Рухий ривожланиши сустлашган болалар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар - Педагогиka - Рефераты

Рухий ривожланиши сустлашган болалар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

Рухий ривожланиши сустлашган болалар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар РЕЖА: 1. РРС болаларнинг бошқа алохида ёрдамга мухтож болалардан фарқи. 2. Клинико – психологик белгиларига кўра РРС болалар хиллари. 3. Рухий ривожланишдаги сустликнинг келиб чиқиш сабаблари. 4. РРС болалар учун деференциал ва интеграциялашган таълимнинг ташкил этилиши.

Таянч сўзлар : (РРС. деференциал, интеграциялаштириш, инклюзив конситуционал, соматоген, психоген, церебрал.) Улгурмовчи ўқувчилар орасида рухий ривожланиши сустлашган болалар кам учраб туради. Уларнинг билиш фаолияти-интеллекти мантиқий тафаккур, идроки, хотираси, ихтиёрий диққати, иш қобилияти ва бошқа хислатларига биринчи ўринда марказий нерв системасининг касалликлари натижасида рухий ривожланиши сустлашади. Бундай болаларда хиссиёт, ирода сферасидаги камчиликлар бирламчи, ақлий заифлик эса иккиламчи ходиса бўлиб хисобланади. Т.А. Власова, М.С. Певзнер, В.И. Лубовский, Т.В. Егорова, К.С. Лебединская, Н.А. Никашина, К.К. Мамедов, Б.В. Шоумаров, Н.А. Спина, Р.Д. Тригер ва бошқа олимларнинг маьлумотларига кўра бошланғич синф ўқувчиларининг 5,8 фоизини ана шундай болалар ташкил этади. Рухий ривожланиши сустлашган болалар ақлий даражаси жихатидан асосан икки гурухга бўлинади: 1. Енгил нуқсони бор болалар –булар махсус шароитда 1-3 йил таьлим – тарбия олганларидан кейин ўқишни оммавий мактабнинг тегишли синфда давом эттириши мумкин. 2. Рухий ривожланишида сезиларли даражада орқада қолган болалар – булар мактабни битиргунига қадар махсус шароитда ўқитилиши керак. Бундай болалар мактаб дастурини соғлом тенгдошлари қаторида ўзлаштира олмайди. Рухий ривожланиши сустлашган болаларни оммавий мактабда хамма қатори ўқиши таьлим жараёнига ҳам салбий таьсир кўрсатади, яьни ўртача ўқувчининг савиясини орқага тортади, яхши ва аьло ўзлаштирувчи ўқувчиларни етарли даражада ўстиришга тўсқинлик қилади. Дастур материалларини яхши ўзлаштира олмаганлиги туфайли рухий ривожланиши сустлашган болалар доим муваффақиятсизликларга

учрайверади, бу нарса уларнинг хулқ - атворида аксарият турли салбий хислатлар юзага кегишига сабаб бўлади. Олимлардан К.С. Лебединская, Г.П. Бертон, Е.М. Дунаева, ва бошқалар рухан суст ривожланганликни клиник-психологик жихатидан қуйидаги хилларга бўлишни тафсия этадилар: 1) конситутционал шакли; 2) соматоген шакли; 3) психоген шакли; 4) Церебрал шакли. Рухан суст ривожланганликнинг конститутционал шаклини характерловчи белгиларга қуйидагилар киради: боланинг гавда тузилиши соғлом тенгдошлариникига нисбатан 1-2 ёш кичик кўринади. У ўзини боғча ёшидагиларга ўхшаб туради ва таьлим олиш учун хали “етилмаган” бўлади. Бундай бола ўқув фаолиятига яхши киришиб кетмайди, чунки унда қизиқиш йўқ, иш қобилияти паст. Масьулиятсизлик, мотивларнинг сустлиги, рухий жараёнлардан анализ, синтез қобилиятларининг яхши ривожланмаганлиги туфайли ўқиш ва ёзишни, математикани катта қийинчиликлар билан ўзлаштиради. Дарс вақтида тез чарчаб қолиш холлари, бош оғриб туриши конститутционал шаклдаги бундай болада иш қобилияти, фаоллик, янада пасайиб кетишига сабаб бўлади. Ривожланишдаги бу камчиликка бола онасининг хомиладорлиги даврида қалқонсимон безлари фаолиятининг бузилганлиги, юрак – томир касалликлари сабаб бўлиши мумкин. Илк ёшда ҳар хил сурункали касалликлар билан тез – тез касалланиб туриши натижасида бола яхши ўсиб – унмай қолиши мумкин, бу эса ўз навбатида рухий ривожланишда орқада қолишга, кечикишга олиб келади, РРС нинг соматик шакли деб шунга айтилади. Болада сурункали инфекциялар, аллергик холат, туғма парок ва шу каби касалликлар айниқса тез учраб туради. РРС нинг самотоген сабабларига алоқадор сустлиги болада астения

