Табиатшунослик фанини укитишда ноъананавий усуллардан фойдаланиш методлари - Педагогиka - Рефераты

Табиатшунослик фанини укитишда ноъананавий усуллардан фойдаланиш методлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77 KB

Табиатшунослик фанини ўқитишда ноъананавий усуллардан фойдаланиш методлари Режа: Кириш 1-боб . Табиатшунослик фанини ўқитишда ноъананавий усуллардан фойдаланишнинг назарий асослари . 2-боб. Ўқитишда мотивацияни шакллантириш 3-боб. Билим ўрганишда таъсир этувчи омиллар 4-боб. Ўрганиш поғоналари ва турлари

Кириш Мамлакатимизнинг илмий-техник салоҳияти, ишлаб чиқариш даражаси, иқтисодиёти, тараққий этган мамлакатлар билан интеграциялашуви, таълим тизимининг замон талаблари асосида ташкил қилинишига боғлиқ. Ўзбекистонда узлуксиз таълим тизимини ислоҳ қилишга катта эътибор берилмоқда. “Таълим тўғрисида”ги қонун ва “Кадрлаш тайёрлаш миллий дастури”нинг қабул қилиниши бунинг тасдиғи ҳисобланади. Бу ҳужжатларни ҳаётга тадбиқ қилиш ўқитиш усулларини замонавийлаштиришни, барча ўқув юртларини моддий техник баъзасини мустаҳкамлашни, уларни кадрлар билан таъминлашни, янги дарсликлар ва услубий қўлланмалар яратишни талаб этади. Анъанавий ўқитиш усулларининг ижобий томонларини сақлаб қолган ҳолда, замонавий ўқитиш усулларига ўтиш зарурати туғилди. Замонавий ўқитиш усулларининг муҳим элементларидан бири ўқувчилар тингловчи эмас балки, иштирокчи бўлишлари, уларни тарқатма материаллар, услубий қўлланмалар ва адабиётлар билан таъминлашдир. Битирув малакавий ишимиздан кўзланган мақсад замонавий педтехнологиянинг айрим масалаларига бағишланган бўлиб, бунда ўқитишнинг анъанавий ва замонавий усуллари, ўқитишда м о т и в а ц и я н и (ҳаракат қилишга ундайдиган сабаблар) шакллантириш ва фаолликни ошириш, билим ўрганишга таъсир этувчи омиллар, ўқитишнинг мақсад ва мазмунларини мувофиқлаштириш, ўрганиш поғоналари ва турлари, табиий фанларни дидактик принциплар асосида ўқитиш ва бошқа масалалар батафсил ёритилди. Илмий кашфиётлар тарихи талабаларни табиатни тадбиқ қилишда фаннинг босиб ўтган йўлини, фанда фаразиялар қандай пайдо бўлиши ва агар фаразиялар тасдиқланса қандай қилиб назарияга айланишини билиб олишга ёрдам беради. Ўқитувчи ҳикоясидаги бу каби мисоллар талабаларни материалларни эгаллашга тадқиқотчилик нуқтаи назардан

ёндашишга ундайди, фаразларни аниқ таърифлашга ва тахлил килишга ўргатади. Бундай фаразларни ўртага қўйиш эса янги педагогик технология асосида ўтиладиган муаммоли дарсларда ниҳоятда муҳим аҳамиятга эга. Бунинг натижасида эса талабалар мустақил фикрлайдиган ва жамиятда ўз ўрнини топа оладиган шахсга айланади. Талабаларни бундай руҳда тарбиялаш, дарс жараёнида талабалар тингловчи эмас, балки иштирокчи сифатида қатнашадилар. Табиатшунослик курси орқали талабалар ёввойи ўсимлик ва ҳайвонларнинг озикланиши, ривожланиши, купайиши умуман олганда биологик хусусиятларини ва жонли табиат билан жонсиз табиат ўртасидаги ўзаро алоқадорлик қандай намоён бўлиши, табиатда қанадай қонуниятлар борлигини ўрганишади. Бунинг натижасида эса талабаларнинг табиатга бўлган қизиқишлари ортиб бориши билан бир қаторда, табиат бизга инъом этган ана шу гўзал наботот ва ҳайвонот олами билан уларни таништириб боришимиз, табиатнинг ҳар бир гиёҳи, ҳар бир ҳайвонотининг инсонлар учун, табиат учун нақадар катта аҳамиятга эга эканлигини айтиб, ўргатиб боришимизга ва маънавий озиқлантиришимиз учун имконият яратилади. Бизни ўраб турган табиат битмас туганмас хазина. Унинг турли туман ўсимликлар дунёси талабаларни ўзга жалб этиб, уларнинг онгида табиатга нисбатан меҳр уйғониши билан бир қаторда уларда экологик тарбиянинг ҳам шаклланиши учун муҳим манба бўлиб хизмат қилади. Дарс жараёнида, айниқса талабаларни ўқитишда ноанъанавий усуллардан фойдаланиб наботот оламининг келиб чиқиши, экологияси, ўзига хос жиҳатлари ва шу билан бирга табиат қонунлари, ҳодисалари билан таништириш орқали уларнинг табиий – илмий дунёқарашини шакллантириш, келажакда чуқур табиий билимларга эга бўлган ватанпарвар кадрлар бўлиб етишишлари учун ўзимизнинг муносиб ҳиссамизни қўшиш биз педагогларнинг асосий вазифаларимиздан биридир.

1-боб. Табиатшунослик курсини ўқитишда ноъананавий усуллардан фойдаланишнинг назарий асослари Мавзунинг долзарблиги. Инсонлар, ҳаётининг қайси босқичида бўлмасин ўзини доимо табиат қўйнида бўлишга ошиқишади. Тарбияли, маданиятли шахслар табиат қўйнида юрганда, табиатни биз учун нақадар муҳим эканилигини ҳис қилган ҳолда, табиатни эъзозлаб авайлайдилар. Бундай шахслар мактаб давридаёқ кенг зеҳнли, мустақил фикрлаш қобилияти ва тарбияси жуда яхши шаклланган бўлади. Шу ўринда таъкидлаш жоизки она табиатнинг ўзи тарбиячидир. Табиат ёрдамида тарбия бериш умумий тарбиянинг амалга ошириш формаларидан бири бўлиб, уни ўз олдига қўйган вазифаси талабаларнинг ёш хусусияти, психик ривожланиш қобилиятини яхши билган ҳолда тарбия беришдан иборатдир. Табиатдаги жонли ва жонсиз омилларнинг маълум бир қонуниятлар асосида қурилганлигини, табиат ҳақидаги янгидан-янги ва муракаб маълумотларни талабалар осон ўзлаштиришлари учун ҳаётий, жонли мисоллар, ноъананавий усулларни қўллаган ҳолда ҳамда жуда кўп амалий дарслардан фойдаланган ҳолда талабаларга дарс беришимиз керак. Бакалавр босқичидаги талабларга табиатшунослик курсини ўқитишда маъруза дарсларида ва амалий дарсларида ноъананавий усуллардан фойдаланиб тушунтириш талабаларнинг фаоллигини оширишга, уларни шу фанга нисбатан қизиқишини ошириб, ҳар бир дарсда талабаларнинг ўз эркин фикрлари билан иштирок этишлари имкониятлари кенгаяди. Турли усулларни излаб топиш, ҳаётий мисоллар билан дарс ўтиш, табиатшунослик дарсида ва бошқа фанлар мавзулари тушинтирилаётганда янги педагогик технология асосида дарс ўтиш давр талабидир. Ана шу нуқтаи назардан битирув малакавий ишимиз моҳияти жиҳатидан долзарб мавзу ҳисобланади.

