Zamonaviy ta’lim tarbiya va uning mohiyati - Педагогиka - Рефераты

Zamonaviy ta’lim tarbiya va uning mohiyati

Загружено в:

10.02.2025

Скачано:

0

Размер:

44.9931640625 KB

Zamonaviy ta’lim tarbiya va uning mohiyati Reja: 1.Inson bilimlarining ko’pqirraligi va turlari, olam va dunyoqarash. Ob`ektiv va sub`ektiv borliqni ilmiy bilish, bilimlarni empirik va nazariy darajalari 2.Pedagogika fanining rivojlanish tarixi. Pedagogika fanida ma’naviyat, ma’rifat, madaniyat va maorif tushunchalari. 3.Pedagogika fanining maqsadi va vazifalari, fanning ilmiy tadqiqot usullari va uni boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi.

Ob`ektiv va sub`ektiv borliqni ilmiy bilish, bilimlarni empirik va nazariy darajalari. «Falsafa» tushunchasining kelib chiqishi. Har qanday noma`lum so’z mazmunini uning etimologiyasidan, ya`ni u qachon, qanday va nima uchun yuzaga kelganini aniqlashdan boshlash o’rinli bo’ladi. «Falsafa» tushunchasi yunoncha phileo – sevaman va sophia – donolik so’zlaridan kelib chiqqan bo’lib, mazkur atamaning dastlabki ma`nosini donolikka muhabbat deb talqin qilish mumkin. Falsafa so’zini ilk bor qadimgi yunon mutafakkiri Pifagor miloddan avvalgi VI asrda tayyor holda (afsonalar, rivoyatlar, an`analar orqali) avloddan avlodga o’tuvchi bilim va inson o’z aqliga tayanib, mushohada yuritish va borliqni tanqidiy tushunish yo’li bilan olishi mumkin bo’lgan bilimni farqlash maqsadida ishlatgan. Shuni ta`kidlash lozimki, Pifagor ham, qadimgi davrning boshqa faylasuflari ham dastlab «falsafa» tushunchasiga uning keyinchalik paydo bo’lgan va mohiyat e`tibori bilan, falsafani «barcha fanlar podshosi» darajasiga ko’targan ma`nosidan boshqacharoq ma`no yuklaganlar. Ammo ilk faylasuflar o’zlarini donishmand deb hisoblamaganlar va donolikka da`vo qilmaganlar, zero, o’sha davrda keng tarqalgan tasavvurga ko’ra, haqiqiy donishmandlik ajdodlardan meros qolgan, asrdan asrga o’tib kelayotgan afsonalar, din va rivoyatlarda mujassamlashgan. Donishmandlar deb, asrlar sinovidan, eng so’nggi haqiqat manbai sifatidagi bilimlarga ega bo’lgan bashoratgo’ylar, kohinlar va oqsoqollar e`tirof etilgan. Ularning so’zlari shak-shubhasiz va birdan-bir to’g`ri deb qabul qilingan. Faylasuf esa, qadimgilar fikriga ko’ra, izlanuvchi, donishmandlik muxlisi bo’lishi, e`tiqod sifatida qabul qilingan tayyor haqiqatlarga emas, balki o’z aqliga tayanib, ijodiy yo’l bilan, shu jumladan boshqa faylasuflar tomonidan olingan bilimlar va tajribadan foydalangan holda maqsadga intilishi lozim bo’lgan. Biroq, insonning dunyo va o’ziga bunday munosabat darhol yuzaga kelgani yo’q. Insonning tabiatga qarshilik ko’rsatish, mavjudlik vositalarini yaratish va ko’paytirish qobiliyatlari rivojlangunga va o’sgunga, buning natijasida etarli tajriba va bilimlar to’plangunga, odamlar aqli ko’p sonli savollarga javob izlash uchun etarli darajada yuksalgunga qadar insoniyat uzoq va mashaqqatli yo’lni bosib o’tgan. Shu bois falsafaning mohiyatini, shuningdek uning paydo bo’lish sabablari

va sharoitlarini tushunish uchun gapni inson dunyoqarashidan boshlash lozim. Nima uchun? Shuning uchunki, falsafa dunyoqarashning asosiy tarixiy shakllaridan biri hisoblanadi. Falsafa haqida gapirish – inson dunyoqarashi, uning oqilona fikrlash qobiliyati haqida, binobarin, uning mohiyati va Erda paydo bo’lish tarixi haqida gapirish demakdir. Bu erda biz hali kam o’rganilgan murakkab muammolarga duch kelamiz, zero insonning kelib chiqishi odamlar doim javobini topishga harakat qilgan buyuk jumboqlardan biri hisoblanadi. Ammo bilimning bu sohasida echilmagan muammolar bugungi kunda ham bisyor. Xususan, inson nima uchun, qaerdan, qaysi sabablarga ko’ra paydo bo’lgan, degan savolga aniq, umumiy e`tirof etilgan javob hanuzgacha mavjud emas. Xuddi shuningdek, aql faqat insonga xosmi yoki uning inson borlig`ida mavjudligi ob`ektiv borliqning bir parchasi, ayrim hodisasimi?, degan savol ham hali o’z javobini topganicha yo’q. Biroq, insoniyat tarixi haqidagi hozirgi ilmiy tasavvurlar nuqtai nazaridan ayrim masalalar mavjud bo’lib, ular xususida olimlar va mutaxassislar ma`lum bir to’xtamga kelganlar. Xususan, boy tarixiy material, arxeologiya fani olgan daliliy ma`lumotlari, shuningdek boshqa fanlarning metodlari bilan olingan natijalar (masalan, jinslar, foydali qazilmalar yoshini aniqlash va sh.k.)ni e`tiborga olgan holda, ishonch bilan inson sayyoramizda hayotning tadrijiy (evolyutsion) rivojlanishi mahsulidir, deb qayd etish mumkin. Hozirgacha mavjud bilimlar oddiy mehnat qurollarini yasagan insonsimon mavjudotlarning (lot. homo habilis – uquvli odam) qadimgi manzilgohlari taxminan 3-5 mln yil oldin paydo bo’lgan, degan xulosaga kelish imkonini beradi. Arxeologik va ilmiy ma`lumotlarga ko’ra, qaddini tik tutib yuradigan odam yoshi taxminan 1,5 mln yilni tashkil etadi. Homasapiens, ya’ni aqlli odamlar tipi atigi 40-60 ming yil oldin vujudga keldi. Insonda ong paydo bo’lib, u ijtimoiy mavjudot sifatida uzil-kesil shakllanganidan beri, mutaxassislar fikricha, uning asosiy xususiyatlarida jiddiy o’zgarishlar yuz bergani yo’q, ya`ni u hozirgi odamlardan deyarli farq qilmaydi. Ong paydo bo’lishi esa, ilmiy tasavvurlarga muvofiq, inson tarixiy rivojlanishining odam miyasi o’sib borayotgan mehnat faolligi va verbal (nutq

