Koreya va Xitoyda ta’lim-tarbiya jarayonlari - Педагогиka - Рефераты

Koreya va Xitoyda ta’lim-tarbiya jarayonlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

141 KB

Koreya va Xitoyda ta’lim-tarbiya jarayonlari Reja: 1. Koreya ta`limining xususiyatlari 2. Oliy ta`lim va uning darajalari 3. Xitoyda boshlang’ish va o’rta ta`lim. 4. Kasbiy ta`lim.Oliy ta`lim va undan keyingi o’qish.

Xitoy maktablarining tarixi juda qadimiy davrlarga borib taqaladi. Xitoyda dastlabki maktablar eramizdan ancha ilgari vujudga kelgan. Qadimgi xitoy faylasufi va pedagogi eramizdan avvalgi V-IV asrlarda yashagan Konfutsiy qator ajoyib pedagogik g’oyalarni olg’a surgan va xususiy uqitishga asos solgan. 1949 yilda xalq inqilobi g’alaba qozonganidan sung Xitoyda savodsizlikni tugatish va maktab ta‘limini rivojlantirish borasida keng miqyosdagi ishlar amalga oshirildi. Xalq ta‘limini isloh qilishdagi qarorda bolalar va usmirlar uchun ham, kattalar uchun ham boshlang’ich hamda urta maktablar tarmog’ini yaratish kuzda tutilgan edi. Islohotga muvofiq uqish muddati boshlang’ich maktabda 5 yil, urta maktabda 6 (3-3) yil qilibbelgilandi. Ta‘lim sohasida 1958 yildagi uzgartirishlar yaxshi natija bermadi. XKP MK ning 1985 yil 27 mayda qabul qilgan “Ta‘lim tizimini isloh qilish to`g`risida” gi qarori hozirgi bosqichda XXR ta‘limini rivojlantirishning muhim omili buldi. 1986 yilda qabul qilingan majburiy ta‘lim to`g`risidagi Qonunga kura majburiy ta‘limning muddati boshlang’ich va tuliqsiz urta maktabda 9 yil, tuliq urta maktabda 3 yil qilib belgilandi. Xitoy maktablarida ta‘lim putunxua tilida olib boriladi. U xitoy tilining pekin shevasiga asoslangan. Xitoydagi bolalarning bir qismi boshlang’ich maktabga kirishdan oldin bolalar bog’chalarida tayyorlanadilar. Xitoyda sunggi 20 yil mobaynida har qaysi oila bittadan bolaga ega bulishi siyosati yurgizilishi sababli uquvchilar soni ancha kamaydi. Boshlang’ich maktab uquv rejasiga 9 ta predmet: axloqiy tarbiya, ona tili, arifmetika, jamiyat (tarix, geografiya) tabiatshunoslik, jismoniy tarbiya, ashula va musiqa, badiiy tarbiya, mehnat ta‘limi kiritilgan. Ana shu asosiy uquv predmetlaridan tashqari, haftada 6-8 soat faoliyatning har xil turlariga: mustaqil tayyorlanishga (1-2 soat), sinf majlislari utkazishga 1 soat, sport uyinlariga (2-3 soat), qiziqishlar buyicha mashg’ulotlarga (2 soat) ajratiladi. Xitoyda oliy ta‘lim jarayonida talabalar uchun ibratli shart-sharoitlar yaratilgan. Avvalo universitetlar kontengentiga mamlakatning demografik holati uz ta‘sirini kursatgan. Masalan: birgina Shanxay universitetining uzida 26 fakultet bulib, 33 000 talaba bakalavriat va magistraturada uqiydi. Kupchilik professor-uqituvchilar AQSH da malaka oshirib kelishadi. Hozirgi kunda universitetda “Zamonaviy kommunikatsion va axborot texnologiyalari”, “Raqamli tizimlar xavfsizligi”, “Kompyuter grafikasi va WEB

dizayn” kabi fanlar uqitilmoqda. Oliy ta‘lim tizimida uqitishning kredit tizimi joriy etilgan. Bu omil talabalarning mashg’ulotlarga qatnashishi, mustaqil ishlashi va ilmiy izlanishga jalb etilishiga ijobiy ta‘sir etgan. Uqitishning kredit tizimida bakalavr diplomiga ega bulish uchun jami 311 kredit yig’ishi kerak. Har bir kredit 10 soat ma‘ruza darslari davomida tuplanadi. Amaliy darslardan 20 soat mashg’ulotda 1 kredit tuplanadi. Talabalar uqishni 4 yilda tugatishi shart emas. Lekin 8 yildan ortiq uqish ham mumkin emas. Agar talabalar kreditlarning 80 % ini tuplasa, bakalavr diplomiga ega buladi. Davomatga alohida e‘tibor beriladi, agar talaba 1 fan buyicha mashg’ulotlarning 3/1 qismini qoldirsa (agar kasallik varaqasi bulsa ham), uz-uzidan imtihonga kiritilmaydi va shu fan buyicha kreditni bajara olmaydi. Natijada talaba oliy uquv yurtidan ketadi va kelgusi uquv yilida shu fanni uqishga va kredit tuplashga majbur buladi. Talabalarga fanlarni tanlab urganish uchun katta imtiyozlar berilgan. Masalan: fizika fakultetining talabasi matematika va mexanika fakultetlaridan uzini qiziqtirgan fanlarini tanlab uqishi mumkin. Universitetlar ilmiy tekshirish muassasalari va ishlab chiqarish korxonalari bilan mustahkam aloqaga ega. Universitetlarga ixtisosliklar buyicha kichik ishlab chiqarish korxonalari mavjud. Amaliy mashg’ulotlar bevosita ana shu korxonalarda olib boriladi. Talaba bironta sxema, loyiha yoki detalni uz quli bilan yasab kursatishi kerak. Laboratoriya mashg’ulotida tayyorlangan mahsulot umumiy texnikaviy nazoratdan utgach, uquv topshirig’i bajarilgan hisoblanadi. Oxirgi kurslarda ishlab chiqarish korxonlaridan, muassasalardan vakillar kelib, suhbat asosida bulajak mutaxassis – talabani tanlab oladi va oliy ta‘lim muassasasiga shartnoma asosida pul utkazadi. Bunday omil imkon qadar talabalarning uzi egallayotgan ixtisoslikning malakali sohibi bulishiga undaydi. Xitoyda maktabgacha va boshlang’ich ta’lim. Xitoyda maktabgacha ta’lim bolalar bog’chalari va maktabacha ta’lim muassasalari hisoblanadi va 3-6 yoshli bolalar qabul qilinadi. Maktabgacha ta’limining maqsadi bolani maktabga o’qishiga tayyorlashdan iborat bog’chasi mavjud bo’lib, ular davlat va xususiy muassasalarga bo’lingan.Hozirgi kunda hususiy bog’chalar soni jami bolalar bog’chalarining 30 %ini tashkil etadi. Maktabgacha ta’lim Xitoyda jamiyatning birgalikdagi say-harakatlari natijasida amalga oshiriladi. Davlat mavjud qonunlar asosida bolalar bog’chalarini ochishga xohishi

bo’lgan tashkilotlar, nodavlat-notijorat muassasalar, hamda alohida shaxslarni qo’llab- quvvatlaydi. Xitoy maktabgacha ta’lim tizimi rivojlanish bosqichlariga nazar tashlaydigan bo’lsak, ikkinchi jahon urushuga qadar Xitoyda bolalar bog’chasi juda kam edi. Bori ham hususiy muassasalar bo’lib, unga boy oilalarning bolalari enagalari bilan kelishardi. Urushdan keyingi yillarda XXRning maktabgacha ta’lim tarixi davlatlarining asosiy rivojlanishiga mos holda 4 bosqichda amalga oshiriladi. Birinchisi: 1949 – 1957 yillarni o’z ichiga oladi. Bu davlat tizimining sobiq Ittifoq tizimiga orientatsiyalangan davri edi. Bu davrda sobiq Ittifoq mutaxassislari Xitoy mamlakatida bir necha tajriba bolalar bog’chalarini tashkil qildilar. Shundan keyin bolalar bog’chalari soni keskin ortdi. Bu bog’chalarning asosiy tamoyili “Pavlov yondashuvi” deb nomlanib, refleksiologiya asoslarini ishlab chiqqan rus olimi I.P.Pavlov nomiga qo’yilgan edi. Pedagogikada “Pavlov yondashuvi” quyidagicha talqin qilinardi: “Bolani rag’batlantirib, tergab to’g’ri tarbiyalasa, unda barcha yaxshi xislatlar va qobiliyatlarini shakllantirish mumkin” Ikkinchisi: 1958-1965 yillarni o’z ichiga oladi. Bu yillarda bolalar bog’chalari soni keskin ortdi, lekin ular uchun joy, moddiy ta’minot va mutaxassislar yetishmas edi. Natijada maktabgacha ta’lim sifati nisbatan pasayib ketdi. Uchinchisi: 1966-1976 yillarni o’z ichiga oladi. Bu yillar “Xitoy” madaniy revolyutsiyasi yillari deb ataldi, ziyolilar, beklarni ommaviy qatag’on qilinishi ham shu yillarga to’g’ri keladi. Xitoy ta’lim tizimida ilmsiz, kasbiy noloyiq kimsalar ko’paydi, natijada maktabgacha ta’lim tizimi juda nochor holga kelib qoldi. Bolalar bog’chasida hayot qattiq g’oyaviy ko’rsatmalar asosida tashkil qilinardi: bolalarga revolyutsion va militaristik g’oyalar singdirilardi, Maoning asarlari va she’rlaridan parchalar yodlatishardi. To’rtinchisi: 1980-yillardan boshlab, Xitoy iqtisodiyotining o’zgarishiga ko’ra bolalar bog’chalarida ham ma’lum o’zgarishlar yuz berdi. Xitoy pedagoglari Amerika va Yapon maktabgacha ta’lim tarbiyasi bilan qiziqa boshladilar. Lekin bog’chalarda hanuzgacha tarbiyaga avvalgiday yondashuv mavjud. Xitoyda bolalar bog’chasi katta bo’lib, o’rtacha 270 bola va 60 ta tarbiyachilar jamoasidan iborat. Guruhda 26 ta bola bo’lib, ularning bir qismi bog’chada kunduzgi soat 8:00 dan 18:00 gacha bo’ladilar va kechqurun uyga ketadilar. Bir qismi (5%) kechasi

ham qoladilar. Chorshanba va shanba kunlari uyga ketadilar. Bog’chaga qabul soat 7:45 da boshlanadi. Ma’lumki, Xitoy aholisi juda ko’p davlat. Shu bois ham Xitoy davlati tug’ulishni rejalashtirish sohasida qat’iy siyosat olib boradi. Har bir oila bittadan ortiq bola ko’rmasligi kerak. Oil a da bola sonining chegaralanganligi ota-onaning bolaga munosabatida o’z ifodasini topadi. Xitoy oilasida bittayu-bitta bolasini erkalatadi, yaxshi ta’lim berishga harakat qiladi. Bolalar bog’chasida qat’iy tartib va intizom o’rnatiladi, bolalar erkaliklari ta’qiqlanadi. Tarbiyachilar bolalarning shaxsiy hususiyatini yaxshi biladilar, lekin bu hususiyatlari tug’ma deb hisoblamaydilar. Yomon intizom ilk ko’rinishidayoq bartaraf etiladi, agar bola o’zini yomon tutsa, tarbiyachi uning yoniga kelib, bu holatini sezganini bildiradi, lekin gapirmaydi. Bola o’z aybini tushungachgina tarbiyachi uning nomini aytib chaqiradi. Urish, xonadan haydab chiqarish, umuman jazolash man etiladi. Intizomni yaxshi ushlab turishning samarali yo’li bu – taqqoslash va rag’batdir. Tarbiyachilar bolalarga quyidagi savollarni beradilar: - Shunday qilsa to’g’ri bo’ladimi? - Nega noto’g’ri deb hisoblaysiz? - To’g’ri bo’lishi uchun nima qilish kerak? - Kim to’g’ri qildi? Bolalar diqqat bilan eshitadilar va to’g’ri hayotiy misollarni eslab qoladilar. Har bir tartibsizlikka tanbeh beriladi, aks holda bola bu tarbiyasizlikni to’g’ri hisoblab, o’ziga singdirib olishi mumkin deb hisoblanadi. Buyuk Xitoy filosofi Konfutsiy “Bolalar to’g’ri intizomli bo’lib tug’ilmaydilar: ularning harakterlari tajribada shakllanadi, ustoz esa to’g’ri tarbiyaga mas’uldir. Tarbiyachilar o’ta bosiq, qat’iyatli bo’lishlari lozim”,- deb ta’kidlagan. Xitoy maktabgacha ta’lim tizimini qattiqqo’lligi uchun tanqid qilishadi. Tarbiyachilar bolalarning tartibini nazorat qiladi va chegaralaydi. Bolalar mashg’ulotlarda nofaol, kattalar fikriga mutlaq qo’shiladilar. Lekin ota-onalar tarbiyachilarni o’z kasbining ustalari deb bilishadi, farzandlarini tarbiyachisiga to’liq ishonishadi. Xitoy bolalaridagi qat’iylik va mehnatsevarlik an’anaviy fazilatlarga aylangan. Boshlang’ich ta’lim.

Xitoyda har bir 6 yoshga to’lgan bola boshlang’ich ta’limni umumta’lim maktablarida oladi. Boshlang’ich ta’limda o’qish 6 yil davom etadi va keyingi ta’lim bosqichlari uchun mustahkam asos qo’yiladi. Boshlangich ta’limda o’qitiladigan asosiy fanlar sirasiga axloqiy tarbiya, xitoy tili, adabiyoti, siyosat, matematika, tabiiyot fanlari, jismoniy tarbiya, fizika, ximiya, biologiya, tabiatshunoslik, san’at, mehnat, 3-sinfdan boshlab chet tilli kabi fanlar kiradi. Boshlang’ich ta’limda o’quvchilarga vatanga, xalqqa, mehnatga, ilm-fan va o’zlarida mavjud bo’lgan sotsialistik tuzumga mehr-muhabbat tuyg’usi singdiriladi. O’qish, yozish, hisoblash, tabiat va jamiyat haqidagi boshlang’ich bilimlar beriladi, mustahkam o’quv malakalari hosil qilinadi, o’quvchilarning jismoniy va aqliy rivojlavishiga katta e’tibor beriladi. Fanlar ichida ona tili va matematikaga alohida urg’u beriladi. Shuningdek, o’quvchilar 4-sinfdan boshlab, 1 yilda 2 hafta ferma va ustaxonalarda ishlaydilar, hamda haftaning 1 kuni albatta sinfdan tashqari tadbir va jamoat ishlarida qatnashadilar. 2007 yilgi statistik ma’lumotlarga ko’ra Xitoyda 400 ming boshlang’ich maktab mavjud bo’lib, unda 120 milliondan ortiq o’quvchilar boshlang’ich ta’lim olmoqda. Bu 99,52%ni tashkil etadi. XXRning “Majburiy ta’lim haqidagi Qonun”iga ko’ra ta’lim bepul, faqat o’quv darsliklari, daftar va o’quv qurollari uchun haq olinadi, xolos. Bepul ta’lim hisoblangan boshlang’ich ta’lim muassasalari davlat tasarrufida bo’lib, o’quvchilar yashash manziliga ko’ra qabul qilinadi. O’rta va kasbiy ta’lim Xitoyda o’rta ta’lim to’liqsiz va to’liq (katta) maktab bosqichlaridan iborat. O’quvchilar 12-13 yoshga to’lgach, to’liqsiz o’rta maktabda, ya’ni o’rta maktabning birinchi bosqichida o’qiy boshlaydilar. O’qish uch yil davom etadi. Birinchi bosqichda o’qitiladigan asosiy fanlar sirasiga ona-tili, matematika, chet tili, informatika, ma’naviyat, etika, fizika, ximiya, siyosiy savodxonlik, geografiya kabi fanlar kiradi. To’qqizinchi sinf -Xitoydagi majburiy ta’limning oxirgi bosqichidir. 2007 yilgi statistik ma’lumotlarga qaraganda o’rta maktabning birinchi bosqichiga 98% bolalar qabul qilinadilar. O’rta maktabning ikkinchi bosqichi to’liq o’rta maktab (katta maktab) hisoblanadi. Bu bosqichga qabul qilingan o’quvchilar 15-16 yoshda bo’ladilar. Ikkinchi

bosqich o’rta maktablarida va oliy o’quv yurtlarida o’qish Xitoy fuqarolari uchun majburiy emas. Bu bosqichda to’liq o’rta ta’lim beriladi va o’quvchilar oliy ta’limda o’qishni davom ettirish imkoniga ega bo’ladilar. To’liq o’rta maktabni bitirgan o’quvchilar bitiruv imtihoni topshiradilar, imtihon natijalariga ko’ra u yoki bu universitetga kirish imkoni belgilanadi. Xitoydagi umumta’lim o’rta maktablarining vazifasi – yaxshi ishchini, yoki oliy o’quv yurtiga kirishi uchun yaxshi tayyorlangan abiturientni shakllantirishdir. Kasbiy ta’lim. O’rta kasbiy – texnik ta’lim umumiy ta’limga alternativ hisoblanadi. 1996 yil qabul qilingan XXRning “Kasbiy ta’lim haqidagi Qonuni”da kasbiy ta’limning ahamiyati, tuzilishi, asosiy vazifalari, boshqaruv tizimi va moliyaviy manbaalari aniq ko’rsatilgan. Ushbu hujjatning qabul qilinishi Xitoyda kasbiy ta’limning huquqiy asosiga egaligini ko’rsatadi. Kasbiy ta’lim tizimiga oliy va o’rta kasbiy maktablar, o’rta texnikumlar, kasbga yo’naltirilgan o’rta maktablar, kasbiy tayyorgarlik markazlari, kattalar uchun texnik tayyorlash maktablari, kasbiy texnika bilim yurtlari, tayyorlov markazlari, jamoatchilik kurslari kiradi. O’qish muddati 2dan 4 yilgacha, ba’zi mutaxassislar (masalan tibbiyot) 5 yilgacha davom etadi. O’rganiladigan fanlar tanlangan mutaxassislikka to’liq mos keladi. O’qish tugagach, bitiruvchilar tanlangan kasbiga ko’ra taqsimot bo’yicha ish bilan ta’minlanadilar. Kasbiy ta’lim rivojlanish sur’atini tezlashtirishi uchun g’arbiy rayonlarning kambag’al uezdlarida davlat mablag’i asosida 186 ta kasbiy tayyorgarlik markazlari yaratilgan. XXRdagi o’rta maktabning ikkinchi bosqichiga yana bir nazar tashlaydigan bo’lsak, uning quyidagi turlarini ko’rishimiz mumkin: 1. Oddiy o’rta maktab; 2. Kattalar uchun o’rta maktab; 3. O’rta maxsus o’quv muassasasi; 4. Kasbiy maktablar; 5. Texnikumlar; 6. Kattalar uchun o’rta maxsus o’quv muassasasi. Oddiy to’liq o’rta maktab ga 15-16 yoshlilar qabul qilinadi va 3 yil davom etadi. O’rta kasbiy bilim yurti 2 ta bosqichga bo’linadi: to’liqsiz o’rta maktab 15-16 yoshli o’quvchilardan iborat bo’lgan bilim yurtlari uchun o’qish muddati 4 yil, ba’zi bilim

yurtida 3 yil. To’liq o’rta maktabning 22 yoshli o’quvchilaridan iborat bilim yurtlari uchun o’qish muddati 2 yil. To’liqsiz o’rta maktab bitiruvchilari kasbni 3-4 yilda o’rganadilar. Texnik bilim yurtlarida o’qish muddati 3 yil. Umumta’lim o’rta maktab larining vazifasi bo’lajak ishchilarni tayyorlash hamda oliy o’quv yurtlariga kirish uchun abiturientlarni tayyorlashdan iborat. O’rta maktab dasturlari o’quvchilarga ta’lim berish bilan birga axloqiy, aqliy, jismoniy, estetik tarbiyalashga qaratilgan. Ko’p maktablarda kasbiy ta’lim kurslari mavjud. O’rta kasbiy ta’lim muassasalarida o’qitiladigan fanlar moliya, tibbiyot, qishloq xo’jaligi, texnika, turizm kabi tanlangan mutaxassislikka bog’liq. Bu kasblar bo’yicha ta’lim olgan bitiruvchilar kasbiga ko’ra turli muassasalarga ishga taqsimlanadilar. 2007 yil statistik ma’lumotlarga ko’ra o’rta maktabning ikkinchi bosqichiga 66 % bolalar qabul qilinadi. Yuqorida ta’kidlanganimizdek , kasbiy – texnik yo’nalish bir necha bosqichli o’quv muassasalaridan iborat: maxsus texnik, texnik, kasbiy va qishloq xo’jalik maktablari. Maxsus texnik maktablarda o’qish muddati 4 yil. Kasbiy va qishloq xo’jalik maktablarida o’qish 3 yil bo’lib, ular kamroq e’tiborga loyiq. O’qish sentabrda boshlanadi va 9,5 oy davom etadi, 2 ta semestrdan iborat. Ta’til kunlari yanvardan fevralgacha, iyundan avgustgacha davom etadi. Mashg’ulotlar haftada 5 kun ertalabdan tungacha bo’ladi. O’rta maktabning akademik yo’nalishi bo’yicha o’qish davomida turli turdagi imtihonlar, yakunida – bitiruv imtihonlari topshiriladi. Maktab ta’limi haqida attestat olish uchun xitoy tili, matematika, chet tili, fizika, ximiya, siyosatshunoslik, tarix, geografiya, informatika, biologiya fanlaridan imtixonlar topshiradilar. Yagona bitiruv maktab imtixoni (Rossiya EGEsiga o’xshagan) butun davlat bo’yicha may oyida o’tkaziladi. Bitiruvchilar bilimlarini baholash 100 balli tizim asosida baholanadi. Oliy ta’limning muhim qismi bo’lgan va yuqori bosqichdagi o’rta ta’lim bazasida amalga oshirilayotgan kasbiy oliy ta’lim hozircha rivojlanishning boshlang’ich bosqichida turibdi. U 87 ta kasbiy-texnik institutlarda, qisqa muddatli kasbiy universitetlarda, maxsus texnikumlarda, qayta qurishni amalga oshirayotgan o’nlab oliy

maxsus o’quv yurtlarida, kattalar uchun 188 mutaxassislik bo’yicha 133 ta oliy o’quv yurtlarida taxsil oladilar. Undan tashqari 18 ta o’rta texnikumda oliy kasbiy ta’lim guruhlari kiritilgan. Bu oliy kasbiy o’quv muassasalari amaliy va texnologik sohadagi malakali texnik ishchilarni tayyorlaydi. Kasbiy ta’limni rivojlantirish dasturiga ko’ra Xitoy yaqin kunlarda oliy kasbiy ta’lim tizimini isloh qilishni tezlashtiradi, oliy kasbiy maktablarni tartibga soladi. Hozirgi kunda Xitoyda 3026 ta o’rta kasbiy maktab mavjud. Kasbga yo’naltirlgan to’liq o’rta maktab 1980 yillarning boshida tiklangan va milliy iqtisodiyotni ko’tarish talablariga javob berib rivojlana bordi. Hozir 8500 ta shunday maktablarda 4 mln. kishi o’qiydi. Hozirgi kunda 17 ming kasbiy o’quv yurtlari, 2090 kasbiy tayyorgarlik markazlari, 400dan ortiq malaka oshirish markazlari, kattalar uchun texnik tayyorgarlik kurslari mavjud. Har yili 10 millionlab kishilar bu yerda tahsil oladilar. Bu Xitoyda asosan yuqori, o’rta, boshlang’ich bosqichlardan iborat bo’lgan kasbiy ta’lim tizimi shakllanganligini bildiradi. OLIY TA’LIM Xitoyda oliy ta’lim tizimi o’z ichiga universitet, kollej va oliy kasbiy maktablarni oladi, hamda o’zining nufuziga ko’ra bir necha ierarxik kategoriyalarga bo’linadi. Maktab bitiruv imtixonlarida olingan ballarga ko’ra bitiruvchilar oliy o’quv yurtlarining yuqori yoki quyi toifalariga nomzod bo’la oladilar. Xitoy universitetlariga kirish qat’iy raqobat sharoitida o’tadi: ba’zi universitetlarda bitta o’ringa 200-300 kishi to’g’ri keladi. Xitoyda, xuddi G’arb davlatlaridagi kabi uch bosqichli standart tayyorlov bosqichi mavjud. Bular: bakalvriat – o’qish muddati 4-5 yil. Bu bosqichni tugatganlar “Bakalavr” maqomi bilan tugallangan oliy ta’lim oladilar. Magistratura – o’qish muddati 2-3 yil. Doktorantura – o’qish muddati 2-3 yil, ba’zan 4 yil. Oliy o’quv yurtlarining asosiy vazifalari yuqori malakali kadrlarni tayyorlash, fan, texnika va madaniyatni rivojlantirishdir. Hozirgi paytda davlat “Dastur - 2011”ni amalga oshirishga katta yordam bermoqda. Bunga ko’ra 100 ta muhim oliy o’quv yurtlarida o’qitilayotgan zarur fanlar va mutahassisliklar qatorida o’qituvchilik, ilmiy-tadqiqot, boshqaruv va xo’jalik faoliyatlari eng yuqori darajasiga chiqishi kerak. Keyingi yillarda iqtisodning modernizatsiyalash talablarini to’liq qondirish maqsadida o’quv mutaxassisliklari ro’yxati qayta ko’rib chiqildi; moliya va iqtisodiyot,

siyosat va huquqiy fanlar, iqtisodiyot boshqaruvi, mashinasozlik, arxitektura, elektronika, EHM, yengil oziq-ovqat va to’qimachilik sanoatiga urg’u berildi. Xitoyda 2 ming OO’YUlari mavjud. Birinchisi Pekinda joylashgan Tsinxua universiteti kabi politexnik universitetlar, ikkinchisi Xefey shahridagi Ilmiy-texnika universiteti kabi oliy o’quv yurtlaridir. Bularga ko’plab texnik va tabiiy fakultetlardan iborat oliy o’quv yurtlari, hamda tor bitta soha texnik institutlari kiradi. Umumiy sohalardagi universitetlar 2 ta yo’nalishdagi fakultetlarga ega: gumanitar va aniq. Gumanitar fakultetlar til, adabiyot, tarix, falsafa, iqtisodiyot, huquqshunoslik va boshqa fanlarga asoslangan. Aniq fanlar yo’nalishi: matematika, fizika, ximiya, biologiya, geografiya, geologiya, radioelektronika va boshqa fanlarga asoslangan. Umumsoha universitetlariga Pekin, Nankay (Tyan’zin shahri) va Fiden’ (Shanxay shahri) universitetlari misol bo’la oladi. Davlat oliy o’quv yurtlariga qabul yagona reja asosida amalga oshiriladi. 2007 yilgi statistika ma’lumotlariga ko’ra oliy o’quv yurtlariga aholining 23 % topshiradi. Davlat bitiruvchilariga yagona reja asosida ish beriladi. Umumsoha oliy o’quv yurtlarida o’qish muddati 4 yil. Ba’zi sohalar, jumladan, tabiiy fanlar, texnik, tibbiyot bo’yicha – 5 yil. Tor sohali oliy o’quv yurtlarida o’qish qisqa muddatli bo’lib, 2-3 yilni tashkil etadi. Bitiruvchilarga bakalavr darajasi beriladi. Aspirantlarni tayyorlash 2 qismga bo’linadi: magistr ilmiy darajali mutaxassis va fan doktori ilmiy darajali mutaxassis. I kategoriyadagi aspirantlar yoshi 40dan oshmaydi, o’qish 2-3 yil davom etadi. Ikkinchisi – 45 yoshdan oshmaydi, o’qish muddati 3 yil. Xitoyda oliy ma’lumotga ega bo’lish juda ham obro’li sanaladi. Milliy kadrlar tizimi orasida ta’lim eng yetakchi o’rinni egallaydi. Oliy ta’lim olishga akademik profildagi o’rta maktab bitiruvchilari va maxsus texnik maktab bitiruvchilari haqli. Maktab bitiruv imtixonida to’plangan ball natijalariga ko’ra oliy ta’limga kirish imtixonlariga kiritiladi. Oliy o’quv yurtlariga kirish uchun abiturient 7 ta fan bo’yicha maxsus imtixon topshiradi. Xitoyda pulli oliy ta’lim muassasalari ko’p, lekin shartnoma asosida o’qishga kirish ham juda qiyin. Iqtidorli yoshlar uchun tekin o’qish imkoniyati bor. Undan tashqari, ba’zi fanlarda talaba ishlagan muassasa o’qish uchun pul to’laydi. Iqtidorli

talabalar davlat stipendiyasi yoki tashkilot va muassasa subsidiyalari ko’rinishidagi imtiyozlarga ega. Hozir barcha talabalar bir hil tartibda o’qishga qabul qilinadilar va o’qishga pul to’laydilar. Moliyaviy qiyinchilikni boshidan kechirayotgan talabalarga bank krediti ajratilib, stipendiya beriladi. Faqat 1998 yilning o’zida 8957 ta tadqiqotchiga doktor ilmiy darajasi berildi, 38051 ta kishi magistr bo’ldi. Xitoy o’z Oliy o’quv yurtlariga chet ellik talabalarni qabul qiladi, o’z talabalarini chet elga o’qishga va malaka oshirishga jo’natadi. Birgina 1998 yil Xitoy 164 ta davlatdan 43084 talabani o’qishga qabul qildi. Xitoydan chet elga o'qishga ketgan talabalar soni 23 mlnni tashkil etdi. Xitoy Oliy o’quv yurtlari 3/2 qismi davlat tasaruffida, qolgan 1 qismi xususiy bo’lib, hozirgi kunda 3 mingta Oliy o’quv yurtlarida 20 million talaba tahsil olyapti. MAXSUS TA’LIM Xitoyda maxsus ta’limga katta ahamiyat beriladi. Nogironlar ta’lim olish huquqini kafolatlovchi qonun va ko’rsatmalar qabul qilingan. Hozirgi kunda 1655 ta maxsus ta’lim o’quv muassasasida 365 mingdan ortiq kishi tahsil oladi. Masofaviy ta’lim. Hozirgi kunda Xitoyda onlayn universitetlar ko’p. Oliy ma’lumotni masofaviy ta’lim orqali, uydan chiqmay o’tirib ham olish mumkin. Masofaviy ta’lim sekin-asta keng rivojlanib bormoqda. Masofaviy ta’limdan uzoq rayonlarda yashovchi talabalar eng katta foyda ko’radilar. Kirish imtixonlaridan yiqilgan talabalar ham ta’lim va kasbiy tayyorgarlik oladilar. Kattalar uchun ta’lim Xitoy Xalq Respublikasining ilk tashkil topgan yillari savodsizlar soni aholining 80%ini tashkil etgan paytlarda, xalq hukumati “savodxonlikka o’rganish, savodsizlikni yo’q qilish”ga chorladi. Shundan beri kattalar uchun ta’lim keng yoyildi. Kattalar uchun ta’lim madaniy bilimlarni ish bilan band bo’lgan kishilar orasida ommalashtirish, ishsizlarni kasbiy tayyorlash, savodsizlikni bartaraf etish, ma’lum bilimga (jumladan oliy) ega, lekin uzoq davom etuvchi ta’lim yoki bilimlarni to’ldirish uchun joriy etilgan.

Kattalar uchun ta’lim tizimiga radio – va teleuniversitetlar, ishchilar, hodimlar va dehqonlar uchun oliy o’quv yurtlari, boshqaruv kadrlari uchun institutlar, pedagoglar uchun institutlar, sirtqi institutlar, oliy o’quv yurtlari qoshida kattalar uchun ta’lim kurslari (masalan, sirtqi, kechki kurslar, o’qituvchilarni qayta tayyorlash kursi), masofaviy ta’lim kursi va boshqalar; ishchilar va hizmatchilar uchun o’rta maxsus kurslar, kattalar uchun o’rta maktab va texnik tayyorgarlik o’rta maktablari, kattalar uchun o’rta maxsus maktablar yoki o’rta umumta’lim maktablari qoshida dehqonlar uchun madaniy – texnik maktablar, dehqonlar uchun radiotelemaktablar va h.k. Kattalar uchun ta’lim tizimi quyidagi shakllarda amalga oshadi; to’liq o’quv kuni bilan auditoriya ta’limi, audio-vizual o’quv qo’llanma ta’limoti bilan sirtqi ta’lim, ishlab chiqarishdan qisman yoki to’liq ajralgan holdagi ta’lim, kechki ta’lim va h.k. Kattalar uchun ta’lim maqsadiga ko’ra 2 ta toifaga bo’linadi: ta’lim olganligi haqida attestat berish yoki bermaslik. Birinchi toifaga to’liq muddatli oliy o’quv yurtlari kursi, ta’limning qisqa muddatli kursi, o’rta maxsus va o’rta umumta’lim. Ikkinchi toifaga savodsizlikni bartaraf qilish kurslari, amaliy texnologiyalarni qishloqlarda yoyish bo’yicha alohida fanlarni o’qitish kurslari, oliy ta’limdan keyingi kurslar. Oliy ta’lim barqaror rivojlanmoqda. 2003 yil oxirida Xitoyda 19 million talaba tahsil oldi. Aholini oliy ta’lim bo’yicha qamrab olish koeffitsienti 17 %ni tashkil etadi. Xalqaro tan olingan standartlarga ko’ra Xitoy ommaviy ta’lim bosqichiga o’tdi. 2003 yil 23 iyunda YUNESKOning “dunyoda oliy ta’lim sohasidagi holati haqida”gi ma’ruzasida ko’rsatilishicha, Xitoy oliy o’quv yurtlarida ta’lim oluvchilar soni juda qisqa muddat ichida 2 martagacha oshdi, oliy ta’lim ko’lami bo’yicha dunyoda birinchi o’rinda turibdi. Ko’p yillar davomida oliy o’quv yurtlariga qabul kengaymoqda. 1999 – 2002 yil oliy o’quv yurtlariga kirgan talabalar soni 3,2 millionga yetdi. 2003 yil 3,82 million talaba qabul qilinib, o’tgan yilgidan 620 ming talabaga ko’paydi. Oliy o’quv yurtlari aspiranturasi va tadqiqot institutlariga 269 ming tadqiqotchi qabul qilinib, 2003 yilga nisbatan 66 ming tadqiqotchiga ko’paydi. 2004 yil davlat rejasiga ko’ra 230 ming tadqiqotchi qabul qilish kutilmoqda. Bu esa 2003 yil nisbatan 22,7 % ga ko’proq. O’ZBEKISTON – Xitoy ta’lim tizimining qiyosiy tahlili Aholining keng qatlami ta’lim olish huquqiga 1949 yildan keyin ega bo’ldi. Unga qadar ta’limning asosiy maqsadi faqat mansabdor shaxslarni tarbiyalashdan iborat edi. Hozirgi kunga kelib, avvalgi bob va paragraflarda ko’rib o’tganimizday, Xitoy ta’lim

tizimi o’z ichiga maktabgacha ta’lim, boshlang’ich ta’lim, to’liq o’rta maktab, universitet, aspiranturalarni oladi. Buni quyidagi chizmada aniq ko’ramiz: IshDoktorantura 25-28 yosh Magistratura 22-25 yosh Bakalavriat 18-22 yosh Kasbiy oliy maktabi 18-22 yosh To’liq o’rta maktabi 15-18 yosh Kasbiy o’rta maktabi 15-18 yosh To’liqsiz o’rta maktabi 12-15 yosh Kasbiy boshlang’ich maktabi 12-15 yosh Boshlang’ich ta’lim 6-12 yosh Maktabgacha ta’lim 3-6 yosh01 02 0A0B010A0C0D 11 0A0A010A0B0D 1407 170C01 18 170C010A0A0D 1B 170B01170C0D 18 170B01 1B 170A01170B0D 18 1A 1403 200117 11 2101200D

O’zbekiston-Xitoy ta’lim tizimining qiyosiy tahlili: Xitoyda maktabgacha ta’lim 3 yoshdan 6 yoshgacha davom etadi; - O’zbekistonda 2 yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan bolalar maktabgacha ta’lim muassasalariga boradilar; - Boshlang’ich ta’lim Xitoyda 6 yoshdan 12 yoshgacha ya’ni 6 yil davom etadi, - O’zbekistonda esa 7 yoshdan 11 yoshgacha ya’ni 4 yil davom etadi. - Xitoyda boshlang’ich ta’limdan keyin to’liqsiz o’rta maktabga yoki kasbiy boshlang’ich maktabga boorish mumkin. O’qish 12 yoshdan – 15 yoshgacha. - O’zbekistonda boshlang’ich ta’limdan keyin o’rta ta’limga o’tiladi. O’qish muddati – 5 yil, 11 yoshdan 16 yoshgacha. - Xitoyda to’liqsiz o’rta maktabni bitirgan o’quvchilar to’liq o’rta maktabga o’tadilar; kasbiy boshlang’ich maktabni bitirganlar esa kasbiy o’rta maktabga o’tadilar. O’qish muddati 3 yil. - O’zbekistonda o’rta ta’limdan keyin o’rta maxsus kasb-hunar ta’limiga o’tiladi. Bu ta’lim o’z navbatida o’rta maxsus ta’lim (AL) va kasb-hunar ta’limi (KXK)lariga bo’linadi. O’rta ta’lim bitiruvchilari hohishiga ko’ra akademik litsey yoki kasb-hunar kollejlariga o’qishga kirishlari mumkin. O’qish muddati 3 yil. - Xitoyda to’liq o’rta maktabni bitirganlar oliy o’quv yurtining bakalavriat bosqichiga topshiradilar. Kasbiy o’rta maktabni bitirganlar esa kasbiy oliy maktabga topshiradilar. O’qish muddati 4 yil. - O’zbekistonda o’rta maxsus kasb-hunar ta’limini tugatganlar oliy o’quv yurtlariga topshiradilar. O’qish muddati 4 yil. - Xitoyda kasbiy oliy maktabni bitirganlar ishga joylasha oladilar (18-22 yosh). - O’zbekistonda kasb-hunar kollejini bitirganlar ishga joylashishlari mumkin yoki oliy o’quv yurtiga kirib, o’qishni davom ettirishlari mumkin. - Xitoyda oliy ta’limning magistratura va doktarantura bosqichlari mavjud. - O’zbekistonda esa magistratura, aspirantura va doktorantura bosqichlari mavjud. - Xitoy 9 yillik majburiy ta’lim joriy etgan. - O’zbekistonda 12 yillik majburiy ta’lim mavjud. - Xitoyda 9 yillik majburiy ta’lim olganlar miqdori 99,3 % ni tashkil etadi. - O’zbekistonda bu ko’rsatkich 99,5 % dan iborat. - Xitoyda 9 yillik ta’lim bepul.

- O’zbekistonda 12 yillik majburiy ta’lim bepul. - Xitoyda oliy o’quv yurtida faqat iqtidorli talabalargagina stipendiya beriladi. - O’zbekistonda esa 55 % dan ortiq ball to’plagan barcha talabalar stipendiyalar bilan ta’minlanadi. - O’qish yili aynan bizdagiday, Xitoyda ham 1 sentabrdan boshlanadi va iyulgacha davom etadi. - Xitoy talabalari uzoq qishki ta’tilga chiqadilar: dekabr oxiridan fevralni boshiga qadar. - O’zbekistonda esa qishki ta’til 28 dekabrdan – 10 yanvargacha davom etadi, yozgi ta’til iyul, avgust oylarida o’tadi. - Xitoyda kattalar uchun ta’lim mavjud. Unda e’tibor savodsizlikni tugatishga ham qaratilgan. - O’zbekistonda kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish ta’limi bor. Koreya Xalq Demokratik Respublikasi ta`lim tizimi haqida qisqacha ma’lumot: Ta’lim tizimi tarixi:  Ma’lumki Koreya 1910 yildan to 1945- yilgacha yapon mustamlakasi hisoblangan. Koreyani yoppasiga savodsizga aylantirish siyosati natijasi o'laroq, 1944 yilgi Koreya Umumiy Arxiv qo'mitasi ma'lumotlariga qaraganda o'sha paytda Koreyaning savodxonlik darajasi bor-yo'g'i 13,8%ni tashkil etgan. 1945 yili Ikkinchi Jahon urushi bilan birga Koreyadgi Yaponiya mustamlakachiligi ham tugadi. Endilikda Koreada tabiiyki boshqa soxalar qatori ta'lim tizimini o'zgartirish vazifasi turardi. Eng avvalo "Ta'limni rivojlantirish qo'mitasi" tashkil etildi va qo'mita oldiga darsliklar yaratish majburiyati qo'yildi. Ta'lim tizimi tadqiq etilishi davom ettirilib, axloq, etika, texnikaga oid fanlar kiritildi. 1963 yillardan boshlab esa ta'lim tizimida tabiiy va ijtimoiy fanlarga e'tibor kuchaydi. 1981 yili Prezident Chon Du Xvan mamlakatda shaxsiy ta'lim berish va xususiy ta'lim maskanlari faoliyatini qonunan ta'qiqlab qo'ydi. Lekin maktabda mustaqil shug'ullanish uchun imkoniyatlar yaratib berdi. 1992 yilga kelib esa boshlang'ich maktablar faoliyati yanada rivojlanishi uchun xukumat tomonidan bir qancha imtiyozlar berilgan .

Koreya ta ’lim tizimining umumiy sxemasi : Yo ’q 4 yil (Oliy ta ’lim)tUniversitet Yo ’q 2 yil (Kasbiy ta ’lim ) Kollej Yo ’q 3 yil Yuqori maktab Ha 3 yil O ’rta maktab Ha 6 yil Boshlang ’ich maktab Majburiyligi Ta ’limning davomiyligi BosqichlarMaktabgacha ta ’ lim muassasasi .  Koreys bog’chalari ta’lim tizimining bir qismi hisoblanmaydi. Bolalar xususiy muassasalarda qabul qilinadi. Ular asosan koreys tilida, biroq ingliz tilida faoliyat yuritadigan bog’chalar ham anchagina. Bog’chalarga bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha qabul qilinadi. Ko’pchilik bolalar maktabga tayyorgarlik ko’rishmaydi va shunchaki o’z tengqurlari bilan bog’chalarga qatnab yuraverishadi. Bog’chaning asosiy vazifasi bolalarni har tomonlama rivojlanishi uchun sharoit yaratish. Bog’chalarda asosan musiqa, rasm, hisoblash darslari o’tiladi. Koreys bog’chalari bolalarda mustaqillikni shakllantirishga katta etibor beriladi. Bolalar yoshi orasidagi farq 3 yoshgacha bo’lishi mumkin . Boshlang'ich maktab  Koreyada boshlang ' ich ta ' lim uchun o ' quv yilida 1 martga qadar 6 yoshdan yuqori bo ' lgan bolalar qabul qilinadi . Lekin 5 yoshli bolalar ham o ' qishga kirishga xuquqli bo ' lib , buning uchun maktab mas ' ul shaxsining ruxsatnomasini olishi lozim bo ' ladi . Ular 13 (12) yoshgacha boshlang ’ ich maktablarda ta ’ lim oladilar . O ' quv yili esa 1 mart Koreya respublikasida davlat bayrami munosabati bilan 2 martdan boshlanadi . 6 yil davom etadigan boshlang ' ich ta ' lim majburiy etib belgilangan . Boshlang ' ich ta ' limda 1 yil ikki semestrga bo ' lingan holda olib boriladi . Boshlang’ich ta’limda o’qitiladigan fanlar qatoriga:  Koreys tili  Matematika

 Aniq fanlar  Jamiyat haqidagi fanlar  Chet tili  Tasviriy san’at  Musiqa kiradi . O'rta ta'lim  O'rta ta'lim Koreya respublikasida 3 yil davom etadi. Kopchilik o’quvchilar o’rta maktabga 12 yoshda kelishadi va 15 yoshgacha shu yerda ta’lim olishadi. O'rta ta'lim ham majburiy bo'lib, bir o'quv yili 1 martdan keyingi yil mart oyiga qadar davom etadi. Darslar 45 daqiqadan etib belgilangan bo'lib, bir yilda 1222 soatni tashkil etadi. O'rta ta'lim maktablarida davlat tili, axloq, ijtimoiy fan, matematika, jismoniy tarbiya, musiqa, san'at, chet tili kabi 10 ga yaqin fanlar o'qitiladi. Shuningdek, o'rta maktabda o'quvchi uchun tanlov fanlar mavjud. Bular qatoriga axborot, chet tili (ko'pincha nemis, fransuz, ispan, xitoy, yapon, rus, arab tillari) kabilarni kiritish mumkin. O’rta maktabda o’quvchilar qattiq nazorat qilinadi o’quvchilarning formasi, soch turmagi va maktabdan tashqari faoliyatlari ham nazorat qilinadi. Boshlang’ich maktabdagi kabi o’rta maktabda ham o’quvchilar asosan bir sinfda o’tirishadi, ammo fanlar turli o’qituvchilar tomonidan olib boriladi. O’quvchilar har kuni 6 ta o’quv predmeti bo’yicha dars o’tishadi. Yuqori maktab  Yuqori maktabning 1- kursiga o ’ quvchilar 17 yoshdan qabul qilinib 19 yoshgacha tahsil oladilar .  Yuqori maktablar bir necha turlarga bo ' linadi : davlat yuqori maktablari ( Koreya Ta ' lim va Texnika fanlari vazirligi , Madaniyat , Jismoniy tarbiya va sayyohlik vazirligi boshqaradi ), Umumiy yuqori maktablar ( Har bir viloyatdagi yuqori tashkilotlar tomonidan boshqariladi ), xususiy yuqori maktablar . Shuningdek , yuqori maktablar o ' qitish fanlariga ko ' ra ham bir qancha turlarga bo ' linadi : umumiy maktablar , ixtisoslashtirilgan maktablar ( qishloq xo ' jaligi , sanoat , dengiz xo ' jaligi , axborot ), maxsus maktablar ( litsey shaklidagi maktab ), texnika maktablari , chet tili maktabi , jismoniy tarbiya maktabi , san ' at maktablari . Koreya Respublikasida Ta'lim vazirligi maxsus tashkil etgan yuqori maktablar ham bor. Bular asosan qishloq xo'jaligi, baliqchilik, sanoat, xalqaro tillarga ixtisoslashgan bo'ladi. Yuqori maktab o’rta maktab kabi majburiy emas biroq

2005 yilgi ma’lumotlarga qaraganda 97% koreys yoshlari yuqori maktabni tamomlaganlar. Bu juda yuqori ko’rsatkichdir. Oliy ta ’lim Magistr (2 yil ) Magistratura Oliy ma ’lumot Universitet Kasbiy ma ’lumot Kollej Beriladigan ma ’lumot Muassasa Koreyaning eng mashxur Universitetlari:  Seul Milliy Universiteti, Korea Advanced Institude of Science and Technology , Pusan milliy Universiteti, shuningdek xususiy universitetlardan: Koreys Universiteti, Pohang Universit у ti , Yonsei Universit eti, Sogang Universit eti, Hanyang Un iversit eti, Sungkyunkwan Universit eti va Ewha Womans Universit eti.

Похожие

Aqliy tarbiya va ta’lim

Zamonaviy ta’lim-tarbiya va uning mohiyati

Zamonaviy ta’lim tarbiya va uning mohiyati

Ta’lim-tarbiya jarayonining psixologik asoslari

O’zbekiston Respublikasi tarbiya jarayonining hozirgi bosqich muommolari ta’lim va tarbiya tizimi