғзаки методлар (билимларни сўз билан баён қилиш, суҳбат, дарслик маълумотнома ва илмий адабиётлар билан ишлаш). 2. Кўрсатмали методлар (расмлар, намойишлар, кузатишлар). 3. Амалий методлар (машқлар, лабараториядаги, мактаб тажриба ер участкасидаги амалий ишлар). Ҳар бир ўқитиш методининг ўз вазифаси бор. Ўқитиш методларининг рағбатлантирувчи (мотивлашган), таълимий, тарбиявий ва камол топтирувчи умумпедагогик вазифаларни бажаради. Биз ўқитиш методларини санаш орқали ўқитиш методларидан I. Янги билимлар бериш методи ҳақида тўхталмоқдамиз. Бу метод ўз вазифасига кўра тушунтириш, ҳикоя, мактаб маърузаси каби методлар йиғиндисидир. Қуйида шу методларнинг ҳар бирини алоҳида кўриб чиқамиз. Тушунтириш айрим тушунчалар, воқеалар, ҳаракат принципларини оғзаки талқин этишдир. Бу методни қўллаш учун аввало ўқитувчи янги материални ўтишда ўқитадиган ўқув предметининг илмий мазмунини чуқур билиши, дарс учун зарур материални танлай олиши ва тушунтиришнинг самарадорлигини белгилаши керак. Дарсни қизиқарли, мазмунли бўлишини, ўқувчи ва талабаларнинг психологик ёш хусусиятларини яхши билиши,

тушунтиришда диққатини жалб эта олиши, ўқитувчининг нутқи ёрқин, тушунарли бўлиши зарур. Оғзаки баён қилиш методининг кейинги усули бу ҳикоядир. Ҳикоя – хабар шаклидаги янги материални ёритиш усули бўлиб, ундан ҳамма синфларда фойдаланса бўлади. Ҳикоя методини қўллашда унинг ғоявий йўналишини таъминлаш, етарли миқдордаги ёрқин ва ишонарли мисоллар, далиллар, тўғри, текширилган маълумотлар бериш, асосий фикр ва муҳим жиҳатлар баён қилиниши, ҳикоя тушунарли, содда тилда айтилиши, ўқув материали ёрқин ифодаланиши керак. Мактаб маърузаларидан асосан юқори синфларда фойдаланилади. Чунки улар ҳикояга нисбатан узоқроқ давом этади. Маъруза – билимни сўз билан ифодалаш услубларидан бири сифатида бериладиган билимларни оғзаки баён қилишни кўзда тутиб, ўз ҳажмининг катталиги, мантиқан қурилиши, образли исботлаш ва умумлаштиришнинг мураккаблиги билан ҳикоядан ажралиб туради. Маъруза давомида бериладиган билимни оғзаки баён қилиш, узоқ вақт давомида ўқувчи – талабаларнинг диққатини тутиб туриш ҳамда уларнинг фикрлашини фаоллаштириш, далиллаш, исботлаш, таснифлаш, таърифлар бериш, тизимга келтириш, умумлаштириш каби педагогик усуллардан фойдаланилади. Маърузаларга асосан талаба ва коллеж, академик лицей ўқувчилари жалб қилинади. Умумтаълим мактабларининг юқори синф ўқувчиларини олий ўқув юртига ўқишга тайёрлаш мақсадида айрим фанлардан маърузалар ташкил қилинади. Маъруза режасини аниқ ўйлаб, уни технологиялаштириш зарур. Режа бандларининг барчасида, уларнинг ҳар бирининг мақсад, якун ва хулосаларини изчил баён қилишда мантиқий уйғунлик бўлмоғи керак. Маъруза шундай суръатда ўқиладики, талаба, ўқувчи маърузанинг муҳим жойларини ёзаолсинлар. Шунинг учун ҳам ўқитувчи маърузанинг ёзиб олинадиган жойларини аниқ ажратиши, зарур бўлса ёзиб олишларини енгиллаштириш учун такрорлаши лозим. Маъруза зерикарли бўлмаслиги учун талабаларнинг фикрини фаоллаштириш