orqali) muloqot ta`sirida o’ta rivojlanib, murakkab mavhumliklarni tushunadigan darajaga etgan davri bilan bog`lanadi. Shunday qilib, inson tushunchalarga ta`rif berish, mulohazalar bildirish va mushohadalar yuritish yo’li bilan sodda, lekin so’zning to’la ma`nosida aqliy ish olib bora boshladi. Dunyoqarashning mohiyati. Ayni shu davrdan boshlab insonning ancha rivojlangan dunyoqarashi shakllangani haqida va umuman to’plangan bilimlar, amaliy ko’nikmalar, vujudga kelgan qadriyatlar, o’zi va o’zini qurshagan dunyo haqidagi tasavvurlar majmui sifatidagi odamlar dunyoqarashi to’g’risida ishonch bilan so’z yuritish mumkin. Hayot tajribasi va empirik bilimlar asosida shakllanadigan dunyoqarash oddiy yoki empirik dunyoqarash deb ataladi va insonning dunyo haqidagi tasavvurlarining qismlarga ajralmagan, tizimsiz majmui sifatida amal qiladi. U har qanday dunyoqarashning negizi hisoblanadi va odamlarga kundalik hayoti va faoliyatida yo’l ko’rsatib, ularning xulq-atvori va aksariyat qilmishlarini belgilab, muhim regulyativ funksiyani bajaradi. To’liqroq, kengroq ta`rif beradigan bo’lsak, dunyoqarash – insonnning o’zini qurshagan borliqqa va o’z-o’ziga bo’lgan munosabatga nisbatan yondashuvlar tizimi, shuningdek odamlarning mazkur yondashuvlar bilan belgilangan hayotiy ideallari, e`tiqodlari, bilish va faoliyat tamoyillari, qadriyat va mo’ljallaridir. Shu tariqa ta`riflanadigan dunyoqarash faqat insonga xos bo’lib, bu unda shakllangan ong va oqilona faoliyat mavjudligi bilan bog`liqdir. Bunda inson nafaqat tushunchalar yaratish va mulohaza yuritish, xulosalar chiqarish va qoidalarni ta`riflash qobiliyatini kasb etadi, balki tayyor bilimdan yangi bilim olish uchun foydalana boshlaydi. Insonning bunday faoliyatini, uning ijodiy faolligini tavsiflovchi aql odamzot va jamiyat evolyutsiyasini jadallashtirishning qudratli omiliga aylanadi va pirovardida insonni hayvondan ajratish imkonini beruvchi asosiy belgi sifatida amal qiladi. Dunyoqarashda shaxsning roli. Aql paydo bo’lishi bilan inson o’zini fikrlovchi mavjudot sifatida anglay boshlaydi, unda o’z «meni» va o’zgalar haqida tasavvuri shakllanadi va rivojlanadi. Shu tariqa u o’zini va o’zini qurshagan borliqni anglaydi, o’zi va boshqa odamlarni, o’zi va tashqi muhitni farqlaydi, ilgari o’ziga ma`lum bo’lmagan dunyoning yangi va yangi

jihatlarini idrok etadi. Bunday qarashlar insonning o’zi va o’zini qurshagan borliq haqidagi tasavvurlari majmui sifatida shakllanadigan dunyoqarash negizini tashkil etadi. Bunda inson o’ziga ma`qul va noma`qul narsalarni farqlaydi, baholar beradi, ustuvorliklar tizimini yaratadi va muayyan maqsadlarga erishishda tegishli tarzda ish ko’radi. Shunday qilib, dunyoqarashda bilish, qadriyatlarga munosabat va xulq- atvorni belgilash funktsiyalari mujassamlashadi. Bunda bilish funktsiyasi ayniqsa muhimdir, chunki u insonda qiziqish uyg`otuvchi barcha savollarni, shuningdek muayyan yo’l bilan topuvchi javoblarni o’z ichiga oladi. Bilish odamlar dunyoqarashini boyitadi va kengaytiradi, u jamiyatning rivojlanishiga qarab yanada teranroq va mazmunan boyroq bo’lib boradi. Ammo dunyo juda rang- barang bo’lib, muttasil o’zgarish jarayonini boshdan kechiradi, qoniqarli javoblarga ega bo’lmagan savollar esa, uzil-kesil javob berish mumkin bo’lgan savollarga qaraganda, hech shubhasiz, ko’proqdir. Shu boisdan muammolarga nisbatan muayyan tarzda yondashadigan har bir odamning dunyoqarashi, savollari va javoblari doim shaxsiy o’ziga xoslik bilan ajralib turadi va hech bo’lmasa shu sababga ko’ra boshqa odamlar dunyoqarashiga hech qachon o’xshamaydi. Dunyoqarashning o’ziga xosligi va betakrorligi unda intellektual asos bilan bir qatorda emotsional va ruhiy asoslarning uzviy bog`liqligi va ularning jamuljam holda har bir inson uchun mutlaqo muayyan, individual xususiyatlar sifatida amal qilishidir. Intellektual, emotsional va ruhiy asoslar iroda bilan uyg`unlikda e`tiqodlar – odamlar faol qabul qiladigan, ularning ong darajasi va hayotdagi mo’ljallariga mos keladigan qarashlarni yuzaga keltiradi. Har qanday dunyoqarashning yana bir elementi shubha bo’lib, u dunyoqarashni dogmatizm, ya`ni biryoqlama, notanqidiy fikrlash, u yoki bu qoidani shak-shubhasiz haqiqat deb qabul qilishdan asraydi. Dogmatizmning qarama karshisi skeptitsizm bo’lib, bunda shubha mutlaqlashadi, fikrlashning asosiy omiliga aylanadi, bilish va borliqni idrok etishning bosh tamoyili sifatida amal qiladi. Dunyoqarashning tuzilishi dunyoni sezish, dunyoni idrok etish va dunyoni tushunish kabi eng muhim elementlardan

