Tarbiya jarayonida tashkil etish va amalga oshirish yo’llari - Педагогиka - Рефераты

Tarbiya jarayonida tashkil etish va amalga oshirish yo’llari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

169 KB

Tarbiya jarayonida tashkil etish va amalga oshirish yo’llari Reja: 1. Milliy urf odat, qadryat va an’analara tarbiya asosi 2.Xalq og’izaki ijodi bola tarbiyasida muhim vosita. 3.Tarbiya ishlarini tashkil etishda islom ta’limoti manbalarining tutgan o’rni

Milliy urf-odat, qadryat va ana’nalar- tarbiya asosi Tarbiyaviy ishlarning ta’sirchanligi samaradorligi ko’p jihatdan xalqimizning boy, milliy manaviy merosining tarixiy ildizlarini o’rganishga bog’liq. Har bir xalqning ijtimoiy manaviy xayotda azaliy urf odat, marosim, analar tarzida o’ziga hos boir qadiryat meros sifatida namoyon bo’lib avloddan avlodga yetib keladi. O’zbek millatiga hosligi uning manaviy madaniyatini shakillantirishda milliy qadryatlarning o’rni muhimdir. Milliy qadryat millat uchun muhim ahamyatga ega bolgan etnik jihatdan va hususiyatlari bilan bog’liq qadryat shakllari mavjud. Milliy qadryatlar murakkab ijtimoiy ruxiy hodisa bo’lib millatning tili, madaniyati tarixi urf-odatlari analarini jamiki moddiy va manaviy boyliklarini iqtisodiy ijtimoiy siyosiy hayotning barcha tomonlaridir. Tabiyaviy ishlar mazmunida milliy qadryatlarning quydagi bosqichlaridan ketma ket foydalanish mumkun. ular:  Milliy qadryat haqida tushuncha berish  Ajdodlarimiz qoldirgan manaviy moddiy boyliklar  Xalq og’izaki ijodiyoti  Urf-odat va ularning tarbiyaviy ahamiyati  Xalq yaratgan ananalar v marosimlarni o’rganish va nishonlash kabilar Milliy qadryatlardan foydalanish ta’lim tarbiya jarayoni mazmunini ochib berish o’quvchilarda milliy g’oya, milliy g’urur, milliy iftixor kabi manaviy axloqiy sifatlarni shakillantiradi O’zbek xalq etnogarfiyasida avlod ajdodlarimiz komillikga intiluvchi har bir shaxsga nisbatan quydagi ugit bilan murojat qilishgan. O’zbegim! Osmonning musaffo, oiling tinch totuv, dasturxoning to’kin sochin bo’lsin farzandlarimiz komil inson bo’lib voyaga yetsin, har qachon bayram, to’y tomoshani tark etmasin milliy urf odat va qadryatlarimizga sodiq qol! An’ana marosim milliy urf odat o’zbekning o’zligidir. An’anlar tarixiy taraqqiyot jarayonida tabiiy va ijtimoiy extiyojlar asosida vujudga keladigan avloddan-avlodga meros bulib o’tadigan kishilar manaviy

hayotiga tasir ko’rsatadigan madaniy hodisadir.ana’na o’ziga hos ijtimoiy hodisa sifatida kishilar ongiga singan qabul qilingan tartib va qoidalar majmuasi hisoblanadi. Odat (urf-odat)-kishilarning turmushiga singib ketgan, ma’lum muddatda takrorlanib turuvchi hatti harakat, ko’pchilik tomonidan qabul qilingan xulq atvor, qoidalar ko’nikmasi. Masalan, kichiklarning kattalarga salom berishi qiynalgan kishilar holidan habar olish hasharga borish kabilar o’zbek kabilar o’zbek xalqiga xos yaxshi odatlar hisoblanadi Marosim-inson hayotidagi muhim sanalarni nishonlashga qaratilgan, rasmiy va ruhiy ko’tarinkilik vaziyatda o’tadigan, umum qabul qilingan tartib qoidalarga amal qiladigan tadbir hisoblanadi. Odat kundalik hayotda doimo kuzatilsa marosim inson hayotidagi muhim hodisalar sodir bo’lganida vujudga keladi. Marosim kishilar hayotidagi eng muhim voqealar bilan bog’liq bo’ladi. Marosimga, bo’layotgan voqeaga guvoh sifatida odam chaqiriladi Odamlar kimningdir g’ami yoki quvonchiga sherik bo’lishadi kelajakni o’ylab yaxshi niyatlar qilishadi. Inson hayotida bulib o’tayotgan muhim voqeani nishonlash jarayonida anana ham odat ham marosim ham mujassamlashadi “anana”, “odat”, “marosim” bir biri bilan bevosita bog’liq hodisa hisoblanadi. Shu bois ananalarning tarkibiy qismi odat, odatning tarkibiy qismi marosim bo’lishi mumkun zamon taraqqiyoti va turmushidagi o’zgarishlar tasirida milliy tushunchalar mazmuni ham kengayib boradi Ijtimoiy hayotdagi o’zgarishlar ta’sirida talabga javob bermay qolgan an’ana va bayramlar asta sekin unutiladi. Mohiyatan xalqchil ijtimoiy salmoqqa ega bo’lgan ananal taraqqiy etadi. Masalan “navro’z”, “qovun sayli” bayramlar zamonaviy talablarga javob bergani uchun ham asrlar davomida yashab kelmoqda. Xalq turmushining o’zgarishi unga mos ananalarni vujudga keltiradi o’zbek halqi xayotida ham yaqin yillar ichida avvaldan mavjud bo’lmagan ko’plab ijtimoiy va shaxsiy oilaviy anana, marosim va bayramlar paydo bo’ladi. keying

paytlarda ilmiy adabiyotlarda davriy nashirlarda “ananaviy bayramlarda “so’zlari ishlatila boshladi ananaviy bayramlar deganda, ma’lum vaqtda muntazam o’tgazib turiladigan azaliy madaniy ommaviy tadbirlar- “gul bayrami”, “lola sayli” nazarda tutiladi. Chunki ular qadim zamondan bayon mavjud bo’lgan halq bayramlaridir. “yangi ananalar” hayotimizga kirib kelayotgan va joylarda endigina urf bulayotgan tadbirlardir. Odatda, bayram deganda biron bir muhim hodisa voqea sanani ko’pchilik bo’lib ko’tarinki ruxda hursandchilik bilan nishonlash tushuniladi “bayram kunlarida odamlar qisqa vaqtga bulsada o’zlarini kundalik mexnatda tashvishdan g’am g’ussadan qaramlikdan qarzdan holi, erkin sezadilar” deydi qadimshunos M. Qodirov Bayramlar har bir xalqning oziga hos qadryatlarni aks etdiradigan ko’zgu sanaladi Bayram kuni hamma ko’tarinki kayfiyatda bo’ladi. Odamlar o’rtasida boshqa kunlarga qaraganda muayyan darajada yaqinlik, hamkorlik hamjihatlik vujudga keladi Bayram kuni azal azaldan tinnchlik kuni sanalgan. Bu kunda kishilar o’rtasidagi adovat gina qudratlar unitilgan, o’zaro arazlashganlar yarashishgan. Bayramlarda vujudga keladigan ko’tarinki kayfiyat kishilarni umid bag’ishlashga kelajakga ishonch bilan qarashga undaydi. Bayram ijtimoiy madaniy hayot ko’zgusi sifatida har bir halqning ijtimoiy iqtisodiy yutuqlarini keng namoyish qiladi. Navro’z bayrami Bu tabiatning uyg’onishi ekin ishlarining boshlanishi nishonlashga qaratilgan bayram bulib marosimlarda qadimiy zardushtiylik alomatlari saqlanib qolgan. Ananaga ko’ra uylarda hozir ham huddi qadimgidek bo’g’irsoq pishiriladi va marosim taomi sumalak tayyorlanadi. Bayramdan keyin odatda daladagi ekin ishlari boshlangan. O’tmishda turli urf odatlar va marosimlar bajarilar edi: dalaga chiqishdan avval hokizlarning shaxlari va buyinlariga moy surtiladi birinchi ko’chatni eng etiborli va keksa azosi ekan.

O’zbekiston uz mustaqilligini qo’lga kiritgan navro’z bayramini nishonlash davlat darajasida muhim ahamiyat kasb etadi rang barang teatrlashtirilgan tamoshalardan navro’zing falsafiy shoirona talqini uning xalq tarixidagi o’rni aks etdiriladi Oilaviy ananalar, bayramlar. Xalqning ananalarining muhim qismini oilaviy marosimlar tashkil qilgani uchun ularni alohida tadbiq qilish extiyoji yuzaga keladi. Mazkur tizimga chaqaloqning dunyoga kelishi, unga ism berish, chaqaloq chillasi beshik to’yi soch to’y, tish to’yi, birinchi qadam, sunnat tuyi, muchal yoshi nikox tuyi kabilar kiradi. Xalq bayramlarining axloqiy tarbiyaviy tomonlariga alohida etibor berish lozim. Chunki halq bayramlarida qadimiy va islomiy odatlar chatishib ketib ular odamlar o’rtasida mexr oqibati izzat hurat qadr qimmat muruvat kabi insoniy fazilatlarning ravnaq topishiga katta yordam beradi. Bayramlarning mazmuniga insoniylik, oliyjanoblik, sahiylik, raximdillik, mexr muruvvatlik kabi g’oyalar singib ketgan. Oilaviy rasm rusmlar, marosimlar. Oilaviy marosimlar oila paydo bo’lishi bilan vujudga kelib vaqt o’tishi bilan xalqning milliy manaviy qiyofasi, mintalitetiga mos tarizda o’zgarib shakillana borgan zamon talabiga javob bermagan odat va marosimlar unitilgan. Ularning o’rnini oila extiyojlari qoniqtiradigan yangi marosimlar egallagan. Xalqimizning avloddan avlodga o’tib kelayotgan oilaviy marosimlari sho’rolar davrida ijodiy to’siqlarga uchragan bo’lsa ham, mustaqillikga erishilgandan so’ng ular qayta tiklana boshlandi.bu bejiz emas. Chunki oilaviy marosimlar xalq manaviyatining tarkibiy qismi, muhim axloqiy qadryati, tasirchan tarbiya vositasi sanaladi. Oilaviy marosimlar jarayonida namoyon bo’ladign odob axloq mexr oqibat kabi hislatlar yoshlar manaviyati shakillanishida katta axamyat kasb etadi. Xalq ananalari qadrlanadigan oilalarda tarbiya topgan yoshlar ibratli axloqi bilan boshqalardan ajralib turadilar. Bunday oilalardan jinoyatchi, bezorilar chiqmaydi. Shuboisdan xalq ananlari va oilaviy marosimlar yordamida yoshlarni

tarbiyalash muhim ahamiyatga ega. Marosim va bayramlar inson hayotining uzviy qismi hisoblanib har bir kishining shaxsiy xayotida shunday muhim voqealar bosqichlar mavjudki, ular aloxida etiborni talab etadi bu hodisalar uziga hos tantana bayram tusini oladi. Farzandning tug’ilgan kuni va unga ism quyish, birinchi bor maktabga borishi va boshqalar har bir oila hayotida unitilmas voqealardir. Xalqning boy manaviy marosimining hamma ko’rinishlari halqimizning boy merosida mujassamlashtirilgan. Xar bir ananaviy bayramlarda halqimizning urf odat, irm-sirm, rasm rusmlarga ham alohida etibor berishadi. O’zbekistonda manaviy bayramlar o’ziga hosligi va manaviy boyligi bilan bolalar tarbiyasining muhim vositasidir o’quvchilarning dastlabki soatdagi bayramlarda, maktabda o’tgaziladigan ommaviy bayram tadbirlarida faol ishtirok etishi taminlanadi boshlang’ich sinflarda o’tgaziladigan ertalabki soatdagi bayramni tashkil qilish metodikasidan namuna keltiramiz. Ertak bayramlarini o’tgazishga pedagogik talablar . Ertaklarni o’tgazishdan oldin bolalarning ro’xiyati qiziqishini uygota bilishda o’qituvchi tarbiyachining tadbirkorligi lozim bo’ladi. 2. Ertalik bayramlarini o’tkazishga Pedagogik talablar 1. Ertaliklarni o’tkazishdan oldin bolalarningruhiyatini, qiziqishini uyg’ota bilishda o’qituvchi, tarbiyachining tadbirkorligi lozim bo’ladi. 2. Ertalik ssenariyasini tuzganda bolalar jamoasining tarbiyalangan darajasini hisobga olish lozim. 3. Ertalik bayramini rejalashda hamma bolalar ma’lum topshiriqqa ega bo’lishi kerak. 4. Ertalik bayramida ishtirok etadigan bolalarni ruhlantirish maqsadida ertalik bayramlari turli- tuman shakllarda o’tkazilishi mumkin:  Uchrashuvli ertaliklar;  Ertalikni ertaliklar;  Mavsumiy ertaliklar;  Bobolardan – bolalarga ertaliklar va boshqalar.

Ertalik bayramlarini tashkil qilish metodikasi. Kelajak avlodni barkamol qilib tarbiyalashda ertalik bayramlari muhim ahamiyat kasb etadi. Ertalik – bu bolalarning yoshi, ruhiy holatlarini hisobga olgan holda ertalabki soatlarda otkazilganligi uchun uni ertalik deymiz. Ertalik bayramlarni tashkil qilish tartibi: 1. Mavzuning dolzarbligi 2. Mavzuning mazmunini rejalashtirish 3. Mavzunn maqsadi ta’lim tarbiyaviy va rivojlantiruvchi. 4. Ertalik otkazish uchun jihozlar. 5. Ertalik oldidan uning tartibotini Toshkent shahrining uchtepa tumanidagi 245-maktabgacha talim muassasadagi ijodkor tarbiyachi va musiqa rahbari H. Akromova va S. Toshpulotova o’tkazgan mashgulotdan namunalar keltiramiz. Mavzu: “O’zbek xalq og’zaki ijodi va bolalar folklori” Maqsad: Bolalarni xalq ijodiyoti bilan tanishtirish. Xalq ogzaki ijodi – bola tarbiyasida muhim vosita Xalq ogzaki ijodi, mehnatkash omma ijodi, xalq badiiy faoliyatining tarkibiy qismi. Sanatning boshqa turlaridan ajralib turadigan soz sanatidir. Har bir xalqning asrlar osha oz orzusini aks ettirgan so’z san’atidir. O’gzaki so’z san’ati – “Folklor “yoki “xalq poetik ijodi “ma’nolarini anglatadi. Folklor atamasi xalq ogzaki ijodidir. Xalq ogzaki ijodi uzoq davrdan buyon chinakam aks sado berib, tarixiy voqealarni xalq ommasiga tushintirishga xizmat qilgan. Xalq pedagogikasi- xalq yaratgan boy ma’naviy merosni yoshlar qalbi va ongiga singdirishning qonun qoida, tamoyillar va metodlar bilan shugullanadi. U. G’aybullayev “oilada farzand tarbiyasida xalq ogzaki ijodidan foydalanish metodikasi” ni asoslab bergan. X. Bobomirzayev “Boshlangich sinf oquvchilarni ijodi vositasida tarbiyalash”. Folklore shunos olimlar X. Razzoqov, B. S ulaymnov

Tarbiyaviy ish mazmuniga kora, tarbiya vositasi sifatida samara beradi. Xalq og’zaki ijodi janrlari Xalq ogzaki ijodi turlari Pandnomalar Yozma yodgorliklar Maqol Odobnom a Qobusnom a Bitiklar Rivoyat Ertak Afsona Shaxnoma Hikmat Qissa Aytishuv vaarLatifa Lof Saodatno ma Tutishoxno m Bozornoma Hikoyat Doston

