«Тарбиявий ишлар методикаси» фанини ўқитишда янги педагогик технология усулларидан фойдаланиш - Педагогиka - Рефераты

«Тарбиявий ишлар методикаси» фанини ўқитишда янги педагогик технология усулларидан фойдаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

112.5 KB

«Тарбиявий ишлар методикаси» фанини ўқитишда янги педагогик технология усулларидан фойдаланиш Режа: 1.“Тарбиявий ишлар методикаси” фанини ўқитишда янги педагогик технологияларнинг ўрни. 2.Дарс жараёнида трёнингларни ташкил эти шва уларни таркибий кисмлари. 3. трёнингларни утказишда синфлар билан ишлаш ва уларга рахбарлик килиш.

Бугунги кунда жамиятимизда янги ижтимоий муносабатларнинг шаклланиши, таълимнинг дунё таълим тизимига интеграциялашуви, демократиялаш ва инсонпарварлаштириш жараёнларининг ривожланиши таълим жараёнида замонавий педагогик технологияларга янгича ёндашув зарурлигини тақозо этмоқда. «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»да замонавий педагогик технологияларни жорий қилиш ва ўзлаштириш зарурлиги кўп марта такрорланиб, уларни ўқув муассасаларига олиб кириш зарурлиги уқтирилган. Республикамизнинг таниқли олимлари илмий асосланган, минтақамизнинг ижтимоий-педагогик шароитига мослашган педагогик технологияларни яратиш ва уларни таълим-тарбия амалиётида қўллашга интилмоқда. Шу ўринда савол ту ғ илади. Педагогик технология атамасининг мо ҳ ияти нимада? «Технология» юнонча сўз бўлиб, « techne »-ма ҳ орат, санъат, « I ъ g ъ s »-тушунча, ў рганиш демакдир. Бугунги кунда «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» талабларидан бири таълим жараёнида янги педагогик ва ахборот технологияларини қў ллаш, тайёргарликнинг модул тизимидан фойдаланган ҳ олда таълим олувчиларни ўқитишни жадаллаштириш саналади. Республикамизда таълим жараёнида педагогик ва ахборот технологияларини қў ллашга доир кенг кўламда иш олиб борилмо қ да. Ушбу муаммонинг илмий-назарий асослари, ҳ ар бир педагогик технологиянинг ўзига хос жи ҳ атлари ишлаб чи қ илиб, етарли даражада тажрибалар тўпланди. Таълим жараёнига педагогик ва ахборот технологияларни жорий этишда хорижий мамлакатларнинг тегишли ташкилотлари я қ индан ёрдам кўрсатмо қ да. «Педагогик технология» сўз бирикмаси асосида «технология», «технологик жараён» тушунчалари ётади. Ушбу тушунчалар ор қ али саноатда тайёр ма ҳ сулотни олиш учун бажариладиган ишларнинг кетма-кетлиги ҳ а қ идаги техник ҳ ужжат, таълимда эса фан бўйича услубий тадбирлар мажмуаси тушунилади. Бугунги кунда педагогик технологияни тушуниш учун асосий йўли ани қ белгиланган ма қ садларга қ аратилганлик, таълим олувчи билан мунтазам ўзаро ало қ ани ўрнатиш, педагогик технологиянинг фалсафий асоси ҳ исобланган таълим олувчининг хатти- ҳ аракати ор қ али ўқитишдир. Ўзаро ало қ а педагогик технология асосини ташкил қ илиб, ўқув жараёнини тўли қ қ амраб олиши керак. Педагогик технология атамасига ҳ ар бир дидакт олим ўз ну қ таи назаридан келиб чи ққ ан ҳ олда таъриф берган. Ҳ али бу тушунчага тўли қ ва ягона таъриф қ абул қ илинмаган. Ушбу таърифлар ичида энг ма қ садга мувофи ғ и ЮНЕСКО томонидан берилган таъриф саналади. Педагогик технология – таълим шаклларини оптималлаштириш ма қ садида ўқитиш ва билимларни ўзлаштириш жараёнининг инсон