iborat. Dunyoni sezish – bu o’zini qurshagan dunyoni sezgilar yordamida hissiy idrok etishdir. Bunda tuyg`ular, kayfiyat dunyoni go’yoki ranglarga bo’yaydi, uning obrazini sub`ektiv, sof individual sezgilar orqali aks ettiradi. Masalan, bemor odamga haddan tashqari yorug` bo’lib tuyulishi mumkin bo’lgan nur, sog`lom odam uchun normal bo’ladi; daltonik ranglar gammasini, ko’rish qobiliyati normal bo’lgan odamga qaraganda butunlay boshqacha idrok etadi. Bundan dunyoni sezishning har xil, xususan optimistik, pessimistik, fojeaviy tiplari kelib chiqadi. Dunyoni idrok etish – bu atrof borliqni ideal obrazlarda tasavvur qilishdir. Dunyoni idrok etish to’g`ri yoki noto’g`ri bo’lishi, ya`ni borliqqa mos kelmasligi mumkin. Bu holda borliq noto’g`ri tasavvur qilinadi yoki illyuziyalar, suv parilari, alvastilar, kentavrlar haqidagi tasavvurlarga o’xshash fantaziyalar paydo bo’ladi. Dunyoni tushunish – insonning va uni qurshagan dunyoning mohiyatini aniqlash, shuningdek tabiatda yuz beruvchi voqealar va jarayonlarning o’zaro aloqalarini tushunishga qaratilgan aqliy-bilish faoliyatidir. Dunyoni sezish va qisman (elementar shakllarda) dunyoni idrok etish nafaqat insonga, balki hayvonlarga ham xos bo’lsa, dunyoni tushunish esa faqat odamlarga xos xususiyatdir. 2. Pedagogika fanining rivojlanish tarixi. Pedagogika fanida ma’naviyat, ma’rifat, madaniyat va maorif tushunchalari. O’zbekiston mustaqillikka erishishi bilan barcha ijtimoiy, ma’naviy, iqtisodiy xayotimizga tub isloxotlar ro’y bera boshladi. Jumladan, ta’lim-tarbiya tizimi, uning maqsad va vazifalari, mazmuni qayta ko’rib chiqildi, unga tegishli davlat xujjatlari qabul qilindi. Prezidentimiz o’z nutqlarida ta’kidlaganlaridek, xar qanday diyonatli ota-ona o’z farzandi oldidagi burchini quyidagicha belgilab oladi: «yaxshi nom qo’yish, yaxshi muallim qo’liga topshirib, savodini chiqarish, ilmli, kasb-xunarli qilish, boshiniikki va uyli-joyli qilish». Barchaga tushunarliki bu - xayotiy zarurat. Keksa avlod yosh avlodga o’z tajribalarini yetkazishi, ularni ertangi xayotga tayyorlashi lozim. Xaqiqatdan xam bola dunyoga kelar ekan, o’z zamonasining jamiyat rivojlanganlik darajasiga ko’tarilishi, oldida turgan ijtimoiy tarixiy tajribalarni egallashi, xayotda o’z o’rnini topishi, milliy taraqqiyotda faol ishtirok etishi, boshqacha qilib aytganda ta’lim-

tarbiya olishi zarur. Kelajak–yoshlarniki. O’zbekistonning xar tomonlama taraqqiy etishi ko’p jixatdan yoshlarga, ularning barkamol avlod bo’lib yetishishiga bog’liqdir. Shuning uchun xam yoshlar ta’lim-tarbiyasiga davlatimiz, xalqimiz, xar bir ota-ona, o’qituvchi va tarbiyachilar jiddiy e’tibor berishlari lozim bo’lmoqda. Aslini aytganda, ta’lim-tarbiya kishilik jamiyati paydo bo’lganidan buyon mavjuddir. Ibtidoiy jamoa davrida ta’lim-tarbiyaga kuyidagilar kirgan. Yashash uchun zarur bo’lgan maxsulotlarni qo’lga kiritish jarayonida yosh avlodga to’plangan ko’nikma va malakalar berib borilgan: o’g’il bolalar juda erta erkaklar bilan xar xil ovlarga borishar edi, qizlar oziq ovqat tayyorlashga, idish-tovoq, koplar tayyorlashga yordam berar edilar. Tarbiya bevosita mexnat bilan bog’liq xolda berib borilgan. Quldorchilik davriga kelib quldorning bolasiga beriladigan tarbiya bilan qullarning bolasiga beriladigan tarbiya o’rtasida tafovut vujudga keldi. Bu davrga kelib ta’lim-tarbiyaning kamol topishini belgilaydigan qonun- qoidalar, urf-odatlar tizimi shakllandi va taraqqiy etdi. O’qituvchi-tarbiyachi faoliyati bilan shug’ullanuvchi kasb egalari, maktablar paydo bo’la boshladi. Feodalizm jamiyati davriga kelib ta’lim-tarbiya mazmuni xayotda aloxida yuqori darajaga erishdi. Dexqonchilik, chorvachilik, katta-katta yer maydonlarini boshqarish ko’plab bilim talab eta boshladi. Ilm-fan, madaniyat, san’at taraqqiy etdi, vujudga keldi. Ayniqsa islom dinining kirib kelishi jamiyatning ma’naviy xayotiga tub o’zgarish yasadi. Bu orada o’zbek xalq pedagogikasi shakllandi va o’z tarbiyaviy vazifasini o’tadi. O’sha davr ta’lim-tarbiyasi ta’siri ostida Markaziy Osiyoda Al-Xorazmiy, Beruniy, Al-Farobiy, Ibn Sino, Al-Buxoriy kabi ko’plab allomalar yetishib chiqdilarki, ularni aytib ado qilib bo’lmaydi. Xozirgi pedagogika fani jaxon pedagogikasining yetakchi bir qismi xisoblanib, pedagogika fani tarixi bilan mustaxkam bog’likdir. Pedagogika tarixi zsa pedagogika fanining tarmoqlaridan biridir. Ilmlar tarkibiniishlab chiqish bilan faylasuflardan tashqari xar xil yunalishdagiilm namoyondalari shug’ullangan. Shu bilan birga pedagogika fanining tarkibiniishlab chiqish necha yillardan beri davom etib kelmokda. Ilmlarni turkumlashda boshqa fanlar bilan birga pedagogika fani xam xisobga olingan. Lekin uni fan sifatida aniqlashda

olimlarning qarashlari bir xil bulmagan. Pedagogika fanini mustaqil fan sifatida ajratishga xarakat qilganlardan biriFreensns Bekkon (1561—1626) bo’lib, u pedagogikaning tarbiya nazariyasi qismini falsafa fani tarkibiga kiritgan. Natijada pedagogika faniikkita (falsafa va ta’lim berish nazariyasi) xar xil sinflar turkumiga kiritilgan. Shuningdek, Bekkonning fikrlariga Deni Didro (1713—1784) xam qo’shilgan. Pedagogikaning mustaqil fan sifatida shakllanishiga Iogani Fridrix Gerbat (1776— 1841) va Andre Mari Amper (1775—1836) lar xam katta xissa qo’shganlar. Gerbat pedagogika fanining chegarasini kengaytirib unga ta’lim berish va tarbiya nazariyasidan tashqari ta’lim-tarbiya jarayonini boqarish nazariyasini xam qo’shgan. Amper xam pedagogikani neologik (neologizm - yangi so’z yokiibora) fanlar (odamning ruxi va ma’naviy xayoti to’g’risidagi fan) guruxiga qo’shib, maorif to’g’risidagi fan sifatida ta’riflagan. Shunday qilib, Gerbat va Amper fanlar tizimida pedagogikaning tutgan o’rnini va mavqeini bir xil aniqlashdi. Shundan so’ng "pedagogika" mustaqil fan sifatida tan olinib, uning asosiy tavsiflariniishlab chiqish boshlandi. U, asosan jamiyatda shaxsning ma’naviy xayotini tashkil etish xakidagi fan sifatida tan olingan. Pedagogikani yagona bir butun fan sifatida tan olish 200 yilga yakin davom etdi. XX asrning birinchi choragida N.M. Somov tomonidan yaratilgan tasniflagichda pedagogika fani kutubxona va ijtimoiy pedagogikaga ajratilib, birinchisi "umumiy fanlar", ikkinchisi "ijtimoiy fanlar" guruxlariga kiritilgan. Keyinchalik barcha fanlar: tabiiy, ijtimoiy va texnik guruxlarga bo’linib: pedagogika ijtimoiy fanlar guruxining psixologiya sinfiga kiritilgan. Bu yerda shuni ta’kidlash joizki, pedagogika va psixologiya fanlarining vazifasiikki xil bo’lib, ularni biriga o’qitish maqsadga muvofiq emas. Pedagogikani faqat ijtimoiy fanlar turkumiga kiritish xam unchalik to’g’ri emas, chunki, pedagogika fani kasbiy ta’lim berishda matematika, fizika, texnika, o’qitish metodikasi, ishlab chikarish ta’limi va boshqa fanlar bilan bog’langan xolda o’tkaziladi. Yuqoridagilarni taxlili shuni ko’rsatadiki, fanlarni turkumlash jarayonida pedagogika fanining o’rni va moxiyatini belgilashda ma’lum noaniqliklarga yo’l qo’yilgan. Shu paytga qadar ishlab

chiqilgan tasniflagichlarning birontasi o’quv predmetlarning aniq o’rnini aniqlashga qodir emas, ayniqsa u fanlararo bog’lanishni xisobga olmay tuzilgan bo’lsa. Jamiyat xayotini qayta qurish, o’sib kelaetgan yosh avlodni, shuningdek xamma mexnatkashlar tabaqalarini tarbiyalashni kuchaytirishni talab etadi. Bunday sharoitda pedagogikaning tadqiqot soxalari doirasi kengaya boshladi. 1. Umumiy pedagogika. U tarbiyaning asosiy konuniyatlarini tadqiq qiladi. 2. Yoshlar pedagogikasi. U kishilarni xar xil yosh guruxlarida tarbiyalashning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganadi. 3. Maktab pedagogikasi. U ommaviy o’rta maktabda o’quvchilarga ta’lim berish va tarbiyalashning qonuniyatlarini tadqiq etadigan bo’lsa, kasbiy ta’lim pedagogikasi umumiy maktablarning yuqori sinf o’quvchi yoshida bo’lgan bolalar, o’quv-tarbiyaviy jarayonining o’ziga xosligini tadqiq etadi. 4. Maxsus pedagogika - u o’z navbatida qator soxalarga bo’linib ketadi: kar, soqov bollarni tarbiyalash va o’qitish masalalari bilan surdopedagogika; ko’r va ko’zi ojizlar bilan tiflopedagogika; aqli zaif, aqliy jixatdan qoloqlar bilan oligofrendo pedagogikasi; nutqi yaxshi rivojlanmagan bolalarni tarbiyalash va o’qitish masalalari bilan logopediya shug’ullanadi. 5. Metodika. Muayyan o’quv predmetining (til, matematika va x. k) larni o’qitishda ta’lim berishning umumiy qonuniyatlarini qo’llash xususiyatlarini tadqiq qiladi. 6. Pedagogika tarixi. Turli tarixiy davrlarda pedagogik g’oyalarni va tarbiyalashning taraqqiyotini o’rganadi. 7. Bundan tashqari pedagogikaning milliy armiyamiz uchun mutaxassislar tayyorlaydigan xarbiy o’quv yurtlari yoshlariga ta’lim-tarbiya berish muammolari bilan shug’ullanadigan xarbiy pedagogika xam mavjud. 8. Pedagogika fanining maqsadi va vazifalari, fanning ilmiy tadqiqot usullari va uni boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi. Pedagogika tarbiya xaqidagi fan sifatida tarbiyaning moxiyatini tushunishni, uning qonuniyatlarini ochib berishni va shu orqaliinson manfaatlari uchun tarbiya jarayoniga ta’sir etishini nazarda tutadi. «Pedagogika» fanini o’qitishdan maqsad mustaqil O’zbekistonda yashab ta’lim

olayotgan yosh avlodni barkamol inson qilib tarbiyalashni ta’minlovchi pedagogik bilim asoslarini shakllantirishdir. Pedagogika fanining maqsadi insonlarda, yoshlarda, mutaxassislarda komillik sifatlarini takomillashtirish, yoshlarni zamonaviy, axloqiy-amaliy o’quv, malaka va ko’nikmalar bilan qurollantirish, mutaxassislarda xar bir soxaga mos ilm, bilim, ko’nikmlar xosil qilishdan iboratdir. «Pedagogika» faning asosiy vazifalari–mustaqil O’zbekiston Respublikasi butun jaxon bilan yuzma-yuz bo’layotgan bir davrda uning iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy yuksalishini ta’minlovchi, yoshlarning asosiy konstitutsiyaviy xuquqlaridan biri bo’lgan xar bir kishining axloqiy-amaliy imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish, ijodiy qobiliyatlarini namoyon etish, o’zi xoxlagan kasb tanlash, uni mukammal egallab, shu soxada baxtiyor faoliyat ko’rsatish uchun moddiy-ma’naviy, tarbiyaviy- didaktik shart-sharoit yaratish, istiqlol mafkurasini o’zlashtirgan mutaxassis tayyorlash, unda tarbiyachilik san’ati va maxoratini shakllantirishdan iborat. «Pedagogika» fanining predmeti - o’qitishning, ta’lim-tarbiyaning zamonaviy qonuniyatlari, mazmuni, usullari, vositalari bilan kishilarni, yoshlarni qurollantiruvchi fan bo’lganligi uchun uning metodologik asoslari, maqsad va vazifalari dunyoning milliy-ma’naviy rivojida shaxs kamolati uyg’unligi qonuniyatlari va davlatning zamonaviy siyosatidan kelib chiqadi. Xar bir fan ma’lum bir ob’ektni o’rganishda o’z tadqiqot predmetini taxlil etadi. Xar bir fanning mustaqil faoliyat ko’rsatishi xam o’zining maxsus tadqiqot predmetiga ega bo’lishi bilan belgilanadi. Faqat pedagogika fanigina o’z predmetini inson tarbiyasi jarayonini o’rganish qilib olgan. «Pedagogika» atamasi «paydos» – «bola» va «ago» -»etaklamoq» degan ma’noni bildiruvchi lotincha so’zdan paydo bo’lgan. Eramizdan oldingiIII-IV asrlarda qadimgi Gresiyada, quldorlarning bolalarini qo’lidan yetaklab ovqatlantirishga, sayrga olib boruvchi, tabiat qo’ynidao’yna tuvchi tarbiyachi tarbiyachi– qullarni «pedagog» deb atalgan. U bolaning kamolga yetishiga mas’ul bo’lgan, bolani maktabga yetaklab borgan va olib kelgan. Keyinchalik esa pedagog deb maxsus tayyorlangan, pedagogik faoliyat ular uchun kasb bo’lgan kishilarni atashgan. Keyinchalik pedagogika so’zi kengroq ma’noda qo’llaniladigan bo’ldi, ya’ni bolani xayotga tayyorlash, unga tarbiya va

bilim berish, uni ma’nan va ruxan rivojlantirish tushunilgan. Kitoblarda taniqli odamlarning nomlari zikr etilganda esa ularga tarbiya bergan pedagoglarining nomlari xam berilganligini ko’rishimiz mumkin. Asirlar davomida yeg’ilgan bilimlar, tajribalar bola tarbiyasiga oid yangi fan paydo bo’lishiga olib kelgan. Shunday qilib pedagogika bolani tarbiyalash va bilim berish xaqidagi fanga aylangan. XX asrning oxirgi o’n yilligida malakali pedagogik boshqaruv faqatgina bolalargagina emas balki kattalarga xam kerakligiisbotlangan. Zamonaviy pedagogikaning eng qisqa va aniqroq bo’lgan talqini - bu insonni tarbiyalash xaqidagi fan deb izoxlang. «Tarbiyalash» so’zining ma’nosiinsonga bilim berish, tarbiyalash va rivojlantirish ma’nosida tushuniladi. Jaxon pedagogik leksikonida «androgika», (ya’ni «andros» - erkak, «ago» - olib boruvchi) va «antropogika» (ya’ni «antropos» - inson va «ago» - olib boruvchi) tarixiy so’zlar ishlatilib kelinadi. Pedagogika ta’lim-tarbiyaning maqsad va vazifalari, ularning mazmuni, tashkil etish shakllari xamda usullari xaqida ma’lumot beruvchi fanga aylandi. bugungi kunda pedagogika fani o’sib kelayotgan yosh avlodni barkamol inson qilib tarbiyalash uchun ta’lim-tarbiyaning mazmuni, umumiy qonun-qoidalari va amalga oshirish yo’llarini o’rganuvchi va o’rgatuvchi fandir. Kishi pedagogika fanini xam nazariy, xam amaliy jixatdan puxta o’rganishi lozim, uni nafaqat bilish, balki amalda qullay olishi xam lozim. Bunda tarbiyachining beg’araz mexnati, bolalarni sevishi va ularga jon fido aylashlari tarbiya samaradorligini ta’minlaydi. Tarbiyalash g’oyat nozik san’at bo’lib, unga juda jiddiy yondoshmoq darkor. Ayniqsa, pedagoglik ishini o’ziga kasb qilib olgan kishilar mazkur fanni chuqur va puxta bilishlari shart. Aks xolda katta xatolarga yo’l qo’yishlari mumkin. Pedagogikaning maqsadi va vazifalari Pedagogikaning maqsadi - insonlarda, yoshlarda, mutaxassislarda komillik sifatlarini takomillashtirish, yoshlarni zamonaviy, axloqiy-amaliy o’quv, malaka va ko’nikmalar bilan qurollantirish, xar tomonlama etuk, komil insonlarni tarbiyalash, ularda xar bir soxaga mos ilm, bilim, ko’nikmlar xosil qilishdan iboratdir. O’quv fanining asosiy vazifalari Yosh avlodni Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi kabi olijanob g`oyalar ruxida tarbiyalash Yoshlarda asosoiy Konstitutsiyaviy xuquqlardan biri bo’lgan xar bir

kishining axloqiy-amaliy chiqarish imkoniyatlarini Yosh avlodni jamiyatimizda qabul qilingan, odob-axloq qoidalariga mos keladigan e`tiqodini, axloqiy malaka va ko’nikmalarini, intilishlrini tarkib toptirish ro’yobga Yuksak fazilatlarga ega, ezgu g`oyalar bilan qurollangan komil insonlarni voyaga etkazish extiyoji Yoshlarni o’zi va xoxlagan kasbni tanlashi, uni mukammal egallab, shu soxada muvoffaqiyatli faoliyat ko’rsatish uchun moddiy-ma`naviy, tarbiyaviy didaktik shart-sharoitlar yaratish O’sib kelayotgan yosha avlod qalbi va ongida milliy qadriyatlar asoslarini shakllantirish Yoshlarni jamiyatimizga yot va begona, zararli g`oyalarga qarshi kurashishga o’rgatish, ularda xushyorlik ko’nikmalarini xosil qilish. Xozirgi kunda pedagogikani xar qanday kishi xam bilishi lozim. Chunki u o’z xayotiy faoliyatida tarbiyaviy ishlarni xam bajarishiga to’g’ri keladi (xech bo’lmaganda farzandlarini tarbiyalaydi-kuq). Ijtimoiy taraqqiyot davomida to’plangan tajribalar tarbiya mazmunini tashkil etsada, ularning xammasini yoshlarga o’rgatishning iloji yo’q, albatta. Ularning ko’pi eskirgan, yaroqsiz bo’lishi mumkin, yoki murakkab tomonlari mavjud bo’ladi va xakozo. Eng muximi, jamiyat taraqqiyotining ijtimoiy-iqtisodiy extiyotlariga va kelajakda kutiladigan o’zgarishlarni xisobga olib tarbiya mazmunini shakllantirish lozim. Pedagogika faniga tavsif berilganda, «ta’lim», «tarbiya», «ma’lumot», «inson kamoloti», xamda «insonning shakllanishi» degan so’zlarniishlatdik. Bu so’zlar o’zaro bog’langan bo’lib, bir-birini to’ldiradi. Ularni pedagogikaning asosiy kategoriyalari deb nomlaymiz. Pedagogika fanida yana bir qator tushunchalar (kategoriyalar) mavjud bo’lib, ular bir-biri bilan uzviy bog’liqdir. Bular bilim, ko’nikma, malaka, maxorat, odob-axloq, shaxs, shaxsning axloqiy sifatlari, tizim, intizomdir. Ma’lumki, tarbiya tushunchasi o’sib kelayotgan avlodda xosil qilingan bilimlar asosida aqliy kamolot-dunyoqarashni, insoniy e’tiqod, burch va mas’uliyatni, jamiyatimiz kishilariga xos bo’lgan axloqiy fazilatlarni yaratishdagi maqsadniifodalaydi. Shu ma’noda tarbiya deb tarbiyachi o’zi xoxlagan sifatlarni tarbiyalanuvchilar ongiga singdirish uchun ularning ruxiyatiga ma’lum maqsadga ko’ra tizimli ta’sir ko’rsatishiga aytiladi. Tarbiya bola tug’ilishidan boshlab,

