Интерфаол таълим ва унинг дидактик имкониятлари - Педагогиka - Рефераты

Интерфаол таълим ва унинг дидактик имкониятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

136.6279296875 KB

Интерфаол таълим ва унинг дидактик имкониятлари Режа: 1. Интерфаол таълимнинг умумий тавсифи 2. Интерфаол таълим ва унинг дидактик имкониятлари 3. Интерфаол таълимнинг асосий белгилари

Бугунги тезкор замонда таълим самарадорлигини оширишнинг энг мақбул йўли – машғулотларни интерфаол методлар ёрдамида ташкил этиш, деб қаралмоқда. Хўш, интерфаол методларнинг ўзи нима? Улар қандай дидактик имкониятларга эга? Таълим жараёнида интерфаол методларнинг ўринли, мақсадга мувофиқ қўлланилиши қандай самараларни кафолатлайди? Қуйида ана шу саволларга жавоб беришга ҳаракат қиламиз. Юқоридаги саволларга жавоб топишда дастлабки энг тўғри қадам таянч тушунча – «интерфаол» атамасининг луғавий маъноси билан танишишдир. «Интерфаол » тушунчаси инглиз тилидаги «interact»(рус тилида «интерактив») сўзидан олинган бўлиб, луғавий нуқтаи назардан «inter» – ўзаро, икки тарафлама, «act» – ҳаракат қилмоқ, иш кўрмоқ каби маъноларни англатади Интерфаол таълим – таълим жараёни иштирокчиларининг билим, кўникма, малака ҳамда муайян ахлоқий сифатларни ўзлаштириш йўлида биргаликда, ўзаро ҳамкорликка асосланган ҳаракатни ташкил этишга асосланувчи таълим Интерфаоллик – таълим жараёни иштирокчиларининг билим, кўникма, малака ҳамда муайян ахлоқий сифатларни ўзлаштириш йўлида биргаликда, ўзаро ҳамкорликка Мантиқий нуқтаи назардан интерфаоллик, энг аввало, ижтимоий субъектларнинг суҳбат (диалог), ўзаро ҳамкорликка асосланган ҳаракат, фаолиятни олиб боришларини ифодалайди. Таълим соҳасида фаолият юритаётган ҳар бир мутахассис яхши биладики, анъанавий таълим ҳам суҳбат (диалог)га асосланган ва бу суҳбат қуйидаги ўзаро муносабатлар шаклларида ташкил этилади: Анъанавий таълимда ҳам табиий равишда суҳбат асосини ахборот ташкил этади. Аммо ахборот узатишнинг асосий манбаи ўқитувчининг тажрибаси бўлиб, бу жараёнда у етакчилик, доминантлик қилади, яъни у дарснинг Анъанавий таълимдаги суҳбат иштирокчилари Ўқитувчи – ўқувчи(тингловчи ва курсант) Ўқитувчи – ўқувчи ( тингловчи ва курсант)

асосий вақтида билимларни оғзаки тарзида ўқувчи (тингловчи ва курсант)ларга етказиб беришга интилади. Фаоллик кўрсатиш ўқитувчигагина хос бўлиб, ўқувчи (тингловчи ва курсант)лар бу вазиятда суст тингловчи бўлиб қолади. Уларнинг асосий вазифаси ўқитувчини тинглаш, зарур ўринларда ёзиш, саволлар билан мурожаат қилинганида жавоб қайтариш, кам ҳолатларда (рухсат этилганидагина) сўзлашдан иборатдир. Анъанавий таълимдаги бир томонламалик олий таълим тизимидаги фақат маъруза машғулотларида эмас, семинар дарсларида ҳам устуворлик қилади. Унга кўра, «етказиб берувчи» ролида энди ўқитувчи эмас, балки ўқувчи (тингловчи ва курсант) намоён бўлади. Ўқувчи (тингловчи ва курсант), асосан, ўзи ўзлаштирган билимларни намойиш этади, ўқитувчи эса унинг фикрларини тинглайди, зарур ўринларда саволлар билан мурожаат қилади. Ўқувчи (тингловчи ва курсант)лар гуруҳи (жамоаси) бу вазиятда бутунлай суст иштирокчи, тингловчи бўлиб қолади. Бир қарашда ўқувчи (тингловчи ва курсант) ёки ўқитувчи томонидан узатилаётган ахборотларнинг қабул қилиниши ўқувчи (тингловчи ва курсант)лар гуруҳи (жамоаси) учун билимларни ўзлаштириш имкониятини яратаётгандек таассурот уйғотади. Бироқ, психологик тадқиқотлар натижаларининг кўрсатишича, бу тарзда қабул қилинган билим (маълумот)лар жуда тез унутилади. Хусусан, америкалик психолог олимлар Р.Карникау ва Ф.Макэлроунинг ўрганишларига кўра, шахснинг табиий физиологик- психологик имкониятлари муайян шаклларда ўзлаштирилган билимларни турли даражада сақлаб қолиш имконини беради. Яъни: шахс манбани ўзи ўқиганида 10 %; маълумотни эшитганида 20 %; содир бўлган воқеа, ҳодиса ёки жараённи кўрганида 30 %; содир бўлган воқеа, ҳодиса ёки жараённи кўриб, улар тўғрисидаги маълумотларни эшитганида 50 %; маълумот (ахборот)ларни ўзи узатганида (сўзлаганида, билимларини намойиш этганида) 80 %; ўзлаштирилган билим (маълумот, ахборот)ларни ўз фаолиятига татбиқ этганида 90 % ҳажмдаги маълумотларни ёдда сақлаш имкониятига эга экан.