Maqol inson tafakkuri va so’z boyligi oshiruvchi vositadir. Har bir maqol zamirida Vatanga muhabbat ota-onaga hurmat, mehr sadoqat, kabi ahloqiy sifatlar o’z aksini topadi. Tarbiyaviy ish jarayonida maqoldan foydalanish uchun xalq maqollarini saralagan holda “Hikmatnoma” kitobidan foydalanib  Maqollarni mavzular harakteriga ko’ra tavsiflash;  Tanlagan maqolni faqatgina o’qib berish emas balki mazmunini tahlil qilib tarbiyaviy g’oyasiga urg’u berish;  Maqolni badiy jihatdan to’g’ri izohli o’qish;  Maqolga nisbatan o’quvchilar munosabatini aniqlash;  Har bir maqolning ma’nosini izohlovchi o’quvchilarni fikirlashga chorlovchi vaziyat yuritish muhim; Masalan: Aql yoshda, bola boshdan. Ahmoqning kulgusiko’p, Dankasining uyqusi. Ahdi borning bahti bor. Mazali so’zga quloq charchamas. Maqolning ma’nosini o’quvchilar tomonidan izohlashga chorlash mumkin.  Rivoyatdagi haqiqatning hozirgi davrdagi qoldirgan meros sifatida mavjudligi.  Rivoyatdagi bosh qahromonlar “saxs” “shahar” ekanligini asoslash.  Rivoyat orqali o’quvchilar qanday ahloqiy sifatlar mavjudligini tahlil qilish.  O’quvchilarning bilimdonligi va mahoratiga e’tibor berish lozim. Rivoyatlar. Shaxslarning nodir sifatlari haqida xalq yaratgan “Ibn Sino”, “Qari qiz”, A. G’ijdivoniy, A. Yassaviylarning karomatlari haqida rivoyatlar to’qishgan.

Tarbiyavaiy ishlarni tashkil etishda islom ta’limoti manbalarining tutgan o’rni. VIII asrda Markaziy Osiyo arab xalifaligi tomonidan bosib olindi va bu yerda xalqlarga islom dinini zo’rlik bilan qabul qildirdi. Markaziy Osiyo yerlarini egallash hukumati 704-yilda Qutayba ibn Muslim Xuroson noibi etib tayinlanganidan so’ng avj oldi. U 705-yildan boshlab, Markaziy Osiyo hududiga bostirib kirib birin ketin Buxoro, Samarqand, So’g’d, Farg’ona, Sirdaryo va Yettisuv viloyatlarini egalladi. Arablarning yashashi uchun Afrosiyob qisman bo’shatib berildi. Arablarning hukumronlik siyosati xususan omma o’rtasida islom dinini yoyish va unga itoat ettirish ko’proq nomoyon bo’ldi. Odamlar o’z daromadining o’ndan bir qismini ularga soliq sifatida to’lashga majbur bo’lishardi. Arablar Markaziy Osiyoda xalqlarini islom diniga bo’ysindirish maqsadida ularni arab tilida o’qish va yozishga majbur etgan. Bunday oilalar o’sha xonadonda uning egasi, farzandlari arab tilini va islom dinini ibodatlarini to’la o’rganguncha yashagan. Arablar tashkil etgan masjid madrasalarda “Qu’ron Karim”, “Ash Shurat”, “Haftiyak”, “Aqoid” kabi kitoblar mutola qilingan. “Aqoid” risolasi Ahmad ibn Muhammad Abu Ja’far Tahoviy qalamiga mansub, Tahoviv fozil zotlardan bo’lib, ilm-u ma’rifatga doir juda ko’p asarlar yaratgan. Masalan, “Ahkomil Qur’on”, “Muhtasar”, “Tarix” va boshqalar shu jumladan. “Aqoid” islom asoslarini o’rgatuvchi eng muhim diniy fanlardan iborat. Bu fanlar orqali Ollohning zoti va sifatlari, tavhid, dunyo va oxirat to’g’risidagi islomiy ta’limot g’oyalari, gunoh va savob, jannat va do’zax, ilohiy kitoblar va payg’ambarlarga qanday munosabatda bo’lish qoidalari, xullas har bir mo’min musulmon uchun eng zarur diniy ma’lumotlar talqin etiladi. “Qur’oni Karim”da ifodalangan tarbiyaviy g’oyalar “Qur’oni Karim” mavjud dinlarning eng so’ngisi bo’lib islom dinining asosiy va dasturulomolaridir. Qur’on bundan qariyib 1500 yi burun terilarga, taxtalarga, spool parchalariga yozilib, yodda saqlangan fikirlar majmuidir. Unda qadimiy

xilma xil rivoyatlar, tarixiy voqealar, islom diniga amal qiluvchilar uchun qatiy ko’rsatmalar, turli yo’l yuriqlar bayon etilgan. Ko’pchilikka ma’lumki “Qur’oni Karim” musulmon mamlkatlarida mo’minlar hayotining mazmunidir. Sunga ko’ra Qur’onning tarjimasi ham xalqning ma’naviy boyligi hisoblanadi. “Qur’oni Karim” islom dinining dunyod eng ko’p tarqalgan va eng ko’p o’qiladigan kitobidir. Uning haqida hozircha mingdan ortiq kitoblar, ma’qolalar, tafsir, va tarjimalar yozilgan, jahondagi tillarning deyarli barchasiga tarjima qilingan. “Qur’oni Karim” turli vaqtlarda turkey tillarga va nihoyat 1990-yilda Alouddin Mansur tomonidan o’zbek tiliga tarjima qilinib nashr etildi. “Qur’oni Karim” musulmonlarning hayotidagi yagona insoniylakni shakllantiruvchi yo’lboshchiga aylandi. Ilm va bilimdonlik Ilmning oftobi sedan chiqarmoqlik va ilmga rag’bati bo’lmagan kishilarga o’rgatish, uni zoya ketqazmoqlikdir. Ikki kishi bir kishidan yaxshi, uch kishi ikki kishidan yaxshi, to’rt kishi uch kishidan yaxshi, kopchilik bilan birga bo’linglar tangri ummatlarini faqat tog’ri yo’ldan borishlikkabirlashtiradi. O’zimdan keyin qoladigan ummatlarim uchun uch narsadan qo’rqaman: 1. Nafs-u havoga berilib, yo’ldan ozishidan. 2. Nafsoniy va shahvoniy hissiyotga berlib ketishdan. Ilm-u marifatga ega bo’lib turib, g’ofillarning ishini tutishidan. garchi, Xitoyda bo’lsa ham ilmga intilganlar, chunki ilm olishga harakat qilish har bir mo’minga farzdir.  Sadaqaning avzali mo’min kishidan ilm o’rganib so’ng boshqa mo’min birodarlarga o’rgatishdir.  Tangri to’rt toifa odamlarni yaratgandir: 1. Har kishiga Tangri ham boylik, ham ilm ato qilgan bo’lsa, u shu boyligidan o’zigina foydalanmay, balki qavm qarindoshlarigaham inoyat qilib tirsa Tangrining haqqini ham ado etsin, bu martabalarning eng afzalidir.

2. Kimgaki faqatgina ilm berib boylik ato qilmagan bo’lsa “menda ham davlat bo’lganda edi, falonchi kabi ishlar qilar edim” deb soft niyat aytsa u shu niyati bilan saxiy boyning savobiga ega bo’ladi. 3. Agar kimgadir mol-u dunyo berilib, ilm ato qilmagan bo’lsa qavm- qarindoshlariga muruvatda bo’lmayin Tangrining haqqini ham ato etmagan bo’lsa, bu martabalarning eng yomonidir. 4. Kimgadir ilm ham, mol-u dunyo ham nasib etmagan bo’lsa “Molim ilmim bo’lganidaedi, men ham falonchilar kabi yaxshi amalda bo’lar edim” desa, bu nihoyati bilan savoblari barobar bo’ladi.  Bir soatgina ilm o’rganish bir kechalik ibodatdan yaxshi, bir kunlik dars esa uch oy tutilgan ro’zadan avzal.  Yoshlikda olingan bilm toshga o’yilgan naqsh kabidur.

Adabiyotlar : 1. “O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Barkamol avlod O’zbikiston taraqqiyotining poydevori”- Toshkent: Sharq, 1997-65b. 2. Karimov I.A “Yuksak m’naviyat yingilmas kuch “. Toshkent: O’zbekiston 2008. 202 b. 3. Tarbiyaviy ishlar konsepsiyasi. 2005y. 4. A. Avloniy “Turkiy Guluston yohud ahloq” (nashirga tayyorlovchi Holiqov L)- Toshkent: O’qituvchi, 1992. 160b. 5. Sh. Shodmonov, M. Halimov, N. Fayzullayeva. Tarbiyaviy ishlar uslubiyati. T.2008y.

Похожие

Fransiya va Germaniyada ta’limning amalga oshirish yo’llari

Bolalarning har xil faoliyatlarida ta`lim-tarbiya vazifalarini amalga oshirish va unga rahbarlik qilish

Ilmiy tadqiqot ishlarini amalga oshirish va yakuniy natijalari

Interfaol metodlar va ularni ta’lim tarbiya jarayonida qo’llash

Mehnat ta`limi dars jarayonida tarbiya.