мақсадида маъруза давомида муаммоли вазиятларни шакллантириш яхши педагогик самара беради. Суҳбат таълимнинг кенг тарқалган усули бўлиб, дарснинг исталган босқичида қўлланиши мумкин. Суҳбатнинг бир неча хили мавжуд бўлиб, улар янги билимлар беришда, билимларни мустаҳкамлашда, олинган билимларни текширишда, ўтилган материални такрорлашда қўлланилиши мумкин. Суҳбат услуби атрофлича ўйланган саволлар ёрдамида ўқитувчи билан талабалар орасидаги суҳбатни кўзда тутиб, у ўқувчи ёки талабанинг фикрлаш тизимини, янги тушунчалар ва қонуниятларни ўзлаштиришга олиб келади. Суҳбат услубини қўллаганда саволларни қўйиш (йўналтирувчи, қўшимча, асосий ва ҳ.к.з) талабаларнинг жавоб ва мулоҳазаларини муҳокама қилиш, суҳбатдан чиққан хулосаларни муҳокама қилиб, жавобларни тузатиш усулларидан фойдаланилади. Ўқитувчи мавзуни муҳокама қилиш учун имкон берувчи ёрдамчи, йўналтирувчи саволлардан фойдаланиши мумкин. Шундай суҳбатлар ташкил қилиш мумкинки, талабалар илгари ўзлаштирган билимларини эслайдилар, уларни тартибга соладилар, умумлаштирадилар, хулоса чиқарадилар. Бундай суҳбатлар асосан тушунтириш характерига эга бўлиб, олдин ўзлаштирган билимларга суянади. Талабалар хотирасини фаоллаштиришни назарда тутади. Суҳбат услубига таркибий қисм бўлиб кирувчи усуллардан фойдаланишда ўқитувчининг педагогик назокати етакчи ўрин эгаллайди. Айниқса, янги билимлар беришда эвристик суҳбатдан фойдаланиш талабаларни оғзаки саволлар орқали мавзуни муҳокама қилиш учун қўлланилади. Бундай суҳбат давомида саволлар қисқа ва аниқ бўлиши, талабанинг фикрини уйғотиши, ўйлашга, таҳлил қилишга, таққослашга мажбур этиши, янги ҳодисаларни онгли равишда тушунишга ундаши керак. II. Таълимнинг кўргазмали методини шартли равишда икки гуруҳга бўлиш мумкин: a) кўргазмали усул;

b) намойиш этиш усули. Кўргазмали усул талабаларга намойиш этиладиган қўлланмалар – харита, плакат, доскадаги чизма ва расмлар, буюк мутафаккирларнинг сурати ва бошқаларни кўзда тутади. Намойиш қилиш услубига одатда, тажриба асбоблари, тажрибаларнинг ўзи, шунингдек, диафильм, кинофильм кўрсатишларни ҳам киритиш мумкин. Бу услубни қўллашда қуйидаги усуллардан фойдаланилади. Намойиш этишни қўллашда кўринишни тўлиқ таъминлаш, кўрилган воқеа ва ҳодисаларни , натижаларни муҳокама қилиш зарур. Кейинги йилларда педагогика амалиётида кўргазмали усул бир қатор янги воситалар билан бойиди. Дарсда ўқув кинофильмларини қўллаш таълим амалиётида одатдаги ҳодиса бўлиб қолди. Асосий ўқув кинофильмларининг рўйхати, ҳар бир фаннинг ўқув дастурига киритилган. Умумтаълим мактаби, касб – ҳунар коллежи ва лицей, ҳатто олий ўқув юртлари учун ҳамма фанларга тааллуқли бўлган кўплаб кинофильмлар яратилди.(Намойиш қилиш услубига мисол тариқасида биз томонимиздан тайёрланган “Табиатшунослик дарсларида овозли ўқув кинофильмларидан ва диафильмларидан фойдаланиш” ўқув қўлланмасини кўрсатиш мумкин. Тошкент, “Ўқитувчи”, 1979 йил. Бошланғич синф ўқитувчилари учун ўқув қўлланма). Таълимнинг кўргазмали услубларидан фойдаланишнинг ўзига хос хусусияти шундаки, улар сўз билан ифодалаш услуби билан у ёки бу даражада уйгунлашиб кетади. III . Ўқитишнинг амалий методларига машқлар, лабаратория ишлари, мактаб тажриба участкасидаги ишлар киради. Машқлар деганда талаба ва ўқувчилар билимини мустаҳкамлаш ҳамда амалий фаолиятда уларни қўлланиш малакаларини ҳосил қилиш учун топшириқларни кўп марта бажариши тушунилади. Ҳар бир машқни бажариш характерига кўра оғзаки, ёзма, график ва ўқув – меҳнат машқларига ажратиш мумкин.