Анъанавий таълим беришдан фарқли ўлароқ, интерфаол ўқитиш «таълим жараёнининг асосий иштирокчилари – ўқитувчи, ўқувчи ва ўқувчилар гуруҳи ўртасида юзага келадиган ҳамкорлик, қизғин баҳсмунозара, ўзаро фикр алмашиш имкониятига эгалик асосида ташкил этилади, уларда эркин фикрлаш, шахсий қарашларини иккиланмай баён этиш, муаммоли вазиятларда ечимларни биргаликда излаш, ўқув материалларини ўзлаштиришда ўқувчиларнинг ўзаро яқинликларини юзага келтириш, «ўқитувчи – ўқувчи – ўқувчилар гуруҳи»нинг ўзаро бир- бирларини ҳурмат қилишлари, тушунишлари ва қўллаб- қувватлашлари, самимий муносабатда бўлишлари, руҳий бирликка эришишлари кабилар билан тавсифланади» 1 . Замонавий таълим, жумладан унинг тобора оммалашиб бораётган шакли – интерфаол ўқитишда суҳбат (диалог) қуйидаги шахслар ўртасида ташкил этилади: Интерфаол таълим, ўз моҳиятига кўра, суҳбатнинг «ўқувчи (тингловчи ва курсант) – ахборот-коммуникацион технологиялар» шаклида ташкил этилиши ўқувчи (тингловчи ва курсант) лар томонидан мустақил равишда 1 Иноятов У.И., Муслимов Н.А., Усмонбоева М., Иноғомова Д. Педагогика: 1000 та саволга 1000 та жавоб: Методик қўлланма. – Тошкент: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети, 2012. – Б.122. Интерфаол таълимдаги суҳбат иштирокчилари Ўқувчи (тингловчи ва курсант) – ўқувчи (тингловчи ва курсант)ларнинг жуфтликда ишлаши Ўқувчи – ўқувчи (тингловчи ва курсант)лар гуруҳи (гуруҳ ёки кичик гуруҳда ишлаш) Ўқувчи – ўқувчи(тингловчи ва курсант)лар жамоаси (синф, гуруҳ жамоасида ишлаш) Ўқувчи (тингловчи ва курсант) – ахборот-коммуникацион технологиялар

ёки ўқитувчи раҳбарлигида ахборот технологиялари ёрдамида билим, кўникма, малакалар ўзлаштирилишини англатади. Ўқитишнинг интерфаол таълимга асосланиши бир қарашда ниҳоятда оддий, содда ва ҳатто «болалар ўйини» каби таассурот уйғотади. Бироқ, бунда ўқитувчининг маълум даражада қуйидаги омилларга эга бўлиши талаб қилинади: Шу билан бирга, ўқитишда интерфаол таълимнинг самарадорлиги қуйидаги иккиламчи омилларга ҳам боғлиқ: Асосий омиллар иш тажрибаси методик малака т аянч педагогик - психологик билимлар т ашкилотчилик қ обилияти дидактик воситалар (ахборот, тарқатма материаллар, дарс жиҳозлари)га эга бўлиш ўқувчи ва ўқувчилар гуруҳи ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг ишонч ва ҳурматга асосланиши ўқувчи ва ўқувчилар гуруҳининг ўзаро ҳамкорликка эриша олиши таълим жараёнида демократик ғояларнинг устувор ўрин тутиши ахборотларни тақдим этишда хилма-хил метод, воситаларнинг самарали, ўринли, мақсадга мувофиқ ва ўзаро мосликда қўллашга эришиш ўқувчиларнинг ўқитувчи томонидан қўйиладиган талабларга бўйсуниш хоҳишига эгаликлари ўқувчиларнинг дарсга масъулият билан ёндашишлари, бурчларини англай олишлари Иккиламчи омиллар ўқувчиларнинг дарсга психологик тайёрликлари ўқувчиларнинг ўзлаштириш даражаси ўқувчиларнинг муайян даражада ҳаётий тажрибаларга эгаликлари ўқувчиларнинг тенгдошлари ва ўқитувчи билан ҳамкорлик қилишга мойилликлари

Ўқитувчи таълим жараёнида интерфаол таълим ёрдамида ўқувчиларнинг қобилиятларини ривожлантириш, мустақиллик, ўз-ўзини назорат, ўз-ўзини бошқариш, самарали суҳбат олиб бориш, тенгдошлари билан ишлаш, уларнинг фикрларини тинглаш ва тушуниш, мустақил ҳамда танқидий фикрлаш, муқобил таклифларни илгари суриш, фикр- мулоҳазаларини эркин баён қилиш, ўз нуқтаи назарларини ҳимоя қилиш, муаммонинг ечимини топишга интилиш, мураккаб вазиятлардан чиқа олиш каби сифатларни шакллантиришга муваффақ бўлади. Энг муҳими, интерфаол методларни қўллаш орқали ўқитувчи ўқувчиларнинг аниқ таълимий мақсадга эришиш йўлида ўзаро ҳамкорликка асосланган ҳаракатларини ташкил этиш, йўналтириш, бошқариш, назорат ва таҳлил қилиш орқали холис баҳолаш имкониятини қўлга киритади. Одатда интерфаол методларга асосланган таълимий ҳаракатлар қуйидаги шаклларда ташкил этилади: индивидуал; жуфтлик; гуруҳ; жамоа билан ишлаш Интерфаол таълим жараёнида ўқувчи (тингловчи ва курсант)лар: – гуруҳ ёки жамоа билан ҳамкорликда ишлаш; – тенгдошлари орасида ўз ғояларини эркин баён қилиш, билимларини ҳеч қандай руҳий тўсиқларсиз намойиш этиш; – муаммони ҳал қилишга ижодий ёндашиш; – гуруҳ ёки жамоадошлари билан руҳий яқинликка эришиш; – ўз ички имконият ва қобилиятларини тўлиқ намоён қила олиш; – фикрлаш, фикрларни умумлаштириш ва улар орасидан энг муҳимларини саралаш; – ўз фаолиятини назорат қилиш ва мустақил баҳолаш; – ўз имкониятлари ва кучига ишонч ҳосил қилиш; – турли вазиятларда ҳаракатланиш ва мураккаб вазиятлардан чиқа олиш Интерфаол таълим: – таълим олувчи (ўқувчи, тингловчи ва курсант)ларда билимларни ўзлаштиришга бўлган қизиқишни уйғотади; – таълим жараёнининг ҳар бир иштирокчисини рағбатлантиради; – ҳар бир ўқувчи (тинглович ва курсант)нинг руҳиятига ижобий таъсир кўрсатади; – ўқув материалининг самарали ўзлаштирилиши учун қулай шароит яратади; – ўқувчи (тингловчи ва курсант)ларга кўп томонлама таъсир кўрсатади; – ўқувчи (тингловчи ва курсант)ларда ўрганилаётган мавзулар бўйича фикр ҳамда муносабатни уйғотади; – ўқувчи (тингловчи ва курсант)ларда ҳаётий зарур кўникма, малакаларни шакллантиради; – ўқувчи (тингловчи ва курсант)ларнинг хулқ-атвори ижобий томонга ўзгаришини таъминлайди Интерфаол таълимнинг асосий белгилари қуйидагилардан иборат:

Изоҳ: Рефлексия (лотинча «reflexio» – ортга қайтиш, акс этиш) – кишининг ўз хатти-ҳаракатлари, уларнинг асосларини тушуниб етиши, фаҳмлашига қаратилган назарий фаолияти; билишнинг алоҳида фаолияти; шахсий кечинмалари, ҳис-туйғулари ва ўй-хаёллари моҳиятини фикрлаш орқали англаш. Интерфаол таълим қуйидаги тамойилларга асосланади: 1. Машғулот – маъруза эмас, балки жамоанинг умумий иши. 2. Гуруҳнинг тажрибаси ўқитувчи (педагог)нинг тажрибасидан кўп. 3. Ўқувчилар ёши, ижтимоий мавқе ва тажрибага кўра ўзаро тенг. 4. Ҳар бир ўқувчи ўрганилаётган муаммо юзасидан ўз фикрини айтиш ҳуқуқига эга. 5. Машғулотда ўқувчи шахси танқид қилинмайди (фикр танқид қилиниши мумкин). 6. Билдирилган ғоялар ўқувчиларнинг фаолиятини бошқармайди, балки фикрлаш учун ахборот (маълумот) бўлиб хизмат қилади Таълимни ташкил этишга интерфаол ёндашувни қарор топшириш учун ўқитувчи (педагог)лар бир қатор шартларга риоя эта олишлари зарур. Улар: Асосий шартлар Жамоадаги барча ўқувчиларнинг таълим ўқувчи (тингловчи ва курсант)ларнинг жараёнига тўла қамраб олиниши машғулотларга руҳан тайёрликларини инобатга олиш Асосий белгилар кўп фикрлилик суҳбат (диалог) фикрлашга асосланган фаолият ғояларнинг яратилиши (илгари сурилиши) танлаш имкониятининг мавжудлиги муваффақиятли вазиятларни ҳосил қилиш рефлексия

Ўқувчилар сонининг кўп бўлмаслиги ўқув хонасининг жиҳозланиши (стуллар (25–30 нафар ўқувчи билан кичик доира, арча, «Жонли линия» каби гуруҳларда ишлаш самаралидир) шаклларда жойлаштирилади) топшириқни бажариш, материалларни ўқувчиларнинг кичик гуруҳларга тақдим этиш, гуруҳларнинг моҳирона бириктирилиши (ҳар бир ишланмаларини муҳокама қилиш учун гуруҳда фаол ва нофаол ўқувчиларнинг вақтнинг аниқ белгиланиши тенг миқдорда бўлиши) Изоҳ: Стуллар кичик ва катта доира шаклида жойлаштирилганда кичик доирада ўқувчилар, катта доирада эксперт гуруҳи жойлашади. Бугунги кунда жаҳон таълим тизимида интерфаол ўқитишнинг қуйидаги шаклларда амалга оширилаётганлиги барчага маълум: Асосий шакллар муаммоли вазиятларни ҳал қилиш дидактик ўйинлар (ишбилармонлик ва ролли ўйинлар, имитация, тренажёрлар воситасида ташкил этиладиган ўйинлар) ижтимоий захиралардан фойдаланиш мутахассисларни таклиф этиш, табиий ва ( ижтимоий объектларга экскурсиялар уюштириш) ижодий топшириқни бажариш тест ўтказиш масофавий таълим тренинглар ўтказиш ижтимоий лойиҳа (мусобақа, интервью, форум, акция, томоша ва кўргазма)ларни амалга ошириш янги материални ўрганиш ва мустаҳкамлаш (интерфаол маъруза, кўрсатмали қуроллар билан ишлаш, видео ва аудиоматериаллардан фойдаланиш) кичик гуруҳларда ишлаш қайтар алоқа «Чигал ёзди» машқларини ташкил этиш

Интерфаол таълим асосини интерфаол методлар ташкил этади. «Таълим жараёнида ўқувчилар ҳамда ўқитувчи ўртасида ҳамкорликни қарор топтириш, фаолликни ошириш, таълим олувчилар томонидан билимларни самарали ўзлаштириш, уларда шахсий сифатларни ривожлантиришга хизмат қиладиган методлар интерфаол методлар саналади». Ўқув-услубий тавсияларнинг кейинги бўлимида интерфаол методлар, уларнинг моҳияти, қўлланиш шартлари ва дидактик имкониятлари тўғрисида сўз юритамиз.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Букатов В.М. Педагогические таинства дидиктических игр. – М., 2003. – 152 с. 2. Панина Т. С., Вавилова Л.Н. Современные способы активизации обучения: Учебное пособие. – М., 2008. – 176 с. 3. Панфилова А.П. Инновационные педагогические технологии. Активное обучение: Учебное пособие. – М., 2009. – 192 с. 4. Психолого-педагогическое сопровождение реализации инновационных образовательных программ / Под ред. Ю.П.Зинченко, И.А.Володарской. – М., 2007. – 120 с. 5. Ситуационный анализ или анатомия Кейс-метода / Под ред. Ю.П.Сурмина. – Киев, 2002. – 286 с. 6. Современные образовательные технологии: Учебное пособие / Под ред. Н.В.Бордовской. – М., 2011. – 432 с.

Похожие

Таълим жараёнида интерфаол методлар

Интерфаол таълим методлари ва улардан фойдаланиш тартиби

Ёшлар жамоаси ва унинг тарбиявий имкониятлари

Интерфаол методлар

Таълим жараёнида интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги