Педагогик маҳорат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаолиятида тутган ўрни ва аҳамияти - Педагогиka - Рефераты

Педагогик маҳорат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаолиятида тутган ўрни ва аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

119.5 KB

Педагогик маҳорат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаолиятида тутган ўрни ва аҳамияти Режа: 1. Педагогик маҳорат фанининг мақсад ва вазифалари . 2. Педагогик маҳоратнинг таркибий қисмлари ва уларнинг моҳияти . 3. Ўқитувчи фаолиятининг асосий йўналишлари. 4. Бўлажак ўқитувчиларга қўйиладиган талаблар.

1 .Ў збекистон Республикаси « Таълим т ў ғрисида » ги қ онун ва « Кадрлар тайёрлаш миллий дастури » да белгиланган вазифалар таълим мазмунини тубдан ў згартиш заруратини келтириб чи қ арадики , бу педагоглардан тинимсиз ижодий изланиш , ҳар томонлама чу қ ур билим ва фидокорона меҳнат қ илишни талаб этишдан таш қ ари кучли маҳорат соҳиби б ў лишликни ҳам та қ оза этади . Айнан шу йўналишда бўлғуси педагог кадрларни педагогик маҳорат элементлари билан қуроллантиришда « Педагогик маҳорат » курси унинг замонавий таълим мазмуни муҳим роль ўйнайди . Ушбу фан замонавий педагог унинг касбий сифатлари педагогик маҳорат элементлари ва уни тадбиқ этиш техналогияси масалаларини қамраб олган . Маърузада талабаларни педагогик маҳорат қирраларининг шаклланиш босқичлари , тарихи шарқ алломаларининг педагогик ахлоқ одоби ҳақидаги қарашлари ҳамда замонавий педагогнинг касбий сифатлари ёритилган . Семинар машғулотларидан кўзланган мақсад , талабаларни ижодий изланишга кўпроқ , жалб этиш бўлса , лаборатория машғулотларидан кўзланган мақсад назарий олган билимларни амалда тадбиқ этиш бўлиб , бу икки босқични ўз ичига олади . Ишдаги маҳоратлилик – бу фаолиятдаги ихтисослик йўналиши ҳамда ихтисослик кўникма ва малакаларнинг йиғиндиси ҳисобланади . ўқитувчининг маълум ихтисосга тайёргарлиги тегишли фанни билиш умумий педагогика , методика назариясини эгаллаш билан чегараланмайди . Мактабда амалий психологик - педагогик тайёргарликка эга бўлган , заковатли , маданиятли , ижодга интиладиган , болалар қалбини тушунадиган ва уларга таъсир ўтказа оладиган моҳир педагоглар зарур . Педагогик маҳорат нима ? У ўқитувчи шахсидан табиий имкониятлар , педагогик - психолгик иқтидор , ишга ўта масъулият билан қараш , боладаги ўзгаришларни ўз вақтида сезиш ва ҳар бир шароитни ҳисобга олиб бола шахсига ва улар

жамоасига тўғри таъсир эта олишнинг амалий намоён бўлишидир . Педагогик маҳорат мураккаб бўлиб қуйидаги педагогик - психологик талабларни бажаришни тақозо этади . - пед маҳорат асослари курси педагогика ўқув юртларида ўрганилаётган педагогик ва психологик фанларни дастурларига доир материални такрорланмаслиги ва шунингдек , уларнинг мантиқий ва тузилишига зарар етказмаган ҳолда унинг таркибий қисми бўлиб қолсин ; - назарий ва амалий машғулотларнинг педагогик амалиёт билан алоқасини тўла таъминлашга эриша олсин ; - бўлажак ўқитувчининг бола шахсига ва ўқувчилар жамоасига таъсир ўтказа олиш кўникмасини такомиллашиш моҳиятини билиш ва уни шаклланишига олиб келувчи фан соҳаларни аниқлаш , билимлар мазмунини танлаш ; Ў қув - тарбия ишлари жараёнида энг улкан натижаларга эришиб , фаолиятнинг юксак даражада баҳоланишини ва ҳамма томондан тан олишини истайдиган ўқитувчи топилмаса керак . Бунга эришишни ана шу хил орзунинг ушалишини педагогик маҳорат деймиз. ПЕДАГОГИК МАҲОРАТНИНГ МАЗМУНИДА қуйидаги ўзаро боғлиқ бўлган асосий қисмларини ажратиш мумкин: 1. Педагогик инсонпарварлик йўналиши; 2. Ихтисос-мутахассисликка доир билимлар; 3. Педагогик қобилият; 4. Педагогик техника (қўшимча-иқтидор). Ҳозирги даврда, биз мустақил Ўзбекистонда қураётган демократик ҳуқуқий давлатда фаолият кўрсатадиган ўқитувчи қандай бўлиши керак? Ҳозирги замон ўқитувчисининг энг муҳим асоси – бу инсонпарварлик йўналишидир. Ўқитувчи-жуда юксак даражада умумий маданиятга эга одамдир.

Демак, ўқитувчи педагогик маҳоратининг асоси ўз устида ишлаб бориши, мустақил ўқишидир. Фан ва маданият ривожланиши таълим-тарбия ишларининг қай йўсинда олиб борилишидан келиб чиқади. Ўзбекистон мустақилликка эришгандан кейин таълим-тарбия соҳасида миллий ахлоқ-одобни қайта тиклаш борасида, турли-туман анъаналарни жойига қўйиш, миллий қадриятларни янада ривожлантириш хусусида жуда кескин ва буюк бурулишлар бўлгани барчага аёндир. Давлатнинг буюк келажаги, албатта ёшларни чуқур билимли ва покиза ахлоқ-одобга эга эканлигини ёддан чиқармаслик керак. Бу катта муаммода маҳоратли, билимли педагогларни ўрни муҳим ва педагогик маҳорат фанининг роли катта. «Педагогик маҳорат» фанининг предмети-педагогнинг маҳорати. «Педагогик маҳорат» мақсади маҳоратли педагогни тарбиялаш. Педагогик маҳорат фанининг вазифалари: Тарбиянинг моҳияти ва шахсини ҳар томонлама тараққиёт эттиришда тарбиянинг ролини очиб беради, тарбиянинг мақсади, мазмуни усуллари уни ташкил этишдаги шакллари ўртасидаги боғланишларни кўрсатади: шунингдек, педагогик маҳорат фани ўз тараққиёти давомида таълим-тарбия соҳасидаги тажрибалар умумлаштиради. Тарбиянинг келгусидаги ривожланиш истиқболлари йўлларини ёритиб беради, тарбиявий ишларнинг шаклларини кўрсатади. Ўқитувчининг педагогик маҳорати шундай бир малакалар йиғиндисидирки, у педагогга тарбияланувчилар кўриб ва эшитиб турган нарсалар орқали ўз фикрларини етказиш имконини беради. 2 .Педагогик маҳоратнинг таркибий қисмлари: Педагогик техника 1). Нутқ масалалари - саводли гапириш 2). Тушунарли таъсирчан - сўзда аниқ фикр ва ҳис-туйғуларни ифодалаш

3). Мимика ва пантомимика - имо-ишора 4). Маъноли қараш - рағбатлантирувчи муносабат 5). ҳиссий психик ҳолат - ижодий жиддийлик 6). Кайфият ёки истеҳзоли табассум. 2. Педагогик техника педагогик маҳоратнинг таркибий қисми сифатида ўқитувчининг нутқ малакаларини, яъни саводли гапириш ўз нутқини чиройли ва тушунарли, таъсирчан қилиб баён этиш, ўз фикр ва ҳис- туйғуларини сўзда аниқ ифодалаш малакаларини айтиб ўтиш мумкин. Педагогик техниканинг бошқа таркибий қисми педагогнинг мимик ва понтомимик ифодалилигидир. Аниқ имо-ишора, маъноли қараш рағбатлантирувчи ёки истеҳзоли табассум педагогик таъсир кўрсатишда кўп сўзли тушунтириш ёки эътироз билдиришга қараганда онгга самарали муомала воситалари бўлади. Педагогик техниканинг умумий муҳим хусусиятлари: ривожланган педагогик техника ўқитувчига ўқувчилар билан муомала қилганда зарур сўз, гап оҳанги, қараш, имо-ишорани тез ва аниқ топиш энг ўткир ва кутилмаган педагогик вазиятларда осойишталикни ва аниқ фикр юритиш таҳлил қилиш қобилиятини сақлаб қолиш имконини беради. Педагогик техника малакаларининг 2 муҳим хусусияти шундан иборатки, уларнинг ҳаммаси аниқ ифодаланган индивидуал-шахсий тусда бўлади, яъни педагог индивидуал психик–физиологик хусусиятлари асосида таркиб топади. Индивидуал педагогик техника педагогнинг ёши, жинси, мижози, феъл-атвори, сиҳат-саломатлиги, анатомик-физиологик хусусиятларига боғлиқдир. (нутқнинг ифодалиги, соф, саводли бўлиши ишлаш фикрлашнинг равон бўлишига таъсир қилади). Педагогик техниканинг 3 чи муҳим хусусияти шуки, педагогик таъсир кўрсатишдаги худди ана шу малакалар орқали педагогнинг маънавий ва эстетик нуқтаи назарлари тарбияланувчиларга янада очиб беради. Агар педагогининг нутқи қашшоқ ва тартибсиз бўлса, агар у бўлар-бўлмас

сабаблар билан ўз ҳиссиётларига эрк берса, диди паст, эстектик жиҳатдан оми бўлса, у ҳолда «энг тўғри» сўзлар ҳам, энг «керакли» тадбирлар ҳам тарбияланувчиларнинг на ақл-идрокига, на ҳиссиётига таъсир қилади. Ўқитувчининг одоби (такт) педагогик касбининг таркибий қисми; ўқитувчининг тарихий илдизлари; ўзбек халқ педагогикаси-ўқитувчи одобининг бебаҳо манбаи; IX - XX аср жаҳон педагогларининг ўқитувчи одоби ҳақидаги таълимотлари; ўқитувчининг ахлоқий фазилатлари; ўқитувчилик бурчи ва масъулияти; ўқитувчининг шаъни ва қадр-қиммати; педагогик фаолиятининг ахлоқий жиҳатлари; ўқитувчининг муомала одоби; ўқувчилар билан муомала одоби; мактаб раҳбарларининг ўқитувчилар билан муомала одоби. Ўқитувчилик касбини севиш педагогик одобнинг зарур талабларидан бир ҳисобланади. Ўзи дарс берадиган фанни, уни ўқитиш методикасини, педагогика ва психологияга доир билимларни чуқур эгаллаш, юксак маънавий маданиятли бўлиш ўқитувчи одобининг қонуний талабларидандир. Муаллимнинг билимдон бўлиши, маънавий баркамоллиги ўқувчи шахсининг шаклланишига ижобий ахлоқий таъсир ўтказади. «Қадимги аждодларимиз, деган эди И.А.Каримов Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг биринчи сесиясидаги маърузасида», комил инсон ҳақида бутун бир ахлоқий талаблар мажмуасини, замонавий тилда айтсак шарқона ахлоқ Кодексини ишлаб чиққанлар. Киши қалбида ҳаромдан хазар, нопокликка, адолатсизликка нисбатан муросасиз исён бўлиши керак». Ўқитувчи ҳалоллик, ростгўйлик, ахлоқий поклик, одамийлик, камтарлик одобининг муҳим талаб қоидасидир. Бу сифатлар ўзаро боғлиқ бўлиб, бири иккинчисини тоза қилади. Масалан, ҳалоллик муаллимнинг ички ва ташқи дунёси бирлигини. Сўзи билан иши бир-бирига тўғри келишини, ўқувчиларига, ота-оналарга, касбдошларига самимий муносабатини кўрсатади. Ҳалоллик тўғриликни, ростгўйликни, ўқувчиларга бўлган ишончни, самимийликни тақазо қилади.