сало ҳ ияти ва техник ресурсларни қў ллаш, уларнинг ўзаро таъсирини ани қ лашга имкон берадиган тизимли методлар мажмуасидир. Шунингдек, технология деганда, субхект томонидан обхектга кўрсатилган таъсир натижасида субхектда сифат ўзгаришига олиб келувчи жараён тушунилади. Технология ҳ ар доим зарурий воситалар ва шароитлардан фойдаланиб, обхектга йўналтирилган ани қ ма қ садли амалларни муайян кетма-кетликда бажаришни кўзда тутади. Ю қ орида келтирилган тушунчаларни ўқув жараёнига кўчирадиган бўлсак, педагогнинг ўқитиш воситалари ёрдамида ўқувчи-ўқувчиларга муайян шароитларда кўрсатган тизимли таъсири натижасида уларда жамият учун зарур бўлган ва олдиндан белгиланган ижтимоий сифатларни интёнсив тарзда шакллантирувчи ижтимоий ҳ одиса ёки, бош қ ача айтганда педагог томонидан ўқитиш воситалари ёрдамида ўқувчиларга таъсир кўрсатиш ва бу фаолият ма ҳ сули сифатида уларда олдиндан белгилаб олинган шахс сифатларини шакллантириш жараёни деб таърифлаш мумкин. «Педагогик технология»нинг таълимдаги амалийлик жиҳати ва ташкилий-услубий имкониятлардан фойдаланишга йўналтирилганлиги, унинг аниқ воситалар ёрдамида ҳаётга татбиқ этилиши жаҳон педагогларининг унга бўлган эътиборини кучайтирмоқда. Технологик йўналишга нисбатан турлича қарашлар мавжуд. Баъзо педагоглар «педагогик технология» тушунчаси мазмунида таълимни дифферёнциаллаш воситасини кўраётган бўлсалар, бошқалар ундаги кам меҳнат сарфлаб юқори натижаларга эришиш имкониятлари ҳамда барча таълим олувчиларни олдиндан белгиланган билим, кўникма ва малакалар даражасига етказиш мумкинлиги билан қизиқмоқдалар. Айрим педагоглар таълимни «технология»лаштириш ёрдамида оммавий таълим амалиётида туб бурилиш ясалишига умид боғламоқдалар. 50-йилларнинг ўрталарида таълимда техник воситаларни қўллаш масаласи «педагогик технология» йўналиши билан қўшилиб кетди. Бунда асосий эътибор ўқувчилар аудиториясини кенгайтиришда техник воситалар имкониятларини ошириш, ахборот сиғими ҳамда уларни узатиш сифатлари, шунингдек, таълимни индивидуаллаштиришга қаратилди. Ушбу ёндошув ҳозирга қадар ҳам мавжуд бўлиб, у техник воситаларнинг имкониятларини таянч нуқта сифатида баҳолаб, асосий эътиборни ўқув жараёнини «технология»лаштиришнинг ташқи жиҳатларига қаратади. 60-йилларнинг бошларига келиб дастурлаштирилган таълимни ташкил этиш «технология» тушунчасининг асоси бўлиб қолди. Дастурлаштирилган таълимни амалга оширишда таълим жараёнига алоҳида қисм сифатида эмас, балки изчил жараён тарзида ёндошилади. Дастурлаштирилган таълим ва ўргатувчи машиналар бўйича бирлашган қўмита (АҚШ) тавсияларида яхлит

таълим дастурининг «технологик» тушунчаси илгари сурилди. У ўз ичига таълим мақсади, уларни ўзгартириш ва баҳолашнинг мезонлари, таълим муҳитининг аниқ тавсифини қамраб олади. Бу эса ўргатиш мажмуасини тўлалигича қайта ташкил этиш тушунчасига мос келади. Таълимни «технологик» йўналишда қуришнинг умумий мезони унинг аниқ ва батафсил белгиланган мақсадга йўналтирилганлигидадир. Бу ҳолатда хусусий мақсадларни амалга ошириш учун алоҳида қонуният, жараён, кетма- кетлик ва уларга мос амаллар мажмуининг мавжуд бўлиши асос сифатида олинади. «Педагогик технология»нинг воситавий йўналтирилганлиги унинг турли услублар асосида таълим тизимларини шакллантириш борасидаги имкониятларини белгилаб беради. Бунда таълимнинг ташкилий жиҳатлари, олдиндан, гўёки ташқаридан белгиланган мақсадларга эришиш усули сифатида қаралади. Мос равишда амалга оширилиши талаб этиладиган жараёнлар таҳлили ва уларни саралаш ўқув фаолияти мазмунини ҳисобга олмаган ҳолда олиб борилади. Педагогик технология доирасидагина аниқлаб олинадиган мақсадларнинг эмпирик таҳлили берилади. Таълим мақсадларининг ажратилган таҳлили технологик ишланмаларнинг дидактик жиҳатдан тўлақонлилиги бўлмаган вазиятда эмпирик тавсиф асосида очиб берилади. Умумий дидактик мақсадларнинг техник редукцияси таҳлили педагогик технология дидактик имкониятлари таҳлилининг муҳим жиҳати ҳисобланади. Таълим мақсадларининг таҳлилий баёнидан ташқари ҳар бир ўқув жараёни учун таълим услубларини танлашнинг шарти сифатида билим даражасини олдиндан ташҳислаш, уни муайян кўникма ва малакалари мавжуд бўлган тингловчилар билим даражаси билан таққослаш қабул қилинган. Таълим жараёнининг бориши ўқувчиларнинг белгиланган мақсад сари ҳаракатланишини узлуксиз назорат қилишни кўзда тутади. Узлуксиз назоратни ташкил қилиш таълим технологик тизими юқори воситали имкониятларининг асоси ҳисобланади. 2. Муста қ ил шахсни шакллантириш жараёни узо қ ва мураккаб бўлиб, бир томондан, барча давлат тузилмалари ҳ амда ижтимоий ташкилотларнинг ва айни қ са, таълим тизими мазмунининг такомиллаштирилишини, иккинчи томондан эса, бевосита ушбу масалани амалга оширишни таъминловчи ягона тарбия тизимини барпо этиш лозимлигини та қ озо этади. Бу жараёнда кадрлар тайёрлашнинг я қ ин кунлардаги ва исти қ болдаги вазифалари қ уйидагилардан иборат: Биринчидан, эркин тафаккур қ ила оладиган шахсни, муста қ иллик ва демократия ғ ояларига соди қ бўлган онгли фу қ арони, ўз Ватанининг жонкуяри сифатида ижтимоий-сиёсий ҳ аётга онгли иштирок этишга, ижтимоий жараёнга фаол таъсир к ў рсатишга, мамлакат та қ дири учун