Битирув малакавий ишнинг методлари. Битирув малакавий ишимиздаги методлари тажрибалар, суҳбат, анкета, оғзаки, ёзма тест усуллари, кузатиш, таққослаш, математика статистика усули манбааларини ўрганиш ва таҳлил қилиш Битирув малакавий ишнинг мақсади. Бакалавр босқичидаги талабаларга Табиатшунослик курсини ўқитиш давомида дарс машғулотлари ўтилганда, ундаги мавзулар тушинтирилаётганда, мавзуларга мос равишда воқеа ва ҳодисалар, мисол ва масалалар ечилаётганда талабаларни фаоллигини ошириш мақсадида замонавий ноъананавий усулларни ишлаб чиқиш ва уни дарс жараёнига қўллашдан иборат. Битирув малакавий ишнинг вазифалари 1. Табиатшунослик курсини ўқитишда ўқув жараёнини педагогик технология асосида ташкил этишда ҳайвонот ва ўсимликлар оламидан фойдаланиш билан бирга, улар ҳақида умумий маълумотлар билан чуқурроқ таништириш, уларни турлари ва органларини, тарқалиш ареалини, табиатдаги ва инсон ҳаётидаги аҳамиятини ўргатиш. 2. Талабаларга Табатшунослик курсини ўқитишда дарс жараёнини янги педагогик технология асосида ташкил этишнинг янги шакллари, усуллари, йўлларини ишлаб чиқиш ҳамда уларни педагогик технология усулларида ташкил этишнинг лойиҳаларини, моҳиятини ёритишдан иборат 3. Табиатшунослик курси дарслари ўқитилаётганда наботот оламидан фойдаланиш билан бирга ёш авлодни табиатни асраш, уни севиб ардоқлаш, инсон ҳам табиатнинг бир бўлаги эканлигини уларнинг онгига сингдириш баробарида уларни ватанпарвар руҳида тарбиялашдан иборат. 2-боб: Ўқитишда мотивацияни шакллантириш

Билим олиш ва ҳунар ўрганиш мотивациясини шаклллантириш ҳамда талабалар фаоллигини ошириш замонавий педогогик технологиянинг асосий масалаларидан биридир. Мотивация деганда – ҳаракат қилишга ундайдиган сабаблар тушинилади. Мотивация заруратдан ёки эҳтиёждан келиб чиққан ҳолда керакли илмларни ва ҳунарни ўрганиш учун ҳосил бўлган истак билан боғлиқдир. Ўқишга бўлган мотивация ўрганиш сифати ва миқдорига кучли таъсир этади. Замонавий педагогикада мотивация ташқи ва ички мотивацияга бўлинади. Бринчиси педагоглар, ота-она, жамият ва жаҳондаги ҳодисалар таъсирида шаклланади. Ички мотивация эса эҳтиёж, истак, тақлид ва ҳавас туфайли ҳосил бўлиши мумкин. Ички мотивация билим ва ҳунар ўрганишда энг муҳимдир. Чунки талабанинг ўзи бирор нарсани хохласа ва бунга эришиш жараёнида ички илҳомлантирувчи куч ҳосил бўлса, натижа самарали бўлади. Мотивацияга хизмат қиладиган умумий шарт-шароитларни ҳам яратиш заруратдир. Аниқ мотивация бор жойда фаоллик ҳам юқори бўлади. Умумий ҳолда талабанинг фаоллиги унинг мустақил равишда билимларни эгаллашида, ҳунар ўрганишида,савол-жавоб ва мунозараларда қатнашишида, вақтдан тўғри фойдаланишида, топшириқларни вақтида бажаришида, олган билимларини амалда синаб кўришида, фан, техника янгиликларидан хабардор бўлиб туришида, ижодий ҳамда танқидий фикр юритишида намаоён бўлади. *** Анъанавий таълим тарбиянинг “Мен” ва “Сен” усули асосида (“Мен” – ўқитувчи, “Сен” - ўқувчи) олиб боришда, асосан, “Мен” фаол, “Сен” эса нофаол. Замонавий янги педагогик технологияда эса “Сен”нинг фаоллигини оширишга асосий эътибор қаратилган.*** Фан техника тараққий этган асрда барча билим ва маълумотларни фанлар учун ажратилган соатлар доирасида етқазишнинг иложи йўқлиги туфайли, кўп билимларни талаба мустақил равишда олиши лозим. Шунинг

