Шарҳлаш журналистикасида факт ва унинг талқини - Педагогиka - Рефераты

Шарҳлаш журналистикасида факт ва унинг талқини

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Шар ҳ лаш журналистикасида факт ва унинг тал қ ини Режа: 1.Шарҳлашда фактлардан фойдаланишнинг ўзига хос хусусиятлари. 2. Тахлил ва факт. 3. Шарх ва тар ғ ибот шархлашнинг ўзига хос хусусиятлари

Шар ҳ лашда во қ еликни ани қ лаш ва тасвирлашда муайан услублардан фойдаланилади. Улар нималардан иборат бўлиши мумкин? Шар ҳ лашнинг ҳ ам ўзига хос шартлари ҳ ам мавжудми ёки у фа қ ат муаллифнинг айниятига бо ғ ли қ ми? Го ҳ ида «ижодкор шахс» гўёки хеч нарса билан чегараланмаган холда ҳ аракат қ илади деган ёл ғ он тасаввур ҳ ам пайдо бўлади. Албатта, хар қ андай ижодда ҳ ам у ёки бу мавзуга нисбатан муаллифнинг ўзлигини ва иродасини намоён этиш учун кенг имкониятлар мавжуд. У ёки бу публицистик жанрда ижод этаётган муаллиф мавзуга нисбатан ўз дунё қ арашини белгилаб олиши, шахсий ёки умумий хулосалардан, су ҳ бат ёки и қ тибос келтиришдан бошлаши мумкин. Мавзуни ўрганиш жараёни турлича кечиш мумкин: бу материални тад қ иқ этишнинг ҳ ажми нуктаи назаридан ва бундай холларда қ андай услуб ва усуллардан фойдаланганлиги ну қ таи назаридан ҳ ам қ араганлиги ҳ ам му ҳ им а ҳ амиятга эга. Айнан мана шу танлаш эркинлиги во қ еликни ўрганиш жараёнининг ани қ бир объектив омилларнинг йўқлигини келтириб чи қ аради. Шундай бўлишига қ арамасдан баъзи бир умумий тамойиллар мавжудки, уларга амал қ илмасдан туриб во қ еликни холисона ёритиш мумкин эмас. Турли ми қ ёсдаги хабарларни диалектик ну қ таи назардан ёритиш зарур. Ушбу мураккаб муаммони публицистиканинг вазифасига таянган ҳ олда илмий асосда хал этиш мумкин. Илмий та ҳ лил, тал қ ин, умумлашмаларга асосланган холдагина миллионлаб одамларга исботланган хулосалар, тавсиялар бера олади, ижтимоий фикрни шакллантира олади. Жамоатчилик фикрини бош қ ариш ролини ҳ ам амалга ошириш мумкин. Шар ҳ лашда кўп холатларда кичик, ало ҳ ида фактлардан умумлашма ва бутунлик томон интилиш характерли хусусиятдир. Бу қ айсидир маънода тўғри ҳ амдир. Чунки, шар ҳ миллионлаб одамларга муаммоларнинг мо ҳ иятини тушуниб олишга ёрдам беради. Шар ҳ лашда индуктив услубдан фойдаланиш му ҳ им а ҳ амият касб этмо қ да. Зеро, во қ еликни айни ҳ аётий

вазиятларда ёритиш, ало ҳ ида ходисалар, фактлар ҳ а қ ида хабар бериш шар ҳ нинг асосий хусусиятларидан биридир. Бу индуктив услуб во қ еликни ҳ олисона ёритиш кафолатини беради дегани эмас, албатта. Индуктив услуб барча бош қ а услублар қ атори ха қ и қ ий илмий асосга таянган холдагина ўзининг натижаларини бериши мумкин. Индуктив услуб фа қ ат муайан методологик вазиятларга суянган та қ дирдагина тўғри хулосалар чи қ ариш мумкин. Ушбу шартлардан биттаси ва энг асосийси фактларни излаб топиш ва уларни тал қ ин этишдир. Иккинчи шарти эса келтирилган маълумотларни илмий жихатдан тўғри таснифлаш. Материални таснифлаш муаммоси шар ҳ лашда жуда му ҳ им ҳ исобланади. Хаётни ха ққ оний ўрганиш ало ҳ ида фактларни к ў ра олиш, унинг мо ҳ иятини ва ижтимоий а ҳ амиятини тушунишга бо ғ ли қ . Шунинг учун шар ҳ лашда факт нима ва у қ андай роль уйнайди каби масалаларни англаб олиш керак. Факт – бу «ха қ и қ атда содир бўлган» объектив ходиса ёки жараён. А.И. Ракитов «факт» термини к ў п маъноли эканлигини таъкидлаб, унинг кенг тар қ алган учта маъносини келтириб ўтади: 1) «Чиндан» деган терминнинг синоними. 2) «Ходиса» терминининг синоми. 3) «Факт»термини «синовларда олинган бевосита эмпирик маълумотларнинг статистик резюмесини ўз ичига олган қ арашларни айтишда ишлатилувчи сўз. 2 Фактни во қ еа- ҳ одиса сифатида тушуниш илмий жи ҳ атдан ма қ бул эмас. Лекин, айнан факт публицистиканинг ажралмас қ исми ҳ исобланади. Шунинг учун публицистик онг ну қ таи назаридан во қ еликни акс эттиришни қ уйидаги тартибда бериш мумкин: факт ( лот. Factum - амалга оширилган) – «ха қ и қ ий, тўқилмаган ҳ одиса, во қ еа… қ андайдир ягона маънони англатади. 2 Щша ерда. 375-376 бетлар.

Шундай қ илиб факт ҳ аракатдаги ривожланаётган борли қ нинг, во қ еликнинг бир бўлаги. У ҳ ар доим каттами-кичикми ҳ атти- ҳ аракат, во қ еа. Унинг ҳ ажми, боши, ривожи, охири мавжуд. Факт билан маълумот ўртасида фар қ мавжудми? Жуда кўп ҳ олларда биз газета са ҳ ифаларида фактни маълумот билан алмаштириб юборамиз. Тажрибаларни тад қ и қ этаётганимизда нафа қ ат натижаларни (ра қ амлар, маълумотлар) ўрганиш, балки натижаларга эришиш жараёнининг ўзи му ҳ им. Тажрибаларни умумлаштириш фа қ ат уни ало ҳ ида ва айни ходисалар мисолида тайёрлансагина ишонарли ҳ амда намунали характерга эга бўлади. Маълумотлар – бу айни ра қ амлар, статистик жадваллардир.Кўп холларда айни ходисаларда қ атнашаётган шахснинг хатти- ҳ аракати, характери биринчи ўринга чи қ ади. Ижтимоий фактлар инсоннинг ғ оявий, сиёсий қ арашларидан четга чи қ иб кетолмайди. Фактларни танлаш аввало муаллифнинг т ў тган позициясига бо ғ ли қ . Танлаш во қ еа-ходисанинг а ҳ амиятини белгилаш, бахолаш дегани. Газета са ҳ ифасида лавха сифатида пайдо бўлган факт бу муаллиф кузатувининг ижтимоий а ҳ амиятини белгилайди. Фактга нисбатан муаллифнинг муносабатини нафа қ ат фактни танлашида, балки сарлав ҳ а танлашида, матнни ёритишида ҳ ам сезилиб туради. Масалан лавхалар одатда 7 қ атордан иборат бўлади. « Ҳ укумат репрессияси» номли сарлав ҳ анинг ўзиё қ муаллифнинг ушбу ходисага нисбатан муносабатини белгилаб берган. Шарх ва тар ғ ибот: шархлашнинг ўзига хос хусусиятлари Журналист ўзининг чи қ ишлари учун зарурий маълумот ва фактларни қ аердан олиши мумкин? Ушбу масала у ёки бу даражада ҳ ар бир ОАВ ходими олдида к ў ндаланг туради. Бунга тўғри жавоб топиш ҳ ар бир журналистнинг маданий тафаккурига бо ғ ли қ ходисадир. Ушбу маданий тафаккур янгиликлар манбаининг бойлигига, кенглиги ва ҳ ар хиллигига бо ғ ли қ . Албатта, журналистлар ани қ ёки фав қ улодда ходисалар, дейлик Америка “Челленджер” космик кемасининг портлаши, Долли ла қ абли

қ уйнинг клонлаштиришдан кейин пайдо бўлгани, Клинтон оиласи атрофида бўлган во қ еалар, Б.Ельциннинг истеъфога чи қ иши ва ҳ оказо во қ еаларнинг манбаи ани қ . Улар ОАВ, олимлар, сиёсатчилар, гуво ҳ лар ва бош қ алар бўлиши мумкин. Лекин тор доирадаги во қ еалар ҳ аётда тез-тез содир бўлиб туради. Агар уларнинг ахборот манбаи журналист эътиборига тушса, у канал ор қ али аудиторияга етказилади. Акс холда, ҳ аттоки ўта му ҳ им ва а ҳ амиятли во қ еа ҳ одисалар ҳ ам аудиторияга етказилмасдан қ олавериши мумкин. Ю қ орида таъкидлаганимиздек, республика ва ма ҳ аллий ОАВларимиз, жумладан телевидениямиз ҳ ам дунё янгиликларини ёритишда жуда қ улай имкониятларга эга. Бу ерда улар манба сифатида хал қ аро ахборот каналлари, жумладан интернет, сунъий йўлдош телевидениялари, электрон почта, факсимал ало қ алар ва ҳоказолардан фойдаланишмо қ да. Нафа қ ат бошловчи, балки тажрибали журналистларимиз ҳ ам го ҳ ида бўлаётган во қ еа- ҳ одисаларни ўз ва қ тида 7 англаб улгурмаяптилар. Кейинги пайтларда бизнинг оммавий ахборот воситаларимиз пленка тагида чигит экиш “Андижон услуби”ни жуда кўп ёритишди. Лекин бу услуб аввал қ аерда қў лланган ва дунё пахтачилик амалиётида бу нарса синаб кўрилган ёки кўрилмаганлиги ҳ а қ ида ОАВ ҳ еч нарса демади. Ва ҳ оланки ўзбек кинематографчилари бу ҳ а қи да атрофлича фильм олишган эди. Худди шунга ўхшаш Америка пахта териш машиналари ха қ ида ҳ ам ОАВимизда асоссиз шов-шувли кўрсатувлар берилди: Бу материалларнинг кўпчилиги тахлилсиз, қ иёсларсиз, ушбу машинанинг бизнинг майдонларимиз учун манфий ва мусбат томонларини айтмасдан кўрсатиб борилди. Ёки ишлаб чи қ ариш ҳ а қ ида тайёрланган материалларни олайлик. Бундай пайтларда журналистлар анъанавий усулдан фойдаланишади. Завод ёки ширкат хўжалигига, фирма ёки далага келган журналист маъмурият аъзолари билан учрашади, муваффа қ иятлар билан қ изи қ ади, бир нечта ра қ амларни, исми шарифини ёзиб олиб, бир оз адабий пардоз бериб материални редакцияга юборади. Натижада у ёки бу ишлаб

чи қ ариш ҳ а қ ида “навбатдаги” лав ҳ алар чи қ иб кетаверади . Шунга ўхшаш тахлилсиз, қ уру қ ва саёз материаллар ОАВда тез-тез учраб туради. Кўплаб мавзулар деярли ҳ ар куни газеталар са ҳ ифасида хабар ёки лав ҳ а сифатида ўз аксини топиб келмо қ да. Бир мавзуга ба ғ ишланган хабарлар кўпинча эгизаклардек бир-бирига жуда ўхшаш бўлиб қ олмо қ да. Бунга келтирилаётган фактларнинг ўзига хослигини ажратолмаслик сабаб бўлмо қ да. Фактларнинг ўзига хослиги қ уйидагиларда билиниши мумкин: 1. Ҳаракатдаги ёки ҳ икоя қ илинаётган шахсларнинг касбий, маънавий ва ёшига оид фазилатларнинг келтирилиши. 2. Во қ еаларнинг характерли хусусияти, унинг о қ ими. 3. Ҳ аракат содир бўлаётган жой ( унинг ноодатийлиги, кутилмаганлиги, мураккаблиги ва х.к.) 4. Фактнинг юзага келиши, пайдо бўлиши билан бо ғ ли қ ҳ одиса сабабларини кўрсатиш. 5. Натижалар (айни натижа – ми қ дор ёки сифат ўзгаришлар, янги услублардан фойдаланиш ва х.к.) ҳ а қ ида. 6. Ҳ одисаларнинг баъзи унсурлари ўртасидаги ало қ алар – уларнинг бевосита ёки билвосита шартлилик хусусиятлари. Публицистик онгни шакллантирувчи ҳ ар бир ҳ одиса ёки фактда ю қ орида санаб ўтилган унсурлардан бир нечтаси ёки биттаси албатта иштирок этади. Уларни ани қ лаш эса умумий ёки ало ҳ ида ҳ одисаларнинг мохиятини янада ойдинлаштириш имконини яратади. Публицистик фикр доимо икки томонлама бўлади. Баъзи ҳ олатларда журналист фактлардан келиб чи қ иб та ҳ лил ор қ али маълум хулосаларга келади. Бош қ а пайтларда эса “хаёт парчаси”ни ўрганиб чи қ иб маълум ғ ояларини амалга оширади. Аммо бундай пайтларда ҳ ам журналист фактлардан келиб чи қ иб хулосалар чи қ аради. Фактлар та ҳ лил манбаи бўлганда ёки улар асосида у ёки бу даражадаги хулосаларга келинганда журналистнинг вазифаси янада мураккаблашади.

Факт бош қ а фактлар билан солиштирилганда унинг ўзига хос му ҳ им жи ҳ атлари келиб чи қ аверади. Факт ўз табиатига кўра кўп қ ирралидир. Унинг бош қ а фактларга нисбатан муносабатида кутилмаган унинг янги қ ирралари очилиши мумкин.

Адабиётлар рўйхати: 1.Рендалл Д. Универсальный журналиист: перев. С англ. Алексея Порьяза. –Алмати: 1996. 2.Melvin Mencher. News Reporting and Writing. – Seventh edition/ - USA, Brown and Benchmark? 1997/ 3. Черепахов М.С. Проблемы теории публицистики. – М.: 1973. 4. А.И.Ракитов. Статистическая интерпретация факта и роль статистических методов в построении эмпирического знания. «Проблемы логики научного познания». М.: стр.376.

Похожие

Шарҳлаш журналистикасининг асосий хусусиятлари

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ёрдамчи персонажлар талқини

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ёрдамчи персонажлар талқини

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда рақиб персонажлар талқини

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ҳоким ёки ҳукмдор образи талқини