Амалий кўникма ва малакаларни таркиб топтиришга мўлжалланган ўқув машқларини ўтказишдан олдин улар машқ ўтказилиши лозим бўлган мавзу ҳақида тўлиқ билимга эга бўлишлари керак. Ўқитишнинг амалий методларининг яна бир муҳим тури – лабаратория ишларидир. Лабаратория иши деб, шундай машғулот турига айтиладики, бунда ўқувчи, талаба ўқитувчи раҳбарлигида ёки мустақил равишда махсус асбоб – ускуналарда турли тажрибалар, кузатишлар ва ўлчашлар ўтказадилар. Бундай машғулотлар табииёт, умумтехникавий фанларни ва махсус технологияни ўрганишда қўлланилади. Лабаратория ишлари махсус жиҳозланган кабинетларда, лабараторияларда, зарур асбоб – ускуналарга эга бўлган шароитда ўтказилиши мумкин. Лабаратория ишларини бажариш вақтида талабалар ўрганилаётган объектни кузатадилар, уларни миқдорий ва сифат характеристикаларини аниқлайдилар. Лабаратория ишлари назарий билимларни мустаҳкамлаш учун хизмат қилади. Муаммоли таълим технологияси. Бугунги кунда касбий тайёргарлик жараёнида талабаларни муаммоларни ҳал этишга, масаланинг ечимини мустақил топишга ўргатиш долзарб масала бўлиб қолди. Чунки кундан – кунга фан – техника тараққиёти жадал суръатлар билан ривожланиб борар экан, мавжуд бўлган билимларимиз тез – тез янгиланиб боради. Бу ҳолат биздан фақат фундаментал билимларни тушуниб ўрганиш эмас, балки фикрлаш рефлексини ривожлантиришни ҳам талаб этади. Муаммоли таълим технологияси айнан ана шу фикрлаш рефлексини ривожлантиришга қаратилган бўлиб, ақлий фаолиятни активлаштиради. Маълумки, ақлнинг уч тури мавжуд: 1. Концептуал ақл – ҳодисаларнинг мантиқий – математик, лингвистик томонини яхши ҳал қилиш имконини беради. 2. Эстетик ақл – ҳодисаларнинг шаклини билишга интилиш, лекин ҳар доим ҳам уларнинг сабаблари билан қизиқмаслик.

3. Ижтимоий ақл (социал) - асосий диққат шахслараро муносабатларда жамланган бўлади, шунингдек, инсон тақдири, мақсадлар ва қадриятлар билан боғлиқ қарорларни қабул қилишда алоҳида ўрин эгаллайди. Муаммоли таълим технологияси ҳам ана шу ақлнинг қай бирини ривожлантиришга қаратилганлиги билан бир – биридан фарқ қилиши мумкин. Лекин таълим жараёнида биз кўпинча концептуал ақлни ривожлантиришга интиламиз. Бу борада кўплаб педагогик технологиялар ишлаб чиқилган, аммо ижтимоий ақлни ривожлантиришга жуда кам эътибор қаратилади. Агар ижтимоий ақл жамиятни ривожига катта аҳамият касб этишини ҳисобга олсак, бундан жамият зарар кўраётганлигини англаб етамиз. Муаммоли таълим мураккаблигига кўра турли даражада бўлиши, яъни ташкил этилиши мумкин. Бу эса талабаларнинг тайёргарлик даражасига ва фикрлаш қобилиятининг ривожланганлик даражасига боғлиқ ҳолда танланади. Муаммоли таълимнинг биринчи даражаси ўз ҳолича вужудга келиб қолган муаммолар бўлиб, турли дарс типларида ва турли вазиятларда сурункали ҳолда вужудга келади ва ўз ечимини кутади. Муаммоли таълимнинг иккинчи даражасида – ўқитувчи томонидан муаммо вужудга келтирилади ва талабалар томонидан ечилади. Бу ҳолда талабалар муаммони ечиш усулини кузатадилар ва пассив ҳолатда бўладилар. Улар муаммони ечиш малакаси билан танишадилар. Муаммоли таълимнинг учинчи даражасида – талаба томонидан муаммоли вазият ташкил этилади ва муаммо ўртага ташланади. Талабалар томонидан мустақил равишда ечим топилади. Бунда талабалар фаол иштирок этадилар ва уларда мустақил ва ижодий фикрлаш рефлекси ривожланади. Муаммоли таълим технологиясининг тўртинчи даражасида – муаммоли вазиятни ҳам, муаммонинг ечимини ҳам талабалар ўзлари ташкил қиладилар. Улар мавзудаги мавжуд муаммони кўра олишга ва унинг ечимини мустақил равишда топа олишга ўрганадилар. Бу муаммоли таълимнинг энг

юқори даражаси ҳисобланади. Чунки талабалар ижодий фикрлашга ўрганадилар. Бу ҳолда талабалар ўта фаол ҳолатда бўладилар. Ўқитувчи эса кузатувчи ва баъзан йўналтирувчи сифатида майдонга чиқади. Муаммоли таълим технологиясини ташкил этишга кўпгина омиллар таъсир кўрсатади. Шунинг учун ўқитувчи хоҳлаган вақтда уни ташкил этиш имконига эга бўлмайди. Муаммоли таълимни ташкил этиш учун, айниқса, учинчи ва тўртинчи даражасини қўллаш учун алоҳида шароит талаб этилади. Бу талаб этиладиган шарт – шароитлар қуйидагилардан иборат: 1. Талабалар муаммони ечиш малакасига эга бўлиши керак; 2. Танланган мавзу муаммоли характерга эга бўлиши керак; 3. Талабалар маълум билимлар билан қуролланган бўлиши ва ана шу билимлардан фойдалана билиши зарур; 4. Ўқитувчидан мавзуни тўла ўрганиш ва муаммоли вазиятларни ишлаб чиқиш талаб этилади; 5. Талабалар сони чегараланган бўлиши лозим. Муаммоли вазиятлар қуйидагича йўналишлар бўйича ўз ечимини кутади:  мақсад номаълум – уни аниқлаш керак;  фаолият объекти номаълум – уни аниқлаш керак;  фаолият усули номаълум – уни аниқлаш керак;  фаолиятни бажариш шартлари номаълум – уни аниқлаш керак. Ўқитувчи ўқув жараёнида муаммоли вазиятларни вужудга келтириш учун уларни ташкил этиш технологияси билан таниш бўлиши керак. Албатта, бу вазифа мавзунинг характеридан келиб чиққан ҳолда бажарилади. Муаммоли вазиятларни қуйидаги турлари мавжуд:  кутилмаган фавқулотда – хайратланарли вазият;  низо вазияти;  фараз қилиш вазияти;  инкор қилиш вазияти;

 номутаносиблик вазияти (амалий ва назарий билимларнинг бир – бирига тўғри келмаслиги ёки эски билимларнинг янги билимларга тўғри келмаслиги);  танлаш вазияти;  изланувчи ва тадқиқот ишлари ўтказиш ҳам муаммоли вазиятларидан бўлиб ҳисобланади. Муаммоли таълим бир қанча ижобий хусусиятларга эга. У талабаларни мустақил фикрлашга ўргатади. Бу эса бугунги ахборотлар оқими даври учун жуда муҳим. Фикрлаш рефлексини ривожлантиради. Ижодкорликни ва қизиқишни ривожлантиради. Ўзлаштирилган билимларни пухта билишига ёрдам беради. Талабаларни фаоллаштиради ва касбий тайёргарликни мустаҳкамлайди. Аммо бу таълимнинг бир мунча чегараланганлик томонлари йўқ деб ҳам бўлмайди. Муаммоли таълим дарсларини ташкил этиш ва ўтказиш бир мунча кўпроқ вақт талаб этади. Барча мавзуларни бу усулдан фойдаланган ҳолда ташкил этиб бўлмайди. Талабалар сони чегараланади. Ўқитувчи индивидуал ва дифференциал ёндашувни ишлаб чиқмаса, баъзи бўш ўзлаштирувчи талабалар четда қолиб кетади. Талабалар бу вазиятга фаол қатнашмаса муаммоли вазиятни ташкил этиш қийин. Умуман олганда таълим технологияларини интерфаол методлари билан ўқитишнинг анъанавий методларини бирга қўшиб фойдаланилганда таълимнинг самарадорлигига эришиш мумкин. Биз ўқув қўлланмамизнинг III – бўлимида таълим технологиясининг амалий қисмига оид “Педагогик маҳорат” фанидан намунавий дастур асосида ишланган маъруза ва амалий машғулотларнинг намуналарини келтиришга ҳаракат қиламиз.

Похожие

Инновацион технология лойиҳасининг интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги

Таълим жараёнида интерфаол методлар

Махсус фанларни ўқитиш жараёнида қўлланиладиган ўқитиш методлари

Ўқитиш жараёнида таълим технологияларидан фойдаланиш

Интерфаол таълим методлари ва улардан фойдаланиш тартиби