Педагогик маҳорат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаолиятидаги ўрни ва аҳамияти. Педагогик фикр тарихи - Педагогиka - Рефераты

Педагогик маҳорат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаолиятидаги ўрни ва аҳамияти. Педагогик фикр тарихи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

135.5 KB

Педагогик маҳорат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаолиятидаги ўрни ва аҳамияти. Педагогик фикр тарихи Режа: 1. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни ҳамда “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” асосида ўқитувчи фаолияти мазмунига қўйиладиган талаблар. 2. Ўқитувчилик касбининг ижтимоий-тарихий ривожи ва мазкур касбнинг жамиятда тутган ўрни. 3. Педагогик фаолиятнинг ўзига хос хусусиятлари. 4. Педагогик маҳорат-системаси ва унинг ташкил этувчилари .

Таянч тушунчалар: Педагогик мақсад, педагогик фаолият объекти, педагогик фаолият субъекти, педагогик фаолият воситалари лойиҳалаш, конcтрукциялаш, коммуникативлик (мулоқотга мойиллик), ташқилотчилик, гноцик (билишга оид), педагогик маҳорат, инсонпарварлик, педагогик такт, педагогик техника, профессионал билимлар, педагогик маҳоратни эгаллаш босқичлари. 1. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни ҳамда “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” асосида ўқитувчи фаолияти мазмунига қўйиладиган талаблар. Президентимиз И.А.Каримов ўз нутқларида ёшларга катта ишонч билдириб, Ўз бекистон келажаги ёшлар қўлида эканлигини таъкидлар экан, аввало ёшларни шундай ишончга жавоб бера оладиган инсонлар қилиб етиштириш ўқитувчи ва тарбиячиларнинг фидокорона меҳнати билан боғлиқлигини назарда тутади. Жамиятимиз талаб этаётган ҳар томонлама етУк, комил инсонни тарбиялашда ўқитувчининг ўрни беқиёсдир. Президентимиз ўзининг қатор нутқлари ва асарларида таълим-тарбия масалаларига тўхталганда, ўқитувчини эътибордан четда қолдирмайди. И.А.Каримов Олий Мажлис IX сессиясида сўзлаган «Баркамол авлод Ўз бекистон тараққиётининг пойдевори» мавзуидаги нутқида, жамиятимизда таълим бериш тизими, янгиланиш жараёни талаблари билан яқиндан боғланмаганлиги сабабларидан бири ўқитувчига бориб тақалишини айтиб ўтади: «Тарбиячиларнинг ўзига замонавий таълим бериш уларнинг маълумотини, малакасини ошириш каби пайсалга солиб бўлмайдиган долзарб масалага дуч келмоқдамиз» .

Бизнинг фикрим из ча, таълим-тарбия тизимини ўзгартиришдаги асосий муаммо ҳам мана шу ерда. Ўқитувчи болаларимизга замонавий билим берсин, деб талаб қ иламиз, аммо замонавий билим бериш учун, аввало, мураббийнинг ўзи ана шундай билимга эга бўлиши керак. Бундан кўринадики, ўқитувчи аввало замонавий билим билан қ уролланган бўлиши лозим. Эски таълим тизимининг яна бир қ усури, бошлан ғ ич таълимга иккинчи даражали иш деб қ араёттанлигимиздадир, — дейди президентимиз: «Очиқ айтишимиз керак: билими саёз муаллимлар биринчи синфда дарс бераверади» . Бошлан ғ ич таълимга паст назар билан қ аралишининг исботи шУки, соби қ СССРда бутун бошли педагогика техникумлари ва билим юртлари тизими ташкил этилиб, улар асосан 1-4 синф ўқувчиларни укитадиган муаллимлар тайёрлар эди. Ваҳоланки, боланинг дунё қ араши, диди, салоҳияти шаклланадиган бошлан ғ ич синфларга энг етУк, энг тажрибали мураббийлар ни б и р и к т и р иб қ ўйилиши оддий манти қ нинг ўзи ни талаб этади. Президентимиз қўя ётган яна бир талаб демак, бошлан ғ ич синфларга энг ет у қ, тажрибали ўқитувчиларни қ ўйиш. И.А.Каримов ўзининг қ атор асарларида таълим - тарбия соҳасидаги ислоҳотларимизнинг мазмуни эркин, муста қ ил фикрлайдиган ёшларни тарбиялашга қаратилишини таъкидлаб ўтади. Бу жараёнда ўқитувчи - ўқувчи муносабатини ўзгартириш талаб этилади. Юртбошимиз: "Бизга битирувчилар эмас, мактаб таълими ва тарбиясини кўрган шахслар керак" - дейиш билан мактабларда мустақил фикрлашга ўргатилмаёттанлигига ҳам тўхталиб ўтади. Мабода бирор ўқувчи ўқитувчига эътироз билдирса, эртага у ҳеч ким ҳавас қилмайдиган аҳволга тушиб қолади. Мактаблардаги жараёнда ўқитувчи

ҳУкмрон. У боладан фақат ўзи тушунтираётган нарсани тушуниб олишни талаб қилади. Принцип ҳ ам тайёр: " Менинг айттаним айтган деганим - деган". Ҳозирда ўқитувчи ва ўқувчи муносабатидаги мажбурий итоаткорлик ўрнини онгли интизом эгаллаши жуда қийин кечаяпти. Демократик жамиятда болалар, умуман, ҳар бир инсон эркин фикрлайдиган этиб тарбияланади. У қитувчига қўйиладиган яна бир муҳим талаб, янги педагогик технологияларни чуқур тушуниб етиб ва болаларни мустақил фикрлашга ўргатишдан иборат. Президентимиз Олий Мажлис XI сессиясида сўзлаган "Конституциямиз инсон манфаати учун хизмат қилсин" нутқида тарбиячи ва ўқитувчиларни Ўз бекистонда бўлаёттан турли хавфлардан ёшларни ҳимоя қилувчи бўлиб майдонга чиқишга чақиради: "Олимларимиз, таълим тарбия даргоҳларининг тарбиячилари, ўқитувчилари Ўз бекистонга бўлган хавф ва тахдидларни тўғри таҳлил қилиб, болаларимиз тақдири учун биринчи навбатда ёниб ҳ аракат қилиши, болаларимизни бундай ёвўз хавфдан ҳимоя қилиш зарур". (Баркамол авлод орзуси 77-бет). Таълим тўғрисидаги қонуннинг 5-моддасида "касб тайёргарлиги бор ва юксак ахлоқий фазилатларга эга бўлган шахслар педагогик фаолият билан шуғулланиш ҳуқуқига эга" эканлиги таъкидланади. Қ онун, кадрлар тайёрлаш миллий дастури ва ҳозирги кунимиз талаби бўйича ўқитувчига қўйилган талаблар ҳам кенгайиб, мураккаблашиб бормоқда. Ўқитувчи лик шарафли, лекин жуда мураккаб касб. Яхши ўқитувчи бўлиш учун педагогик назарияни эгаллашнинг ўзигина етарли эмас. Чунки педагогик назарияда болаларни ўқитиш ва тарбиялаш ҳақида умумий қонун

қоидалар, умумлаштирилган услубий ғоялар баён этилади, ўқитувчининг ёш индивидуал хусусиятларини эътиборга олиш таъкидланади. Мактаб ҳаёти кичик педагогик жараён эса жуда хилма - хилдир. Педагогик назарияга мос келмайдиган вазиятлар учраб туради. Бу эса ўқитувчидан кенг билимдонликни, пухта амалий тайёргарликни, юксак педагогик маҳорат ва ижодкорликни талаб қилади. Шунинг учун ҳозирги кун ўқитувчиси:  педагогик фаолиятга қобилиятли, ижодкор, ишбилармон;  миллий маданият ва умуминсоний қадриятларни, дунёвий билимларни мУкаммал эгаллаган, диний илмлардан ҳам хабардор, маънавий баркамол;  Ўз бекистоннинг мустақил давлат сифатида тараққий этишига ишонадиган, ватанпарварлик бурчини тўғри англаган, эътиқодли фуқаро;  ихтисосга доир билимларни, психологик, педагогик билим ва маҳоратни, шунингдек назарий илмларни мУкаммал эгаллаган;  ўқитувчилик касбини ва болаларни яхши кўрадиган, ҳар бир ўқувчи улғайиб, яхши одам бўлишига чин к ў нгилдан ишонадиган, уларнинг шахс сифатида ривожланиб, инсон сифатида камол топишига к ў маклашадиган;  эркин ва ижодий фикрлай оладиган, талабчан, адолатли, одобли бўлмоғи даркор. Давлатимиз халқ таълими соҳасида ўртага қўяёган вазифаларни бажариш кўп жиҳатдан ўқитувчига боғлиқ. Ҳозирги кунда таълим - тарбиядан кўзда тутилаётган мақсадларга эришиш, ўқувчиларнинг хилма-хил фаолиятини уюштириш, уларни билимли, одобли, эътиқодли, меҳнатсевар, эркин фикрли, онгли баркамол инсон қилиб ўстириш ўқитувчи зиммасига юклатилган.

« Педагогик маҳорат» фанининг мақсади педагогларга касбий ижод, маҳорат малакаларини шакллантириш, педагогик техникани эгаллаш тўғрисида тушунча беришдан иборат. Бу мақсад қуйидаги вазифаларни ечиш орқали ҳал этилади: -педагогик маҳоратнинг назарий-методологик асослари билан қуроллантириш: -педагогик маҳоратнинг педагогик техника, педагогик мулоқот, педагогик назокат, педагогик қобилият каби таркибий қисмлари ҳақидаги малакаларни ечиш: -педагогик маҳоратни мустақил шакллантириш кўникмаларини ҳосил қилиш: -эгалланган педагогик-психологик билимлар асосида шахсий педагогик маҳоратни яратиш малакаларини ҳосил қилиш: -ўз касбий маҳоратини такомиллаштириш учун шахсий малака оширишнинг шакл, усул ва воситалари билан ўқитувчи-тарбиячи, талабаларни таништириш. Педагогик маҳорат - бу ўқитувчи-тарбиячининг шундай шахсий (болажонлиги, ҳайрихоҳлиги, инсонпарварлиги, меҳрибонлиги ва ҳ.к,) ва касбий, (билимдонлиги, зУкколиги, фидоийлиги, ижодкорлиги, эрудицияси ва ҳ.к.) фазилатларини белгилайдиган хусусиятки, у ўз фанини чуқур ва атрофлича билишида, педагогик-психологик ва методик тайёргарлигида, __ ўқувчи-ёшларни ўқитиш ,тарбиялаш ва ривожлантиришнинг оптимал йўлларини излаб-топиб_амалий фаолиятида_ қўллашида намоён бўлади. Шундай қилиб, педагогик маҳорат эгаси бўлиш учун ўқитувчи ўз ўқув предметини давр талаблари асосида билиши, педагогика, психология, методика фанларини ўзлаштириши ҳамда инсонийлик ва фидоийликни ўзида таркиб топтиришга интлиши лозим. Шуни алоҳида қайд қилиб ўтмоқ зарурки,

ўқитувчилик касби мураккаб ва қийиндир. Ушбу касбнинг қийин ва мураккаблиги шу билан белгиланадики, у доимо тирик, онги жонзот билан мулоқотда бўлади. Онгли ва тирик жонзот эса ҳам ақлий, ҳам руҳий, ҳам жисмоний жиҳатдан доимо ривожланишда бўлади. Шунинг учун ўқувчи билан доимо мулоқотда бўлиш, унга таъсир кўрсатиш, ундан психология, тарбия назариясини мУкаммал билишни тақозо қилади. Бу ўқитувчидан педагогик- психологик тайёргарликка эга бўлиш лозимлигини таъкидлайди. Энциклопедияда ёзилишича "Фаолият - атрофдаги оламга нисбатан инсоннинг ўзига хос актив муносабати шакли. Одамни мақсадга мувофиқ ва қайта ўзгартириш фаолиятнинг мазмунини ташкил этади. Ҳар қандай фаолият мақсад, усул, натижа ва жараёнлардан иборат. Ҳар қандай фаолият сингари ўқитувчилик фаолияти ҳам мақсад, усул, восита, объект ва субъект мажмуасидир. Педагогик мақсад ўқитиш, тарбиялаш асосида маънавий баркамол шахсни шакллантиришни, усул тарбияланувчилар обрўсига, ҳурматига сазовор бўлишни, педагогик меҳнат объекти сифатида - Ўқитувчининг шахси (характери, иродаси, ҳулқ-одоби, тафаккури ва ҳ.к.) Субъект сифатида тарбияланувчиларга таъсир кўрсатишни назарда тутади. ўқитувчи ўқитувчиларни борлиқ билан танишатирар экан, уларга табиат- жамият ва тафаккур тараққиёти қонуниятлари ҳақида тушунча берар экан, аввало мана шу жараёнларини ўз фаолиятининг объектига айлантиради. Дарҳақиқат, педагогик фаолият - бу ўқитувчининг ўқувчиларга таълим ва тарбия бериш, вазифаларини ҳал қилишга қаратилган ҳамда педагогик таъсир кўрсатиш воситалари билан амалга ошириладиган профессионал активлигидир. Ўқитувчи мазкур фаолият жараёнида укитади, йўл-йуриқлар кўрсатади, тарбиялайди, ўқув-тарбия ишларини ташкил қилади, Президент, ҳУкумат фармойишларини тарғибот қилади, ўз малакасини ошириш учун мустақил билим олишни режалаштиради, оқибат натижада ўзи ҳам камол топади, ўқувчиларни ҳам камол топтиради.

Қайд қилиб ўтилганлар бевосита ва билвосита педагогик маҳоратни шакллантириш учун восита бўлиб хизмат қилади. Педагогик фаолият аниқ кўринишда бўлса ўқитувчи ўқитиш, тарбиялаш ва шахсий сифатларни ривожлантириш вазифаларини аниқ ҳал этишга ҳаракат қилади. Мазкур жараёнда фаолият ақлий-руҳий жиҳатдан таъсир кўрсатиш, натижаларни назорат қилиш, таҳлил қилиш ва баҳолаш ҳамда янги вазифаларни белгилаш учун тайёрланиш билан чегараланади. Билимларни ўзлаштириш натижасида ўқувчи шахсининг шаклланиши ва ривожланиши таъминланади. Оқибат- натижада жамият талаби ва вазифалари бажарилади. Бундай жараённи ташкил қилиш учун ўқитувчи ўз олдига турган жамият талабига молик бўлган вазифаларни англаши, вазиятни тушуниши, ҳар бир ўқувчининг ўзлаштириш жараёнини ривожлантириб, шахс даражасига кЎтарилиш мезонларини аниқ кўра билиш имкониятига эга бўлмоғи даркор. Бу ўқитувчидан катта тажриба ва билим талаб этади. Бунинг учун маҳорат зарурдир. Педагогик маҳоратни эгаллаган ўқитувчи кўп меҳнат ва куч сарфлаб, яхши натижаларга эришади. Янгиликка интилиш, ижодкорлик доимо унинг ҳамкори бўлади. 2.Ўқитувчилик касбининг ижтимоий-тарихий ривожи ва мазкур касбнинг жамиятда тутган ўрни. Ҳар бир жамиятда, олдинги тўзумларда ҳам ўқитувчи устоз муаллим олдига энг муҳим вазифа жамият келажаги бўлган ёшларни тарбиялаш, илм бериш вазифаси қўйилган. Ҳаттo ибтидоий жамоа тўзуми охирларидаёқ ёшларни тарбиялаш муассасалари ташкил этилиб, уларда анча тажрибали, ҳаётни кўрган оқсоқоллар болаларни тарбиялаганлар. Қ улдорлик даврида эса қулдорларнинг болалари учун махсус мактаблар ташкил этилган, қадимги Грецияда болаларни укитадиган кишини дидаскал ("укитаман", "ўргатаман") деб атаганлар. Ў ғил болаларни мактабга

қ уллардан бири бошлаб борган, бундай қ у л педагог ("пайе") бола, "агогайин" етаклаб бормоқ) деб аталган. Бу тушунчалар ҳозирда ҳам ўқитувчига нисбатан ишлатилиб келинади. Лекин унинг моҳияти бошқача аҳамият касб этади. Ҳар бир жамиятда ҳам педагогларга ўқитувчи тарбиячиларга ёшлар мураббийси сифатида катта ҳурмат билан қараб келинган. Айниқса бизнинг мустақил ўзбекистонимизда ўқитувчига ҳурмат эътибор ва унга қўйиладиган масъулият ҳам ниҳоятда ошиб бормокда. Ҳозирги кунда ўзининг фидокорона меҳнати билан ёш авлодни ўқитиш ва тарбиялаш сифатини оширишга катта ҳисса қўшаёттан ижодкор ўқитувчилар сони йил сайин ортиб бормокда. Моҳир ўқитувчиларни аниқлаш учун ўтказилаёттан танловлар ана шу ютуқларга омил бўлмоқда. Мактабларда методист ўқитувчи, катта ўқитувчи, Ўз бекистонда хизмат кўрсатган ўқитувчи, Ўз бекистон халқ ўқитувчиси унвонларига сазовор бўлган ўқитувчилар сони кўпаймоқда. 1997 йил 6 октябрда Президентимизнинг "Таълим - тарбия ва кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан ислоҳ қилиш, баркамол авлодни вояга етказиш тўғрисида"ги Фармони эълон қилиниб, бунда шундай дейилади: "Таълим муассасаларида биринчи навбатда Олий таълим муассасалари профессор- педагогик ходимлар сафидан етУк ўқитувчи кадрлар тайёрлаш уларни ривожланган хорижий мамлакатлар таълимидаги ижобий тажрибаларини ўрганиши ўқитишнинг янги педагогик технологиялари билан танишиши ва чет элларда тажриба орттиришини таъминлаш мақсадида "Устоз" республика жамғармаси ташкил этилсин". Ўқитувчи лар сафидан юқори малакали кадрлар тайёрлашга кўмаклашиш, и қ тидорли, ёш педагогларни аниқлаш, уларнинг иқтидори касбий малакасини юксалтириш, ривожланган демократик давлатларни етУк

укyв юртларида ва марказларида тажриба орттиришга кўмаклашиш мақсадида,бу жамғарма т ўз илган эди. Умуман ўқитувчилар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш иши давлат ва жамоатчиликнинг диққат марказида турибди. ўқитувчиларни фалсафий жиҳатдан кенг фикрловчи мушохадали бўлишларига эътибор берилаётир. Бу ғамхўрликларга сабаб, халқимиз, миллатимиз келажаги кўп жиҳатдан ўқитувчи, унинг савияси, фидойилигига боғлиқдир. Педагогик фаолият ёш авлодни ҳаётга, меҳнатга тайёрлаш учун халқ олдида, давлат олдида жавоб берадиган болаларга таълим тарбия бериш махсус тайёрланган инсон ларнинг меҳнат фаолиятидир. Мактаб ўқитувчиларнинг фаолияти инсон шахсини шакллантиришга қаратилган. Ҳар бир бола ўз хулқ атворига, характерига эга. Тарбияда ана шу хусусиятларни ҳисобга олиш керак. Бунда одамлар ўртасидаги ижтимоий муносабатларнинг мураккаблигини ўзида акс эттирувчи махсус усуллардан фойдаланилади. Педагогик фаолиятга тайёргарлик кўраёттан ёшлар ана шундай хусусиятларни билиши лозим. Ўқитувчи лик ихтисосининг бу хусусиятлари профессиограммасида ифодаланади, профессиограмма қ у йидагиларни ўз ичига олади: 1. Ўқитувчи шахсининг хусусиятлари. 2. Ўқитувчи нинг руҳий педагогик тайёргарлигига қўйиладиган талаблар. 3. Махсус тайёргарликни ҳажми ва мазмуни. 4. Ихтисосга оид умумий тайёргарликнинг мазмуни. Ўқитувчи шахсининг хусусиятлари:

Ғ оявий соҳада: Илмий дунёқараш ва эътиқод, ижтимоий эҳтиёж ва ахлоқий заруриятларни чуқур тушуниш, ижтимоий ва фуқаролик бурчини англаш, ижтимоий - сиёсий фаоллик. Педагоглик касби соҳасида: болаларни севиш ва улар билан ишлашга қизиқиш, педагогик ишни севиш, руҳий педагогик зийраклик ва к ўз атувчанлик, педагогик назокат, педагогик тасаввур, ташкилотчилик қобилияти, хаққонийлик, дилкашлик, талабчанлик қатьийлик ва мақсадга интилиш, вазминлик, ўзини тута билиш касбий лаёқатлилик. Билим соҳасига: кенг илмий савия, маънавий эҳтиёж ва қизиқиш, интеллектуал қизиқиш, янгиликни ҳис қила билиш. Педагогик фа о лиятлар кишини ўзига дуч келган ҳодисаларни таҳлил қилиш ва умулаштириш тажрибаси билан бойитади. Педагогик малака - эгаллаган билим ва куникмаларни фаолиятнинг маълум турини эгаллаб олиш, яхши бажара олиш қобилиятидир. Ўқитувчи фаолиятига оид бундай малакаларга қ у йидагилар киради: а) амалий констрУктив малакалар : 1. Амалий тарбиявий ишларни режалаштириш фаолиятининг энг муҳим қоидаларини танлай билиш. 2. Ҳар бир ўқувчига нисбатан уни жамоа шароитида тарбиялашнинг индивидуал режасини амалга ошира билиш. 3. Ўқув чиларнинг ёш ва шахсий хусусиятларини ҳиcoбra олган ҳолда , уларга нисбатан индивидуал муносабатни амалга ошира билиш. б) Ташкилотчилик малакалар:

1. ўқувчилар орасидаги актив болаларни аниқлай билиш, танлай билиш ва уларни идора қилиш. 2. ўқувчиларнинг турли хилдаги жамоа индивидуал ҳолатини уюштира билиш, уларни ижтимоий активликларини билиш. 3. ўқувчиларга берилган жамоа ижтимоий топшириқларини берилиши юзасидан назорат ўрнатиш ва уларга зарур вақтда амалий ёрдам бериш. 4. ўзи раҳбарлик қилган синфда амалий ишларни бошқариш. 5. о та-оналар ва кенг жамоатчилик ўртасида ишлар ташкил эта билиши, мактаб режими шундай тўзилиши керакки: бола мактабда яхши укисин, самарали хизмат қилсин, яхши дам олсин, ҳамма вақт фойдали ва қизиқарли машғулот билан банд бўлсин, бундай фаолиятни уюштиришга доир педагогик талаблар қўйилади . Ўқитувчи олдига қўйиладиган талаблар: 1. Фаолиятдан кутилган мақсадни ўқувчилар жамоаси ҳам алоҳида ўқувчи ҳам аниқ ҳис қилсин. (Масалан: металлом йиғиш бунга ўз хо ҳ ишлари билан киришишлари лозим) . 2. Фаолиятни ташкил этиш ўқувчилар ташаббуси ва ижобий фаолликка суяниш лозим. Ишни тақсимлаш, режалаштириш, ҳисобга олиш, натижа чиқариш кабиларни ўқувчиларнинг ўзларига ҳавола қилиш керак. 3. Ўқитувчи фаолиятига педагогик раҳнамолик қилади. 4. Фаолият жараёнида ҳар бир бола соҳибкорлик ва ижрочилик малакаларини эгаллаб бориши. 5. Иш натижасини муҳокама қилиш, иштирокчиларни рағбатлантириш. Х ў ш педагогик маҳорат нима ва у нималардан ташкил топган?

Бу фаҳм - фаросат ва билимларнинг чинакам илмийлиги, тарбиядаги қийинчиликларининг енгишга қодир бўлган нуфўзли раҳбарлик болалар қалбининг қандайлигини ҳис қилиш маҳорати, ички дунёси нозик ва заиф бўлган бола шахсига моҳирлик билан авайлаб ёндашиш, донолик ва ижодий дадиллик, илмий таҳлил, хаёл ва фантазияга бўлган қобилият мужассамдир. Педагогик маҳоратга педагогик билимлар, фаҳм-фаросат билан бир қаторда педагогик техника соҳасидаги малакалар ҳам киради, улар тарбияга озроқ куч сарфлаб кўпрок натижаларга эришиш имконини беради. Ҳар бир моҳир педагогнинг шундай зарур бўлган умумий педагогик малакаларни шакллантириш билан боғлиқ бўлиб, мазкур масалаларни ҳал қилиш педагогдан одатдан ташқари куч-ғайратни, қатьиятни, тиришқокликни, тадқиқотларни олиб боришга интилишни, янги вазиятга, янги коллективга кириш қобилиятини, самимиятни, тўғрилик ва ҳалолликни, ўткир ақл-идрокни бир воситани бошқаси билан текшириб куриш малакасини талаб қилади. А.С.Макаренко айтганидек , "Агар педагог маҳоратни эгалламас экан, агар у болалар муҳитидаги илғор кучларга таяна олмас экан, уларнинг ўстиришини рағбатлантириб, энг яхши фаолиятларини ривожлантира олмас экан, у муқаррар равишда шахсий таъсир кўрсатишни мутлоқлаштириб боради, яъни ўзига энг осон йўлни танлайди. Чинакам маҳорат билан обруталаблик бир бири билан сиғиша олмайди. Агар чинакам маҳоратли педагог ҳамма вақт муносабатлар системаси болаларнинг ижодий камолатига ёрдам бериши лозимлигини уйласа обруталаб педагог уларнинг мустақил фаолиятини ниҳоятда торайтириб, уларнинг сўзсиз қўлоқ солишларини ёқтиради, бу билан болалар муҳитидаги тарқоқликка кўмаклашади." Педагогик маҳорат ўзига болалар ҳақидаги таълим тарбия жараёнини ташкил этиш ва унинг мазмуни, методлари ҳақидаги кенг билимларни

қамраб олади. Бу билимлар умумий педагогик маданиятни ташкил этади, ўқитувчи-тарбиячи бу маданиятни эгалламас экан ҳеч вaқт ўз касбининг чинакам устаси бўла олмайди. 3амонавий ўқитувчига биргина умумий маданиятнинг ўзи кифоя қилмайди. Болаларни кўзатиш, уларни ўсишидаги муҳим нарсаларни жамиятда вужудга келган асосий ғоялар билан таққослаш, уларни ривожланиш йўллари ва усулларини аниқлаш турли воситалар, тарбиявий таъсир кўрсатиш усулларининг ўзаро бир-бирига ўтиши диалектикасини чуқур таҳлил қилиш, педагогик изланишлар ва ютуқларни илмий жиҳатдан бир системага солиш малакалари зарур бўлади. Педагогик маҳоратнинг асосий таркибий қисмлари қ у йидагилардан иборатдир: а) ўқитувчи фаолиятининг инсонпарварлик йўналиши; б) ихтисосга доир билимлар мутахасислик фанини, уни ўқитиш методикасини педагогика ва психологияни чуқур билиш; в) педагогик қобилият (билиш, тушунтира олиш, кўзатувчанлик, обру орттира олиш, тўғри муомала қила олиш, келажакни кўра билиш, диққатни тақсимлай олиш қобилиятлари ва педагогик назокат одоб-ахлоқ); г) педагогик техника (нутқ малакаси, мимик понтамимик ифодалилиги, ўз ҳиссий ҳолатини бошқариши.) "Тарбия биз учун ё ҳаёт, ё мамот, ё нажот, ё ҳалокат, ё саодат, ё фалокат масаласидир",- деган эди миллий тарбиямиз дахоларидан бири А.Авлоний. Ҳаёт, нажот, саодатга элтувчи иш, тарбияни амалга оширувчи зот - ўқитувчидир. Болаларга яхшилик қилиш ва меҳрибонлик ички кечинма ва ҳолатигина эмас, балки педагогик фаолиятимиздаги бола билан ёки синф билан муносабатдаги асосий мотив, асосий рағбат бўлиши керак. Болаларга

яхшилик қилишимиз ва меҳрибонлигимиз, улар билан қўпол муомалада бўлишимизга, уларнинг нафсониятини ва қадр-қимматини сиқиштиришга, уларга бақириш ва уларни қўрқитиш, улардан ҳар бирининг қайғу аламини сезмасликка ва ҳар бири эришган ютуғидан хурсанд бўлмасликка уларга ёрдамга келмаслигимизга ишончсизлик курсатишимизга йўл қўймайди. Болани бутун қалби билан севадиган меҳри дарё педагог кўпроқ табассум қилади, камроқ қовоқ солади, у чинакам педагогик ҳаёт кечиради, шу тариқа профессионал бахтига эришали. Инсонпарвар педагог болаларни билим билан таништираётганда айни вақтда уларга ўз характерини бера олади, уларга одамийлик намунаси бўлиб кўринади. Бола учун ўқитувчисиз билим йук. Шунинг учун бола ўқитувчисини яхши кўриб қолса, демак у билимга қизиқиб қолади. Болалар меҳрини қозонмоқ ўқитувчининг зарур иши, фақат ўз ўқитувчисини яхши кўрган бола билимлар оламига кириб боради. Жамиятдаги маънавий қадриятларни ўзлаштира боради. Таълим ва тарбия методлари, усуллари, формалари педагогнинг болаларга меҳр - муҳаббатидан ҳарорат олади ва инсонпарварлик ҳисси тўла қалбидан ўтиб такомиллашади. Авваламбор, ўқитувчининг ўзи бир шахсият бўлиши керак, негаки шахсиятни фақат шахсияттина тарбиялаб бериши керак. Инсонпарварликни фақат қалб меҳригина бериши мумкин. У албатта кенг маълумотли ижодий киши бўлиши керак, негаки билим иштиёқини фақат шу иштиёқда ёнган кишига ёқиши мумкин. Бизнинг жамиятда ўқитувчи болаларни келажак ҳақидаги орзу - умидлар билан руҳлантиришга келажак идеалларини ҳозирдан мустаҳкамлашни уларга ўргатиш, келажак болалар қошига келган кишидир. Педагогик маҳорат - бу педагогик (ўқув тарбиявий) жараёнининг барча шаклларини энг қулай ва самарали ҳолатда ташқил этиш, уларни шахс

камолоти мақсадлари томон ё`ллантириш, тарбияланувчиларда дунёқараш, қобилиятни шакллантириш ва уларда жамият учун зарур бўлган фаолиятга мойиллик уйғотишдир . 3. Педагогик фаолиятнинг ўзига хос хусусиятлари. Инсон фаолиятининг бошқа турлари каби педагогик фаолият ҳам ўз хусусиятлари билан бир-биридан ажралиб турувчи: мақсад, объект ва субъект ва воситалардан ташқил топади. Энг аввало, педагогик мақсаднинг ўзига хослигини тушунишига ҳаракат қиламиз. Улар қуйидагилардан иборат: 1 . Педагогик фаолиятнинг мақсади жамият томонидан белгиланади, яъни педагог фаолиятнинг натижаси жамият манфаатлари билан боғлиқдир. Унинг меҳнати ёшлар шахсини ҳар томонлама камол топтиришга ё`налтирилган бўлиши зарур. Педагогик фаолият авлоднинг ижтимоий ўзвийлигини (кетма-кетлигини) таъминлайди, бир авлод тажрибасини иккинчи авлодга ўтказади, ёшларни ижтимоий муносабатлар томон йўллайди, ижтимоий тажриба орттириш учун инсондаги табиий имкониятларни рўёбга чиқаради. 2. Педагог фаолияти доимо шахс фаолиятини бошқариш билан боғлиқ. Бунда педагогик мақсад ўқувчи мақсадига айланиши муҳимдир. Унга эришиши осонликча бўлмайди. Педагог ўз фаолияти мақсадини ва унга эришиш йўлларини аниқ тасаввур қилиш ва мақсадга эришиш ўқувчилар учун ҳам аҳамиятли эканлигини уларга англата олиш зарур. Гёте таъкидлаганидек, "Ишонч билан гапир, ана шунда сўз ҳам, тингловчиларни маҳлиё қилиши ҳам ўз-ўзидан келаверади". 3. Педагогик (таълим, тарбия) жараёнида ўқувчи фаолиятини бошқариш шунинг учун ҳам мураккабки-педагог мақсади доимо ўқувчи келажаги томон йўналтирилган бўлади. Бу мақсадни ўқувчидан кўра педагог яққолроқ тасаввур қилади. Ўқувчи эса кўп ҳолларда, ҳаётий тажрибаси

етишмаслиги сабабли ҳозирги ҳаёт, шу бугун ташвишлари билан яшайди, келажакни эса тўла тасаввур қила олмайди. Бунёдкор педагоглардан бири Ш. А. Амонашвили бу номувофиқликни "тарбиядаги асосий фожиа" деб атайди. Буни англаган ҳолда, моҳир педагоглар ўз фаолияти мантиғини ўқувчилар эҳтиёжларига мувофиқ ҳолда лойиҳалайдилар. Ҳамкорлик педагогикасининг туб моҳиятии ҳам ана шундан иборат. Шундай қилиб, педагогик фаолият мақсадининг ўзига хослиги ўқитувчидан қуйидагиларни талаб қилади:  жамиятнинг ижтимоий вазифаларини (масалан, мухандис-педагоглар тайёрлашни) тўла англаб, ўз шахсига қабўл қилиши. Жамият мақсадларининг "ўсиб", унинг педагогик нуқтаи назарига айланиши;  муайян ҳаракат ва вазифаларга ижодий ёндошиши;  ўқувчилар қизиқишларини эътиборга олиш, уларни педагогик фаолиятнинг белгиланган мақсадларига айлантириш. Ўқувчилар билан касбга ё`налтириш ишларини олиб боришда бунга эътибор бериш зарур. Энди педагогик фаолият объектининг ўзига хослигини кўриб чиқамиз. Бу фаолиятининг объекти инсондир. Педагог- тадқиқотчиларнинг фикрича, педагогик объектининг ўзига хослиги қуйидагилардан иборат : 1. Инсон-табиатнинг жонсиз моддаси эмас, балки ўзининг индивидуал сифатлари, рўй бераётган воқеаларнинг идрок қилиши ва уларга ўзича баҳо берадиган, такрорланмайдиган фаол мавжудотдир. Психологияда таъкидланганидек, ҳар бир шахс-такрорланмасдир". У педагогик жараённинг ўз мақсади, иштиёқи ва шахсий хулққа эга бўлган иштирокчиси ҳамдир. Шундай қилиб, педагогик фаолиятнинг объекти бир пайтнинг ўзида бу фаолиятнинг субъекти бўлиб ҳисобланади. 2. Педагог доимо ўзгариб, ўсиб борадиган инсон билан ишлайди. Уларга ёндошишда бир хил қолип, шаклланиб қолган ҳатти-ҳаракатлардан

фойдаланиш мумкин эмас. Бу эса педагогдан доимо ижодий изланиб туришни талаб қилади. 3. Ўқувчиларга педагогдан ташқари атроф-муҳит, ота-она, бошқа фан ўқитувчилари, оммавий ахборот воситалари, ижтимоий ҳаёт ҳам, баъзан сезилмайдиган, баъзан эса ҳар томонлама бир неча йўналишда таъсир этади. Шунинг учун ҳам педагог меҳнати бир вақтнинг ўзида жамики таъсирларга ва ўқувчининг ўзида пайдо бўлган фикрларга тўзатишлар киритиб боришни назарда тўтади. Масалан, диний экцремизм ва бошқа оқимларга кириб кетган ёшларнинг адашганлигини тушунтириш, оммавий ахборот воситалари орқали берилаётган ахборотларни тўғри англашга ундаш ва ҳ. к. Тарбия жараёни ўз-ўзини тарбиялаш билан уйғунлашган ҳолда олиб борилиши зарур. Умуман олганда, ҳозирги замон педагогикаси ҳамкорлик педагогикаси бўлиб, у ўқув юртидаги тарбиявий муносабатларнинг инсонпарварлашуви ва демократлашувига йўналтирилган. Бунда ўқувчилар фаоллигини ошириш, уларни педагогик жараённинг иштирокчисига, ўқитувчининг эса унинг меҳрибон уцозига айлантириш муҳимдир. Зеро, Ўзбекистон Республикасининг "Таълим тўғрисида"ги қонунда таъкидланганидек, таълим жараёнининг демократ-лаштириш ва инсонпарварлаштириш, мамлакатимиз таълим тизимини ташкил этишнинг асосий принтсипларидан биридир. Ҳамкорлик педагогикасининг туб моҳияти нимада? Педагогик фаолиятининг субъекти-тарбияланувчиларга асосан-педагог, ота-она ва ўқувчилар жамоаси таъсир кўрсатадилар. Ўқитувчининг шахси, билими ва маданияти ўқувчиларга таъсир кўрсатувчи асосий қурол бўлиб M С

ҳисобланади. Агар ўқувчи педагог шахсини ўзига қабўл қилмаса (унга ҳиссий яқинлик ҳис этмаса), унинг таъсирига берилмайди, қайсарлик қилади, уни ҳурмат қилмайди. Ўқувчи шахсига доимо ижобий-ахлоқий таъсир кўрсата оладиган кишигина ҳақиқий тарбиячидир. Бунга эришиш учун педагог ўзининг аҳлоқий сифатларини доимо такомиллаштириб бориши зарур. Педагог томонидан содир этилган арзимас бўлса-да аҳлоқсизлик, унинг ўқувчилар ўртасида мисқоллаб йиғилган обрўсига жиддий путур етказиши муқаррар. Ўқувчиларни меҳнат, мулоқот, ўйин, укиш каби фаолият турларида иштирок этишлари тарбиянинг асосий воситаси бўлиб ҳисобланади. А. С. Макаренко ўзининг тарбиявий системасининг маркази сифатида ўқувчиларни унумли меҳнатда иштирок этишларини қўяди. Ҳозирги бозор иқтисодиётига ўтиш даврида касб-ҳунар коллежлари ўқувчиларини махсулот яратувчи меҳнатга жалб қилиб, унинг натижасидан баҳраманд қилишда ҳам бу система яхши самара беради. Донетсклик мактаб ўқитувчиси В. Ф. Шаталов таянч сигналлардан унумли фойдаланган. Чортоқ туманидаги касб-ҳунар лицейи ишлаб чиқариш таълими уцаси А. Ҳолиқов педагогик ўйинлардан самарали фойдаланиб, ўқувчиларга пухта касбий малака беришга эришмоқда. Бундай мисолларни жуда кўп келтириш мумкин. Демак, ҳар бир моҳир педагог ўзининг индивидуал педагогик системасига эга бўлиши зарур . 4. Педагогик маҳорат-системаси ва унинг ташкил этувчилари . Айрим педагоглар касбий маҳорат сирларини эгаллаш учун аввало таълим ва тарбия методларини такомиллаштиришга интиладилар. Бу табиий ҳол, чунки айнан методлар ёрдамида педагог ўз ўқувчиларини турли ўқув фаолиятига жалб қилади. Бу билан ўқувчиларда муайян билим, кўникма, малакалар ва хулқни шакллантиради.

Лекин, айнан бир хил метод билан ишлаган турли ўқитувчиларнинг эришган натижалари ҳам турлича бўлиши аниқланган. Бунинг уцига, синовдан ўтказилган методлардан фойдаланган бўлсаларда, айрим ўқитувчилар, ҳатто энг қуйи даражадаги ўзлаштириш натижаларига ҳам эриша олмаганлар. Бундай ўқитувчилар: "Ҳамма нарсани методик тавсия асосида бажардим, нима учун болалар мавқий солиш, қайсарликни ва дарс тайёрламасликни яна давом эттирмоқдалар?"- деб ҳайрон бўладилар. Гап шундаки, ўқувчиларни билим олишга қизиқтиришда ўқитувчи томонидан танланган методлар, усуллар ва топшириқлардан бошқа сабаблар ҳам таъсир кўрсатади. Педагог фаолиятининг муваффақиятли кечиши унинг шахси, ҳарактери, ўқувчилар билан муомиласига ҳам кўп жиҳатдан боғлиқ бўлади. Лекин, одатда бўларнинг таълим-тарбия жараёнига таъсири аҳамиятсиздек туюлади. Лекин, тажрибали педагог унинг ҳатти-ҳаракати ўқувчиларга қандай таъсир кўрсататганлигига аҳамият бериб, унга керакли тўзатишлар киритиб, такомиллаштириб боради. Бундай ўқитувчиларнинг илҳомбахш муаммоларидан ўқувчиларда укишга интилиш ўзларида янада яхшироқ укишни уддалай олишига ишонч ҳисси пайдо бўлади. Бу ҳолда таълим ва тарбия методлари педагог шахсида мужассамланган сифатларни амалга ошириш ва ундан ўқувчига ахлоқий фазилатларни ўтказиш воситасига айланади. Шунинг учун ҳам, педагогик маҳоратни ўқитувчи шахси сифатларининг мажмуи сифатида қараб, уни ўқитувчи юқори даражада психологик-педагогик тайёргарликка эга бўлиши билан боғлиқ бўлишини эътироф этиш лозим. Демак, педагогик маҳорат тушунчаси бир-бири билан боғлиқ бўлган бир неча қисмлардан ташқил топар экан. Бундай ҳолда педагогик маҳоратни «педагогик система» сифатида тасаввур қилинади ва у қуйидагича таърифланади: «Педагогик маҳорат шахс сифатлари мажмуи ва ўқитувчи томонидан профессионал-педагогик фаолиятни муцақил равишда юқори савияда ташқил этишни таъминлаш бўлиб, у педагогни ўз фаолияти моҳирлигининг энг юқори чукқисига эришганлигини билдиради». Бундан

кўриниб турибдики, педагогик маҳорат-бу педагогик фаолиятнинг барча турларини энг қулай ва самарали ҳолатда ташқил этиш, уларни шахс камолоти ва ҳар томнлама ривожлантириш мақсадларига ё`налтириш, ўқувчиларда дунёқараш қобилиятни шакллантириш ва уларда ижтимиоий зарур меҳнатга мойиллик уйғотишдир. Муҳандис-муаллим педагогик маҳорати назариясини яратишда Урал давлат профессионал-педагогик университет олимлари (БезрУкова В.С., Романтсев Г.М., Ткаченко Е.В., Зеер Э.Ф) муносиб ҳисса қўшганлар. Ўзбёкицонда бу масала бўйича педагог олимлардан Жўраев Р.Х., Нишоналиев У.Н., Мирсаидов К.Ж., Чориев Э.Т. ва бошқалар самарали илмий-тадқиқот ишларини олиб борганлар. Педагогик маҳорат яхлит система сифатида қуйидаги таркибий қисмлардан иборат: педагог шахсининг инсонпарварлик ё`налишига эга бўлиши, унинг қизиқишлари, қадрият ё`налишлари ва идеалларининг олий мақсадга-баркамол авлод тарбиялаб етиштиришга ё`налтирилганлиги; мутахассислик фанлари, ўқитиш методикаси, педагогика ва психологиядан профессионал билимларга эга бўлиши; педагогик қобилиятга эга бўлиши (мулоқотга мойиллик, ишчанлик, келажакни тасаввур қила олиш, касбий муцақиллик, сенсор ахборотларни тезлик билан англаш («юзидан уқиб олиш»)); педагогик техникани эгаллаши, яъни ўз-ўзини бошқара олиши, ўзаро таъсир этиш ва ҳамкорликда ишлашни уддалаши. Педагог шахсининг инсонпарварлик йўналишга эга бўлиши-ўқувчи шахсини ҳурмат қилиш, айрим масалаларни-ўзини ўқувчи ўрнида сезиб ҳал этиши, адолатли бўлиши, педагогик фаолиятни пировард мақсадга – баркамол авлод тарбиялашга ё`налтиришда ифодаланади. Ўз даврида Ибн Сино ҳам ўқитувчи шахсида ҳалоллик, адолат, поклик, меҳнатсеварлик, фидоийлик, одамгарчилик каби хислатларни қадрлаган.

Инсонпарвар бўлиш маҳоратли педагог фаолиятининг бирча жиҳатларини қамраб олади ва унинг аниқ вазифаларини ҳам белгилаб беради. қуйидаги ҳолатни таҳлил қилайлик. Ёш ўқитувчи болаларни Темурийлар мўзейига олиб борди, Лекин «Нима учун Амир Темур ҳақида ўқувчиларга сўзлаб бериш керак?»-деган саволга жавоб тополмайди. Маҳоратли педагог эса, бу саёҳатаҳамиятини бутунлай бошқача тушуниб, у ўқувчиларда тарихимизни билиш, уни ардоқлаш, улуғ аждодларимиз борлиги билан қувониш ва ниҳоят миллий ғурур вужудга келтиришда катта аҳамиятга эга эканлиги ҳақида тўлқинланиб гапиради. Педагог шахсининг инсонпарварлик йўналишига эга бўлиши, баъзан унинг эгаллаган нуқтаи назарда ҳам намоён бўлади. Масалан, биринчи курс ўқувчиларини эртага яна пахта теримига олиб чиқиш керак, Лекин ўқувчилар: «Биз бормаймиз, чунки олдинги Укнларда терга пахтамиз далада чириб кетяпти, уни олиб кетишмади» - деб қайсарлик қилишади. Педагог ўқувчиларнинг ҳақлигини сезиб турсада, «Йук чиқишингиз шарт, пахтани олиб кетиши билан ишларинг бўлмасин»-деб ўз фикридан қайтмаяпти. Бундай нуқтаи назарда тўрган педагогда одамийлик, инсонпарварлик етишмаслигини яққол кўриш мумкин. У ҳамкорликда ҳаракат қилиб, пахтани тезроқ олиб кетилиши ҳақида фикр юритса, мақсадга мувофиқ балар эди. Профессионал билимлар педагогик маҳоратнинг туб асосини ташқил қилади. Педагог билими, бир томондан у дарс бераётган фан тўғрисидаги билимига, иккинчи томондан эса, уни ўзлаштираётган ўқувчиларга қаратилган бўлади. Ўзи дарс бераётган фанни, ўни ўқитиш методикаси, педагогика ва психология фанларидан пухта билимга эга бўлиши, педагог профессионал билимлари мазмунини ташқил этади. Профессионал-педагогик билимларни ўзига хослиги, уларни комплекс ҳарактерга эга бўлиши ва ҳар бир ўқувчида шахсий «оҳанг» касб этишидир.

Профессионал билимлар негизида педагог ҳатти-ҳаракати ва хулқининг асосини ташқил этувчи педагогик принтсиплар ва қоидалар вужудга келади. Бу принтсип ва қоидаларни ҳар бир педагог ўз тажрибасига таянган ҳолда яратади, Лекин уларнинг қонуниятларини илмий билим ёрдамида аниқлайди. Бу билимлар доимо такомиллашиб бориши зарур. Буюк педагог А.Децервег таъкидлаганидек, «Илмий изланишга интилмаган ўқитувчи таваккалига ишлаш, одддийлик ва сохатлик каби педагогиқадан оздирувчи шайтонлар қаърига маҳкум бўлади». Педагогик қобилиятлар, педагогик фаолиятни муваффақиятли ўтишига таъсир кўрсатувчи психик жараёнларни қандай кечаётганлигини билдиради. Бир қатор олимларнинг илмий тадқиқот натижаларига асосланган ҳолда, олтита етакчи педагогик қобилиятларни ажратиб кўрсатиш мумкин: 1. Коммуникативлик (мулоқотга мойиллик), одамларга нисбатан кўнгилчан бўлиш, меҳрибонлик; 2. Ақл билан сезиш-касбий зийраклик, бошқаларга ҳамдард бўлиш, ички (ҳиссий) сезгирлик; 3. Шахснинг ҳаракатчанлиги, иродавий таъсир кўрсатиш ва мантиқий ишонтириш қобилиятлари; 4. Ҳ иссий барқарорлик-ўзини бошқара олиши; 5. Келажакни энг мақбўл ҳолда башорат қилиш; 6. Касбий мустақиллик-ижод қилиши қобилияти. Педагогик техника икки турдаги кўникмалар гуруҳидан иборат. Биринчиси-ўзини ўзи (гавдаси, ҳиссий ҳолати ва нутқ техникаси) бошқара олиши, иккинчиси- педагогик вазифаларни ҳал этишда ўқувчилар билан ҳамкорликда ишлашни уддалаш (дидактик, ташқилотчилик малакалари, бевосита таъсир этиш техникаси), бу ҳақда кейинги маърўзаларда батафсил тўхталамиз.

Педагогик маҳоратнинг биз юқорида кўриб чиққан таркибий қисмлари, уни системавий ҳарактерга эга эканлигини англатади. Педагогик маҳоратнинг яққол ташқи белгилари: фаолиятни аниқ мақсадга йўналтирилганлиги, вазминлик, мулоҳаза юритиш, ўқувчилар билимини пухталиги, энг мақбўл воситаларни танланганлиги, ўз фаолиятига ижодий ёндошуви. Муҳандис-педагог ўз маҳоратига қуйидаги босқичларда эришиши мумкин: Психология ва педагогика туркумидаги фанларни чуқур ўрганиш; Махсус ва умумтехник фанлар, уларни ўқитиш методикасидан пухта билимга эга бўлиш; Педагогик амалиётда фаол иштирок этиш ва уни самарали ўтказиш; Ўз фаолиятини доимо таҳлил қилиб, унга нисбатан танқидий муносабатда бўлиш, бошқалар тажрибасини ўрганиш; Ўз уцида мустақил ишлаш, малака ошириш курсларида укиб бориш.

Адабиётлар: 1. М.Очилов ва бошқалар. Ўқитувчи одоби. Т.: «Ўқитувчи», 1992 й. 2. С.Очилов. «Инсон зийнати одобдир». Т.: «Ўқитувчи», 1996 й. 3. А.Авлоний. Туркий гулистон ёҳуд аҳлоқ. Т.: «Ўқитувчи», 1993 й. 4. Қобуснома. Т.: «Шарқ» 2002 й. 5. А.Ж.Жўраев. Ўқитувчининг ҳуқуқ ва бурчлари. Т.: «Ўқитувчи», 1994 й. 6. Миллий истиқлол ғояси: Асосий тушунча ва тамойиллар. Т.: «Ўзбекистон», 2002 й. 7. Ж.Хасанбоев ва бошқалар. Маънавий-аҳлоқий тарбия асослари. Т.: «Ғафур Ғулом», 2000 й.

Похожие

Педагогик маҳорат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаолиятида тутган ўрни ва аҳамияти

Педагогик фикр тарихи ва мактаб амалиётида ўқитувчи маҳорати масалалари

Педагогик фикр тарихи ва мактаб ва амалиётида ўқитувчи маҳорати масалалари

Педагогик маҳорат асослари. Педагогик махоратнинг назарий асослари хамда унинг педагог фаолиятида тутган ўрни ва аҳамияти

Педагогик техника ҳақида тушунча