зиммасига масъулият ола билишга қ одир шахсни камол топтириш учун шарт-шароитлар яратиш; Иккинчидан, мамлакатнинг ижтимоий-сиёсий ҳ аётига, туб махнодаги фу қ аролик жамияти ва ҳ у қ у қ ий давлат қ уриш ишига демократия асосларини жорий этиш жараёнларини жадаллаштириш, тафаккур ва баҳслашиш маданиятини ривожлантириш, шахснинг ички дунёсини бойитиш, бинобарин, янгича ижтимоий қ адриятлар ва муносабатларни шакллантиришдир. Бош қ ача айтганда, ёш авлодда янгича онг шаклланиши учун барча шарт-шароит яратилмо ғ и керак; Учинчидан, ёш авлод миллий исти қ лол ғ оясини англаб олиши, бу ғ оянинг ҳ ар бир фу қ аро учун, Ватаннинг обод ва фаровон бўлиши учун ҳ аётий зарурат эканлигига ишонч ҳ осил қ илиш учун ани қ ма қ садга йўналтирилган чора-тадбирлар тизимини рўёбга чи қ ариш лозим. Дарс жараёнида трёнингларни ташкил қилиш ва унинг таркибий қисмлари. Трёнингларни ўтказишда синфлар билан ишлаш ва уларга раҳбарлик қилиш. Бугунги кунда педагогикада ўқувчиларнинг таълим жараёнидаги фаолллигини оширишга қаратилган бир нечта ўқитиш услублари ишлаб чиқилган: муаммоли ўқитиш, иш фаолиятини ифодаловчи турли ролли ўйинлар, трёнинглар, баҳс мунозараларни ташкил қилиш ва ҳоказолардир. Тарбиявий ишларни ташкил қилиш жараёнида айниқса трёнингларнинг ўрни беқиёсдир. Сабаби трёнинг ўтказиш жараёнида ўқувчининг нутқи ўсади, тафаккури ривожланади, мулоқатга тез кириша оладиган бўлади. Шу сабабли трёнинг в ербал ва новербал кўринишда ташкил этиш мумкин. Трёнингни новербал (сўзсиз, мимика, пантомимика, қараш ва ҳакозолар) кўринишда ташкил қилган тарбиячи гапираётганида ҳар бир қатнашувчини кўз остида тутиши, ҳаммага бир хил эътибор бериши ва синфдаги баъзо одамларга хайрихоҳ бўлиб қолмаслиги лозим. Хонада синфнинг диққатини бузмасдан ҳаракат қилиши (тез-тез ва мақсадсиз юришлардан қочиши, шунингдек, синфга ўзи кўринмайдиган жойдан туриб гапириши) керак бўлади. Қатнашувчиларнинг бош қимирлатиши, табассуми ва хатти-ҳаракатлари ниманидир айтмоқчи эканлигига, хоҳиши борлигига эътибор бериши керак бўлади. Трёнингни вербал кўринишда ташкил этилса, педагог саволларни шундай тузиши керакки, асосан қатнашувчилар гапирсин. Бунда тарбиячига очиқ саволлар ёрдам беради: “Сиз бу ҳақда нима дейси з? ”, “ Нимага? ”, “Қандай...?”, “ Агар… ” ва ҳоказолар. Агар қатнашувчи “Ҳа”, “Йўқ” деб жавоб берса, “Нимага шундай гапиряпсиз?” деб сўраш мақсадга мувофиқ бўлади. Бундан ташқари бошқа қатнашувчилардан ҳам сўраш керак тасдиқланган фикрларга қўшиладими? Педагог трёнинг ўтказиш жараёнида ўз овозининг оҳангига эътибор ҳам эътибор бериши, секин ва аниқ гапириши керак бўлади.

қатнашувчиларни кўпроқ гапиришга ундаш керак. Тарбиячи ўзининг ва қатнашувчиларнинг сўзга чиқиши вақтини ҳисоблаши лозим бўлади.Ҳамма саволларга фақат ўзи жавоб бермаслиги, қатнашувчилар бир-бирларининг саволларига жавоб бериши мумкинлигини унутмаслиги лозим. Бахс натижаларини хулоса қилишда ҳар бир машғулот қатнашчисининг муҳокама қилинаётган муаммони моҳиятини тўғри тушунаётганини аниқлаб, кейин умумий хулоса чиқариш керак. Агар тарбиячининг шахсий тажрибаси мазкур бахсга мос келса, қатнашувчилар фикрларини мустаҳкамла “Бу менга ўтган йилги воқеани эслатади” – дейиши мумкин. Яхши трёнинг ўтказишнинг бир нечта таркибий қисмлари мавжуд. И зюм и нка . ( Болалар билан ишлашнинг ўзига хос ажойиб томо - ни. ) Қатнашувчиларнинг трёнинга қизиқишини уйғотиш учун қисқа бахс бошланг, саволлар беринг, провокацион таъкидлашларини илгари суринг еки қандайдир фаолият турини фараз қилинг. Ўқиш қатнашчиларининг аввалги билимлари ва уларнинг ҳаетий тажрибаларини боғлашга ҳаракат қилинг. Трёнинг нима учун аҳамиятли эканлиги сабабларини тушунтиринг. Қатнашувчилар учун натижаларини таъкидлаш . Қатнашувчиларга улардан нима кутилаетганлиги тушунтиринг. Қатнашувчилар учун натижалар қуйидаги саволга жавоб бериши керак: “Бу трёнингдан кейин қатнашувчилар нималарни билишини ва қилишини хоҳламайман?”. Трёнернинг ҳиссаси .Трёнинг учун керакли бошланғич маълумот ва етарли билимлар (матн, махруза, хужжатлар, ўқиш) ва бирор фаолият турини ўтказиш учун Фан мазмунини намойиш қилинг. Интерфаол .Бу – трёнинг юраги. Интерфаол услубиетда фойдаланадиган иш тартибини қисқача баён қилинг. Интерфаол услуб – бу жамоавий мухокамани ташкил этиш, фикрларни эркин айтиш, муҳокама, таҳлил ва фаолиятни баҳолашдир. Умуман трёнингдаги фаолиятнинг ушбу турида қатнашишнинг барча қадамларини чизиб чиқинг. Айниқса, синфда ишлаш учун аниқ ва қисқа тушунтиришлар олиб боринг. Тушунтиришини текширинг ва тушунтиришлар беринг. Трёнингни тўлиқ якунлашга вақт етиши учун унинг ҳар бир қисмини диққат билан ташкил қилинг. Трёнингни ўтказиш саволлари бу ерда муҳим аҳамиятга эга (синфни ўлчови, синфга шахсий ердам, тушунишини текшириш). Айнан шу нарсалар трёнингни ўтишига ердам беради. Трёнер машқларни бажариш жараёнида қатнашувчиларни топшириқларни тўғри бажаришини кузатиб боради. Дебрифинг (хулоса) баҳолаш . Қатнашувчилар ўзлари ёдлаган, ўрганган йўналишлари бўйича хулоса қиладилар, олинган маълумотлар ва

малакаларни бошқа ҳолатларда, болалар билан ишлашда қўллашни муҳокама қиладилар. Бу – трёнингни баҳолаш қисмидир. «Қатнашувчилар нимани ўргандилар?”. Трёнинг давомида ўрганганлари еки кўрсатганлари натижалар Билан мос келишини текширинг. “М уаммоли бола ” трёнингни ўтказиш технологияси . трёнингни ма қ сади : – Қатнашувчиларга муаммоли болалар билан ўзаро тил топишишнинг ҳамда улар билан бўладиган турли вазиятларда тўғри ечимни топишларга ердамлашиш. – Муаммонинг моҳиятини аниқлашда малакани шакллантириш. – Тирбиянинг баъзо усуллари билан таништириш, болалар ва ўсмирлар билан ишлашда ушбу услубларни тўғри танлашни ўргатиш. – Муаммоли болаларнинг пайдо бўлиш сабаблари ва етакчи тарбиячиларнинг ушбу муаммони ечишдаги хатти-ҳаракатларини тўғри анивлашни ўргатиш. Тренингларни ўтказишда синфлар билан ишлаш ва уларга раҳбарлик қилиш. Энг аввало, таълимнинг синфли шакли “таълим берувчи – таълим олувчи” диалогидан воз кечишни ва “таълим берувчи – синф – таълим олувчи” кўринишидаги уч томонлама ўзаро муносабатга ўтишни назарда тутади. Ўқув синфи, таркиби бўйича ҳаракатчан кичик синфларга бўлинади ва уларнинг ҳар – бири ўзича ўқув материалини ўзлаштиради. Тажриба шуни кўрсатадики, шу туфайли сиз билан таълим олувчилар ўртасида анча мустаҳкам контакт ўрнатилади, шахсий ва бир вақтнинг ўзида таълим жараёнида жамоавий руҳий ҳолат кучаяди. Таълим олувчиларнинг ҳамкорликдаги ҳаракти ташкиллашади, бу эса, ўқув – билиш жараёнини фаоллаштиришга, уларда эмпатияни, коммуникативликни шакллантиришга кўмаклашади: - вазифани ҳамкорликда ўртоқлари томонидан билдирилган фикирларни муҳокама қилишга мотивация пайдо бўлади; - таълим олувчилар бир- бирига саволлар берадилар, шунинг учун, улар саволларни аниқ шакллантиришни билишлари зарур, жавобларни- аргументлаштиришни, тушунишга эришиш учун эса, улар бир бирларини диққат билан эшитишлари керак; - синфларда ишлаш пайтида, зарурати бўлганда, таълим олувчилар ёрдам беришларини сўрайдилар ва бошқаларга ёрдам беришни ўрганадилар. Ҳар бир таълим олувчининг потёнциал имкониятларини ривожланиши ва амалга оширилиши таъминлайди:

-қобилиятли ва иқтидорли болалар, уларни «мақтанганлик» ларида айблашларидан чўчимасдан ўз қобилиятларини кўрсатишлари мумкин. Улар, синфда нафақат таълим берувчи ролида бўлишлари, балки таълим олувчиролида ҳам бўлишлари мумкин ва таълим берувчи ролидаги ўз ўртоқлари томонидан баҳоланиши, рақиб бўлмасдан улардан ўрганиши мумкин; - ўртача қобилиятга эга ёки ҳарактери бўйича қўрқоқ болалар ўз билимлари ва маҳоратларини намоён қилиш имкониятини оладилар. Кичик синфларда ишлаш, уларни стресс ҳолатлардан халос этади, яъни нотўғри жавоб берганда бутун жамоа олдида изза бўлишдан қўрқишдан ҳоли бўлади. Синф ахзолари, жавобни дўстона баҳолаб, уларда ўзига ишонч туйғусини уйғотиш имконини берадилар. 4 -5 кишидан иборат синфда, қўрқоқ киши, 25 кишилик синф олдида ўзини тутишга нисбатан, ўзини анча эркин ҳис этади; Таълимнинг ушбу шакли, таълим олувчилар билимини ўзаро ҳамкорликдаги бойишини таъминлайди: фақатгина кооперация ва ҳаракатлар (билиш) усуллари билан ўзаро алмашиш умумий маҳсулот олиш – муаммони ечиш имконини беради. Шунинг учун, синфда таълим беришда, биз, жамоавий муҳокама қилишдан, ўзаро консулғтациялар беришда максимал фойдаланамиз. Синфларда ишлаш, атрофдагиларга бўлган муносабатни ўзгартиради, «мен ва улар»дан «биз»га ўтишни таъминлайди ва ўзини синфнинг бир бўлаги сифатида ҳис қилиш имконини беради. 4. Синфларни шакллантириш тамойиллари. Авваломбор, «тамойил» тушунчаси нимани англатишини аниқлаб олайлик. Синфларни шакллантириш тамойиллари: - бу, синфларни шакллантириш бўйича ишларни ташкил қилишга бўлган асосий талаблар ифода қилинган, умумий, бирламчи қоидалардир. Шу билан бирга, синфларни шакллантириш тамойиллари: - бу тайёр рецепт ва универсал қоида эмаски, унга риоя қилган ҳолда юқори натижаларга эришишга умид қилсак. Уларни амалда бажариш қуйидаги хусусий омиллар билан белгиланади:  бизнинг ва таълим олувчиларнинг мотивацияси билан: нафақат бизнинг ўзимиз, балки ҳар бир таълим олувчи ҳам, ушбу талим шаклини моҳиятини тушуниб етиши жуда муҳимдир;  билимлар ва тажрибалар билан;  бизнинг педагогик маҳоратимиз билан. Шундай қилиб, таълим олувчилар синфларини шакллантиришда, қандай тамойиллардан фойдаланамиз? 1. Таълим олувчиларни синфларга ажратиш пайтида ўқитиш мақсадларини, натижаларини ва усулларини ҳисобга олиш.

Таълим шаклини танлашни белгиловчи асосий омил, таълим максадлари ҳисобланишини биз аниқлаб бўлдик. Ушбу таърифланишдан кўриниб турибдики, таълим мақсадлари деганда, нафақат мақсадларнинг ўзи, балки натижалар ҳам тушинилади. Шунинг учун, биз, синфли билиш фаолиятини амалга ошириш учун синфларни шакллантирамиз, яъни:  биз қўйган таълим мақсадларидан (ўқитувчи, тарбияловчи, ривожлантирувчи, мотивацион) келиб чиққан ҳолда (2 – жадвалга қаранг);  таълим технологиялари лойиҳасига киритилган таълим усулини эътиборга олган ҳолда (3 – жадвалга қаранг); Бунда, таълим олувчиларни синфларга бирлаштиришни, биз қуйдаги белгиларга қараб амалга оширдик: *биринчидан, тасодифий белги бўйича: - бунинг учун, таълим олувчиларга 1 дан 5 гача кетма – кет санашларини илтимос қиламиз, кейин эса, «биринчиларни» «иккинчиларни», «учинчиларни», ва ҳ. к. кичик синфларга бирлаштирамиз; - ёки таълим олувчиларни, аудиторияда жойлашганликларига қараб, ихтиёрий синфларга бирлаштиришимиз мумкин.  иккинчидан, уларни ўқишда эришган ютуқлари даражасини белгилаш асосида: - бараварлаштириш синфи; - қўллаб – қуватлаш синфи; - ривожлантириш синфи (Гузеев В. В,, 196). 2. Синфнинг сон таркибини аниқлаш пайтида пайтида вазифанинг ҳарактерини ҳисобга олиш.  кичик вазифаларни бажариш учун синфнинг мақбўл таркиби 3-5 киши (машқлар, ўқув турнири, китоб билан ишлаш ва бошқалар).  кўп меҳнат талаб қиладиган (чет тиллар бўйича машғулотларда) мураккаб вазифалар учун кўп сонли синф тузиш зарур;  бир – бирини тушунишни талаб қиладиган (чет тиллар бўйича дарсларда)машқлар учун жуфтликларда ишлаш яхши. 3. Синфларни фаолият кўрсатишда вақт омилини ҳисобга олиш. Ҳар бир синф, унга юклатилган вазифани бажариш учун ажратилган вақт қанча бўлса, шунча вақт фаолият кўрсатади. Албатта, бир нечта ўқув машғулоти пайтида ишлашни талаб қиладиган муаммоли тадқиқотни бажариш вазифаси қўйилган бўлса, унда ушбу синф бир нечта дарсда фаолият кўрсатади. Вақт тугаши билан, синф ҳисоб о т беради ва ўз фаолиятини тугалайди. Синф таркибини алмашувчан ҳарактерини ҳисобга олиш. Синфлар доимий таркибда фаолият кўрсатса, синфда ишлаш мазмунини бузилишига олиб келиши мумкин. Жамоа учун максимал самара

билан синфдаги ҳар бир ахзонинг ўқиш имкониятлари амалга ошиши мақсадида, синфда ишлаш, барча таълим олувчиларни фаоллигини, мутаносиб ривожланишини таъминлаши зарур. Ўқувчиларнинг дарсга бўлган қизиқишини янада ошириш мақсадида дарс жараёнида турли мавзуларда баҳс – мунозараларнинг ўтказилиб тўриши мақсадга мувофиқдир.заро муносабатларини янада яхшилаш, бир-бирларига тезлик билан кўникишлари учун баъзода болалар синфлари баҳслар ташкил тилиб турилса мақсадга мувофиқ бўлди. Чунки бундай баҳслар ўқувчиларни ўз фикрларни чархлаб олишга, ҳаетга ва турли муаммоларга бўлган муносабатини аниқлаб олишга катта ердам берди. Баҳс мвзуларни ўқувчиларнинг ўзлари айтиб беришлари мумкин. Бу мавзулар ўқувчиларнинг баҳсга чорловчи, муаммоли, қизиқарли бўлиши керак, бўлмасам, баҳс давомида ўз фикрларни баён эта олмайдилар еки баҳсга қўшилиб ўз фикрларни исботлар ҳимоя қила олмайдилар. Баҳслар ўқувчиларни баъзо янглиш фикрларга қарши курашишга ўргатади, атрофдаги бўлаетган воқеаларга тушунган ҳолда қараб уларни тўғри шарҳлашга, ўз позициясида туришга ноўрин фикрларга ўз вақтида қаршилик кўрсатишга ҳамда ҳар бир фикрни тўғри ёки нотўғри эканлигини аниқлаб олишга, шу билан бир қаторда ўртоқлари билан суҳбат қилиш, баҳслашиш, ўз фикрини бошқаларга ўтказа олиш,таъсир эта олиш маданиятига ўргатади. Баҳсларни самарали ўтиши, албатта, уларнинг олдиндан қандай тайёрланганлигига боғлиқ. Биз қуйидаги баҳсларга тайёргарлик кўришнинг баъзо бир босқичларини ажратиб кўрсатмоқчимиз: 1. Баҳс мавзусини танлаш ва уни таслиқлаб олиш. 2. Тарбиявий вазифаларни аниқлаб олиш. 3. Олдиндан баҳс мавзусини эълон қилиш ва баҳс давомида муҳокама қилинадиган саволларни белгилаб қўйиш. 4. Ўқувчиларни баҳс давомида муҳокама қиладиган саволларни тўлароқ ёритишга ёрдам берадиган қўшимча материалларни тўплаш. 5. Баҳсни ўтказиш учун масъул ва бошловчиларни тайинлаш. 6. Баҳс ўтказиладиган жойни жиҳозлаш. Баҳс қатнашчилари баҳсни ўтказиш ва унда ўзини тутиш тўғрисидаги қоидалар билан олдиндан ёки баҳс давомида танишиб олишлари керак. Улар қуйидагилар: 1. Баҳслашишдан олдин, аввал нима демоқчилигингни яхшилаб ўйлаб ол. 2. Гапираётганингда фикрларингни аниқ, содда, мантиқан ва кетма-кетлик баён қил. 3. Фақат сёни ҳаяжонга солаётган, ишончинг комил бўлган фикрларни баён этишга ҳаракат қил, ўзинг билмаган, ўзинг ишонмаган фикрлар билан баҳслашма.

4. Кимнингдир фикрига қўшилмасанг, сён уни фикрини масҳараламай, унинг устидан кулмай, хатосини айтмай ҳақгўйлик билан баҳслаш. 5. Сён гапиргунингча айтилган фикрларни қайтарма, янги фикр бўлсагина ўша фикрингни баён эт. 6. Баҳслашув давомида қўлларингни ҳар томонга ўйнатма, овозингни баландлатма, бақириб гапирма,агар бошқаларни ўз фикрингга ишонтирмоқчи бўлсанг, уларни сёнинг фикрингга қўшилишларини истасанг, унда сён ўз фикрларнинг исботига, албатта, аниқ далиллар, мисоллар келтир. 7. Сен билан баҳслашаётган суҳбатдошингни ҳурмат қил, уни хафа қилмасликка, унинг шахсига тегадиган гапларни, қилиқларни қилмасликка ҳаракат қил, агар сён шундай қилсанг сён ўзингни фақат баҳслашувда кучли эканлигингни кўрсатибгина қолмай, балки баҳслашув борасида қандай маданиятга эга эканлигингни ҳам кўрсата олган бўласан. Юқорида кўрсатилган қонунлар чиройли қилиб безатилган холда узоқдан кўринадиган килиб ёзилиб баҳс ўтказиладиган жойларга илиб қўйилади. Баҳсда муҳокама қилинадиган саволлар, муаммолар ўтирганларни хаяжонлантирадиган, куюнтирадиган, замонавий ёшларни ва болаларнинг тарзига тегишли бўлгани мақул. Шунда, дарсда ва бошқа жойларда гапиришдан қўрққан, уялган болалар мана шундай баҳслар давомида бемалол ўз фикирларини баён эта олшлари мумкун. Ўтказиладиган баҳс мавзуларини тузишга ўқувчиларнинг ўзлари еки ешлар ҳаетидаги муаммолар еки турли ешлар ҳақидаги асарлар, газета ва журналлардаги мақолалар ердам бериши мумкин. Биз қуйидаги баҳслар учун баъзобир мавзуларни эътиборингизга ҳавола этамиз: 1. Хозирги замон комил инсон деб кимни айтса бўлади? 2. Маданиятли инсон деб кимни айтса бўлади? 3. Сён қандай яшаяпсан? Ҳаетинг қизиқарлими? 4. Ҳақиқий дўст қандай бўлиши керак? 5. Менинг ҳарактерим шундай… 6. Бепарво қайердан келиб чиқади? 7. Мода ва мен. 8. Бепул нарсанинг баҳоси қанча? Ва бошқалар . Баҳсларни ўтказиш учун ўқувчилардан битта еки иккита баҳс бошқарувчиси белгиланади, улар баҳсни муҳокама қилишлари керак бўлган мавзу ҳақида кириш сўзи билан бошлайдилар. Баҳс давомида эса бошқарувчилар баҳслашувчилар, сўзга чиқувчиларнинг билдираетган фикрларини диққат билан эшитиб фикрлар тўқнашувини ўз ичида ечиб борадилар ҳамда умумий ҳулоса қилишга ҳаракат қилишадилар. Баҳсни олиб борувчиларни танлаш ва тайерлашда тарбиячи ва етакчиларнинг ҳизмати катта. Баҳсни ўқувчилардан танланган бошқарувчилар олиб борса да, лекин

етакчи ва тарбиячилар баҳс давомида уларга ердам беришга тайер туришлари керак, чунки баҳс давомида турли вазиятлар қийинчиликлар туҳилиши мумкин. Баҳсларни самарали ўтиши танланган мавзуни муҳокамаси олдиндан саволларни тайерланишига боҳлиқдир. Баъзобир баҳслар учун таҳминий саволлар: МАДАНИЯТЛИ ИНСОН ДЕБ КИМНИ АЙТСА БЎЛАДИ? 1. Инсон маданияти нимани ташкил этади? 2. Маданиятли инсонга тегишли қуйидаги фазилатлардан қайси бирини биринчи ўринга чиқади (хушмуомалалик, топқирлик, маълумотлик, воизлик) 3. Барча маълумотли одамларни маданиятли деб айтса бўлади? 4. Инсоннинг сўзлашуви уларнинг нутқига қараб уларнинг маданияти эканликларини аниқласа бўладими? 5. Маданиятли бўлиш учун нималар қилиш керак? 6. Кимларни маданиятли деса бўлади? 7. Сён ўзингни маданиятли ҳисоблайсанми? МЕНИНГ ҲАРАКТЕРИМ ШУНДАЙ . 1. Ҳарактер ва ҳарактерсиз – нима дейилади? 2. Нима учун ҳарактерни тарбиялаш керак? 3. Ҳарактерни тузатса бўладими? Бунинг учун нима қ илиш керак? 4. Инсон ҳарактерига у яшаетган , ўқиетган жамоанинг таъсири бўлиши мумкинми? 5. « Яхши» ва « Емон » ҳарактер. Сён қандай тушунасан. БЕПУЛ НАРСАНИ БАҲОСИ ҚАНЧА ? 1. “Бепул нарса ”, с е н бу иборани қандай тушунасан? 2. Сён учун бепул нарсани бахоси борми? Б ор бўлса қандай мисол келтир. 3. Бепул нарсани асраш - авайлаш керакми? Сабаби? 4. Нима кўпроқ бепул ҳисобланади. «Меники » еки «Бизники »? 5. Сён орм олаётган оромгоҳ ўз баҳосига егами? Сизнинг фикрингизча у қанча туради, бу ерда сён ишлатаётган нарсалар бассён, спортинвёнтарғ, кутубҳона, тўгараклар, ўйинлар ўз қиматига егами, сёнинг путовканг нархи етарлими? 6. Агар ҳамма сён учун қийналаётган бепул нарсалар ўз киматига эга бўлса, сён уларни қандай асраган бўлардинг? Социометрия услуби билан синфли ўрганиш. 1. Умумий маълумотлар. Исми шарифи ва отасининг исми. Мутаъассислиги. Ёши, соғлиги ва жисмоний ривожланганлиги. Оилавий шароити: ота-оналари кимлар, соғлиғи ва жисмоний ривожланганлиги. Оилавий шароити: ота-оналари кимлар, уларнинг маънавий ривожланганлиги, ижтимоий мавқеи, моддий жихатдан

таъминланганлиги, уй шароитининг ўқишга қулайлиги ва етарлилиги, ота-оналарининг ўқувчига муносабати (эътиборли, мехрибон, дўстона, қаттиққўл ва х.к.), ўқувчининг уй юмушларига ёрдам бериши. 2.Ўқишга бўлган муносабати. Дарсларда ўзини тутиши уй вазифаларини бажариши. Ўқитувчи ва тарбиячиларга муносабати. «Ўқишга қизиқиши. Севган фанлари. Ўқитиш мотивлари. Фанлар бўйича ўзлаштириши. 3. Ақлий ривожланиш даражаси. Кузатувчанлиги ватопқирлиги. Ўқув материалини тез тушиниши. Ўзлаштиришининг мустаъкамлиги. Материални эслаб қолиш хусусияти ва усуллари. Диққатининг хусусиятлари: тўпланиши, барқарорлиги, кўчиши, тақсимланиши ва х.к, уларнинг машғулотлар давомида юзага чиқиши. Тафаккурининг хусусиятлари; мустақил фикрлаши, мавхкм тафаккурининг ривожланганлиги, материални умумлаштира олиши, хулоса чиқариши ва х.к. Нутқи, нутқининг тушунарлилиги, сўз бойлиги, маданиятлилиги, илмий атамаларни билиши. 4. Ҳарактери. Маъсулиятлилиги, ўз ишига виждонан муносабатда бўлиши. Тўғри сўзлиги. Камтаринлиги, оддийлиги, ўзига ишониши, ўзига танқидий қарай олиши. Дилкашлиги ёки камгаплиги, хамдардлиги ёки тошбағирлиги. Ўжарлиги, талабчанлиги. Дўстлик хиссининг ривожланганлиги. Ўзини тута билиши. Жасурлиги, қатъийлиги, журхатлилиги. Ўз мақсади учун кураша олиши. Тасирга берилувчанлиги. Ўзининг ютуқлари ва камчиликларига муносабати. 5. Темпераменти ва хиссиёти. Темпераментининг тури: сангвинник, холерик, флегматик, меланхолик. Хиссиётининг кучи ва турғунлиги. Хурсандчилик ва хафачиликни бошдан кечириши. Хушчақчақлиги, янгиликка муносабати, янги шароитга, янги одамларга мослашиши. Устунроқ (доимий)кайфияти: қувноқ, ғамгин, рухи тушган, бефарқлик ва х.к. Кайфиятининг ўзгариш динамикаси ва тезлиги. 6. Қизиқишлари ва қобилиятлари. Энг ёрқин кучли қизиқишлари. Қизиқишлари турғунлиги ва давомийлиги, чуқурлиги, кенглиги. Ўқиш ва касб билан боғлиқ қизиқишлари. Ўқув предметлари бўйича қизиқишлари ва қобилиятлари. Махсус қобиллиятлиларнинг мавжудлиги (сахнатга, техникага, ижодиётга…). Бўш вақтларида шуғулланидан мехнат тури. Мехнат малакаларининг ривожланганлиги (ишнинг кўзини билиш). 7.Жамоада ўзини тутиши. Ўз жамоасига муносабати. Жамоадаги мавқеи (тутган, ўрни, авторитети, обрўси, таъсири ва х.к). Жамоанинг

фикрига муносабати. Жамоанинг шон-шухрати ва обрўси учун курашадими? Ўзини жамоага қарама-қарши қўядими? Кимлар билан дўст? Дўстлигининг мотивлари. Инсоннинг қайси хусусиятларини қадрлайди? Идеали борми? Жамоат ишлари ва топшириқларига муносабати. Интизоми, ўзини тутиши: хушмуомала, қўпол, кўп гапли, индамас, бетга чопар, тортинчоқ… 8. Онги. Дунёқараши, динга, жамиятга, сиёсатга, миллий масалаларга, иқтисодий масалаларга ва бошқаларга муносабати. Иши ва сўзининг бирлиги. Жамиятдаги фаоллиги. Хаётда нимага эришиш учун интилади? 9. Хулосалар, таклифлар ва тафсиялар. Ривожлантириши лозим бўлган ижобий хусусиятлар. Бартараф қилиниши лозим бўлган салбий хусусиятлар. Индивидуал ёндошиш учун нималарга эътибор берилиши лозим (ўқитувчи ва тарбиячилар томонидан)? Қандай ёрдамга мухтож? Ўзингиз қандай тадбир ва ёрдам уюштирдингиз? Демак,тарбиявий ишлар методикасини фанини ўқитишда таълим технологиялари муҳим восита сифатида аҳамият касб этиб, тарбиячи ва тарбияланувчиларни ўзига хос ҳарактер ва хусусиятларини атрофлича ўрганишда,мавжуд муаммоларни ўрганиш ва уларни бартараф этишда муҳим омил сифатида хизматқилади.

Адабиётлар: 1.Маҳкамов М. «Бўлажак тарбиячиларнинг педагогик мулоқат маданиятини шакллантириш” номзодлик диссертацияси. Т., 2005. 2. Султонова Г.А. Педагогик маҳорат. Т.:ТДПУ.-2005.-149 б. 3.«Педагогика» В.А.Сластёнин, И.Ф.Исаев, А.И.Ми ҳёнко, Е.Н.Шиянов. Москва. «Школғная пресса». 2004 4.Волжский А. Методика воспитателғной работў с молодежғю. – М. 2003. 5.Котов В. Воспитателғная работа в школе: опўт и проблемў. – СПб: Сев.сияние 2003. 6 .Тарбиявий ишлар методикаси. П.И.Рувинский. – Т. 1991 й.

Похожие

Янги педагогик технология принциплари ( тамойиллари )

Педагогик тизим янги педагогик технология асоси сифатида

Узбекистонда янги педагогик технология концепциясини ривожлантириш

Янги педагогик технология ва унинг ахамияти

Касбий ўқув муассасаларида тарбиявий ишлар ва унинг методикаси