Шарқ уйғониш даври сиёсий-ҳуқуқий таълимотлари - Педагогиka - Рефераты

Шарқ уйғониш даври сиёсий-ҳуқуқий таълимотлари

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Шарқ уйғониш даври сиёсий-ҳуқуқий таълимотлари Режа: 1. А.Н.Форобийнинг сиёсий-ҳуқуқий таълимоти. 2. Ибн-Синонинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари. 3. Берунийнинг сиёсий-ҳуқуқуий қарашлари. 4. Ибн-Халдуннинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари.

Форобийнинг сиёсий-ҳуқуқий қарашларига бағишланган қатор асарлари мавжуд: «Фуқаролик сиёсати», «Фозил шаҳар аҳолисининг қарашлари», «Ба х т- саодатга эришув ҳақида», «Ба х т-саодатга эришиш йўллари ҳақида» Форобийнинг жамият ҳақидаги таълимоти: Одамларнинг ўзаро бирлашишлари сабаблари сифатида қуйидаги энг муҳим шарт-шароитларни эътироф этади: аввало, инсонлар, бир-бирининг ёрдамига муҳтождирлар, шу нуқтаи назардан уларнинг ижтимоий вазият ва ҳолатлари бир хилдир; иккинчидан, бир жамиятга бирлашган одамларнинг ҳар бир инсон эҳтиёжларини қондиришга йўналтирилган фаолияти ҳам ижтимоий, ҳам индивидуал мукаммалликни қўлга киритишга х измат қилади. Тўлиқ ва тўлиқ бўлмаган жамиятларга бўлади. Ўз навбатида тўлиқ жамиятлар уч қисмдан - хусусан: улкан , ўрта ва кичик жамиятлардан иборат деб кўрсатилади. Форобий бутун ер юзидаги инсониятни улкан жамият сифатида эътироф этиб, унинг таркибига барча қуйи даражадаги жамиятлар киради, деб қайд этади. Унинг таълимотига кўра, ўрта жамият эса буюк жамиятнинг бир қисми бўлиб, ер юзининг маълум бир ҳудудини эгаллаб турган алоҳида бир х алқ жамоасида ўз аксини топади. Кичик жамият ҳам ўз навбатида ўрта жамиятнинг ( х алқ бирлигининг) бир қисми бўлиб, ушбу х алққа тегишли бўлган ҳудуддаги маълум бир шаҳар аҳолисидан ташкил топади. Тўлиқ бўлмаган жамиятлар эса алоҳида олинган шаҳарнинг турли қисмларидан иборат: а) қишлоқлар ёки аҳоли яшайдиган овуллар, гарчи улар шаҳар ҳудудига кирмасалар ҳам ушбу шаҳарга х измат кўрсатганлари боис унинг бир қисми ҳисобланадилар; б) шаҳардаги маҳалла уюшмалари; в) кўча; г) оила, мутафаккир фикрича, ўзаро бирлашган одамлар сонининг ортиши эвазига инсондаги, қолаверса, жамиятдаги мукаммаллик ўсиб боради. Форобий давлат ҳукмдори бўлиш учун қуйидаги олти талабни қўяди: 1 .Донишманд, 2 . Қонунларни, урф-одат ва қоидаларни биладиган, 3 .Хотираси кучли, ўз хатти–ҳаракатларида жамият қонунларига амал қиладиган ва бошқалардан ҳам шуни талаб қиладиган, ўзидан олдинги ҳукмдорлардан тегишли қонунлар қолмаган бўлса, янги қонунларни қабул

қила оладиган, ҳар қандай вазиятда аҳволни тез англаб оладиган, чора- тадбирларни қўллай оладиган, 4 .Фаҳм-фаросатли, 5 .Энг олий мақсади шаҳар фаровонлигини таъминлаш, 6 .Ҳарбий юришларда моҳир яъни ҳам, ҳарбий санъатда, ҳам давлатни бошқариш санъатида юксак маҳорат эгаси бўлиши керак. Форобийнинг фикрича, қонунларга риоя қилишнинг энг муҳим шарти: Қонунларни мамлакат, давр, давлат ва ўлка манфаатларини, жамият турли табақалари, маҳаллий урф-одатлар, анъаналарни, фуқаролар ҳуқуқий маданияти даражасини назарда тутиб чиқарилишидир. Агар қонун бу омилларни назарда тутмай чиқарилган экан, унинг ҳаётга татбиқ этилишини талаб қилиш мумкин эмас. Берунийнинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари: Берунийнинг сиёсий ва ҳуқуқий қарашлари унинг “ҳиндистон”, “Минералогия”, “Геодезия”, “Ўтмиш авлодлардан қолган ёдгорликлар” каби асарларида қайд этилган . Берунийнинг давлат ҳақидаги қарашлари: Унинг фикрича, одамлар ўз душманида қарши курашиш ва ўзларининг зарурий эҳтиёжларини қондириш учун уюшган ҳолда яшаш ва ишлашга мажбурдирлар. Беруний «Минераллар» асарида эҳтиёжлар турли хил бўлиб, у фақат бир неча уюшсагина қониқтириши мумкин, деган ғояни илгари сўради. Шунинг учун одамлар шаҳарлар яратишга муштаракдирлар, дейди. Беруний давлат ва ҳуқуқни пайдо бўлиши ва уларнинг вазифалари масалаларини Форобий каби, табиий эҳтиёжлардан қидиради. Берунийнинг фикрича, одамлар ижтимоий адолатли тартиб-қоида ўрнатиш учун, яъни шартномага асосланиб давлатга бирлашадилар ва Берунийнинг ғояларида диспотияга қаршилик ҳисси сезилиб туради. Маърифатли шоҳлар эса улуғлар экан, унинг фикрига кўра, жамият подшоҳга хизмат қилмай, подшоҳ жамиятга хизмат қилиши керак.

