Ta’lim va ishlab chiqarish o’rtasidagi aloqalarni amalga oshirish jarayonlari - Педагогиka - Рефераты

Ta’lim va ishlab chiqarish o’rtasidagi aloqalarni amalga oshirish jarayonlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87.5 KB

Ta’lim va ishlab chiqarish o’rtasidagi aloqalarni amalga oshirish jarayonlari Reja: 1. Korxonalrning yangi xo’jalik yuritishga o’tishi, faoliyat turlari kengayishi va o’zgarishi, o’rta va kichik biznes rivojlanishi va jamiyatning yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash ijtimoiy buyurtmasini bajarish . 2. Ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlar sharoitida kasbiy ta’lim tizimini isloh qilish. Kichik mutaxassilarga (kollej bituruvchilariga) qo’yiladigan talablar. 3 «Ijtimoiy hamkorlik» tushunchasi. Ijtimoiy hamkorlar bilan faoliyat yuritishda ta’lim muasasalarining mustaqilligini oshirish. 4. Korxona va ta’lim muassasalarining yangi turdagi hamkorlik shakllari: ijtimoiy hamkorlar bilan ikki yoqlama, uch yoqlama shartnomalari. 1

Kasbiy tayyorgarlik jarayonida ishlab chiqarish ta’limining urni Ishlab chiqarish ta’limi malakali mutaxassislar tayyorlash jarayonining asosiy tarkibiy qismidir. Ma’lumki, kasbiy tayyorgarlik yoki insonni ma’lum aniq sohada ishlashga, ya’ni mehnat qilishga urgatish quyidagi ikki yul orkali amalga oshirilishi e’tirof etilgan: a) ukuvchini malakali mutaxassis bilan bevosita hamkorlikda ishlash jarayonida, ya’ni usta-shogird tizimida; b) maxsus muassasalarda tashkil etilgan kasbiy ta’lim-tarbiya jarayonida. Usta-shogird yuli uzoq vaqt talab etilganligi va samaradorligining nisbatan pastligi sababli xozirgi vaqtda nisbatan kamrovli qullaniladi. Ishlab chiqarish ta’limi kasb-hunar ta’limi muassasalarida malakali mutaxassislar tayyorlashning muhim qismidir. SHuning uchun ham kasbiy tayyorgarlik uchun ajratilgan umumiy vaqtning 40-45 foizi ishlab chiqarish ta’limiga beriladi. U moxiyatiga kura ta’lim-tarbiya jarayonida namoyon buladigan muxandis-pedagog (uqituvchi) bilan ukuvchilarning uzaro bogliq va bir-birini taqozo qiladigan faoliyatlarida uz aksini topadi. Bunday faoliyatning natijasi bulib, ukuvchilarda tarkib topgan amaliy bilimlar, kasbiy xatti-harakat usullari (kunikma, malaka) hamda shaxsiy fazilatlar hisoblanadi. Ishlab chiqarish ta’limi ta’lim - tarbiya ishining barcha umumiy qonun-qoidalariga qat’iy amal qiladi, shu bilan birga uning uziga xos xususiyatlari ham mavjuddir. Ukuvchilarning ishlab chiarish jarayonida bevosita ishtirok etishlari ishlab chikarish ta’limining asosiy uziga xos xususiyatlaridan biri hisoblanadi, bu uz navbatida uning mazmunini, tashkil etish shaklini, ukitish vositasi va uslubini aniklaydi. Har kanday ta’lim-tarbiya jarayonida bulganidek ishlab chiqarish ta’limida ham uuvchilarning ukuv-bilish faoliyatining ikki tomoni, ya’ni ichki va tashki tomonini

hisobga olish mudimdir. Ishlab chiqarish ta’limida uuvchilar faoliyatining tashqi tomoni - ularning ukuv-bilish faoliyatlarida ma’lum kasbiy xatti-xarakat usullarini bajarishda, mahsulot tayyorlashlarida mexanizmlarni roslash va sozlashda, mashinalarni ishga va saqlashga tayyorlashda hamda texnika xavfsizligi qoidalariga amal kilgan holda ularni ishlatishlarida uz aksini topadi. Ichki (intellektual) faoliyat esa usta kursatmalarini qabul qilish, idrok etish, fikr yuritish, berilgan vazifalarni rejalashtirish, ularni bajarishning maqbul variant va usullarini belgilash, bajarilgan ish sifatini aniklash va baholash xamda uz xatti-xarakatlarini nazorat qilish kabilarda namoyon buladi. Ukuvchilar faoliyatining bu ikki tomonini uzaro birgalikda uzviy bogliq holda ukuv materialiga jalb etish natijasida ularda amaliy jihatdan muhim kasbiy ish-harakat usullari muvaffakiyatli shakllanadi. Ukuvchilarning yuqorida kursatilgan ukuv-bilish faoliyatlarining ichki va tashqi tomonini boshqarish, ma’lum kerakli tomonga uzgartirish yoki yunaltirish ishlab chik,arish ta’limini amalga joriy etuvchi muhandis - pedagoglar faoliyatining mohiyatini tashkil qiladi, ya’ni nimani qanday uqitish kerakligini aniqlaydi. SHuningdek, muhandis-pedagog-yurik,chining ish faoliyatiga uquv materiali- ning mazmuni, uquvchilarning tayyorgarlik darajasi , mashgulot utkaziladigan sharoit, yuriqchining kasbiy-pedagogik tayyorgarlik darajasi va shunga uxshash kuplab omillar ham ta’sir qiladi. Odatda kasb-xunar muassasalarida ishlab chiqarish ta’limi mashgulotlari laboratoriyalarda, ukuv ustaxonalarida, ukuv-mashk qilish maydonlarida, otaliq xujalik hamda korxonalarda utkaziladi. SHu urinda xar qanday mashgulot kabi ishlab chikarish ta’limi mashgulotlari ham muhandis-pedagogning kuplab omillariga muvofiq hal etadigan ijodiy ishi ekanligini unutmaslik lozim. Ishlab chiqarish ta’limi mashgulotlarini yuqorida zikr etilgan joylarda tashkil qilishning uziga xos afzallik va kamchiliklari mavjud bulib, ularni oqilona tashkil etish va utkazish uchun muhandis-pedagog eng avvalo materialining mazmunini, mashgulot maksadi va utkazish shart-sharoitlarini bilishi

lozim. Ishlab chikarish ta’limining maksadi va mazmuni tayyorlov yunalishi buyicha mutaxassislik malaka tavsifnomasi hamda ukuv dasturlarida uz ifodasini topadi. Ishlab chiqarish ta’limi dastlab ukuv laboratoriyalari va ustaxonalarida tashkil etilib, ularda ukuvchilar ilk bor kasbiy mahorat sir-sinoatlarini egallashga kirishadilar. Korxonalarda tashkil etilgan ishlab chiqarish mashgulotlari ukuvchilarda uzlari tanlagan mutaxassislik buyicha kasbiy bilim va xatti-harakat usullarini zamonaviy asbob-uskunalar, moslamalar va ish kurollaridan foydalanilgan holda tarkib topishiga sharoit yaratadi. Bunday mashgulotlar hakiqiy amaliyotga mumkin kadar yakin sharoitda tashkil etilganligi sababli ukuvchilarni tanlagan kasbiy mehnatini ijtimoiy-iqtisodiy hayot bilan yakindan tanishtiradi, mustaqillik darajasi va ijodiy faolligini oshiradi. Har anday ishlab chikarish ta’limi mashgulotlari (darslari) quyidagi uch bosqichdan iborat buladi: muhandis-pedagogning boshlangich (kirish) kursatma yoki yul-yurik berishi; ukuvchilarning mustaqil ish bajarishlari, mashq qilishlari, ayni vak,tda muhandis- pedagog faoliyati, ya’ni joriy yul-yo’riqberishi; mashgulotda ukuvchilar faoliyatini baholash uchun yakuniy yul-yuriq berish. Yul-yo’riq berish (instruktaj) - uqituvchi yoki muhandis-pedagogning uquvchi larga berilgan topshiriq (vazifa)ni xavfsizlik texnikasi qoidalariga tuliq rioya qilgan holda amalda bajarish tartibi haqida uquvchilar dikqat-e’tiboriga havola etiladigan yul-yurikdar, talablar va ogohlantirishlar mazmuniga ega bulgan fikrini bayon qiilish shaklidir. Ishlab chiqarish ta’limi jarayonida, ayniqsa muhandis-pedagog foydalanadigai ish kurollari, asbob-uskuna va moslamalarining sifati, ulardan tugri foydalanish tartibi, rioya kdlinadigan xavfsizlik texnikasi va sanitariya oidalari, pedagogning bajariladigan ish sifati :hamda samaradorligiga bulgan talablarini buzilipshning

oldini olish hakida beradigan ko’rsatmalari muhim ahamiyatga ega. Ukuvchilarning darsga qizikishi va ukuv materialiga diqqat- e’tiborini tortish uchun usta hayotiy misollar, asosli dalillar keltirishi, ushbu mashgulotda tarkib topishi kuzlangan bilim va xatti-harakat usullarining kasbiy faoliyat uchun ahamiyatini ko’rsatib utishi lozim. Odatda ishlab chiqarish ta’limi mashgulotlarida kirish yuriqnomasini berish kuyidagi tartibda olib boriladi: yangi o’rganiladigan mavzu va mashgulot maksadi bayon etiladi; oldin utilgan mavzular buyicha o’quvchilar egallagan bilimlari va xatti-harakat usullarining shakllanganlik darajasi aniklanadi: bajarilishi kuzda tutilgan vazifa, topshiriq yoki ishning amaliy a:hamiyati, xususiyatlari va bajarilish tartibi bayon etiladi: texnik- texnologik chizma va, xaritalar hamda talablar kursatiladi: foydalaniladigan material, asbob-uskuna, moslamalar va tunga uxshashlar bilan qanday ishlash kerakligi tushuntiriladi; vazifani bajarishning maqbul (oqilona) shart- sharoitlari, usullari va tartibi bayon etiladi: vazifani bajarishda ukuvchi yul kuyishi mumkin bulgan xatoliklar va ularni uz vaktida oldini olish chora-tadbirlari kursatiladi. SHu o’rinda ьsirish yuriqnomasini ukuvchilar kanday darajada uzlashtirganliklarini tekshirish, ha.r bir ukuvchiga shaxsiy vazifa berish va ularni ish urinlariga taqsimlash, shuningdek, vazifani bajarishda rioya qilinishi lozim bulgan mehnat xavfsizligi qoidalariga aloxida e’tibor beriladi. Ukuvchilarning mustaqil ishlari yoki mashk kilishlari pedagogik jihatdan ilmiy asoslangan, didaktik konun-koidalariga binoan tuzilgan tizim bulib, texnologik ji:hatdan ma’lum ketma-ketlikda kuzlangan bilim va xatti-harakat usullarini egallashni nazarda tutadi. Mashgulotning bu boskichida usta ukuvchilarning xatti- harakatlarini doimiy kuzatib borib, ularning ishiga rahbarlik ьdiladi, kerak bulgan vaktda bir necha marta ma’lum maksadni kuzlab ish o’rinlarini aylanib chiqadi, ukuvchilar faoliyatini nazorat kiladi. SHuningdek, bunday ko’satma berish vaktida barcha ukuvchilar bir vadtda vazifani bajarishga kirishganliklarini tekshirish, ularni har birlari uz ish urinlarini kanday tashkil etganliklarini nazorat kilish, ukuv,

texnik-texnologik, tashkiliy-iktisodiy va shunga uxshash didaktik materiallar xamda xujjatlardan tugri foydalanishlarini tekshirish kabi maqsadlarni kuzda tutadi. Bir suz bilam aytganda, joriy kursatma bershp uB ^vchilarni amaliy bilimlar va kasbiy xatti-harakat usullarini egallashlari xamda texnologik jarayon va operatsiyalarni sifatli bajarishlariga qaratilgan buladi. Ishlab chiqarish ta’limi mashgulotlarining bu bosqichida mudandis- pedagog quyidagilarga aloxida e’tibor berishi kerak: - barcha o’quvchilar ishini e’tibordan chetda qoldirmagan xolda, xar bir ukuvchi ishiga sinchkovlik bilan qarash; - zaruriyat bulmagan hollarda uquvchilarning ishiga aralashmasliq - ukuvchilarda uz faoliyatini tahlil qilish, yul kuygan xatolarining sabablari va ularni uz vaqtida bartaraf etish yullarini iloji boricha mustaqil holda fikr yuritib topishlari uchun sharoit yaratish; - ukuvchilarning uz vazifalarini oxiriga yetkazmay tashlab ketish kabi maspuliyatsizliklariga qarshi kurashish; - bajarilgan ishni baholashda avvalo ukuvchilarning yutuklarini sungra esa kamchiliklarini ko’rsatish. Bunday mashgulotlarda yakuniy kursatma berish ham muhim axamiyatga ega. Yakuniy kursatma berishning mazmuni, tashkil etish shakli va utkazish uslubi muayyan aniq mashgulot natijalariga kura aniklanadi va uning maqsadi ukuvchilarning yutuq va kamchiliklarini kursatishdan iborat buladi. Biz yukorida ishlab chikarish ta’limi mashgulotlarining umumiy uziga xos bosqichlari va tarkibiy elementlari bulgan kursatmalarning mohiyati, maksadi va utkazilish tartibi bilan kiskacha tanishtirishga harakat kildik. SHu urinda aytib utish kerakki, bunday ko’rsatma berish sxemasi katьiy va majburiy bulmay, balki, ukuv materialiniyg xususiyatlariga, muhandis- pedagogning tayyorgarlik darajasi va tajribasiga, ukuvchilarning tayyorgarlik darajasiga, mashgulot utkazish shart- sharoitlariga qarab moe ravishda ijodiy hal etilipsh mumkin.

Kasb-hunar kollejlarida kasbiy tayyorgarlik maxsus tashkil etilipsh, kasbiy tayyorgarlik va malakali ukituvchilar, zamonaviy vositalar yordamida amalga oshirilganligi yuqori samaradorlik imkonini beradi. Malakali mutaxassislar tayyorlashda ukuv jarayoni umumilmiy, umumkasbiy va maxsus fanlar turkumlaridan tashkil tonadi. 1. Ishlab chikarish ta’limining maqsadi - ukuvchilarda ma’lum aniq kasb, ixtisoslik buyicha kasbiy maxorat asoslari bilim, kunikma, malakalarni shakllantirishdan iborat. 2. Ukuvchilarning ta’lim-tarbiyaviy maksadlariga buysundirilgan ishlab chiqarish mehnatlari ishlab chik,arish ta’limining asosi xisoblanadi. 3. Ukuvchilarda egallanayotgan kasb (ixtisoslik)ga oid kunikma va malakalarni shakllantirish - ishlab chiqarish ta’limining mazmunini tashkil etadi. 4. Ishlab chikarish ta’limi jarayoni nazariya bilan amaliyotning uzviy aloqadorligida amalga oshiriladi. 5. Ishlab chikarish ta’limi nazariy ta’limga nisbatan faol jarayondir. SHu sababli uqituvchining vazifasida axborot uzatish funktsiyasi kamroq bulib, radbarlik qilish, yo’naltirish va yul- yuriq kursatish vazifalari esa kuchaytirilgan buladi. 6. Ishlab chiqarish ta’limining maqbul utishi uchun o’qitishning texnik vositalari, eng avvalo moddiy-texnik baza, jihozlar, shuningdek, ukuv-ishlab chiqarish ob’ektlarining tugri tanlanganligi hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Bilim - ob’ektiv olamni ongli idrok etish natijasida xotirada tizimlashtirilgan va mustahkamlangan tasavvurlar hamda urganilayotgan ob’ekt haidagi tushuncha, dalil, xulosa va hukmlar tizimidir. Kunikma - ukuvchilarning mehnat va xatti-harakat usullarini ongli hamda to’g’ri bajarishga tayyor bulish kobiliyatidir. Malaka - kasbiy xatti-harakat usullarini maqsadga muvofiq maksimal darajada aniq, tez va talab darajasida bajarishdir.

1. Ishlab chiqarish mehnati - ishlab chiarish ta’limining asosi hisoblanadi, lekin ishlab chiarish ta’limi ishlab chiarish mehnati bilan chegaralanib qolmaydi. 2. Ishlab chiqarish ta’limi jarayoni - ukuv jarayonidir, uning xar bir bosqichida kasbga o’qitishning uziga xos vazifalari uz yechimini topadi. Uquvchilarning ishlab chiqarish mehnati har doim ukuv vazifalariga buysundirilgan buladi. 3. Ishlab chiqarish ta’limi maqsad va vazifalari ustuvorligiьta ta’minlash uchun, avvalo ukuvchilarga kasb-hunar asoslarini o’rgatish zarur. 4. Ishlab chiqarish ta’limi samaradorligi uuv va ishlab chiqarish vazifalarining uzaro uygunligi bilan belgilanadi. Ishlab chiqarish ta’limi tizimi deb bulajak mutaxassislarda kasbiy kunikma va malakalarni maqbul darajada tarkib toptirish maqsadida ukuv materialini, maqsadga muvofiq tizimlashtirilgan holda, uquvchilar mulkiga aylantirish izchilligiga aytiladi. Ishlab chiqarish ta’limi tizimi ijtimoiy munosabatlar, ta’lim tizimi va ishlab chiqarishning rivojlanishiga kura uzgaradi. Kishilik jamiyatining turli bosqichlarida ishlab chiqarish ta’limining kuyidagi tizimlari kullanilganligi pedagog olimlar tomonidan e’tirof etilgan: a) predmet tizimi - shogird tomonidan buyumning izchil ravishda, muayyan mikdorda, butun murakkabligida boshidan oxirigacha tayyorlanish jarayonini qamrab oladi. Bu tizimning kamchiliklari: shogird uzi tanlagan kasbi buyicha boshlangich kasbiy (elementar) kunikmalarga ega bula olmaydi, shuningdek, mazkur tizim ukuvchilarda tegishli ixtisoslik buyicha tulaqonli bilim, kunikma va malakalarni tarkib toptirish imkoniyatiga ega emas. Undan foydalanishda didaktik printsiplarga tulaqonli amal qilinmaydi, uquv dasturidan foydalanish imkoniyati deyarli mavjud emas. Nazariy va amaliy ta’limning aloqadorligi hisobga olinmaydi. b) operatsiya tizimi - mehnat jarayonlarini aniq operatsiyalarga bulishga asoslanadi. Unga 1868 yilda Bauman nomidagi oliy texnika bilim yurtida asos solingan. D.K. Sovetskiy, V.P. Markov va ularning maslakdoshlari bu tizimning

asoschilari hisoblanishadi. Bu tizim manbalarda "rus tizimi"deb ham yuritiladi va quyidagi ikki bosqichda amalga oshiriladi: birinchi bosqichda, ukuvchilar ukuv ustakonalarda operatsiyalarni bajarishni uzlashtirsa, ikkinchi bosqichda ular bevosita buyum, mahsulot (tovar) ishlab chiqarish jarayonida qatnashadilar. Operatsiya tizimining joriy etilishi bilan mexnat operatskyalarining murakkablashish, ta’lim tizimida ishlab chiqarishning ilmiyligi va ukuv dasturlarini yaratish, ta’limda nazariya bilan amaliyotning bogliqligi kabi didaktik printsiplarga amal qilinishiga shart-sharoit yaratadi, shuningdek, operatsiya tizimining ham uziga xos yidagi kamchiliklari e’tirof etilgan. Uquv ustaxonalarini tashkil etish va ularning ishlab chiqarish faoliyatini rejalashtirish Ukuv ustaxonalarining jihozlariga kuyiladigan bosh talab ularning uquv dasturlariga mos kelishi, konstruktsiyalarining zamonaviyligi, universalligi, energiya sarfining kamligi, tannarxining nisbatan arzonligi, ulchamlarining katta bulmasligi, ishlatish va xizmat kursatishga qulay bulishi, xavfsizlik texnikasi qoidalarini ta’min etishi kabilardir. SHuningdek, uquv jihozlari korxonalar texnik jixozlariga mos bulib, ilgorlar tajribalarini uzlashtirishga imkon berishi zarur. Ukuv ustaxonalari jihozlarining nomenklaturasi va soni maxsus me’yornomalarda kursatiladi. Ustaxonalarda asosiy jihozlar bilan birga yordamchi jihozlar ham bulib, ular uquvchiga kisqa muddatli yordamchi operatsiyalarni bajarishga, shuningdek, har bir ish o’rnini tashkiliy texnik ta’minlashga imkon berishi kerak. Ishlab chiqarish ta’limi dasturida ukuvchilar tomonidan uzlashtirilishi zarur bulgan bilim, xatti-harakat usullari va ish turlarining ruyxati ko’rsatiladi. U yoki bu mavzuni urganish jarayonida uquvchilar tomonidan bajariladigan ish ob’ektlari kollej muxandis-pedagoglari tomonidan urnatiladi. Ukuvchilar tomonidan kasbiy bilim, kunikma va malakalar tizimini ongli va puxta uzlashtirilishini ta’minlash uchun mutaxassislik bo’yicha mustaqil ishlar muhim axamiyat kasb etadi va ukuv ishlarini jiddiy uylab tanlashni kuzda tutadi. Ma’lumki, uquv ishlarining ruyxati uquvchilarning tanlagan kasblari va

ixtisosliklari buyicha ishlab chiqarish ta’limi dasturiga binoan qanday aniq uquv- ishlab chiqarish vazifalarini bajarishlari zarurligini aniqlash maksadida ishlab chiqiladi. Ukuv ishlarini tanlashda kuyidagi talablarga amal qilish zarur: 1. buyum tayyorlash ukuv dasturidagi mos mavzularni o’rganish ketma- ketligini ta’miilashi zarur; 2. ukuv ishlari sifatida shunday buyum tanlab olinishi kerakki, u ma’lum qiymatga ega bulsin, ya’ni amalda kullash uchun yaroqli bulsin; 3. buyumlarning ulchamlari unchalik katta bulmay, ukuvchilarning uzlari ularni urnidan kuzgatish, bir joydai ikkinchi joyga olib borish, o’rnatish kabi ishlarni mustaqil holda bajara olsinlar; Ruyxatni tuzishda kasbiy tavsifnoma, ukuv dasturi, didaktik printsiplarning hisobga olinishi asosiy shart xisoblanadi. Ukuv ishlarining ruyxati - bu ukuvchilarning ishlab chiqarish ta’limini rejalashtirish buyicha asosiy hujjatdir. Har bir mavzu bo’yicha uquv ishlari ruyxatiga bitta emas, balki bir necha real ishlar kiritiladi, ular ushbu kasb buyicha ishlab chiqarish vazifalarini bajarish uchun yetarli bulishi, asta sekin murakkablashib, ukuv vaqtida bajarilish imkoniyati mavjud bulishi, murakkabligi va aniqligi uquvchilarni jismoniy imkoniyatlariga va olgan bilimlariga mos bulishi muqihimdir. Uquv-ishlab chiqarish ishlarining shakli kuyidagicha bulishi maq sadga muvofiq: rejalashtirilgan ish hajmi o’quv rejasida ushbu mavzuni urganish uchun ajratilgan vaqt mikdoriga mos bulishi zarur; har bir tayyorlanadigan buyum uchun texnik xujjatlar (chizmalar yo’r iq noma yoki texnologik xarita kabilar) va uquv davriga kura vaqt me’yori tanlanadi

Adabiyotlar ro’yxati: 1 . Karimov I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: Sharq, 1998. 63 b. 2. Abdiquddusov.O., Rashidov. H. Kasb-hunar ta`limi pedagogikasi. O’quv qo’llanma. O’MKHTTKMO va UQT instituti, T. – 2009. 120 b. 3. Olimov Q.T., Abduqudusov O. va boshqalar. Kasb ta’limi uslubiyoti. - T.: “Moliya” nashiriyoti, 2006. – 160 b. 4. Sharipov Sh. va b. Kasbiy pedagogika (metodik qo’llanma). -T.:TD’U, 2006 y. 5. Nishonaliev U.N., Tolipov O’.Q., Sharipov Sh. S. Kasbiy ta`lim pedagogikasi. O’quv qo’llanma. –T.: TDPU, 2007-388 b.

Похожие

Ta’lim tarbiya jarayonini tashkil kilish. Boshqarish tizimi va ishlab chiqarish

Fransiya va Germaniyada ta’limning amalga oshirish yo’llari

Koreya va Xitoyda ta’lim-tarbiya jarayonlari

O’quvchilarning ishlab chiqarish korxonalaridagi o’qishlari va ishlab chiqarish amaliyotlarini tashkil etish

Tarbiya jarayonida tashkil etish va amalga oshirish yo’llari