холатини вужудга келтиради. Айрим болаларда самотоген инфантилизм кузатилади, яъни бола ўсиб унмаган, гудак тахлид бўлиб қолаверади. Бунда бола психикасида неврозга ўхшаш холатлардан ўз кучига ишонмаслик, қўрқоқлик, инжиқлик, эркалик, қизиқишнинг пастлиги ва бошқалар кузатилади. РСР нинг психоген шаклида бола эрта ёшлигидан ноқулай, нотўғри шароитда тарбияланади ва шу тарбиянинг салбий томонлари рухан ривожланишига таъсир ўтказган бўлади. Шу хилдаги камчиликларни келиб чиқиш сабабларини 3 гурухга бўлиш мумкин. 1. Бола тарбияси билан мутлақо шуғулланмаслик, уни бутунлай ўз холига ташлаб қўйиш, бунда болаларда бурч ва маъсулият хисси шаклланмайди. Ақлий идрокни ривожланиши, қизиқишлари, билиш фаолияти хис туйғу ва ирода етишмаслиги устига ўқув фанларини ўзлаштириш учун зарур билим ва таассуротларнинг етишмаслиги ҳам қўшилади. 2. Болани ҳар томонлама эркалатиш,етарли мустаққил фаолиятга ўргатмаслик, ташаббускорлик, маъсулият хиссини шакллантирмаслик, болани “оила эркаси” қилиб ўстириш, хаддан ташқари унинг кўнглига қараб иш тутиш натижасида ҳам бола рухий ривожланишида бир қадар орқада қолиши мумкин. 3. Болага нисбатан қўпол муносабатда бўлиш, жисмоний жазолаш, қаттиққўллик қилиш, ота – оналарнинг алкоголизмга алоқадор тажаввузкорона муносабатлари болани мудом асабийлаштириб, рухий ривожланишдан орқада қолишга сабаб бўлади. Бундай болаларда қўполлик, журъатсизлик, ташаббуссизлик, мустақилсизлик, қўрқоқлик ва бошқа хислатлар шаклланади. Буларнинг ҳаммаси ақл идрокига, билиш фаолиятига ҳам салбий таъсир кўрсатади. РСР нинг психоген шаклида ақл идрок билиш фаолиятига алоқадор камчиликларга аксари нотўғри тарбия натижасида пайдо бўлган хислатлар ҳам қўшилиб пировард натижасида шахснинг ривожланиши издан чиқади, унда патологик хислатлар юзага келади. Ана шундай болаларни педагогик

қаровсиз болалардан ажрата олиш лозим. Педагогик қаровсиз болаларнинг психикаси нормал бўлиб, улар нотўғри тарбияланганлиги натижасида улгурмовчи ўқувчилар қаторига ўтиб қоладилар. Холбуки РСР болалалрда шахсиятнинг ҳар томонлама нотўғри ривожланиши марказий нерв системасидаги енгил даражадаги органик жарохатланиш билан боғлиқ. РСРнинг энг мураккаб ва кенг тарқалган психогег шаклида бош миянинг касаллигига, яхши етилмаганлигига алоқадор ўзгаришлар кузатилади. Олимларимизнинг берган маълумотларига кўра бундай болаларнинг 50%да нерв системасида органик нуқсонлар бўлади. Бу нарса уларнинг хис – туйғу, иродавий холатлари тараққий этмаганлигига, асосан органик инфантилизм тарзида намоён бўлади. Мияга алоқадор органик инфантилизм иккига бўлиниши мумкин. 1. Кайфияти – рухияти ўзгариб аксари кўтаринки рухда болалар, уларда ўзларидан ёш болаларга хос хсусиятлар сақланган бўлади. 2. Кўпроқ кайфияти паст бўлиб маюс тортиб юрадиган болалар, уларда вазифани мустаққил ҳал қила олмаслмк, ташаббус кўрсата олмаслик, қўрқиш холатлари кузатилади. Мияга алоқадор органик характердаги яна шу икки хил инфантилизм кўп холатларда қатор қўшимча ходисалар билан бирга давом этади. Буларга қуйидагилар киради: 1. Церебрал-эндокрин инфантилизм. Бунда асосан ички секреция безлари фаолияти бузилган бўлади. Натижада болаларда хис-туйғулар яхши ривожланмай невропатия холатлари юзага келади. Боланинг уйқуси, иштахаси яхши бўлмайди, дизпенсия холатларига мойиллик пайдо бўлади. 2. Серебрастеник холатлар, булар хам тез-тез учраб туради. Марказий нерв системаси тез чарчайди, нейродинамик ўзгаришлар кузатилади. Натижада ақлий қобилияти сусайиб, хотира пасаяди,диққати тарқоқ бўлиб қолади,тез таъсирланиш, қиз болаларда йиғлоқилик, ўғил болаларда хаддан ташқари қўзғалувчанлик кузатилади, бола иш қобилияти паст, арзимаган нарсага тез чарчайдиган бўлиб қолади.

3. Табиатан неврозга яқин холатлар, булар қоронғдан, яккаликдан танхоликдан қўрқиш, ўзи ва атрофидагилар соғлиги учун хавфсираш гиперкинезлар, дудуқланиш, энурэз, каби ходисалар билан бирга ифодаланади. 4. Психомотор қўзғалувчанлик-асосан ўғил болаларда кўпроқ учрайди. Серхаракатлик, диққатнинг тарқоқлиги, тез чалғиш бунга характерлидир. 5. Аффектив ўзгаришлар –кайфияти,рухиятининг айтарли сабабсиз айниб туриши, тажовузкорлик қилишга мойил бўлиш билан характерланади. 6. Психопатик ўзгаришлар-ақлий фаолиятга рағбат пастлиги, ўқишга салбий муносабатда бўлиш,ўғрилик қилиш,кўпроқ ёлғон гапириш каби салбий хислатларни ўз ичига олади. 7. Эпилептик бузилишлар-хар-хил кўринишда тутқаноқ тутиб туриши билан намоён бўлади. 8. Апатик-адинамик бузилишлар-ташаббускорлик пасайиши, ақлий фаолияти сустлиги,хаддан ташқари эмотционал бўшанглик билан характерланади. Рухий ривожланиши суслашганликнинг церебрал шакли мия шикастланишларилари, минингит, минингоинцифалит, гидроцефалия ва бошқа касалликлар натижаси бўлиб хисобланади. РРС ган болаларни ўқиши пасайиб кетади, бироқ бу холат ўз вақтида ва тўғри аниқланса, болаларга тегишли ёрдам ташкил этилса, улар оммавий мактаб дастурини ўзлаштира оладилар. Рухан ривожланиш камчиликларининг баъзи бир шаклларида, болаларни вақти вақти билан махсус психоневрологик санаторияларда даволаш фойдалидир. Санаторияда бола коллектив ишига аста-секинлик билан жалб этилади. Унда чарчаш аломатлари пайдо бўлганда, у ўқув машхулотларидан вақтинча озод этилади ёки унга соддароқ вазифалар берилади. Санаториядан даволаниб қайтганларидан сўнг, бола ўқишни ўз мактабида давом эттиради.

РРС болалар учун мамлакатимизда махсус мактабгача тарбия муассасалари, мактаб – интернатлар, мактабларда куни узайтирилган синфлар жорий этилган. Ушбу муассасаларда таълим умум ўрата таълим мактаблари ва боғчаларининг дастурлари асосида олиб борилиб, химоялайдиган мулойим даволовчи махсус тартиб ташкил этади. Таълим – тарбиявий ишлар болаларнинг фкирлаш қобилияти диққати, иш қобилияти, хотираси, нутқи ва тафаккуридаги камчиликларни бартараф этишга қаратилган бўлиб, бундай болаларга билим беришда ўқитувчи унинг ўзига хос индивидуал хсусиятларини этиборга олган холда махсус шароитда, махсус усуллар билан ишлайди, тегишли ёрдам ташкил этади. Соғликни сақлаш вазирлиги қошидаги болалар ва ўсмирлар гигиенаси иниситут ходимлари, жумладан Н.П. Вайзман ва бошқа олимларнинг ўтказган илмий текширишлари шуни кўрсатадики, РРС болалар ўзлаштириш жихатидан олганда соғлом ва дебил болалар ўртасида оралиқ ўринда туради. Бу олимлар текшириш вақтида дебил ва РРС болаларга бир хилдаги топшириқларни бериб кўрадилар, шунда нормал соғлом болалар берилган вазифани тўғри тушуниб, уни керакли тартибда бажарган бўлсалар, дебил болалар вазифани тушунмай бажара олмайди, РРС болалар эса худди шундай вазифани қисман тушиниб, қисман бажаради. Демак РРС болалар ақли заиф дебил болаларга нисбатан анча яхши тушунишади ва уларни бажариш учун, уларга керакли имкониятлар мавжуд бўлади. РРС болаларнинг ўзлаштириш қобилияти соғлом тенгқурларига нисбатан паст бўлсада дебил болалардан анча дуруст бўлганлиги учун бундай болаларни ёрдамчи мактабга юбориш нотўғри, чунки ушбу мактаб дастури улар учун соддалик қилади. Оммавий мактаб эса бола учун зарур бўлган шароитни яратиб (махсус сниф тенглаштирувчи сниф очиб) ўз дастурини ўзлаштиришни таминлаш учун махсус ёрдам кўрсатиши лозим. Боғча тарбиячилари ва бошланғич мактаб ўқитувчилари РРС болаларнинг махсус шароитда таълим – тарбия олишларига ёрдам беришлари керак, уларни ўз вақтида аниқлаб, бошқа болалардан ажиратиб олиб, ота –

оналарига мутахасис психоневрологларга мурожаат қилишга маслахат беришлари лозим. РРС болалар билан инклюзив меъёрда ривожланган, соғлом тенгдошлари орасида ёки махсус муассасаларда даволаниб, химоя этиш ва рухий фаолиятини ростлашни кўзлаб алохида таълим – тарбия ишлари олиб борилади. Ўз вақтида ва тўғри ташкил этилган ёрдам туфайли ушбу тоифадаги алохида ёрдамга мухтож болалар кейинчалик яхши ривожланиб кетиб, мактабни битиргач олий ўқув юртларида хам муваффақиятли таълим оладилар.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР: 1. Шоумаров Ғ.Б, Мамедов К.К. “Психик ривожланиши сустлашган болаларнинг психологик хусусиятлари ва деференциал диагностикаси”. “Ўқитувчи” нашрёти, Тошкент. 1987 йил. 2. Шоумаров Ғ.Б, Мамедов К.К. “Рухий ривожланиши сустлашган болалар хақида” “Ўқитувчи” нашириёти, Тошкент. 1999 йил.

Похожие

Олигофрен болалар билан олиб бориладиган педагогик коррекцион ишлар мазмуни

Эшитишида нуқсони бор бўлган болалар билан олиб бориладиган педагогик коррекцион ишлар

Кўзи ожиз ва заиф кўрувчи болалар билан олиб бориладиган педагогик коррекцион ишлар

Мужассам нуқсонли болалар ва улар билан олиб бориладиган педагогик коррекцион ишлар мазмуни

Харакат – таянч аъзолари жарохатланган болалар ва улар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар