Интерфаол таълим методлари ва улардан фойдаланиш тартиби - Педагогиka - Рефераты

Интерфаол таълим методлари ва улардан фойдаланиш тартиби

Загружено в:

25.04.2023

Скачано:

0

Размер:

484.5 KB

Интерфаол таълим методлари ва улардан фойдаланиш тартиби Режа: 1. Шахсга йўналтирилган таълим турлари. 2. Ҳамкорлик таълимийўналишлари 3. Энг оммавий интерфаолметодлар.

1. Шахсга йўналтирилган таълим турлари. 2. Замонавий шароитда таълим жараёнининг барча имкониятларига кўра шахсни ривожлантириш, ижтимоийлаштириш ва унда мустақил, танқидий, ижодий фикрлаш қобилиятларини тарбиялашга йўналтирилиши талаб қилинмоқда. Ўзида ана шу имкониятларни намоён эта олган таълим шахсга йўналтирилган таълим деб номланади. Шахсга йўналтирилган таълим – талабанинг фикрлаш ва ҳаракат стратегиясини инобатга олган ҳолда унинг шахси, ўзига хос хусусиятлари, қобилиятини ривожлантиришга йўналтирилган таълим. Ушбу таълим педагог ва талаба ўртасидаги ўзаро муносабат ҳамкорлик ва танлаш эркинлигига асосланиб, талабани қадрият сифатида эътироф этилишини учун шароит яратади. Одатда шахсга йўналтирилган таълим технологияларининг қуйидаги турлари фарқланади: 1. Модул таълим технологиялар. 2. Муаммоли таълим технологиялар. 3. Интерфаол таълим технологиялар. 4. Индивидуал таълим технологиялар. 5. Масофавий таълим технологиялар. 6. Компьютер таълим технологиялар. 7. Ҳамкорлик таълим технологиялар. 8. Лойиҳа таълим технологиялар. 9. Дастурий таълим технологиялар. 10. Табақалаштирилган таълим технологиялар. 11. Ривожлантирувчи таълим технологиялар. 12. Ўйин технологиялари. 13. Гендер таълим технологиялар. 14. Қувватни тежовчи таълим технологиялар.

Ҳамкорлик таълими технологияларининг дидактик моҳияти. Замонавий шароитда ҳамкорлик таълими, уни ташкил этиш ўзига хос аҳамият касб этмоқда. Ҳамкорлик таълими – ўқув жараёнида талабаларнинг жамоада, кичик гуруҳ ва жуфтликда билимларни биргаликда ўзлаштиришлари, ўзаро ривожланишлари, ―педагог талаба(лар) муносабатининг ҳамкорликда ташкил этилишини ифодаловчи таълим бўлиб, унинг асосий ғояси ўқув топшириқларини жамоада, кичик гуруҳларда ёки жуфтликда биргаликда, ўзаро ҳамкорликда бажариш саналади/ Ҳамкорлик таълимийўналишлари : - таълимий ҳамкорликка асосланувчи муносабатларни ташкил этиш; - талабаларга инсонпарварлик ғоялари асосида индивидуал ёндашиш; - таълим жараёнида касбий ва маънавий бирликнинг қарор топишига эришиш. Ҳамкорлик таълимитехнологиялари Ҳамкорлик таълимитехнологиялари – ўқув жараёнида талабаларнинг жамоада, кичик гуруҳ ва жуфтликда билимларни биргаликда ўзлаштиришлари, ўзаро ривожланишлари, шунингдек, ―педагог-талаба(лар) муносабатининг ҳамкорликда ташкил этилишини таъминловчи таълимий характердаги технологиялар. ҲТТнинг ғоялари ўтган асрнинг 80-йилларида Ж.Ж.Руссо, К.Д.Ушинский, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко ва бошқа новатор- педагогларнинг қарашлари асосида шаклланган. ҲТТ талабаларда интеллектуал, маънавийахлоқий ва жисмоний қобилият,қизиқиш, мотивларни ривожлантириш асосида дунёқарашни ҳосил қилиш мақсади ни илгари суради. ҲТТ ―Cooperative learning дан фарқ қилиб, у жуфтлик ва кичик гуруҳда ишлаш орқали талабаларнинг жамоада фаолият юритиш кўникмаларига эга бўлишларини таъминлайди.

ҲТТнинг таркибий элементлари: 1. Таянч конспект (физик, математик ва кимёвий формулалар, тезислар, изоҳловчи суратлар, қисқача хулосалар, рамзий белгилар, схемалар, графиклар, жадваллар, диаграммалар) дан фойдаланиш. 2. Билимларни тест асосида синовдан ўтказиш. 3. Талабаларнинг ўзлаштириш кўрсаткичларини баҳолаш. ҲТТ тамойиллари: - жуфтлик ва кичик гуруҳ аъзоларининг ўзаро бирлиги; - жуфтлик ва кичик гуруҳда ҳар бир аъзонинг шахсий ва гуруҳ муваффақияти учун жавобгарлиги; - кичик гуруҳда ҳамкорликка асосланган ўқув-билиш фаолиятини ташкил этиш; - гуруҳ ва жамоа ишининг умумий баҳоланиши. ҲТТнинг белгилари: - талаба шахси, индивидуаллигига эътибор қаратиш; - тайёр билимларни ўзлаштириш ва уларни қайта ишлаб чиқишни инкор қилиш; - талабаларда мустақил ва танқидий тафаккурни ривожлантириш; - педагогга ва тенгдошларга нисбатан ижобий муносабатнинг юзага келишини таъминлаш; - талабаларда маданий мулоқот кўникмаларини ривожлантириш; - ҳамкорлик ва ўзаро тенгликка асосланган муҳитни яратиш. ҲТТини қўллашда талабалар қуйидаги шаклларда таълим оладилар: 1) жамоада; 2) кичик гуруҳда; 3) жуфтликда 1-вариант: Жамоада таълим олиш. Ҳар бир талабанинг ютуқларидан жамоа хабардор бўлади, чунки жамоа ҳар бир талаба томонидан ўқув

материалининг муваффақиятли ўзлаштирилишидан манфаатдор. Зеро, жамоанинг муваффақияти ҳар бир талаба ва унинг ютуғига, жамоа олдига қўйилган муаммонинг ечимига боғлиқ. 2-вариант: Кичик гуруҳда таълим олиш. Талабалар 4-5 нафардан бўлиб, кичик гуруҳларга бирлашиб, блок ҳолида берилган ўқув материали устида ишлайди. Ҳар бир талаба материал устида алоҳида ишлайди. Сўнгра бир гуруҳдаги талабалар бошқа гуруҳларга 1 нафардан бўлиб ўтишади ва ўзлари ўрганган материал бўйича эксперт сифатида тенгдошларига маълумот бергандан сўнг ўз гуруҳларига қайтириб, тенгдошларидан ўзлаштирган маълумотлар билан ўз жамоаси аъзоларини таништиради. Бунда шерикларни диққат билан тинглаш, зарур маълумотларни ўз дафтарларига қайд этиб бориш талаб қилинади. Машғулот сўнггида ўқитувчи исталган талабадан ўрганилган мавзу бўйича саволларга жавоб беришини сўрайди. 3-вариант. Жуфтликда ишлаш. Талабалар жуфтликларга бўлинади. Ҳар бир жуфтлик яхлит мавзу бўйича алоҳида топшириқ олади. Биргаликда ишлаш асосида жуфтлик аъзолари ўзларига берилган материални ўзлаштиради. Сўнгра бу ҳақида жамоа олдида ахборот беради. ҲТТни қўллашда талабалардан қуйидагилар талаб этилади: - шериги ва гуруҳдошлари билан ҳамкорликка эришиш; - фаол ишлаш, топшириққа нисбатан масъулиятли ёндашиш; - шериги ёки гуруҳдошларига ижобий муносабатда бўлиш; - нафақат ўз ютуғи, балки шериги ва гуруҳининг муваффақияти учун жавобгарликни ҳис қилиш; - жуфтликда ва гуруҳда ишлаш – жиддий ва масъулиятли меҳнат эканлигини ҳис қилиш. ҲТТ ―педагог-талаба ҳамкорлиги тамойилига асосланиб, қуйидаги шаклларда қўлланилади: - кичик тадқиқотларни олиб бориш; - фан бўйича ташкил этиладиган мусобақада иштирок этиш; - фан олимпиадаларига тайёрланиш;