Беруний фуқаролар ўртасида тузилган меҳнат ва айирбошлаш шартномаларини икки турга бўлади: 1-қонуний ёки адолатли шартномалар – бунда меҳнатга яраша иш ҳақи олади. 2-қонунсиз ёки адолатсиз шартномалар – бунда тенгсизлик, зўрлик, қаллоблик амал қилиб, бунда фақат бир томоннинг манфаатлари эътиборга олинади. Берунийнинг давлат бошлиғи ҳақидаги қарашлари: «Идора қилиш ва бошқаришнинг моҳияти балки бошлиқ золимлардан азият чекканларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, бировларнинг тинчлиги йўлида ўз тинчлигини йўқотишдир. Бу уларнинг оиласини, уларнинг ҳаёти ва мол- мулкини ҳимоя қилиш ва қўриқлаш йўлида бадан чарчашидан иборат». Унинг сиёсий қарашларида давлат бошлиғи табиатан бошқариш қобилиятига эга бўлиши лозим. Бунинг учун эса давлат бошлиғи давлатнинг муҳим масалаларини ҳал этишда донишмандларнинг қонунларига амал қилиши лозим. Бунда Беруний Арастунинг Искандарга қилган насиҳатларини, ҳамда Искандарнинг уларга амал қилганини мисол қилади. Берунийнинг фикрича, «одил ҳокимнинг вазифаси олий ва паст табақалар, кучлилар ва кучсизлар орасида тенглик, адолат ўрнатишдан иборатдир». Берунийнинг жамият ҳақидаги қарашлари: Жамият подшоҳга хизмат қилмай, балки подшох, жамиятга хизмат қилиши кераклигини қўллаган: «Идора қилиш ва бошқаришнинг моҳияти азият чекканларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, бировларнинг тинчлиги йўлида ўз тинчлигини йўқотишдан иборат», -дейди. Берунийнинг сиёсий қарашларида давлатни бошқариш учун халқ томонидан сайлаб қўйиладиган ҳоким одил ва халқпарвар бўлиши ғояси илгари сурилади. Берунийнинг ҳуқуқий қарашлари: Берунийнинг ҳуқуқий қарашларида адолатлилик, оила никоҳ муносабатлари, жиноят ва уларга белгиланган жазолар алоҳида ўрин тутади. Жумладан, унинг фикрича, жамиятдаги аҳлоқсизликнинг энг ёмон кўриниши зўравонлик ва ўғирликдир. Бу каби жиноятлар жазоланиши, уларни содир этган шахсларни қайта тарбиялаш ҳақида ўз фикр–мулоҳазаларини билдирган:

«Ўғирликка келсак – ўғирланган нарсанинг миқдорига қараб жазо берилади. Баъзан зўр даражада ва ўрта даражада халқларга иборат бўладигандек жазо бериб, гоҳо қийнаш ва тавон тўлаштишга, гоҳо халқ ўртасига чиқариб ёйиш ва ошкора қилиш билан тўхтатилади». Унинг фикрича , агар ҳақиқат учун кимки, гувоҳликка чақирилган бўлса, гувоҳни подшолар олдида рост гапиришда уларнинг савлатларидан қўрқмасликка даъват этар экан, улар гавдангизга ҳукмронлик қилишлари мумкин, аммо виждонингизга тега олмайдилар, деб таълим беради. Ибн Синонинг асосий сиёсий-ҳуқуқий қарашлари акс этган асарлари: Китоб-аш шифо», «Донишнома», «Нажот», «Китоб-ул инсоф», «Уржуза», «Аҳд рисоласи», «Ахлоқ ҳақидаги рисола» асарлари Ибн Синонинг сиёсий қарашлари : Ибн Синонинг сиёсий қарашларида характерли бўлган нарса бу идеал давлат тўғрисидаги ғояси. Унинг фикрига кўра идеал давлат тепасида маърифатпарвар шоҳ туриши лозим. Жамият аъзоларининг барчаси фойдали меҳнат билан шуғулланиши керак. Ибн Синонинг фикрига кўра, идеал давлат таркиби учга бўлинади: 1- маъмурий ишлар билан шуғулланувчилар 2- ишлаб чиқарувчилар 3 – ҳарбийлар Ибн Сино жамият ҳақида ги фикрлари: Жамиятнинг пайдо бўлиши тўғрисида Ибн Сино: «Инсон ўз шахсий эҳтиёжлари мустақиллиги маъносида алоҳида ажралган эмас, чунки уларни инсон зотининг бошқа вакиллари билан бирлашмай туриб қондирилмайди» деб айтган. Ибн Сино фикрича , «Аъзолари учун умумий қонунлар қарор топган мамлакатда адолатсизлик бўлиши мумкин эмас. Жамият аъзосининг адолатсизлиги жазоланиши керак. Агар ҳукмдорнинг ўзи адолатсиз бўлса, унга қарши ғалаён жамият томонидан маъқулланиши ва қўллаб- қувватланиши керак». Ибн Халдуннниг сиёсий ва ҳуқуқий қарашлари

Ибн Халдун ҳар доим масалага бир социолог сифатида ёндашади. Шунинг учун у биринчидан давлатнинг келиб чиқиши, оддий жамият билан таққосланишини ўрганади. Унинг фикрича мулкчилик асосида инсонлар ўртасида табақалар пайдо бўлган, бунинг юксалиши оқибатида давлат юзага келган. Ибн Халдуннинг давлат ҳақидаги қарашлари Ибн Халдун ҳар доим масалага бир социолог сифатида ёндашади. Шунинг учун у биринчидан давлатнинг келиб чиқиши, оддий жамият билан таққосланишини ўрганади. Унинг фикрича мулкчилик асосида инсонлар ўртасида табақалар пайдо бўлган, бунинг юксалиши оқибатида давлат юзага келган. Ибн Халдуннинг жамият ҳақидаги қарашлари: У жамиятларни иккига бадавий ва маданий жамиятни ажратиб кўрсатади. Лекин у бадавий жамиятни асл жамият, мадания жамиятни эса иккиламчи жамият деб кўрсатади. Чунки инсонларнинг асл табиий эҳтиёжлари бадавий жамиятида асосий ўринда туради, маданий жамиятда эса бу масаланинг ёнида қўшимча масалалар пайдо бўлади деб кўрсатади.

Ибн Халдун давлат бошқаруви ҳақида: Ибн Холдун қарашларига кўра, давлат сиёсати фақат ҳукмдорларнигина ўз ичига олмай, балки барча фуқароларни ҳам жалб этиши керак. Ибн Холдун бошқарувнинг уч шакли – “табиий монархия” , “сиёсий монархия” ва ҳалифалик ни ажратиб кўрсатиб, улардан ҳам диний, ҳам дунёвий қадриятларни ўзида мажассам этувчи ҳалифаликни афзал кўрарди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Бобоев . Ҳ .Б.Сиёсий ҳуқуқий таълимотлар тарихи . Дарслик. – Т.: ТДЮИ , 2003. -205 б. 2. Каримов.И. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир- Т.:Ўзбекистон,2005. 3. Мухитдинова Ф.А. Қадим Юнон ҳамда Марказий Осиё мутафаккирлари қарашларида фуқаролик жамияти туғрисидаги тасаввурлар, ғоялар… Рисола. – Т.: ТДЮИ, 2006.- 38 б. 4. Мухитдинова. Ф.А . Концепция законадательства и правовой культуры в трудах Фараби. Брошюра. –Т.: ТДЮИ, 2002. – 30 с. 5. Мухитдинова.Ф.А. Форобийнинг ҳуқуқий қарашлари. Рисола. –Т.: Адолат, 2002 й. – 56 6. Мухитдинова.Ф.А.Форобийнинг давлат ва ҳуқуқ хакидаги таълимоти. Рисола. –Т.: ТДЮИ, 2002. – 125 б. 7. Одилқориев Х. Конституция ва фуқаролик жамияти. ( Монография ) –Т.: Шарқ, 2002. – 320 б. 8. Сулаймонова Ф. Шарқ ва Ғарб. — Т., «Ўзбекистон», 1997. – 155 б.

Похожие

Рус журналистикаси тарихи. Оврупода озод матбуотнинг уйғониш даври

Шарқ уйғониш даврида таълим ва тарбия масалалари (биология ўқитиш методикаси)

Шарк уйгониш даврида таълим-тарбия тўгрисидаги фикрлар (IX-XII асрлар)

Шарқ уйғониш даври ва бу даврда педагогик фикр тараққиёти (Ал-Хоразмий, ал- Форобий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Синоларнинг таълим -тарбияга оид қарашлари)

Педагогика фан сифатида. Педагогик тадқиқот методлари