учун ҳам билим бериш ва ҳунар ўрганиш жараёнида талабаларни (“Сен”ни) фаоллаштирувчи барча усуллардан фойдаланиш муҳимдир. Фанни ўрганишда талаба фаоллигини ошиши, биринчи навбатда, ўқутувчининг хушфеъллигига, юқори муомула маданиятига эга бўлишига, завқ билан дарс беришига, замонавий педогогик технологиялардан фойдаланишига, янгиликлардан хабардор бўлишига, фаннинг жамиятни ривожлантишидаги ролини кўрсата олишига ҳам боғлиқдир. Мамлакатимизнинг ижтимоий-иқтисодий тараққиёт сари бораётганлигини ва жамиятнинг малакали кадрларга бўлган эҳтиёжини аниқ тушинтириш, ёшларнинг билим олишларида ва ҳунар ўрганишларида фаолликларини оширишга хизмат қилади. Ўқитилаётган фанга қараб ҳам мотивацияни кучайтирувчи усуларни танлаш мумкин. Биз яшаётган аср номи том маънода ЭҲМлар, робототехника, сунъий интеллектлар, космик саёҳатлар, интернет тармоғидан, океанлар тубидан фойдаланиш, чиқиндисиз ишлаб чиқариш, катта тезликлар, клонлаштириш, космик электростанциялар, зарур бўлганда, инсон ички аъзоларини алмаштириш асри ҳисобланади.Техник тараққиёт замонида табиий ва техник фанларнинг,шу жумладан, биология, кимё, физика ва бошқа фанларнинг роли каттадир.Техник тараққиётнинг ҳам назарий, ҳам амалий асослари ушбу фанлар билан боғлиқдир. Юқоридаги илмий ва техник тараққиётга тегишли мисолларга таяниш талабаларнинг табиий фанларни ўрганишдаги фаолликларини оширишга ёрдам беради. Билим олиш мотивациясини шакллантириш ва фаолликни оширишда буюк аждодларимизнинг жаҳон маданиятини ривожлантиришдаги тарихий хизматларига таяниш ҳам ижобий натижа беради. Ибн Синонинг тиб илми соҳасидаги илмий китоблари асрлар давомсида дунёнинг кўп мамлакатларида дарслик сифатида фойдаланиб келинмоқда. Умар Ҳаёмнинг биринчи марта учунчи даражали тенгламалар ечимини топган ва у тузган

календарнинг аниқлиги биз бугун фойдаланилаётган календарнинг аниқлигидан юқори бўлган. Амир Темурни жаҳонга маърифат ва маданияти тарғиб қилгани, Мирзо Улуғбек тузган юлдузлар жадвалининг аниқлиги бугунги астрономик кузатишлар натижаларидаг деярли фарқ қилмайди. Заҳириддин Муҳаммад Бобирни “Бобурнома” си бугунги фан учун ниятда муҳим маълумотлар манбаъи эканлигини кўпчиллигимиз яхши биламиз. Фирдавсийнинг “Шохнома”сию, Алишер Навоийнинг “Хамса”си жаҳон шеърият оламига ҳозирда ҳам дастурул амал бўлиб келмоқда. Дунёга машҳур бундай алломаларимиз номларини яна жуда кўплаб келтиришимиз мумкин. Жаҳонга машҳур бобокалон – аждодларимизни мисоллар келтириб, улар билан фахрланиб, ёшларимизни аждодларимизга муносиб ворислар бўлиши руҳида тарбиялаш мақсадга мувофиқдир. Чунки бу аллома аждодларимиз биргина фанни чуқур эгалламасдан, кўпгани фанларни мукаммал эгаллашган. Улардаги бундай истеъдод албатта биз ёшларга ҳам ўтади деб талабаларни онгига сингдириб боришимиз керак. Яхши биламизки Темурийлар сулоласидан жуда кўплаб жаҳонга машҳур олимлар, давлат раҳбарлари етишиб чиққан. Машҳур рус ёзувчилари Л.Н.Толстой ва А.С.Пушкинларнинг бувиларининг оналари туғушган опа-сингиллар бўлишган. Сўнги йиллардаги педагогик адабиётларда ўз-ўзини мотивлаштириш стратегиясига алоҳида эътибор берилмоқда. Бу келажак ҳаётнинг режасини тузиш, шунга асосан, касб-ҳунар танлаш, мустақил илм ўрганиш, ўқув материалларини такрорлаш ва ўз-ўзини назорат қилиш билан боғлиқдир. Мотивларни шакллантришдаги синовдан ўтган яна бир усул ўқув мақсади ва вазифаларининг ўқувчилар томонидан белгиланишидир. Ўқувчи ўқув мақсадларини ўзи белгилаганда, ўзига ишонч ҳосил бўлади, бу эса ўқишнинг мувоффақиятли бўлишига олиб келади ва ўқув мотивлари янада кучаяди. Ўқувчини танлаган мақсадидан қайтариш муваффақиятсизликка олиб келиши мумкин. Мотивацияни сақлаб туриш ва фаолликни ошириш учун талаба истакларини, қизиқишини, нимага мойиллигини, қобилиятини ҳисобга олиш ҳамда муваффақиятларини қўллаб-қувватлаб туриш лозим..

3-боб. Билим ўрганишда таъсир этувчи омиллар Психологлар, физиологлар, педагоглар, бошқа соҳа мутахассисларининг илмий хулосалари кўрсатадики, инсоннинг ақлий, жисмоний имкониятлари, маълумотларни қабул қилиши, хотирада сақлаб қолиши, зарур бўлганда барча имкониятларини максимал намойиш этиши вақтга ва бошқа омилларга боғлиқ равишда ўзгариб туради. Билим ўрганишга таъсир этувчи кўпгина омиллар мавжуд. Педагогика фанида омиллар деганда, ўқитиш жараёнининг бориши ва натижаларига таъсир этувчи сабаблар тушинилади. Вақт, ўқитувчининг ишчанлиги, ўқитиш воситаларини қўллаш, танланган тажрибалар, дарс бериш усуллари, талабаларни билим ўрганишга мойиллиги, ўқитиш шароитлари, ота-онанинг эътибори ва бошқалар билим ўрганишга таъсир этувчи омиллар ҳисобланади. Билимлар тез қабул қилиниши ва узоқ вақт хотирада сақланиб қолиши учун улар биринчи навбатда кундалик турмушда, табиатда ёки техникада учрайдиган мисоллар, тажрибалар асосида тушунтирилиши лозим. Ҳар бир фан ёки фаннинг билимлари ҳар хил мавҳумлик даражасига эга. Ўқитиладиган фаннинг мавҳумлик даражаси қанча юқори бўлса, унинг қабул қилиниши ва узоқ вақт эсда сақлиниб қолиниши шунча мушкул бўлади. Мисол учун, матеатика ва физика мавҳумлик даражаси юқори бўлган фанлардир. Бу фанларни ўқитишда мавҳумлик даражасини пасайтирувчи воситалар – оддий тажрибалардан, схемалардан, турмушда, техникада ва табиатда учрайдиган мисоллардан кўпроқ фойдаланиш лозим. Мисол учун, эркин тушиш қонунига тегишли бўлган, ҳаводан тушувчи жисмларнинг ўлчамларига ҳам боғлиқлигини кўрсатиш учун иккита бир хил варақ олиб, биринчисини ғижимлаб, бошқасини асл ҳолда қолдириб ва уларни бир ҳил баландликдан ҳар хил вақтда тушишини кўрсатиш кифоядир. Иккинчидан, бу оддий тажриба баилан ҳавонинг қаршилик кучи эркин тушиш қонунидан четлашишидан олиб келишини тушинтириш мумкин.

Табиатшуносликда ҳам шунга ўхшаш ҳаётий масалалардан мисол келтириб, биз муаллимлар ўз талабаларимизга назарий билим берибгина қолмасдан, ўрганилган назарий билимларини амалда қўллай олишни, лабаратория дарсларини чуқур ўргатиш орқали уларнинг бу фанга оид билимлаини мусаҳкамлашга эришиш лозимдир. Билим олишда диққат билан тинглаш ва чарчоқ вақти мавжуд. Агар билимлар аниқ усуллар билан бегиланса, унда талабани максимал диққат билан қабул қилиш вақти ҳам тахминан дарснинг яримларига тенг келади. Педагогларнинг хулосаларига таянадиган бўлсак, талабалар ўрганган билимларини амалда қўллай олиши, улардан келажакда мустақил фикрлай оладиган, ўз устида тинмасдан изланишлар олиб борадиган, ҳозирги замон талабига мос тадбиркор, ишбилармон етук инсон шаклланади. 4-боб. Ўрганиш поғоналари ва турлари Юксак техник тараққиёт асрида замонавий рақобатбардош мутахассидан билим ва кўникмаларни ҳар қандай кутилган ва кутилмаган ҳолатларда қулай билиш талаб этилади.Бу мураккаб замонавий техникани ишлаб чиқариш жараёнларини, сув ости ва космик кемаларни бошқаришда, уларни такомиллаштиришда, ижтимоий ва иқтисодий масалаларни, экалогик, энергетик муомаларни ҳал этишда яққол намоён бўлади. Қўйилган масалалар ва муаммоларни мувоффақиятли ҳал этиш учун мутахассис ўз билимларини бошқа соҳадаги билимлар билан ҳам боғлай олиши лозим. Бундай талабларга жавоб бериш учун мутахассис барча ўрганиш пағоналаридан муваффақиятли ўтиши зарур. Шунинг учун ҳам, тегишли шарт шароитларни яратган ҳолда дидактик принциплар ва ҳатти-ҳаракатлар асосида талабани ўрганишнинг юқори поғоналаригача олиб чиқиш замонавий ўқитишдаги муҳим масаладир. Ҳар қандай ўрганиш бир неча поғоналардан иборат. Бир поғонадан кейингисига ўтишда жараён мураккаблашиб бориб, ўқувчининг олган билими ва кўникмалари ҳажми ҳамда сифати ошиб боради. Ўрганиш поғоналарини ҳар қандай соҳа, бир аниқ мавзу, фаннинг боби, қурулма ва

унинг қисмлари учун таърифлаш (қўллаш) мумкин. Агар ўқув мақсадлари ва мавзуни аввалдан аниқ режалаштирган бўлса, ўрганиш поғоналарини ўтиш самарали ҳамда тез бўлади. Ўрганиш деганда хулқнинг янги турларини ўзлаштириш ёки мажуд бор хулқни ижобий ўзгартириш тушинилади. Ўрганиш орқали шахснинг атроф муҳитидаги ҳодисаларга нисбатан муносабатлари ўзгариб, идрокка, фикрига, билим, кўникмаларига эга бўлиб, маҳорати ошиб, улғайб боради. Ўрганиш поғоналари тўғрисида ҳар хил дастурлар мавжуд бўлиб, шулардан бири Б. Блум таксономиясидир. Таксономия деганда ўрганишнинг қатъий кетма – кетлик поғоналари тушунилади. Б.Блум дастурига асосан ўрганиш поғоналари қуйдаги тартибда тузилган: 1. Б и л и ш. 2. Т у ш у н и ш. 3. Қ ў л л а ш. 4. Т а ҳ л и л қ и л и ш. 5. С и н т е з 6. Б а ҳ о л а ш Таъкидлаш лозимки, ўрганиш поғоналарининг кетма-кетлиги қатъий, лекин улар орасига аниқ чегара қўйиш мушкулдир. Б и л и ш поғонасида талаба бирон мавзу ҳақида билимлар, далиллар ва умумий тушунчаларни эгаллайди, эслаб қолади, лозим бўлган хотирасига тиклай олади. Аммо бу поғонадаги билим ва кўникмалар билан кафолатланган ўқув мақсадларига эришишни кутиш қийин. Т у ш у н и ш поғонасига ўтганда ўқувчи қоидаларни, мавзуларнинг маъносини, ҳар хил катталикларни, тушунчаларни, уларнинг ўзаро алоқаларини тушинади ва ҳар хил вазиятлар учун таърифлаб бериши, керакли хулосаларни чиқариши мумкин. Қ ў л л а ш поғонасида талаба олган билимларини, қоидаларини ва қонунларини турли шаклларда амалиётда қўллай оладиган бўлади ва бу

поғонада турган талабани кафолатланган ўқув мақсадларига маълум даражада етган, деб ҳисоблаш мумкин. С и н т е з поғонасида эса шахс фаннинг бирон мавзусини нафақат бошқа мавзулар билан, балки билимларни бошқа соҳалар билан ҳам боғлай олади. Бу поғонага чиққан талабани кафолатланган ўқув мақсадларига тўлиқ эришган деб ҳисоблаш мумкин. Б а ҳ о л а ш поғонасида талаба мустақил равишда ўзини ҳар хил усуллар билан баҳолаши ёки уни бошқалар синаб, ўқув мақсадларига эришганлигини аниқлаши мумкин. Баҳолаш поғонасида талабани ўқишида, шу жумладан, табиатшунослик дарсида ўсимликларнинг Ер юзида пайдо бўлиши мавзуси бўйича билимларини ва ўрганишнинг қайси поғонасига турганлигин тестлар, амалий ишлар ёки бирор аниқ муаммони ҳал қилиб беришни топшириш орқали, ўқитиш мақсадларига нақадар эришганлигини унинг ҳаракатларида ифодаланадиган натижалар орқали синаб кўриш мумкин. Талаба билимига ташқаридан берилган объектив баҳо унинг жамиятдаги мавқеини ва билимига ишончини оширади. Ўрганиш , т а қ л и д, о д а т, у р и н и ш, х а т о ва м у в о ф а қ қ и я т туфайли ҳамда а н г л а ш, т у ш и н и б е т и ш орқали бўлиши мумкин. Т а қ л и д орқали ўрганишда бошқа шахсларнинг ҳаракатларини қабул қилиб, шу ҳаракатларни айнан такрорлайди. Ўрганишнинг бу туридан кейинчалик касб-ҳунар, санъат, спорт мактабларида самарали фойдаланиш мумкин. О д а т туфайли ўрганиш шартли рефлекс ҳосил қилиш ва классик шартлаштириш орқали амалга оширилади. Мисол учун қўриқхоналарда, ҳайвонат боғларида, ботаника боғларида ҳар хил огоҳлантирувчи белгилар қўйилган. Талабалар ва бошқа шахслар шу белгиларга қараб ҳаракатланишга одатланганлар. Шартли рефлекслар ижобий одатлар ҳосил бўлишида ва бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олишда муҳим аҳамиятга эга. Одатда шахс бирон соҳада ютуқларга эришса, ундан руҳланиб эришган м у в о ф ф а қ и я т л а р ни янада кўпайтирмоқчи бўлади. Ўрганишда ҳам

шу жараён кузатилади. Агар талаба билим ва ҳунар ўрганишда бирон мувоффақиятга эришса, мувоффоқиятларини ўзи англаса, ўқитувчи ва талаба бошқалар томонидан тан олинса, бу талабанинг янги ютуқлари сабабчиси бўлади. У р и н и ш , хато ва мувоффақият туфайли ўрганиш кўп вақтни талаб этади ва тасодифларга бой бўлиб, ташвишли оқибатларга ҳам олиб келиши мумкин. Бу ўрганиш усули дастлаб тушинарсиз мураккаб вазият билан боғлиқ бўлади.Бунда такрорий уринишлар ёки тажрибалар туфайли нотаниш мураккаб масалалар ҳал қилинади. Мувоффақиятсиз бўлган тажрибалар ва қарорлар таҳлил қилиниб, кейинчалик такрорланмайди. Мисол учун космосни ўрганиш соҳасини олайлик. Дастлаб бу нотаниш, тушунарсиз соҳа бўлган. Ракеталарнинг конструкцияси, сунъий Ер йўлдошларини орбитага чиқариш, уларни бошқариш, Ойга одам жўнатиш ва космик алоқаларни аниқ ечиш маълум бўлмаган. Бу масалаларнининг тўғри ечими юзлаб ўтказилган назарий ҳисоблашлар ва тажрибалар туфайли топилган. Тажрибаларнинг ҳаммаси ҳам мувоффақиятли бўлмаган, миллионлаб маблағларнинг сарфланиши ва инсоний қурбонликлар билан ҳам тугаган. Тажрибалар ва хато-камчилликлар таҳлил қилиниб, тўғри ечимлар топилган. Оқибатта бугунги космик фан юзага келган. Худди шундай табиий фанларни юзага келиши келиши ҳам маълум бир тасодиф, хато, англаш ва мувоффақиятлар натижасидир. Англаш, тушиниб етиш орқали ўрганиш деганда, бехосдан бирор аввал кўринмаган “алоқани кўриш” ва тушиниб етиш назарда тутилади. Муаммонинг ечими кутилмаганда келиб чиқади ва англанади. Масалан, Ньютон олманинг ерга тушиш сабабини англаган ҳолда бутун олам тортишиш қонунини очганлигини бугунги кунда ҳаммага аён. Хулоса қилиб айтганда, ўқитиш мақсадлари ва мазмунларини аниқ режалаштириб, барча шароитларни яратган ҳолда, талабаларни ўрганишнинг энг юқори поғонасига етказиш замонавий рақобатбардош мутахассисларни тайёрлашнинг асосий омилидир.

Хулоса 1. Битирув малакавий ишимиз янги педогогик технологиянинг айрим масалаларига бағишланган бўлиб, бунда ўқитишнинг анъанавий ва ноъананавий усуллари, ўқитишда м о т и в а ц и я н и шакллантириш ва фаолликни ошириш, билим ўрганишга таъсир этувчи омиллар, ўқитишнинг мақсад ва мазмунларини мувофиқлаштириш, ўрганиш поғоналари ва турлари, табиий фанларни дидактик принциплар асосида ўқитиш ва бошқа масалалар ўрганилди. 2. Янги педогогик технология асосида ўқитиш усулларининг муҳим кўринишларидан бири талабалар тингловчи эмас балки, иштирокчи бўлишлари керак. 3. Талабалар янги мавзуни мустақил равишда ўқиб ўрганиб, дарс бошланиши билан ўзлари тушинтира билишлари керак. 4. Талабаларни ўқув адабиётлари, тарқатма материаллар, услубий қўлланмалар ва адабиётлар билан таъминлаш зарур..

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А.Каримов. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т.: 1998. 2. И.А.Каримов. Юксак маънавият – енгилмас куч. Т.: Маънавият, 2008. 3. Ишматов Қ. Педогогик технологиянинг назарий асослари. Таълим муаммолари. №-1-2. 4. Пўлатов А. Ўқитишнинг ноъананавий усуллари. Маърифат. 2003 йил 23 июл. 5. Фарберман Б.Л., Мусина Р.Г., Жумабоева Ф.А. Олий ўқув юртларида ўқитишнинг замонавий усуллари. Т.:-2002. 6. Ғаниев Ф.С., Индиаминов Н.Н. Замонавий педтехнологиянинг айрим масалалари. С.:-2004. 7. Ғофуров А.Т., Баратов П. Табиатшунослик асослари. Т.1984.

Похожие

Дарсларда интерфаол иннавацион усуллардан фойдаланиш

Тарих укитишда техника воситаларидан фойдаланиш

Бошлангич синфларда математика укитиш методикаси предмети

Интерфаол таълим методлари ва улардан фойдаланиш тартиби

«Тарбиявий ишлар методикаси» фанини ўқитишда янги педагогик технология усулларидан фойдаланиш