- ҳамкорликда лойиҳалар тайёрлаш; - ижодий ҳамкорликда илмий мақолалар чоп этиш; - ижодий ҳамкорликда ўқув манбаларини яратиш. ҲТТни қўллаш тартиби: - талабалар (4-5 киши) кичик гуруҳларда ишлайди; - жамоа учун ягона ўқув материали тақдим этилади; - ҳар бир гуруҳ алоҳида саволга жавоб топади; - Эксперт гуруҳи шакллантирилади; - бу гуруҳ ҳар гуруҳ иши билан батафсил танишади; - эксперт гуруҳи ҳар бир талабанинг фаолиятини индивидуал баҳолаш имкониятига эга; - талабалар тўплаган баллар умумлаштирилиб, кичик гуруҳнинг фаолияти баҳоланади; - энг юқори балл тўплаган жамоа ғолиб саналади. Инновацион характердаги назорат воситалари. Замонавий шароитда нафақат таълим жараёнини ташкил этишда, шу билан бирга талабаларнинг ўқув фаолиятларини назорат қилишда ҳам инновацион характерга эга воситалардан фойдаланилмоқда. Айни ўринда ана шундай воситалардан иккитаси – ўқув портфолиоси ва ―Ассесмент технологияси тўғрисида тўхталиб ўтилади. Сўнгги йилларда замонавий таълимда педагогнинг касбий, талабанинг эса ўқув фаолиятини мазмунан такомиллаштириш, шунингдек, ҳар икки фаолият турининг сифатини маълум кўрсаткичлар асосида етарлича, холис баҳолашга нисбатан эҳтиёж кучаймоқда. Портфолио педагог ҳамда талабанинг фаолиятига билвосита баҳо бериш, қай даражада сифатли ва самарали эканлигини таҳлил қилиш имкониятини таъминлашга хизмат қилади. Қолаверса, портфолиолар педагог ва талабаларга уларнинг шахси, фаолияти билан турли экспертиза (текширув)лар жараёнида комиссия аъзоларини билвосита танишиш имкониятини беради.

―Портфолиоинглизча сўз бўлиб, ―портфел ёки ―портфеллар тўплами маъносини англатиб, автобиографик характерга эга ҳужжатлар тўплами саналади. Бу каби тўплам ҳам педагог ёки талабанинг шахси, фаолиятининг турлари, эришилган ютуқлари тўғрисидаги батафсил маълумотларни беришга хизмат қиладиган индивидуал папка саналади. Умуман олганда, портфолио ҳар бир педагог ёки талабанинг максимал даражада эришган ютуқлари, уларнинг ижодий имкониятлари, қизиқиш ҳамда қобилиятларини ёритади. Бошқача айтганда, портфолио педагог ёки талаба учун ўзига хос реклама. 1. Ўқув портфолиоси. Бугунги кунда хорижий мамлакатлар тажрибасида кенг қўлланилаётган назорат воситаси бўлган ўқув портфолиоси қуйидаги имкониятларга эгалигига кўра амалий аҳамият касб этади: - кўп функциялилик ва ўзининг шахсий мувафаққиятини баҳолаш; - индивидуал мувафаққиятлар мониторингини амалга ошириш; - имтиҳонни ташкил этиш; - таълим натижаларини холис белгилаш; - таълимий мувафаққиятлар ҳамда қўшимча натижаларни аниқ кўра олиш; - талабанинг мавжуд имконият ва қобилиятларини, унинг кучли ва кучсиз томонларини кўра олиш, шахсий, касбий ҳамда ижодий салоҳиятига етарлича баҳо бериш. Моҳиятига кўра ўқув портфолиолари бир неча турга бўлинади. Улар: 1. Ҳужжатлар портфолиоси (бунда талабанинг индивиудал таълимий муваффақиятлари акс эттирувчи диплом, фахрий ёрлиқ, гувоҳнома ва бошқалар жамланади). 2. Ишлар портфолиоси (унда талаба томонидан бажарилган ижодий ишлар, лойиҳалар, тадқиқотлар, уларнинг натижаларини акс эттирувчи рейтинг дафтарчаси, ижодий иш дафтари, электрон ҳужжатлар, моделлар, лойиҳалар, ижтимоий, ишлаб чиқариш, педагогик амалиётга доир ҳисоботлар, талаба томонидан мустақил ёки гуруҳдошлар билан ҳамкорликда

тўплаган адабиётлар, даврий нашрларнинг ксеронусхалари, иллюстрациялар жой олади). 3. Натижалар портфолиоси (бунда талабанинг ўзи ёки педагоглар томонидан жамланган талабаларнинг энг яхши ишлари ўрин олади; натижалар портфолиоси индивидуал ва гуруҳли бўлиши мумкин; ушбу портфолиода акс этган маълумотлар асосида ―Энг яхши талабалар гуруҳи танловини ташкил этиш мумкин). 4. Баҳоловчи портфолио (у талабанинг билим, кўникма ва малакаларини назорат қилиш мақсадида шакллантирилади; бу турдаги портфолиодан назорат ишлари, тестлар, чизмалар, кроссвордлар ва бошқалар ўрин олади). 5. Тақризлар портфолиоси (бунда талаба томонидан эришган ютуқларни баҳолашга доир хулоса, тақриз, резюме, эссе, тавсиянома ва тавсифномалар жамланади). 6. On-line портфолио (бу каби портфолио турли шаклларда намоён бўлади; масалан: 1) талабалар томонидан олий таълим муассасаси ёки факультет сайтига материалларни қўшиш; 2) шахсий веб-сайтларни яратиш; 3) семестр якунлари бўйича ҳисобот тайёрлаш). Портфолиолар яратилишига кўра ҳам турлича бўлади. Яъни улар электрон, босма ва қоғоз вариантларда яратилади. Қайси вариантда портфолиони яратишни субъектнинг ўзи танлайди. Портфолиода талабанинг жорий, оралиқ ва мустақил ишлари бўйича бажарган топшириқлари, уларга қўйилган ўзлаштириш баллари ҳам жамланиб борилади. Портфолио юргизиш талабанинг семестр (курс) ва ўқув муддати давомидаги ўзлаштириши, мустақил иш топшириқларини мунтазам равишда бажариб борганлиги тўғрисидаги далилий ҳужжат ҳисобланади. Портфолио педагогик жараёнда педагогга талабанинг эришаётган ютуқлари юзасидан мониторингни олиб бориш имкониятини яратади ва ўзлаштириш балларининг ҳаққоний, ишончли бўлишини таъминлайди. Талабага эса билим даражасининг қай даражадалигини, унинг динамик ўсишини кузатиб

бориш, касбий жиҳатдан шахсан ривожланиш даражасини мустакил баҳолаш учун зарур шароитни яратади. Талабалар қандай шароитларда портфолиоларни шакллантиришлари керак? Қуйидаги ҳолатларда талабалар томонидан портфолиоларнинг шакллантирилиши мақсадга мувофиқдир: 1. Истиқболли иш ўрнига эга бўлишда (раҳбарият ва ҳамкасблар ёш мутахассис билан яқиндан танишиш имкониятига эга бўладилар). 2. Илмий-тадқиқот ишларини олиб боришда (тадқиқот натижаларини патентлаштириш имкониятини таъминлайди). 3. Фан олипиадаларда иштирок этишда (олипиаданинг турли босқичларида талабанинг имкониятларини баҳолаш ва чамалашга мувффақ бўлинади). 4. Номдор ҳамда Президент стипендиясига талабгор бўлишда (танлов хайъати талабанинг имкониятларидан тўла хабар бўлади). 5. Шахсий мақсадларни амалга оширишда (қўшимча фаолият тури билан шуғулланишда ҳамкорларга талаба шахсини яқиндан таништириш имкониятини яратади). Ўқув портфолиосини яратишга қаратилган амалий ҳаракат бир неча босқичда ташкил этилади. Яъни: 1-босқич. Талабаларга портфолионинг афзалликлари, уни яратишдан кўзланган мақсад, портфолионинг турлари ҳақида маълумот берилади. 2-босқич. Талабалар портфолионинг тузилишига оид маълумотлар билан таништирилади. 3-босқич. Амалий ҳаракатларни ташкил этиш асосида талабалар ўз портфолиоларини яратадилар. Талабаларнинг портфолиолари қуйидаги тузилишга эга бўлади: 1) титул; 2) мундарижа; 3) портфолионинг мақсади; 4) портфолионинг бўлимлари.

Турига кўра портфолиолар бир неча бўлимларни ўз ичига олиши мумкин. Масалан, ―Ишлар портфолиоси қуйидаги тўртта бўлимдан таркиб топади: 1. Менинг қиёфам (талабанинг шахсига оид маълумотлар талабанинг расми, эссе, анкета, тавсифномалар асосида берилади; унда қуйидаги лавҳалар мавжуд: ―Менинг анкетам; ―Танишинг – бу мен! ―Менинг ўйларим; - ―Мен ва менинг қизиқишларим.). 2. Коллектор (талаба томонидан мутахассислик фанлари бўйича тўплаган материаллар (адабиётлар рўйхати, чизма, жадвал ва расмлар, мақолаларнинг ксеронусхалари, курсдошларининг ижодий ишлари) ўрин олади; бўлим қуйидаги лавҳалардан иборат бўлиши мумкин: ―Иш столи; ―Бу қизиқ; ―Курсдошларим ижодидан; портфолио-коллектор унча катта бўлмаган ўзига хос архив саналади). 3. Иш материаллари (талабанинг ўзи томонидан яратилган, тизимлаштирилган барча материаллар киритилади; бўлимнинг лавҳалари қуйидагича бўлиши мумкин: ―Ёзма ишлар, ―Ижодий ишлар, ―Тадқиқот тажрибалари, ―Амалиёт ишланмалари). 4. Шахсий ютуқлар (талабанинг ярим, бир ўқув йили ёки яхлит таълим даврида эришган ютуқлари, қўлга киритган натижалари акс этади; унда қуйидаги лавҳалар бўлиши мумкин: ―Менинг бунёдкор ғоям; ―Менинг таълим борасидаги ташаббусларим). “Ассесмент” инглизча сўз бўлиб, ―баҳо, ―баҳолаш маъносини билдиради. Ассесмент технологияси талабаларнинг билим, кўникма ва малакалари даражасини ҳар томонлама, холис баҳолаш имкониятини таъминловчи топшириқлар тўплами бўлиб, у биографик анкета, таълим соҳасидаги ютуқлар баёни, ўқув индивидуал топшириқ, баҳс-мунозара, интервью, ижодий иш, тест, индивидул кейс, тақдимот, эксперт кузатиш, ролли ҳамда ишбилармонлик ўйинлари кабилардан ташкил топади. Технология, асосан, қуйидаги уч мақсадга хизмат қилади:

1) талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларини ҳар томонлама, холис баҳолаш; 2) талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларини ривожлантириш имкониятларини аниқлаш; 3) талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларини ривожлантиришга хизмат қиладиган истиқболли режа (мақсадли дастур) ни шакллантириш. Мазкур технологиянинг яратилиш тарихи ўтган асрнинг 30- 40йилларига бориб тақалади. Дастлаб технология мавжуд ҳарбий вазиятларни тўғри баҳолай оладиган, ҳарбий ҳаракатлар жараёнини самарали бошқарадиган, зарур ўринларда оқилона ҳаракатни ташкил эта оладиган инглиз ҳамда немис ҳарбийлари орасидан билимдон, тадбиркор, маҳоратли ҳарбийлар, шунингдек, офицерларни танлаш мақсадида қўлланилган. Кейинчалик ушбу технология тадбиркорлик соҳасига ҳам самарали татбиқ этилди. Технология биринчи марта 1954-йилда ―AT&T компанияси томонидан тадқиқот дастурларини амалга ошириш доирасида қўлланилган. Тўрт йилдан сўнг малакали менежерларни танлаш мақсадида қўлланила бошланган технология негизида тадбиркорлар психологлар билан ҳамкорликда мазкур технология ёрдамида ишлаб чиқариш, савдо, маиший хизмат кўрсатиш корхона ҳамда ташкилотлари учун малакали мутахассисларни танлаш хизмати – ―Ассесмент-марказ (― The Assessment Centre”) ни йўлга қўйилди. 1960 йилда ―IBM, ―Стандарт ойл оф Огайо, ―Сирс Робакс каби йирик америка компаниялари ўз фаолиятларига технологияни самарали татбиқ этдилар. Агарда 1980 йилда 2000 та фирма ―Ассесмент-марказ асосида малакали мутахассисларни танлашни маъқул кўрган бўлса, айни вақтда бу технология ўн минглаб корхона, ташкилот, фирма ва компанияларда самарали қўлланилмоқда. Айни вақтда ишлаб чиқарувчи ва савдо компаниялар малакали менежерларни танлаш мақсадида мазкур технологияндан муваффақиятли фойдаланмоқда. Сўнгги йилларда мазкур технология таълим тизимига ҳам

самарали жорий этилди. Унинг ёрдамида талабаларнинг билим, кўникма ва малакалари даражаси ҳар томонлама, холис баҳоланмоқда. Айни вақтда республика таълим муассасаларида талабаларнинг билим, кўникма ва малакалари камида тўртта топшириқ бўйича баҳоланмоқда. Масалан: Изоҳли луғат Муаммоли вазият Ижодий иш Тест Демак, инновацион фаолият янги ижтимоий талаблар билан анъанавий меъёрларнинг мос келмаслиги ёхуд амалиётнинг янги шаклланаётган меъёрининг юзага келган меъёр билан тўқнашувчи натижасида вужудга келган қатор муаммоларни ечишга йўналтирилган фаолият саналади. У шахснинг, хусусан, педагогнинг инновацион жараённи ташкил этишга ташкилий –технологик, методик ва ижодий жиҳатдан тайёрлиги ҳисобига ташкил этилади. Педагогик инновацияларнинг изчил равишда педагогик фаолиятга янгиликларни олиб киришга имкон бериш орқали таълим тизими ёки жараёни мунтазам ривожланиб боради. Ўқитувчининг инновацион фаолияти педагогик жамоани ҳаракатга келтирувчи, олға ундовчи, бунёдкорликка рағбатлантирувчи куч сифатида намоён бўлади ҳамда у таълим жараёнининг сифатини кафолатлайди. Шу боис ҳар бир ўқитувчи инновацияларнинг моҳиятини тўла тушунган ҳолда ўз фаолиятига изчил татбиқ эта олса таълим жараёни ҳам сифат ҳам самарадорлик нуқтаи назардан тараққий этади. Бу эса ўз навбатида таълим тизимининг ривожини таъминлайди.

3. Энг оммавий интерфаол методлар. Энг оммавий интерфаол ТТ қуйидагилар саналади: 1. Интерфаол методлар: ―Кейс-стади (ёки ―Ўқув кейслари), ―Блицсўров, ―Моделлаштириш, ―Ижодий иш, ―Муносабат, ―Режа, ―Суҳбат ва б. 2. Стратегиялар: ―Ақлий ҳужум, ―Бумеранг, ―Галерея, ―Зиг- заг, ―Зинама-зина, ―Музёрар, ―Ротация, ―Т-жадвал, ―Юмалоқланган қор ва ҳ.к. 3. График органайзерлар: ―Балиқ скeлети, ―БББ, ―Концептуал жадвал, ―Венн диаграммаси, ―Инсерт, ―Кластер, ―Нима учун?, ―Қандай? ва б. Интерфаол таълим методлари ва уларни қўллаш тартиби. Айни ўринда бир гуруҳ интерфаол таълим методлари ва уларни таълим амалиётида қўллаш тартиби тўғрисида сўз юритилади. “Ақлий ҳужум” стратегияси Стратегия талабаларни мавзу хусусида кенг ва ҳар томонлама фикр юритиш, ўз тасаввурлари, ғояларидан ижобий фойдаланишга доир кўникма, малакаларни ҳосил қилишга рағбатлантиради. У ёрдамида ташкил этилган машғулотларда ихтиёрий муаммолар юзасидан бир неча оргинал (ўзига хос) ечимларни топиш имконияти туғилади. Стратегия мавзу доирасида маълум қарашларни аниқлаш, уларга муқобил ғояларни танлаш учун шароит яратади. Уни самарали қўллашда қуйидаги қоидаларга амал қилиш лозим:

Машғулотда стратегияни қўллашда қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим: Талабаларни муаммо доирасида кенг фикр юритишга ундаш, улар томонидан мантиқий фикрларнинг билдирилишига эришиш Ўқувчи (талаба)ларнинг ўзларини эркин ҳис этишларига шароит яратиб бериш, ғояларни ёзиш бориш учун ёзув тахтаси ёки қоғозларни тайёрлаб қўйиш Муаммо (ёки мавзу)ни аниқлаш Машғулот жараёнида амал қилинадиган шартларни белгилаш Билдирилаётган ғояларни уларнинг муаллифлари томонидан асосланишига эришиш ва уларни ёзиб олиш, қоғозлар ғоя ( ёки фикр)лар билан тўлгандан сўнг ёзув тахтасига осиб қўйиш Бошқалар томонидан билдирилган фикр (ғоя)лар устидан кулиш, кинояли шарҳларнинг билдирилишига йўл қўймаслик Илгари сурилган ғояларни янада бойитиш асосида талабаларни қувватлаш Талабалар томонидан мустақил фикр юритилиши, шахсий фикрларнинг илгари сурилиши учун қулай муҳит яратиш Талабанинг бошқалар билдирган фикрларни ёдда сақлаши, уларга таяниб янги фикрларни билдириши ва улар асосида муайян хулосаларга келишига эришиш (билдирилаётган ҳар қандай ғоя баҳоланмайди) Билдирилган фикр, янги ғояларнинг турлича ва кўп миқдорда бўлишига эътибор қаратиш Янги ғояларни билдириш давом этаётган экан, муаммонинг ягона тўғри ечимини эълон қилишга шошилмаслик

Ҳар бир талаба томонидан билдирилаётган Ҳар бир талаба ўзининг шахсий фикрларига фикрлар рағбатлантирилиб борилади, асосланиши ва уларни ўзгартириши билдирилган фикрлар орасидан мумкин; аввал билдирилган фикрларни энг мақбуллари танлаб олинади; умумлаштириш, туркумлаштириш ёки фикрларнинг рағбатлантирилиши уларни ўзгартириш илмий асосланган навбатдаги янги фикрларнинг туғилишига фикрларнинг шаклланишига замин олиб келади ҳозирлайди билдириладиган фикрларни баҳолашга йўл қўйилмайди (зеро, фикрлар баҳоланиб борилса, талабалар диққатларини шахсий фикрларни ҳимоя қилишга қаратади, оқибатда илгари сурилмайди; методни қўллашдан кўзланган асосий мақсад талабаларни муаммоянги фикрлар бўйича кенг фикр юритишга ундаш эканлигини ёдда тутиб, уларни баҳолаб боришдан воз кечишдир). “Балиқ скeлети” график органайзери (ГО) ГО талабаларда мавзу юзасидан муайян масала моҳиятини тасвирлаш ва ечиш қобилиятини шакллантиради. Уни қўллашда талабаларда мантиқий фикрлаш, мавзу моҳиятини ёритувчи таянч тушунча, маълумотларни муайян тизимга келтириш, уларни таҳлил қилиш кўникмалари ривожланади. Ундан фойдаланиш қуйидагича амалга оширилади: 1) ўқитувчи ўқувчи (талаба)ларни ГОни қўллаш шарти билан таништиради; 2) ўқувчи (талаба)лар кичик гуруҳларга бириктирилади; 3) гуруҳлар топшириқларни бажаради; 4) гуруҳлар ўз ечимларини жамоага тақдим этади; 5) жамоа гуруҳларнинг ечимлари юзасидан муҳокама уюштиради Талабалар топшириқларни қуйидаги тасвир асосида бажаради:

“Биламан. билишни хоҳлайман. билиб олдим” (БББ) ГО ГО талабаларга муайян мавзулар бўйича билимлари даражасини баҳолай олиш имконини беради. Уни қўллашда талабалар гуруҳ ёки жамоада ишлашлари мумкин. Гуруҳда ишлашда машғулот якунида гуруҳлар томонидан бажарилган ишлар таҳлил қилинади. Гуруҳлар фаолияти қуйидаги кўринишда ташкил этилиши мумкин: Ўқув фаолияти бевосита ёзув тахтаси ёки иш қоғозида ўз аксини топган қуйидаги схема асосида ташкил этилади: Биламан Билишни хоҳлайман Билиб олдим Та ҳ лил қ илинадиган м уаммо 1 - ечим ( омил ) 3 - ечим омил )( 2 - ечим ( омил ) 4 - ечим ( омил ) 5 - ечим ( омил ) Ҳар бир гуруҳ умумий схема асосида ўқитувчи томонидан берилган топшириқларни бажаради; машғулот якунида лойиҳа бандлари бўйича гуруҳларнинг муносабатлари умумлаштирилади Гуруҳлар умумий схеманинг алоҳида бандлари бўйича ўқитувчи томонидан берилган топшириқларни бажариб, ғояларни умумлаштиради

Босқичлар бўйича амалга оширилган ҳаракатларнинг тафсилоти қўйидагича: 1) талабалар кичик гуруҳларга бириктирилади; 2) талабаларнинг янги мавзу бўйича тушунчаларга 3) талабалар томонидан қайд этилган тушунчалар эгалик даражаси ўрганилади; лойиҳанинг 1-бандига ёзиб борилади; 4) талабаларнинг янги мавзу бўйича мавжуд билимларини бойитишга бўлган эҳтиёжлари ўрганилади; 5) талабаларнинг эҳтиёжлари сифатида баён этилган тушунчалар лойиҳанинг 2-бандига ёзиб қўйилади; 6) ўқитувчи янги мавзуга оид умумий маълумотлардан талабаларни хабардор қилади; 7) талабалар томонидан ўзлаштирилган янги тушунчалар аниқланади; 8) баён этилган янги тушунчалар лойиҳанинг 3-бандига ёзиб қўйилади; 9) машғулот якунида ягона лойиҳа яратилади “Блиц-сўров” методи ―Блиц-сўров (инг. ―блиц – тезкор, бир зумда) методи берилган саволларга қисқа, аниқ ва лўнда жавоб қайтарилишини тақозо этадиган метод саналади. Таълим муассасаларида ушбу методга мувофиқ саволлар, асосан, ГО дан фойдаланиш уч босқич асосида амалга оширилади: Талаба ларнинг ўрганилиши режалаштирилаётган мавзу бўйича тушунчаларга эгалик даражалари аниқланади Талаба ларнинг мавзу бўйича мавжуд билимларини бойитишга бўлган эҳтиёжлари ўрганилади Талабалар мавзуга оид маълумотлар билан батафсил таништирилади

ўқитувчи томонидан берилади. Берилган саволларга жавоблар жамоавий, гуруҳли, жуфтлик ёки индивидуал тарзда қайтарилиши мумкин. Жавоб қайтариш шакли машғулот тури, ўрганилаётган мавзунинг мураккаблиги, талабаларнинг қамраб олинишига кўра белгиланади. Машғулотларда методни қўллаш қуйидагича кечади: Ўқитувчи ўрганилган мавзу, муайян таркибий қисмлар моҳиятининг очиб берилишини талаб этадиган саволларни ишлаб чиқиб, ўқувчилар эътиборига ҳавола қилади Талабалар берилган саволга қисқа муддатда лўнда, аниқ жавоб беради Гуруҳ (жуфтлик)да ишлашда бир нафар талаба берилган саволга жавоб қайтаради (унинг гуруҳдошлари жавобни тўлдиради, (бироқ, фикрлар акрорланмаслиги лозим) Методни қўллашда мавзуга доир таянч тушунчалар, асосий ғояларнинг моҳияти талабалар томонидан оғзаки, ёзма ёки тасвир (жадвал, диаграмма) тарзида ёритилиши мумкин. “Венн диаграммаси” ГО ГО талабаларда мавзуга нисбатан таҳлилий ёндашув, айрим қисмлар негизида мавзунинг умумий моҳиятини ўзлаштириш (синтезлаш) кўникмаларини ҳосил қилишга йўналтирилади. У кичик гуруҳларни шакллантириш асосида аниқ схема бўйича амалга оширилади. Ёзув тахтаси ўзаро тенг тўрт бўлакка ажратилади ва ҳар бир бўлакка қуйидаги схема чизилади: 1 2 3

ГО талабалар томонидан ўзлаштирилган ўзаро яқин назарий билим, маълумот ёки далилларни қиёсий таҳлил этишга ёрдам беради. Ундан муайян бўлим ёки боблар бўйича якуний дарсларни ташкил этишда фойдаланиш янада самаралидир. Уни қўллаш босқичлари қуйидагилардан иборат: ―Кластер (ғунча, тўплам, боғлам) ГО пухта ўйланган стратегия бўлиб, уни талабалар билан якка тартибда, гуруҳ асосида ташкил этиладиган машғулотларда қўллаш мумкин. Кластерлар илгари сурилган ғояларни умумлаштириш, улар ўртасидаги алоқаларни топиш имкониятини яратади. ГОдан фойдаланишда қуйидаги шартларга риоя қилиш талаб этилади: Нимани ўйлаган бўлсангиз, уни қоғозга ёзинг! Фикрингизнинг сифати ҳақида ўйлаб ўтирмай, шунчаки ёзиб боринг! Ёзувингизнинг орфографияси ёки бошқа жиҳатларига эътибор берманг! Белгиланган вақт ниҳоясига етмагунича, ёзишдан тўхтаманг! Агар маълум муддат ўйлай олмасангиз, у ҳолда қоғозга бирор нарсанинг расмини чиза бошланг! Бу ҳаракатни янги ғоя туғилгунига қадар давом эттиринг! Талабалар тўрт гуруҳга бўлинади Ёзув тахтасига топшириқни бажариш моҳиятини Ҳар бир гуруҳга ўзлаштирилаётган мавзу (бўлим, боб) Топшириқлар бажарилгач, гуруҳ аъзолари орасидан лидерлар танланади Лидерлар гуруҳ аъзолари томонидан билдирилган фикрларни

Муайян тушунча доирасида имкон қадар кўпроқ янги ғояларни илгари суриш, улар ўртасидаги ўзаро алоқадорлик, боғлиқликни кўрсатинг! ГО ёрдамида талабалар топшириқ бўйича фикрларини кластер (майда, алоҳида қисмлар) тарзида қуйидагича ифодалайди:

Адабиётлар: 1. Мирзиѐв Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг 2016 йил якунлари ва 2017 йил истиқболларига бағишланган мажлисидаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг нутқи. // Халқ сўзи газетаси. 2017 йил 16 январь, №11. 2. Мирзиѐев Ш.М. Эркин ва фаровон демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. Тошкент, ―Ўзбекистон‖ НМИУ, 2017. –29 б. 3. Мирзиѐев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиѐти ва халқ фаровонлигининг гарови. ―Ўзбекистон‖ НМИУ, 2017. – 47 б. 4. Мирзиѐев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. ―Ўзбекистон‖ НМИУ, 2017. – 485 б. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ―Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида‖ ги ПФ-4947-сонли Фармони. Ўзбекистон Респубикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й., 6-сон, 70- модда 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг ―Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ги

Похожие

Таълим жараёнида интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги

Таълим методлари ва воситалари

Таълим жараёнида интерфаол методлар

Интерфаол таълим ва унинг дидактик имкониятлари

ТЕСТ ШАКЛЛАРИ ВА УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