Ҳалол ва ростгўй одам оддий ва камтар бўлади. Бу фазилатлар ахлоқий киши сифатида ўқитувчининг обрўсини оширади. Ахлоқий эътиқод ўқитувчининг дарс бериш жараёнида, тарбиявий ишларда, ўқувчилар ва бошқа кишилар билан муносабатида, муомаласида, кундалик турмушида ўзининг шахсий намунаси билан ахлоқий таъсир ўтказишда намоён бўлади. Ўқитувчи одобининг талаб-қоидаларидан яна бири ўз кучига, ўзи бажараётган ишининг тўғри, фойдали эканлигига тарбияланувчиларнинг қобилияти ва келажагига ишонч билан қарашдир. Ишониш ва адолатли бўлиш учун эса бола маънавий дунёсининг энг нозик кўз илғамас тамонларигача билиш керак. ўқитувчи муносабатларида ва муомаласида кўтаринки рух ва яхши кайфиятга эга бўлсангина, ишда дуч келиши мумкин бўлган қийинчиликларни осон бартараф этади. Ўқитувчи одобида яхшилик тушунчаси ўқитувчи фаолияти билан боғлиқ ҳолда намоён бўлади. Унда ўқитувчи ва ўқувчилар жамоаси манфаатларининг бирлиги, муаллим ва ўқувчи мақсадининг бирлиги акс этади. «Инсон дунёга яхши иш қилиш, яхши из қолдириш учун келади, яхши фарзандларни тарбиялаб, қилган яхши ишлари ва қолдирган яхши сўзларига муносиб ворислар тайёрлайди». (И.А.Каримов Халқнинг оташқалб фарзанди. Тошкент. «Ўзбекистон». 1992, 28-бет). Шахс ахлоқини характерлайдиган белгилардан бири масъулиятдир. ўқитувчининг масъулияти-масъулият тушунчасининг бутун мазмунини сақлаган ҳолда муаллим фаолияти, таълим-тарбия жараёни, унинг вазифаларини ҳам ўз ичига олади. Ўқитувчи зиммасига бола шахсини ҳар томонлама камол топтириш масъулияти юкланади. Р;3. Ҳозирги замон ўқитувчиси умумий ўрта таълим мактаби янги педагогик тафаккур эгаси, муносиб шахс, ўз ишининг устаси бўлган ўқитувчига муҳтож.

Шахс сифатидаги бундай ўқитувчи ҳар томонлама ривожланган, илмий тафаккурга эга бўлган кенг кўламдаги умумаданий ва касб-кор маълумотли, ўзлигини узлуксиз ривожлантириш қобилиятига эаг бўлиши керак. У фуқаро сифатида ўз жабҳаси, шаҳри, қишлоғи, маҳалласи, мактабининг долзарб муаммоларини ҳал қилишда фаол иштирок эта олиши зарур. Ижтимоий- иқтисодий тайёргарликка эга бўлиши, миллий маданиятини ва бошқа халқлар маданиятининг энг яхши ютуқларини чуқур эгаллаган бўлиши ва уларни ўз ўқувчиларига етказа олиши керак. Мутахассис сифатида ўз фанини чуқур билиши, педагогиик мулоқот устида бўлиши, педагогик-психологик ва услубий билим, малакаларни эгаллаган бўлиши, ҳар хил педагогик вазиятларни зудлик билан ўрганиши ва баҳолаш қобилиятига эга бўлиши керак. Ўқитувчи касб-кор фаолиятининг маънавий асосини мустаҳкамлаши зарур. Педагогик фаолиятнинг оммавийлиги, ўқитувчиликнинг жамият билан ҳамкорлиги мактаб билан жамиятни янгиланиш йўлида анча илгари боришига имкон беради. «Билимга элтувчи ягона йўл – бу фаолиятдир». (Бернард Шоу) «Агар инсон бирор касбни мукаммал эгалласа, меҳнат унга ҳузур бағишлайди, бахт келтиради. (Андре Маруа). «Яхши мураббий бўлган тақдирдагина яхши ўқитувчи бўлиши мумкин», - деган эди В.А.Сухомлинский, ҳақиқатдан ҳам шундай. Уста тарбиячигина болаларнинг энг севимли ўқитувчиси ҳисобланади. Унинг фазилатидаги энг муҳим нарса фақат ўз предметини, ўзи ўқитаётган фанини яхши билишгина эмас, балки ўз қўлидаги ўқувчиларнинг қалбини билади. Ҳар бир болани яхши тушуниши, уларнинг ҳар бири билан муомала қилиш, таъсир этиш йўлини бехато белгилай олишдир. Ўқитувчи тайёрлашнинг профессиограммаси мавжуд бўлиб, унда турли ихтисосликлар бўйича ўқитувчига хос фазилатлар кўрсатилади.

Қуйида ҳар бир бўлажак ўқитувчи ўзида ҳосил қилиши лозим бўлган умумий педагогик малака ва кўникмалар ҳамда шахсий сифатлари нимадан иборат бўлиши кераклигини кўриб чиқамиз. Ўқитувчининг шахсий сифатлари: Болаларга меҳр-муҳаббат ўқитувчининг энг муҳим фазилатидир. Бу боланинг ҳамма қилиқ-қилмишларини кечириб, уларга хушомадгўйлик эмас, балки талабчанлик ва қаттиққўллик билан қўшилган меҳр-муҳаббат бўлиб ана шу сифатга эга бўлган шахс ўзининг кўп вақтини ва кучини болаларга бағишлашга тайёр бўлади, зарур вақтда ўз истакларини қурбон қилиб, болалар манфаати йўлида эҳтиёжларини чеклаб туришга тайёрдир. Ўқитувчи шахсига хос сифатлардан яна бири инсонга, болага бўлган ишонч, ўз ишининг тўғрилигига, унинг фойдалигига ишонишнинг комиллигидир. Ўқитувчи учун унинг одоби, эмоционал маданияти юксак бўлсагина, у одамларга нисбатан меҳрибон, саҳоватли бўла олади, уларни ҳамиша ҳурмат қилади. Бунинг учун у очиқ кўнгил, қатъий бўлиши ўзини тута билиши, бардошли бўлиши билан қийинчилик олдида эсанкираб, ўзини йўқотиб қўйиб, муомалада қўполлик қилишдан сақлана олиши, ўзига ва болаларга нисбатан талабчан бўлиши билан бирга ўз шахсига танқидий нуқтаи назардан қарай олиши керак. Ўқитувчининг билимлари: 1. Тарбия жараёнининг назарий ва методик асосларини; 2. Ўқитиш асосларини (ўз предметини ва уни ўқитиш методини); 3. Анатомия-физиология ва гигиена асосларини; 4. Педагогика ва психологияни; 5. Сиёсат, тарих, адабиёт, санъат, этика, эстетика, ҳуқуқ, фан, техника каби соҳаларга оид умумий билимларини кенг эгаллаши керак. Ўқитувчининг малакаси: Педагогик малака – эгаллаган билим ва кўникмалари асосида фаолиятининг маълум турни уддалай олиш, яхши бажара олиши

қобилиятидир. Ўқитувчи фаолиятига оид бундай малакаларга қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: а) Амалий малакалар; б) Ташкилотчилик малкалари; в) Ўзаро алоқаларга оид малакалари. Ўқитувчининг фаолияти қирралари: 1. Билимдонлик; 2. Ривожлантирувчилик; 3. Йўналтирувчилик; 4. Сафарбарлик; 5. Лойиҳачилик; Ўқитувчининг малакаси: а) Амалий малакалар: 1. Таркибий ишларни режалаштира билиш, фаолиятнинг энг мақсадга мувофиқ турларини танлай билиш. 2. Ҳар бир ўқувчига нисбатан уни жамоа шароити тарбиялашнинг индивидуал программасини амалга ошира билиш. 3. Ўқувчиларнинг ёшлик ва шахсий хусусиятини ҳисобга олган ҳолда уларга нисбатан индивидула муносбатни амалга ошира олиш. б) Ташкилотчилик малаклари: 1. Ўқувчилар орасида фаол болаларни аниклай билиш. 2. Ўқувчиларга берилган жамоат топшириқларнинг бажарилиши юзасидан назорат ўрнатиш ва уларга зарур вақтда амалий ёрдам бера олиш. 3. Ота-оналар ва кенг жамоатчилик ўртасидаги ишларни ташкил эта билиш. в) Ўзаро алоқаларга оид малакалари: 1. Ўқувчилар, ота-оналар, ўқитувчилар, жамоатчилик вакиллари билан педагогик жиҳатдан мақсадга мувофиқ келадиган алоқалар ўрната олиш.

2. Ўқувчиларни ўзига мойил қилиб олиш ва улар билан алоқанинг энг мақбул формасини топа билиш. Фаолият турли мақсад ва объектдан ташқари касбий-педагогик вазифалар туркими билан тавсифланади. Педагогик вазифаларнинг кетма- кетликда ечилиши қуйидагича: - педагогик вазиятни таҳлил қилиш, диагноз натижаларини лойиҳалаш ва педагогик таъсирчанлигини режалаштириш; - ўқув-тарбиявий жараённи конструкциялаш ва амалга ошириш; - педагогик жараёнга ўзгартиришлар киритиш; - якуний ҳисобот, олинган натижаларни баҳолаш ва янги педагогик вазифаларни аниқлаш. Бу вазифалар педагогик фаолиятнинг умумлашган иккинчи даражасини ҳосил қилиб, касбий-педагогик малака таркибини аниқлаш учун асос бўлади. Психолог, педагог ва социологларнинг илмий-тадқиқотлари натижаларига асосланиб малаканинг шаклланиш жараёнини қуйидаги схемада қабул қилиш мумкин: БИЛИМ КЎНИКМА МАЛАКА. Бундан кейин эса касбий таълимнинг охирги мақсади, яъни маҳорат шаклланади. Кўникма- малаканинг таркибий қисми бўлиб, ҳаракатнинг айрим қисмларини ниҳоятда тез, аниқ ва мақсадга мувофиқ тарзда ўз-ўзидан бажарилиш қобилиятини ифодалайди ва ўқувчилар кўп марта такрорлаш машқлари натижасида юзага келади. Малака- ўқувчиларнинг меҳнат жараёнидаги ҳаракатини (ёки ҳаракатлар мажмуасини) муайян шароитда мақсадга мувофиқ бўлган ҳаракат усулларидан фойдаланиб ва шу туфайли меҳнатда ижобий натижаларга эришиб, онгли ва тўғри бажаришга тайёр (қобилиятли) бўлишидир. Маҳорат- турли малакалардан ишончли, ижодий равишда фойдаланиш ҳамда касбий малакалар ривожланишининг юқори даражаси ва касбий таълимнинг юқори даражаси ва касбий таълимнинг мутлоқ

мақсадидир. Маҳорат-мураккаб ишни тез ва аниқ бажаришнинг якдиллиги, бу меҳнатнинг юқори сифати ва барқарор ритми учун кафолат берувчи ишдаги ишончлиликдир. Ўқитувчи фаолияти қирралари: I. Билимдонлик: - ўқитадиган фанини пухта билиш; - нотиқлик санъатига /ўқув материалини тушунарли ва равон тилда баён қила олиш малакасига эга бўлиш; - билимларни гуманитарлаштира олиш; - ўқитиш воситалари моделлар, макетлар, ўқув тажрибалари учун асбоб-ускуналари, овоз ва видиоёзувлар ва мақолалар, II. Ривожлантирувчилик: - ўқувчиларнинг ёш хусусиятларини уларнинг ўқув имкониятларини билиш; - ўкувчиларда ўз фанига қизиқиш уйғота олиш; - таълимнинг турли методлари (баёний-тасвирий, репродуктив, муаммоли таълим, қисман изланувчан ёки эвристик метод, тадқиқот методи)ни эгаллаганлиги. III. Йўналтирувчилик: - ўқитиш принциплари системаси ахлоқий ва ўқитиш жараёнини ўқувчилар шахсини ҳар тамонлама ривожлантириш, илмийлик ва билимларнинг ўқувчилар имкониятига яраша қийинлилик даражаси, ўқитувчи раҳбарлигида ўқувчилар онглилиги ва ижодий фаоллиги, ўқитишда кўрсатмалилик ва ўқувчиларнинг назарий тафаккурини ривожлантириш, системалилик ва изчиллик, ўқитишда билимларни мустақил эгаллашга ўтишни таъминлаш, ўқитишни ҳаёт тажрибалари билан боғлаш, ўқитиш натижаларининг пухталиги ва ўқувчиларнинг билиш имкониятларини ривожлантириш, ўқитишнинг жамоа

тусдалиги ва ўқувчиларнинг индивидула хусусиятларини ҳисобга олишни ўзлаштирганлиги. IV. Сафарбарлик: - дарсни ўқувчиларнинг диққатини барқарорлаштириш: - ҳар хил типдаги дарслар (янги билимларни ўзлаштириш, малака ва кўникмаларни эгаллаш, билим, малака ва кўникмаларни назорат қилиш ва тузатиш аралаш дарслар)ни ўтказа олиш; - политехник таълимга оид ва касбга йўналтириш ишларни амлага ошира олиш; - меҳнатни илмий асосда ташкил қила олиш ва унг қўйиладаган эстетик ва гигиеник талабларга риоя қила олиши. V. Лойиҳачилик: - ўз мутахассислигига оид мактаб курсини пухта билиш; - ўз фанининг методикасини билиш; - ўқитиш ва ўқувчиларнинг билим малака ва кўникмаларини текшириш учун ўқув манбаларнини танлай олиши; - ўқитишда фанлараро ички ва ташқи алоқалардан фойдаланиш малакаси; - керакли ҳужжатларни тўғрилаб бориши ва расмийлаштириши; - асосий тарбиявий ишларнинг турларини аниқлаш ва уларни ўтазиш шаклларини танлаши. Р:4. Ўзбекистон Республикасида ҳам ўқитувчи кадрлар маънавий қиёфаси, ахлоқий салоҳияти ҳамда касбий маҳоратига нисбатан жиддий талаблар қўйилмоқда. Чунончи, бу боради Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Олий мажлисининг IX сесиясида (1997 йил 29 август) сўзлаган нутқида билдирилган фикрларга диққатни қаратиш мақсадга мувофиқдир: «Тарбиячиларнинг ўзига замонавий билим бериш, уларнинг маълумотини малакасини ошириш каби пайсалга солиб бўлмайдиган долзарб

масалага дуч келмоқдамиз . . . Ўқитувчи болаларимизга замонавий билим берсин деб талаб қиламиз. Аммо замонавий билим бериш учун аввало мураббийнинг ўзи ана шундай билимга эга бўлиши керак. . . . Мактаблардаги жараёнларда ўқитувчи ҳукмрон. У болада фақат ўзи тушунтираётган нарсани тушуниб олишини талаб қилади. Принцип ҳам тайёр: «Менинг айтганим айтган, деганим деган». Ўқитувчи ва ўқувчи муносабатларидаги мажбурий итоаткорлик ўрнини онгли интизом эгаллаши жуда қийин кечаяпти. Ўқитувчининг бош вазифаси ўқувчиларда мустақил фикр юритиш кўникмаларини ҳосил қилишдан иборатлигини яхши тушунамиз, лекин афсуски амалда тажрибамизда унга риоя қилмаймиз (2, 12, 16 бетлар). Юқорида қайд этилган фикрлардан бугунги кун ўқитувчи шахсига нисбатан қўйилаётган талаблар мазмуни англанилади. Замонавий ўқитувчи қандай бўлиши лозим? Ўқитувчи – махсус педагогик, психологик ва мутахассислик маълумотига эга, шунингдек юксак ахлоқий фазилатларига эга шахс саналади. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонунининг 5- моддаси 3 бандига мувофиқ суд хукумига асосан педагогик фаолият билан шуғулланиш ман этилган шахслар таълим муассасаларида фаолият олиб боришларига йўл қўйилмайди. Бизнинг назаримизда замонавий ўқитувчи қиёфасида қуйидаги фазилатлар намоён бўла олиши керак: 1. Ўқитувчи жамият ижтимоий ҳаётида рўй бераётган ўзгаришлар, олиб борилаётган ижтимоий ислоҳатлар моҳиятини чуқур англаб етиши ҳамда бу борада ўқувчиларга тўғри, асосли маълумотларни бериб бориши лозим. 2. Замонавий ўқитувчи илм-фан, техника ва технология янгиликлари, ютуқларидан хабардор бўлиши талаб этилади.

3. Ўқитувчи ўз мутахссислиги бўйича чуқур, пухта билимга эга бўлиши, ўз устида тинимсиз ишлаши лозим. 4. Ўқитувчи педагогика ва психолгия фанлари асосларини пухта билиши, таълим-тарбия жараёнида ўқувчиларнинг ёш ва психологик хусусиятларини инобатга олган ҳолда фаолият ташкил этиши керак. 5. Ўқитувчи таълим-тарбия жараёнида энг самарали шакл, метод ва воситалардан унумли фойдалана олиши имкониятига эга бўлмоғи лозим. 6. Ўқитувчи ижодкор, ташаббускор ва ташкилотчилик қобилиятларига эга бўлиши шарт. 7. Ўқитувчи юксак даражадаги педагогик маҳоратга, чунончи, коммуникативлик лаёқатига эга бўлиши, педагогик техника (нутқ, юз қўл-оёқ ва гавда ҳаракатлари (мимика, жест, пантомимика) қонуниятларини чуқур ўзлаштириб олишга эришиши лозим. 8. Ўқитувчи нутқ маданиятига эга бўлиши унинг нутқи қуйидаги хусусиятларни ўзида акс эттира олиши керак. а) нутқнинг тўғрилиги; б) нутқнинг аниқлиги; в) нутқнинг ифодавийлиги; г) нутқнинг софлиги (унинг турли шева сўзларидан ҳоли бўлиб фан касбий тилда ифода этилиши; жарган (муайян касб ёки соҳа мутахассисларига хос сўзлар), ворваризм (муайян миллат тилида баён этилаётган нутқда ўзга миллатларга хос сўзларнинг ўринсиз қўлланилиши), вульгаризм (хақорат қилиш, сўкиниш қўлланиладиган сўзлар) ҳамда концеларизм (ҳақорат қилиш, сўкинишда қўлланиладиган сўзлар) сўзлардан ҳоли бўлиши ўқитувчи нутқи содда, равон ва тушунарли бўлиши керак; д) нутқнинг равонлиги;

ж) нутқнинг бойлиги (сўзлаш жараёнида мақсадга мувофиқ тарзда ҳикматлар сўзлар мақоллар ҳамда кўчирма гаплардан фойданалана олиш). 9. Ўқитувчи кийиниш маданиятига (содда, озода, бежирим кийиниш таълим-тарбия жараёнида ўқитувчининг турли хил диққатини тез жалб этувчи безаклар (олтин, кумуш тақинчоқлар)дан фойдаланмаслиги, фасл, ёш, гавда тузилиши, юз қиёфаси, ҳатто соч ранги ва турмагига мувофиқ равишда кийинишини ўзлаштиришга эришиш) эга бўлиши керак. 10. Ўқитувчи шахсий ҳаётда пок, атрофдагиларга ўрнак бўла олиши лозим. Ўқитувчи шахсининг мазкур талабларни ўзида акс эттира олган қиёфаси унинг ўқувчилар, ҳамкасблар ҳамда ота-оналар ўртасида обрў- эътибор қозонишини таъминлайди. Таянч тушунчалар: Маҳорат, педагогик маҳорат, предмет, мақсад, вазифа, таркибий қисм, ўқитувчи шахси. Адабиётлар 1. И . А . Каримов . Баркамол авлод – Ў збекистон тара ққ иётининг пойдевори . Т ., Шар қ, 1997 й . 2. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни. Т., Шарқ, 1997 й. 3. Тарбиявий иш методикаси. (Л.И.Рувинский таҳрири остида) Т., 1991 й. 4. Ўқитувчилик ихтисосига кириш курсига методик кўрсатмалар. М.Захарина ва бошқалар. Т., 1990 й.

Похожие

Педагогик маҳорат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаолиятидаги ўрни ва аҳамияти. Педагогик фикр тарихи

Педагогик маҳорат асослари. Педагогик махоратнинг назарий асослари хамда унинг педагог фаолиятида тутган ўрни ва аҳамияти

Ўқитувчи фаолиятида педагогик қобилият

Педагогик махорат хакида тушунча, унинг укитувчи фаолиятида тутган урни ва ахамияти 1

Педагогик техника ҳақида тушунча