umrining oxirigacha davom etadigan jarayondir. Shu tufayli tarbiya so’zi ko’p vaqtlarda ta’lim, ma’lumot jarayonlariga kiradigan ishlarning mazmunini xam anglatadi. Tarbiya ta’lim va ma’lumot natijalarini o’zida aks ettiradi. Xalq og’zakiijodiyoti va pedagogikasida tarbiya muammosi zarur iqtisodiy, ijtimoiy, jismoniy, ma’naviy qarashlarni qamrab olgan bo’lib, tarbiya orqali amalga oshirilishi ko’zda tutiladi. Tarbiyaning kuch-qudratini A. Navoiy «Maxbul ul- qulub» asarida quyidagicha ta’riflaydi: Pedagogikaning predmeti O’qitishning, tarbiyaning o’rganish ta’lim qonuniyatlarini Ta’lim mazmuni, usullari va vositalari bilan qurollantirish Fanning metodologik asoslarini bilishni o’rgatish Dunyoning milliy–ma’naviy rivojida shaxs kamolati uyg’unligi qonuniyatlarini o’ziga xos o’rganish Ta’lim-tarbiya to’g’risidagi g’oya-larni yoshlar qalbi va ongiga singdirish soxalari usul va yo’llarini, o’rgatish vositalarini O’rganiladigan tushunchalar Bilim Ta’lim Tarbiya Ma’lumot Ko’nikma Malaka O’qitish Rivojlanish Shaxs O’rganiladigan asosiy g’oyalar Komil inson Axloqiy sifatlar Barkamol avlod Vatan ravnaqi Yurt tinchligi Odob-axloqqa o’rgatish Xalq pedagogikasidan foydalanish Odob-axloq Tarbiya xaqidagi fan Insonni tarbiyalash xaqidagi fan O’sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash xaqidagi fan Pedagogika Pedagogika faniga izox Qobilga tarbiyat erurul nav’kin guxar Tushsa, najosat ichra yugay kimsa aniroq. Gari t uzumiga kishi may birla bersa suv, Bu tarbiyat bila qila olgaymu ani toq. Tarbiyaviy faoliyat Insonni inson orqali tarbiyalash Alisher Navoiy bu she’rida tarbiya jarayonini to’g’ri tashkil etish va uning qonun qoidalariga amal qilishga chorlaydi. O’quvchilarga bilimni bayon qilish, ta’lim-tarbiya uzviy bog’langan jarayon bo’lganligi sababli tarbiyalangan komil insonning aqliy kamolotiga tartibli ta’sir ko’rsatishi orqali ular ilimli, barkamol inson bo’lib yetishadilar. Ta’lim jarayoniinsonga nimalarni ato qilishi xaqida Yusuf Xos Xojib o’zining «Qutadg’u bilig» asarida shunday yozgan edi. O’quv qayda bo’lsa, ulug’lik bo’lur, Bilim qayda bo’lsa, buyuklik bo’lur. O’quvli tirikdir, o’quvsiz – o’lik, Kelu, ey uquvsiz, uqu ol o’lik. Ta’lim - maxsus tayyorlangan kishilar raxbarligida o’tkaziladigan, o’quvchilarni bilim, ko’nikma, va malakalar bilan qurollantiradigan, bilim,

qobiliyatlarini o’stiradigan, ularning dunyoqarashini tarkib toptiradigan jarayonidir. Ma’lumot – ta’lim-tarbiya natijasida olingan va tizimlashtirilgan bilim, xosil qilingan ko’nikma va malakalar xamda shakllangan dunyoqarashlar majmuidir. Inson kamoloti - bu insonning keng ma’noda ichki va tashqi omillar ta’sirida shakllanish jarayonidir. Bu jarayonda tarbiyaning muxim axamiyat kasb etishi ta’kidlanadi. Insonning shakllanishi – bu insonning xayot yo’li davomida rivojlanishning o’ziga xos shakli bo’lib, maxsus olib boriladigan tarbiyaviy ta’sir natijasi xisoblanadi. Pedagogika o’z tadqiqot ob’ektiga va tadqiqot usullariga ega. Ilmiy tadqiqot barcha fanlar kabi pedagogika fanini xam takomillashib borishiga, ayrim pedagogik xodisalarni tekshirishga, ularni to’g’ri xal etish yo’llarini aniqlashga yordam beradi. Xodisa uning taraqqiyoti davomida boshqa xodisalar bilan bog’liq xoda o’rganiladi. Miqdor o’zgarishi sifat o’zgarishiga o’tish daqiqalarida kuzatiladi. Adabiyotlar bilan ishlash usuli Xar qanday fan o’z ilmiy-tadqiqot usullariga ega. Bu usullar orqali u o’z mazmunini boyitib, yangilab boradi. Pedagogika o’z tadqiqot usullari orqali pedagogik xodisa va jarayonlarni o’rganadi. Pedagogikaning ilmiy-tadqiqot usullari deganda yosh avlodni tarbiyalash, bilimli qilish va o’qitishning real jarayonlariga xos bo’lgan ichki aloqa va munosabatlarni tekshirish, bilish yo’llari, uslublari va vositalari majmuini tushunamiz. Pedagogikaning ilmiy-tadqiqot usullari qanchalik to’g’ri tanlansa ta’lim-tarbiya mazmunini yangilash va takomillashtirish shu darajada yaxshilanadi, pedagogika fani boyib boradi. Bugungacha mavjud va ishlab chiqilgan quyidagiilmiy-tadqiqot usullariga tayanib fikr yuritsa bo’ladi: 1) kuzatish usuli; 2) suxbat usuli; 3) bolalar ijodini o’rganish usuli; 4) test, so’rovnomalar usuli; 5) bibliografiya usuli; 6) eksperiment, tajriba, sinov usuli; 7) statistika ma’lumotlarini taxlil qilish usuli; 8) matematika-kibernetika usuli. Pedagogik muammolarni tadqiq etish avvalo adabiyotlarni o’rganishdan boshlanadi. O’rganiladigan xujjatlar va manbalarga xalq maorifiga aloqador xujjatlar, qonunshunoslikka oid xuquqiy xujjatlar kiradi. Shu bilan birga pedagogika faniga oid bo’lgan tarixiy-pedagogik adabiyotlar, arxiv xujjatlari, pedagogik matbuot materiallari, darsliklar, o’quv-

uslubiy ishlanmalar xam kiradi. Adabiyotlarni o’rganish usuli muammolarning qay tomonlari yaxshi ochilganini, qaysi masalalar xal etilmagani kabilarni bilish imkoniyatini beradi. Adabiy manbalar bilan ishlash quyidagi metodlardan foydalanishni nazarda tutadi: bibliografiya tuzish, annotatsiya, konspektlashtirish. Ishning maqsadidan kelib chiqqan xolda yuqoridagi usullardan biri tanlab olinadi. Bibliografiya – bu xal etishi lozim bo’lgan muammoni tadqiq etish jarayonida zarur bo’lgan adabiyotlar ro’yxati. Adabiy manbalar bilan ishlash aniq ma’lumotlarni bibliografiya tuzish yo’li bilan rasmiylashtirishni talab etadi. Bunda ma’lumotlar muallifining ism-sharifi, asarning nomi (maqolalar uchun oynoma va ro’znomalarning nomi), joyi va nashr etilgan yili ko’rsatiladi. Kuzatish usuli Mazkur usul ta’lim-tarbiya jarayonlarining amaldagi xolati bilan tanishtiradi, ularning oqibat natijalarini aniqlashga yordam beradi va shu asnoda yaratilgan yangi kashfiyotlar uchun dalillar, omillar yig’ish imkonini tug’diradi. Bu usul ancha murakkab bo’lib, nazarda tutilgan maqsad, reja qanday qilib amalga oshayotganligini aniqlash, o’qituvchi va o’quvchilarning o’zaro aloqalari, individual farqlarini qiyoslash uchun xam qo’llaniladi. Odatda, tabiiy kuzatish orqali o’quvchilarning fanlarni o’zlashtirishlari, ularning xulq atvorlaridagi o’zgarishlarni xisobga olish va tegishli ta’limiy-tarbiyaviy ta’sir ko’rsatish yo’llarini belgilab olish uchun qo’llaniladi. Ilmiy kuzatishlar esa nafaqat o’quvchilarning tabiiy faoliyatini, balki, ularning ilmiy dunyo qarashlari shakillanishi, fikirlash jarayoni kuchi, faolliklarini aniqlaydi, ularni taxlil etadi. Bu bilan pedagogika fani mazmuni boyib boradi. Suxbat usuli Suxbat usuli maktab o’qituvchilari va o’quvchilar jamoasi bilan, ota-ona va keng jamoatchilik bilan yakka va guruxli tartibda ish olib borilganda qo’llaniladi. Bunda oldindan reja tuziladi, uni amalga oshirish yo’llari belgilanadi, natijalar taxlil etiladi va tegishli xulosalar chiqariladi. Shuningdek, tadqiqotchining suxbat olib borish va uni kerakli tomonga yunaltira olishni bilishi, suxbatdoshning ruxiy xolatiga qarab suxbat oxangini moslashtirishi g’oyat muximdir. Bolalar ijodini o’rganish usuli Bunda maktab o’quvchilarining o’ziga xos individual tartibdagi faoliyatlariga doir omillar taxlil qilinadi, muayyan

xulosalarga kelinadi. Maqsad Mustaqil O’zbekistonimiz yoshlarining tipik obrazlari va ularda ijobiy xislatlarni shakllantirishdir. Shu sababli yoshlarning turli yozma daftarlari, kundaliklari, yozgan xatlari, she’r va xikoyalari, xayotiy rejalari, insholari, yozma xisobotlari va xakozo, ular ma’naviyatini o’rganish uchun manba bo’lib xizmat qiladi. Oqibatda, maktab o’quvchilari orasidan yetishib chiqayotgan qobiliyatli, iqtidorli, talantli yoshlarni ertaroq aniqlash, ular uchun zaruriy sharoitlar yaratish imkoni tug’iladi. Bolalar ijodini o’rganish manbalari: fan olimpiadalari, mavzular bo’yicha konkurslar, maktablar bo’yicha ko’rgazmalar, musobaqalar, sayoxatlar va xakozo. Test, so’rovnomalar usuli So’rovnoma – anketa (fransuzcha ―tekshirish‖ ma’nosini bildiradi) usuli qo’llanilganda yaratilgan ilmiy farazning yangiligini bilish, aniqlash, o’quvchilarning yakka yoki guruxli fikrlarini bilish va tegishli xulosalar chiqarish, tavsiyalar berish maqsadida o’tkaziladi. Respublikamizning barcha maktab, oliy va o’rta maxsus ta’lim tizimiga test usuli joriy etildi. Bu baxolash jarayonini tezlashtiradi. Test savollarining sifati aloxida axamiyat kasb etadi. Savolnoma va testlar turlicha bo’lishi mumkin: ochiq, yarim ochiq, yopiq va xakozo. Maktab xujjatlarini taxlil qilish usuli Ta’lim to’g’risidagi Davlat qonunlari asosida maktabda bajariladigan ta’lim-tarbiya ishlarini yuritish xujjatlari mavjud. Maktab xujjatlarini tekshirish orqali o’qituvchilar va o’quvchilar jamoasi, ularning pedagogik faoliyati xaqida aniq ma’lumotlar olinadi. Maktab xujjatlariga quyidagilar kiradi: o’qituvchi va o’quvchilar soni, o’quvchilarning shaxsiy xujjatlari, sinf jo’rnallari, kundalik daftarlari, buyruq daftarlari, pedagoglar kengashining qarorlari, maktabning rejadagi pul xisobi va uning sarflanishiga doir xujjatlar, turliinventarlar daftari va boshqalar. Bu usul maktabdagi barcha soxalarda erishilgan yutuk va kamchiliklarni aniqlash va yaxshilash maqsadida qo’llaniladi. Eksperiment – tajriba – sinov usuli ―Eksperiment‖ so’zi lotincha ―sinab ko’rish‖, ―tajriba qilish‖ ma’nosini anglatadi. Eksperimental-tajriba ishlari asosan ta’lim-tarbiya jarayoniga aloqador ilmiy faraz yoki amaliy ishlarning tadbiqi jarayonlarini tekshirish, aniqlash maqsadida

o’tkaziladi. Tajriba ishlari ta’lim tarbiya samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Eksperiment usuli sharoitga qarab uch xilda o’tkaziladi: a)tabiiy eksperiment; b) laboratoriya eksperimenti; v) amaliy tajriba. Pedagogik eksperiment o’z mazmuniga ko’ra didaktik, tarbiyaviy, maktabshunoslik muammolari yuzasidan o’tkaziladi. Statistika ma’lumotlarini taxlil qilish usuli Pedagogik tadqiqot statistika ma’lumotlarisiz, ularning taxlilisiz o’zligini namoyon etolmaydi. Chunki, nafaqat ilmiy izlanishlar, balki xalq ta’lmi soxasidagi ko’plab ma’lumotlar statistika usuli orqali aniqlanadi (ta’lim muassasalari, darslik va o’quv qo’llanmalari, ko’rgazmali qurollar, xujalik shartnomalari va xakozo). statistik ma’lumotlarning aniq, real bo’lishi katta axamiyatga ega. Matematika va kibernetika usullari «Kibernetika» grekcha ―rolni bajaraman‖, ―idora etaman‖ degan ma’nolarni anglatadi. Kibernetika ishlab chiqarishni, texnikani, tirik organizmlarni, kishilik faoliyatini boshqarishning umumiy qoidalarini va vositalariniishlab chiqadi. Uning mazmuni axborot berish, dasturlashtirish, algoritmlar, boshqaruvchi tizm, model yasash singari asosiy nazariyalarda o’zligini namoyon etadi. Jumladan, mazkur usulni pedagogikaga xam tadbiq etish xarakati kuchaymoqda. O’qitish nazariyasi, amaliyotida xisoblash maematikasi va kibernetika mashinalari yordamida bir tildan ikkinchisiga tarjima qilish, dasturli ta’lim va uni mashina orqali o’qitish kiradi. Tadqiqot ishlarida pedagogik jarayonni modellashtirish aloxida o’rin tutadi. Pedagogikaning tarbiya soxasidagi ob’ekti o’sib kelayotgan yosh avlod bo’lganligi uchun pedagogika insonni o’rganuvchi fanlar bilan bog’liqdir. Inson biologik evolyusiyaning maxsuli sifatida biologiya fanlarining o’rganadigan ob’ekti xisoblanadi. Shuning uchun bu fanlar pedagoglar o’rganishi lozim bo’lgan fanlar qatorida o’quv rejalariga kiritilgan. Pedagogika fanining metodologik asosini falsafa tashkil etadi. chunki, tarbiyaning maqsadi, ilmiy duneqarashni shakllantirish; jamoa va shaxs muammolari va shu kabilar ikki fanni birlashtiradi. Iqtisod va xususan uning bir bo’lagi bo’lgan xalq ta’limiiqtisodi pedagogika bilan bog’lanib ketadi. Chunki, iqtisodchilarning olib borgan tadqiqotlari natijasiga ko’ra ishlab chiqarishning yuksak samaradorligi umumiy ta’limning yuqori darajada rivojlanganligiga bog’liq ekan. Pedagogika bola

tarbiyasida uning yoshi va individual (psixologik) xususiyatlarini xisobga olib boradi. Shu bois pedagogika uchun pedagogik psixologiyaning bola xususiyatlari, ularda o’tadigan psixologik jarayonlarning qonuniyatlari xaqidagi ma’lumotlar muximdir. Shunga ko’ra pedagogikaning psixologiya fani bilan bog’liqligi an’anaviy tus olgan. Keyingi vaqtlarda pedagogikaning kibernetika (muxim dinamik tizimlarni boshqarishni o’rganadigan fan) bilan bog’lanishi ko’zga tashlanmoqda. Bu xolni kibernetikaning umumiy g’oyalaridan ta’limda foydalanish tajribalarini dasturlashtirilgan ta’lim misolida ko’rishimiz mumkin. Pedagogikaning boshqa fandar bilan bog’lanish tizimida etnografiya, xalq pedagogikasi kabilar aloxida o’rin tutadi. Pedagogika boshqa oraliq fanlar ma’lumotlaridan tayyor xolda foydalanmaydi. Bu ma’lumotlar pedagogik nuqtai nazaridan tanlovdan o’tgandan keyin maqsadga muvofiqlashtirilgan xolda amalga joriy etiladi. Pedagogika fani yakka xolda rivojlana olmaydi. Boshqa fanlar kabi u xam ijtimoiy fan yutuklaridan foydalanadi. Pedagogika fani falsafa, tarix, iqtisod, psixologiya, sotsiologiya, etika va estetika kabi fanlar bilan doim aloqadordir. O’qituvchi – tarbiyachi bu fanlarni bilmay turib ish ko’rishi mumkin emas. Falsafa pedagogikaning metodologik asosini tashkil etadi. Etika, estetika fanlari esa pedagogikaning tarbiya nazariyasi bo’limi bo’yicha ma’lumot beradi. Tarix, psixologiya, sotsiologiya kabi fanlarni xam o’qituvchi bilmasligi mumkin emas. Pedagogika fani bolalar anatomiyasi, fiziologiyasi, maktab gigienasi va pediatriya kabi fanlar bilan xam mustaxkam aloqada chambarchas bog’liq.

Asosiy adabiyotlar 1. Вербицкий А.А., Алешкевич В.Н и др. Микробиология и иммунология. Учебное пособие Минск-2019. 2. Salimov X. va boshqalar. Epizootologiya. Darslik. Toshkent, 2016 yil . Xorijiy adabiyotlar 1. Fenner’s. Veterinary Virology (United States of America 2016 year). 2. M.Jackson Veterinary clinical pathology. America 2010 year. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 2. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.“O‘zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b. 3 . Bazarov X.K., Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o ‘ quv qo ‘ llanma. Samarqand 2016 y. 4. Самуйленко А.Я., “Инфекционная патология животных” Том 1 Мос ква 2009. 5. Петров Р.В. Иммунология. Учебник. Москва 1983 й

Похожие

Zamonaviy ta’lim-tarbiya va uning mohiyati

Aqliy tarbiya va ta’lim

Tarbiya jarayonining mohiyati

Ta’lim tarbiya va shaxsning rivojlanishi. Shaxs va uning ivojlanishi. O’zbekitsonda xalq ta’lim tizimi

Koreya va Xitoyda ta’lim-tarbiya jarayonlari